[e-mail]
[e-mail]
[e-mail]
Rodzaje systemów ochrony praw człowieka
Współczesne systemy ochrony praw człowieka dzielą się na następujące elementy:
system powszechny (międzynarodowy), regionalny (odnosi się do poszczególnych kontynentów) i
wewnątrzkrajowy.
Podstawę systemu powszechnego stanowi działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rada Praw
Człowieka w Genewie i Międzynarodowy Trybunał Karny.
System regionalny odnosi się do poszczególnych kontynentów.
Afryka posiada system afrykański, który nadzoruje Komisja Praw Człowieka i Ludów składająca się z 11
członków, oraz jej organ pomocniczy Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów. Komisja Praw Człowieka i
Ludów rozpatruje sprawozdania z realizacji Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów.
Ameryka posiada system interamerykański, który opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka.
Gwarantem przestrzegania praw obywatelskich jest równie\
Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański
Trybunał Praw Człowieka.
Półwysep arabski posiada system arabski oparty na religii islamskiej oraz Arabskiej Karcie Praw Człowieka,
gwarantem przestrzegania praw jest tak\
e Komitet Ekspertów Praw Człowieka.
W Europie funkcjonuje system europejski, który jest oparty na działalności trzech instytucji:
Rady Europy, Unii Europejskiej oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE dawne KBWE).
[e-mail]
Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje pozarządowe. Mogą one uczestniczyć w
pracach Komisji Praw Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE, które mają podobną misję. Podstawą prawną
współpracy z ONZ jest art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych. Najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w
Genewie broniącą praw człowieka jest Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy\
a, który występuje na
terenach państw muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksię\
yc. Inne pozarządowe organizacje to Amnesty
International, Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Human Rights Watch.
Współcześnie problem ochrony praw człowieka jest równie wa\
ny jak w chwili powoływania pierwszej
organizacji tj. w 1945 roku. W dalszym ciągu istnieje wiele państw np. Białoruś, gdzie prawa człowieka są nie
respektowane zgodnie z obowiązującymi międzynarodowymi konwencjami (stąd udział obserwatorów
międzynarodowych chocia\
by podczas ostatnich wyborów prezydenckich na terenie tego kraju). Innym
powodem wa\
ności monitorowania realizacji praw człowieka jest nienawiść rasowa, etniczna, czy dyskryminacje
ze względu na płeć. Warto jednak zauwa\
yć, ze warunkiem rozwoju pokoju, ładu społeczno gospodarczego i
demokracji jest przestrzeganie praw człowieka i obywatela.
2
[e-mail]
Rada Europy jako organ europejskiego systemu ochrony
praw człowieka
System europejski jest najbardziej rozbudowanym systemem regionalnym. 5 maja 1949 roku w wyniku
podpisania Traktatu Londyńskiego został utworzona Rada Europy, która jako główna instytucja w Europie
promuje ochronę praw człowieka, unifikuje standardy prawne, sprawuje kontrole ich realizacji, a tak\
e daje
mo\
liwość domagać się indywidualnie rozstrzygnięć w wypadku łamania praw człowieka. Dziś Rada Europy liczy
46 państw (większość państw europejskich, bez Białorusi).
Polska jest członkiem Rady Europy od 26 listopada 1991 roku (jako 26 członek RE). Do 2007 roku podpisała lub
ratyfikowała 198 konwencji Rady Europy.
Siedzibą Rady Europy jest Strasburg. Rada posiada statut, w którym jednoznacznie określa się zadania
organizacji.
4 listopada 1950 roku Rada Europy przyjęła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności (inaczej zwaną Europejską Konwencją Praw Człowieka).
Kolejnym krokiem było powołanie Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Trybunału Praw Człowieka.
W 1998 roku na miejsce wspomnianych organów powołano jeden Europejski Trybunał Praw Człowieka,
działający podobnie jak Rada w Strasburgu.
Celem Trybunału jest:
kontrola przestrzegania praw człowieka,
orzecznictwo w sprawach łamania tych praw
Trybunał działa na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, oraz dołączonych (i dołączanych) do niej
protokołów. 6 listopada 1990 przyjęto protokół nr 9, umo\
liwiający składanie skarg bezpośrednio do Trybunału.
Przez Polskę był ratyfikowany 10 paz
dziernika 1994 roku, co daje mo\
liwości Polakom składania skarg
dotyczących łamania praw człowieka bezpośrednio w Europejskim Trybunale Praw Człowieka.
19 stycznia 1993 roku Polska ratyfikowała Europejską Konwencję Praw Człowieka podpisując jednocześnie
zobowiązanie o nie ingerowaniu w przebieg spraw przedstawionych do Trybunału.
Dokumenty Rady Europy stanowiące instrument ochrony praw człowieka:
Statut Rady Europy
Stanowi umowę międzynarodową powołującą do \
ycia organizacje chroniącą prawa człowieka. Wśród
najwa\
niejszych zadań statutowych organizacji wymienia się jako podstawowe: ochrona praw człowieka, obrona
demokracji, współpraca członków w ramach kultury, ochrony mniejszości narodowych, etnicznych i wiele
innych.
3
[e-mail]
Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
Została przyjęta w 1950 roki i dotyczy ochrony podstawowych praw w tym:
Prawa do \
ycia,
Zakaz tortur,
Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,
Prawo do wolności i bezpieczeństwa publicznego,
Prawo do rzetelnego procesu sądowego w tym zakaz karania bezpodstawnego ,
Prawo do poszanowania \
ycia prywatnego i rodzinnego.
