Historia Rosji - serwis historyczny Page 1 of 3
Czytelnia | Postacie | Dynastie | y
ródła | Inne | Aktualności | Kontakt
ROMANS WIELKIEJ KSI
śNEJ ZE STOLNIKIEM LITEWSKIM (1755-1758)
[JKM]
Jednym z ciekawszych wydarzeń w sferze XVIII wiecznych obyczajów był romans
wielkiej ksiÄ™\
nej Katarzyny ze stolnikiem litewskim Stanisławem Poniatowskim. W
swoim szkicu chciałbym przedstawić, w jakim charakterze i kiedy Stanisław
Poniatowski przyjechał do Petersburga, okoliczności poznania się tych dwóch
osobistości, tło polityczne, przebieg ich romansu oraz nietypowy koniec.
Wszystko rozpoczęło się w roku 1750, kiedy to młody osiemnastoletni Stanisław
Poniatowski udał się w swoją pierwszą podró\
zagranicznÄ…. Pierwszym
przystankiem w jego europejskich woja\
ach były Prusy. Wówczas to 9 lipca 1750
roku, podczas obiadu wydanego przez hrabiego von Bülowa, ministra saskiego w
Berlinie, Stanisław Poniatowski poznał angielskiego ambasadora, którym był sir
Charles Hanbury Williams. To właśnie z tym człowiekiem nawiązał bliskie kontakty,
które po paru latach przerodziły się w za\
yłą przyjaz
Å„.
Podczas dalszych swych woja\
y m.in. po Lipsku, Drez
nie, Pary\
u czy Londynie
Stanisław wielokrotnie widywał się ze swoim nowym przyjacielem. W 1754 roku
powrócił do Warszawy. W kwietniu 1755 roku sir Williams został mianowany
ambasadorem angielskim w Petersburgu. Zaprosił on swego "syna" do współpracy
oferujÄ…c mu stanowisko sekretarza ambasady angielskiej przy dworze rosyjskim.
Uzyskawszy zgodę rodziców Stanisław rozpoczął w czerwcu 1755 roku misję
dyplomatycznÄ… w Rosji. Nale\
y jednak zauwa\
yć, i\
nie był do niej odpowiednio
przygotowany; nie miał bowiem \
adnego doświadczenia politycznego.
Rosją rządziła wówczas cesarzowa El\
bieta (córka Piotra I). Następcą tronu był jej
bratanek carewicz Piotr III Holsztyński, który w 1755 roku poślubił Zofię Anhalt-
Zerbst (przyszłą Katarzynę II). W ówczesnej Rosji większość dyplomatów
akredytowanych przy dworze rosyjskim wiedziało o niepoczytalności młodego
księcia i o wielu jego ekscesach. Nie najmocniejsze zdrowie (według rosyjskich
historyków) nie prorokowało mu długiego \
ycia. Wobec powy\
szych faktów
przyszła sukcesja, po śmierci cesarzowej El\
biety, przeszłaby na Katarzynę.
Bacznie obserwując sytuację na rosyjskim dworze, Anglia rozpoczęła działania
dyplomatyczne zmierzajÄ…ce do odnowienia przymierza z RosjÄ…. WykonawcÄ… tego
planu miał być nikt inny jak sir Charles H. Williams. Jego "prawą ręką" został
Stanisław Poniatowski. Williams rozpoczął misję od nawiązania dobrych stosunków
z tzw. młodym dworem. Zdobył on uznanie wielkiej księ\
nej a z czasem stał się jej
bankierem. W ciągu miesiąca udało mu się doprowadzić do odnowienia traktatu
angielsko-rosyjskiego.
Stanisław Poniatowski został przedstawiony imperatorowej El\
biecie 23 czerwca
1755 roku. Przekazał jej pozdrowienia od Familii, wyra\
ajÄ…c nadzieje, \
e
cesarzowa nadal zechce wspierać to stronnictwo w Polsce. Zawarł on tak\
e bli\
szÄ…
znajomość m.in. z Lwem Aleksandrowiczem Naryszkinem, podkomorzym wielkiej
ksiÄ™\
nej Katarzyny.
Dzięki jego aran\
acji po raz pierwszy poznał ją 29 czerwca 1755 w Oranienbaumie.
Podczas tej kolacji Katarzyna zwróciła szczególną uwagę właśnie na Stanisława
Poniatowskiego. Wówczas to padła pierwsza iskra, która z czasem przerodziła się
w gorący płomień miłości.
