MądroĘ�, która chadza w parze ze skromnoĘcią
i poczuciem humoru .
Esej Leszka Ko"akowskiego O podróŻach
1. Uczniowie przeczytali tekst Leszka Ko"akowskiego O podróŻach zamieszczo-
ny w podr�czniku. Pytamy, do jakiego gatunku zaliczyliby ten utwór. Odpo-
wiedę znajdą, rozwiązując krzyŻówk�.
Sprawdę, czy uwaŻnie przeczyta"eĘ tekst Leszka Ko"akowskiego O podró-
Żach. Has"o g"ówne  nazwa gatunku, którym jest ten tekst.
1. Tekst Leszka Ko"akowskiego O podróŻach rozpoczyna si� od szeregu zapytał
.
Jakiego typu są to pytania?
2. Autor, opisując róŻne podróŻe, wskazuje na te, które  tak naprawd�  nie są
podróŻami. Kto  wed"ug niego  nie podróŻuje?
3. Autor w tekĘcie przywo"uje zdanie: Niebo, nie umys" tacy odmieniają, którzy
za morza po mądroĘ� biegają. Jak nazywa to zdanie?
4. PodróŻ inaczej.
1 R E T O R Y C Z N E
2 B I Z N E S M E N I
3 P O R Z E K A D � O
4 W O J A �
2. Dzielimy klas� na grupy, kaŻda z nich ma z okreĘlonych fragmentów eseju
wybra� najwaŻniejsze zagadnienia i zapisa� je na pasku papieru jednego ko-
loru, zaĘ te treĘci, które odbiegają od g"ównego toku rozwaŻał
 na paskach
drugiego koloru.
3. Na tablicy przypinamy karteczki. Powstaje notatka, np.:
45
PoŻal si�, BoŻe
stare porzekad"o,
prze"oŻone
z "aciny:
Niebo, nie umys"
dygresja
tacy odmieniają,
którzy za morza
angielskie po mądroĘ�
jedzenie biegają
Wst�p
skojarzenie skojarzenie
Szereg pytał
o charakterze
retorycznym zarysowujących
Biznesmeni Anglicy wybierający PodróŻ nie s"uŻy
problematyk� rozwaŻał

urządzający si� do Hiszpanii zdobywaniu wiedzy.
konferencje w poszukiwaniu
Po co podróŻujemy?
na lotniskach s"oł
ca, sto"ujący si�
Dlaczego lubimy podróŻowa�?
i po za"atwieniu w angielskich barach,
Czy podróŻowanie jest to zachowanie
interesów przesiadujący
instynktem wiedzione...?
wracający w angielskich
Dlaczego w dziecił
stwie czytamy
do siebie  pubach  teŻ nie
z zapa"em ksiąŻki podróŻnicze?
nie podróŻują. podróŻują.
Dlaczego ludzie, ledwo zlikwidowali
bia"e plamy na mapach, rzucili si� do
niedawno jeszcze niewyobraŻalnych
wojaŻy po wielkiej przestrzeni...?
46
Z ciekawoĘci
ludzie podejmują
róŻne niebezpieczne
dzia"ania; za ciekawo�
zostaliĘmy wyp�dzeni
z raju; bez tego
grzesznego pop�du
nie by"oby zmian
w Życiu ludzkim.
dygresja:
Gdyby mieszkał
cy Pytanie:
Ameryki pospieszyli si� Czy podróŻe
dygresja
�acił
skie z post�pami nawigacji sentymentalne 
porzekad"o: i pierwsi do Europy podróŻe w czasie,
Czarna troska zawitali, wolno by mieszczą si�
Uczeni mówią,
za jeędęcem by"o powiedzie�, w definicji
Że to swoiĘcie
siada. Że Europ� odkryli. podróŻowania?
ludzka zdolno�.
skojarzenie skojarzenie skojarzenie skojarzenie
Bodęcem Sprawa odkrycia PodróŻujemy, bo
Nie podróŻujemy,
do podróŻowania jest Ameryki. chcemy doĘwiadczy�
aby zapomnie�
ciekawoĘ�  potrzeba nowoĘci, odwiedzamy
o codziennych
bezinteresownego róŻne miejsca.
troskach i k"opotach.
badania otoczenia.
47
GdybyĘmy wierzyli
jak buddyĘci, Że Ęwiat
Zapewne dlatego
nie jest niczego wart
ludzie zmieniają
i jest tylko monotonnym
Żony i m�Żów;
powtarzaniem tego
mają przez chwil�
samego nieszcz�Ęcia,
przeŻycie nowego
nie doĘwiadczalibyĘmy
czasu, doĘwiadczenie
Żadnej potrzeby nowoĘci.
dygresja
dygresja
dygresja:
Ludzkie charaktery
ChcielibyĘmy by� zawsze
róŻnią si� udzia"em
BuddyĘci
u początku, mie� poczucie,
tych energii.
myĘlą inaczej.
Że Ęwiat jest dla nas otwarty.
Zakoł
czenie nie jest
skojarzenie skojarzenie skojarzenie
definitywne, urywa si�;
autor przewrotnie
Bodęcem do podróŻy W ludzkim Ęwiecie Instynkt ciekawoĘci stwierdza,
jest potrzeba nowoĘci, dzia"ają dwie zak"ada, Że Ęwiat Że zastanawianie si�
która nas wabi. przeciwstawne si"y: jest czegoĘ wart. nad racjami buddystów,
potrzeba trwa"oĘci by"oby przejĘciem do
i potrzeba nowoĘci. tematów metafizycznych,
a takich nie wypada
podejmowa� przy okazji
 lekkich rozwaŻał

o podróŻy.
48
4. Wprowadzamy poj�cie dygresji. Uczniowie odczytują informacje ze s"ownika
terminów literackich.
dygresja  odejĘcie od zasadniczego tematu narracji i wprowadzenie
w obr�b wypowiedzi zjawisk luęno z nim związanych lub wr�cz niezaleŻ-
nych.
5. Odszukujemy inne cechy eseju. Uczniowie  dla przypomnienia wiadomo-
Ęci  wykonują �wiczenie dotyczące Ęrodków stylistycznych, a nast�pnie od-
szukują przyk"ady w tekĘcie.
W eseju cz�sto pojawiają si� Ęrodki stylistyczne charakterystyczne dla
literatury.
PoniŻsze poj�cia po"ącz z odpowiednimi definicjami.
uŻycie s"ów w nowym znaczeniu, przekszta"cają-
cym znaczenie podstawowe
aluzja
zestawienie dwóch przeciwnych myĘli lub sądów
wzmianka, sygna", który wywo"uje okreĘlone sko-
antyteza
jarzenie; poruszenie jakiejĘ sprawy nie wprost
aforyzm
pytanie, które zadaje si� nie po to, by uzyska� od-
powiedę, ale po to, by podkreĘli� przekonanie, opi-
paradoks
ni� nadawcy s"ów
niezwyk"e, zaskakujące, wewn�trznie sprzeczne,
przenoĘnia
ale jednoczeĘnie trafne sformu"owanie
krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedę wyra-
pytanie retoryczne
Żająca ogólną prawd�, mądroĘ� dotyczącą Życia
cz"owieka
aluzja  do biblijnej historii wygnania pierwszych ludzi z raju
antyteza  Biznesmeni & & .. nie podróŻują, lecz za"atwiają swoje interesy.
Nie Żądza wiedzy nas gna ani ochota ucieczki, ale ciekawoĘ�&
aforyzm  przytoczone maksymy z "aciny: Czarna troska za jeędęcem sia-
da. Niebo, nie umys" tacy odmieniają, którzy za morza po mądroĘ� biegają.
paradoks  Bez tego grzesznego pop�du nie by"oby zmian w Życiu ludzkim
i niewiele post�pu.
przenoĘnia  Te dwie sk"onnoĘci k"ócą si� ze sobą, ale obie są niezb�dne,
byĘmy ludzki Żywot wiedli.
pytanie retoryczne  Po co podróŻujemy? Dlaczego lubimy podróŻowa�?
Czy podróŻowanie jest to zachowanie instynktem wiedzione? Czy dozna-
jemy satysfakcji stąd, Że doĘwiadczamy czegoĘ, co jest po prostu nowe, Że
nowoĘ� jako taka nas przyciąga?
6. Odszukujemy równieŻ przyk"ady j�zykowe ujawniające narratora i jego su-
biektywne oceny (np. angielskie jedzenie, poŻal si� BoŻe).
49
7. Tworzymy notatk� na temat eseju, np.:
8. MoŻna zabawi� si� w wymyĘlenie b"yskotliwego zdania ujmującego istot�
eseju, np.

Odwaga myĘlenia i poezja myĘli.

Oryginalna myĘl w pi�knej formie.

Sztuka argumentów po"ączona ze sztuką s"owa.
9. Wskazujemy, czym si� róŻni esej od rozprawki. Na zadanie uczniowie mają
przekszta"ci� swoje poprawione rozprawki w wypowiedę eseistyczną.
Zadania dodatkowe:
PrzenieĘ si� w czasy i przestrzenie jeszcze niepoznane. Przedstaw podróŻ
fantastyczną cz"owieka XXI wieku.
 PodróŻe kszta"cą& wykszta"conych  tak powiedzia" S. Wróblewski. Co ty
sądzisz na ten temat?
50