W pobli\
u Pałacu Zimowego mieściła się rezydencja Naryszkinów. Podczas długich
wieczorów Katarzyna spędzała tam wolny czas w najbli\
szym towarzystwie. 17
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/romans.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 2 of 3
grudnia spotkała tam Stanisława. Kolejny wieczór spędzili ju\
razem w prywatnych
komnatach Katarzyny. Momentem przełomowym był wieczór 28 grudnia 1755 r.
Wówczas to Lew Naryszkin wprowadził dwudziestotrzyletniego Stanisława
Poniatowskiego do sypialni wielkiej ksiÄ™\
nej. W sypialni ujrzał on
dwudziestopięcioletnią kobietę ubraną w prostą, biało satynową szatę przybraną
koronkami i ró\
owymi wstÄ…\
kami.
"Osiągnęła pełnię piękności, która jest szczytem rozkwitu kobiety urodziwej. Przy
czarnych włosach miała płeć olśniewającej białości i \
ywe rumieńce; wielkie
błękitne oczy wypukłe i bardzo wyraziste, długie ciemne rzęsy, grecki nos, usta
wołające o pocałunek, dłonie i ramiona doskonałego kształtu, smukłą postać,
raczej wysokÄ… ni\
drobną. Ruchy pełne \
ycia choć i głębokiej szlachetności; miły
głos i śmiech równie wesoły jak humor-pisał. Taką była pani, która stała się
władczynią moich losów"
"W owej chwili zapomniałem, \
e jest na świecie Syberia" - tak to wydarzenie
wspominał Stanisław.
Najwa\
niejszym elementem tej miłości było wzajemne przyciąganie charakterów i
myśli. Stanisław zapoznał ją z dziełami Woltera i innych myślicieli oświeceniowych.
Oświecenie stało się nową religią. Podnosiło ich na duchu i wiązało w poczuciu
intelektualnej i zmysłowej wyjątkowości.
Widywali się często i tańczyli na dworskich balach, lecz ich romans pozostał pilnie
strze\
onÄ… tajemnicÄ…, znanÄ… jedynie Williamsowi i kilku najbli\
szym przyjaciółkom
Katarzyny.
W 1756 roku Stanisław musiał opuścić na krótko Petersburg z powodu zawirowań
na europejskiej scenie (wybuch wojny siedmioletniej). Zaistniał jednak problem z
powrotem. August III zafrasowany najazdem Fryderyka pruskiego na SaksoniÄ™ nie
interesował się losami Stanisława.
W sprawie powrotu Stanisława nad Newę interweniował sam kanclerz Bestu\
ew,
który dowiedział się o romansie od Katarzyny, i która za\
ądała od niego
zdecydowanego działania. Pod koniec paz
dziernika 1756 roku Stanisław został
mianowany przez Augusta III posłem nadzwyczajnym przy dworze w Petersburgu.
Ju\
4 stycznia 1757 roku Stanisław powrócił do swej ukochanej.
Szczęście Stanisława i Katarzyny rozkwitło na nowo. Stali się, niestety,
nieostro\
ni. Zbyt częste schadzki wnikliwie obserwowano i notowano. W
szczególności dyplomacja francuska postanowiła usunąć ze sceny Stanisława. W
paz
dzierniku 1757 roku zmo\
ony chorobą i ciągłymi oskar\
eniami Williams musiał
opuÅ›cić Petersburg. Brühl za namowÄ… Broglie'a wysÅ‚aÅ‚ listowne odwoÅ‚anie
Stanisława z Rosji. Dyplomacja francuska święciła triumfy. Stanisław odwlekał
jednak audiencjÄ™ po\
egnalną. Wierzył bowiem w krótkotrwałość francuskich
sukcesów. Presti\
Francji upadł po klęsce wojsk francuskich, pobitych przez
Fryderyka II pod Rossbach 5 listopada 1757 roku.
Katarzyna była wówczas w zaawansowanej cią\
y. Jednak\
e spotykali siÄ™ nadal. 9
grudnia 1757 roku urodziła mu córkę, która otrzymała imię Anna Pietrowna. Kiedy
Katarzyna odzyskała siły, kochankowie od nowa zaczęli cieszyć się sobą.
Niebezpieczeństwo jednak czyhało na ka\
dym kroku.
Początek 1758 roku był upojnym okresem dla Stanisława. Zbli\
ały się jego
dwudzieste szóste urodziny, był szczęśliwie zakochany, a perspektywy przyszłych
mo\
liwości oszałamiały go. Sen ten rozwiał się nagle nocą 25 lutego 1758 roku,
kiedy to aresztowano Bestu\
ewa. Sytuacja przez kilka kolejnych dni była bardzo
napięta. Wszystko zale\
ało od tego, jakie zeznania zło\
y Bestu\
ew. Stanisław
znalazł się w kłopotliwym poło\
eniu. PoÅ›piesznie napisaÅ‚ list do Brühla z proÅ›bÄ… o
odwołanie go, po czym zaczął udawać chorobę. Bestu\
ew przesłuchiwany przez
dwa miesiące bez przerwy nie powiedział nic, co mogłoby rzucić cień podejrzenia
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/romans.html 2008-04-06
Historia Rosji - serwis historyczny Page 3 of 3
na Stanisława bądz
na KatarzynÄ™. 4 czerwca 1758 roku cesarzowa El\
bieta
wezwała Katarzynę do siebie. Wielka księ\
na zdołała przekonać imperatorową o
swojej niewinności. Napięcie zel\
ało i para kochanków mogła wznowić swoje
spotkania. GorÄ…ca atmosfera lata, minione zagro\
enie i siła wzajemnych uczuć
spowodowały, i\
stali siÄ™ znowu\
mniej ostro\
ni. W nocy 6/7 lipca po spędzeniu
miłych chwil w ramionach Katarzyny, Stanisław został aresztowany przez trzech
\
ołnierzy, którzy zaprowadzili go przed oblicze wielkiego księcia. Stanisław był
pełen obaw o swoje \
ycie. KsiÄ…\
ę wypytywał Stanisława o szczegóły jego
kontaktów z Katarzyną. Ten jednak wyparł się wszystkiego. Kilka chwil póz
niej
Stanisława zaczął przesłuchiwać Aleksander Szuwałow, główny sędzia śledczy. Po
krótkim przesłuchaniu Szuwałow zwolnił go.
Kilka dni póz
niej na balu w Peterhofie Stanisław poprosił El\
bietÄ™ WoroncowÄ…
(kochankę Piotra III) do tańca. Podczas menueta zwrócił się do niej z prośbą o
załagodzenie sytuacji, na co El\
bieta wyraziła zgodę. Wieczorem tego samego dnia
Stanisław spotkał się z wielkim księciem, który będąc we wspaniałym humorze
przyprowadził ze sobą Katarzynę; rzucił ją w objęcia Stanisława i \
yczył parze
kochanków szczęśliwej zabawy. Znów byli razem.
Stanisław jednak nie mógł ju\
odwlekać wyjazdu. Głęboko wierzył, \
e ich zwiÄ…zek
przetrwa rozłąkę i najbli\
szym czasie zatriumfuje. Stanisław wierzył, \
e z łatwością
wyjedna sobie nowe stanowisko przy rosyjskim dworze. 14 sierpnia 1758 roku
opuścił Petersburg. Nie podejrzewał nawet, \
e zobaczy swoja ukochanÄ…, dopiero
po trzydziestu latach.
W Polsce Stanisława zatrzymała śmierć matki oraz zbli\
ajÄ…ca siÄ™ elekcja. W Rosji z
kolei 5 stycznia 1762 roku zmarła cesarzowa El\
bieta; tron zaÅ› objÄ…Å‚ Piotr III.
Katarzyna, nie mogąc się pogodzić z takim stanem rzeczy, 9 lipca 1762 roku z
pomocą braci Orłowów, dokonała przewrotu pałacowego i obaliła swego mę\
a.
Wówczas na scenie pojawiła się cesarzowa WszechRosji Katarzyna II. Po
umocnieniu się na tronie doprowadziła do elekcji Stanisława Poniatowskiego na
króla polskiego. Został on koronowany 25 listopada 1764 roku. Od tej pory dawni
kochankowi stanęli na czele swoich państw.
Bibliografia:
Dernałowicz M., Portret Familii, Warszawa 1990.
Katarzyna II, Pamiętniki cesarzowej Katarzyny przez nią samą spisane, Warszawa
1990.
A
ojek J., Kalendarz historyczny. Polemiczna historia Polski, Warszawa 1994.
A
oÅ› W., Historyczne to i owo, Warszawa 1896.
Mackiewicz S., Stanisław August, Warszawa 1991.
Mazur J., NierzÄ…dnica na tronie (Katarzyna II), Warszawa 1922.
Nieć J., Młodość ostatniego elekta. St. A. Poniatowski 1732-1764, Kraków 1935.
Serczyk W., Katarzyna II, Wrocław 1983.
Waliszewski K., Katarzyna II, Warszawa 1995.
Zahorski A., Stanisław August. Polityk, Warszawa 1966.
Zamoyski A., Ostatni król Polski, Warszawa 1994.
Skomentuj na Forum
Serwis Historyczny - Historia Rosji
http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/romans.html 2008-04-06