Europejska Karta Społeczna (EKS)
Jest to podstawowy dokument dotyczący praw społeczno  ekonomicznych dotyczący obywateli. Została
sporządzona w Turynie 18 paz
dziernika 1961roku i zmieniona protokołem dnia 21 paz
dziernika 1991 roku.
(Dz.U.z dnia 29 stycznia 1999roku). Polska podpisała Kartę w 1997roku, (w ten sposób stała się jej stroną).
Polska przyjęła zobowiązanie dotyczące dialogu społecznego wynikającego z art.5 (dotyczy prawa
organizowania się pracowników i pracodawców) i art.6 (odnosi się do rokowań zbiorowych i przyjęcia negocjacji
pomiędzy stronami sporu) ust. 1,2,3 Karty. Polska nie przyjęła do stosowania zobowiązań ust.4 art. 6 z powodu
braku odpowiednich regulacji w prawie wewnątrzkrajowym.
Europejska Karta Społeczna gwarantuje:
Zakaz pracy przymusowej
Prawo do równego wynagrodzenia za pracę dla mę\
czyzn i kobiet
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Prawo do szkoleń zawodowych
Prawo do zdrowia
Prawo do poradnictwa zawodowego i rokowań zbiorowych
Prawo pracownicze migrantów i ich rodzin do ochrony i pomocy
Prawo matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej
Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji zawodowej i
społecznej.
W 1999 roku weszła w \
ycie zrewidowana Karta, którą do dziś ratyfikowało 5 państw z 24ratyfikujących ją jako
zało\
yciele EKS.
Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poni\
ającemu traktowaniu
albo karaniu
Została sporządzona w Strasburgu 26 listopada 1987 roku, weszła w \
ycie w 1989 roku. Przyjęta i ratyfikowana
przez Polskę 7 września 1994 roku (DZ.U.z 1995r.Nr 46 poz. 238). W konwencji zapisano min.  nikt nie będzie
poddany torturom, ani nieludzkiemu lub poni\
ającemu traktowaniu albo karaniu . Stanowi pozasądowy
mechanizm kontroli niestosowania tortur.
4
[e-mail]
Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych
Została podpisana dnia 1 lutego 1995 roku weszła w \
ycie w 1998 roku. Stanowi pierwszy na świecie akt
prawny całkowicie regulujący ochronę mniejszości narodowych. Zawiera m.in.:
Wyznaczenie obowiązków dla państw w zakresie ochrony praw mniejszości
W zakresie tolerancji i rozwoju ró\
nych narodów
Zabezpieczenie wolności myśli sumienia, zgromadzeń przedstawicielom mniejszości narodowych
Mo\
liwość zachowania własnego języka, kultury, dla mniejszości
Zachowanie nazw własnych w nazewnictwie miejscowości
Prawo posiadania własnych organizacji społeczno-kulturalnych
Mo\
liwości kontaktu z zagranicą.
Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań
biologii i medycyny
Została przyjęta w 1997 roku zawiera zagadnienia biotyczne (np. klonowanie),wskazuje prymat istoty ludzkiej,
standardy zawodowe osób odpowiedzialnych za badania i eksperymenty na pograniczu biologii, medycyny i
biotechnologii.
Europejska konwencja o obywatelstwie
Została podpisana w 1997 roku zawiera definicję obywatelstwa, regulacje prawne nabycia lub utraty
obywatelstwa, problem podwójnego obywatelstwa i wiele innych związanych z tą tematyką. W Dz.U.z 1999
roku, nr 99, poz. 1158 znajduje się oświadczenie rządowe z dnia 20 września 1999 roku w sprawie ratyfikacji
przez RP Europejskiej konwencji o obywatelstwie.
Organami stojącymi na stra\
y praw człowieka w Radzie Europy są:
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC)
ETPC jest sądem jednoinstancyjnym obejmującym państwa członkowskie Rady Europy. Rozpatruje wnioski o
naruszenie przez państwo praw i wolności zawartych w Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności. W trybunale zasiadają sędziowie niezale\
ni. Trybunał posiada następującą strukturę:
Zgromadzenie Plenarne (wszystkich niezale\
nych od własnego państwa sędziów),
Wielka Izba Trybunału
Izba Trybunału
Komitet Trzech Sędziów
W wypadku naruszenia Europejskiej konwencji praw przez państwo członkowskie, skargę mo\
e wnieść ka\
dy
obywatel, organizacja pozarządowa lub inne państwo. Po rozpatrzeniu skargi, Trybunał wydaje orzeczenie,
które jest publikowane. Po uprawomocnieniu podlega kontroli Komisarzowi Praw Człowieka.
Przykładowa procedura postępowania ze skargą w Europejskim Trybunale Praw:
5
[e-mail]
Skarga mo\
e mieć charakter indywidualny (trafia do Trybunału Rozpatruje ją Komitet składający się z 3
sędziów) lub między państwami (trafia do Izby Trybunału).
Następnie badana jest dopuszczalność skargi.
Jeśli skarga zostanie uznana za niedopuszczalną - następuje koniec postępowania. Jeśli zaś zostanie
uznana za dopuszczalną przechodzi kolejny etap.
Ustalenie faktów i postąpienie polubowne. Jeśli nastąpi pogodzenie oznacza to koniec postępowania, jeśli
nie - następny etap.
W wypadku braku pojednania następuje orzeczenie Trybunału i ewentualne zadośćuczynienie.
Przekazanie skargi do Wielkiej Izby Trybunału.
Rozpoznanie wniosku przez 5 sędziów (mogą odrzucić lub utrzymać wniosek).
Uwzględnienie wniosku o wyjątkowych przypadkach (art. 43 Konwencji).
Orzeczenie Wielkiej Izby Trybunału.
Komitet Ministrów nadzoruje cztery ostatnie etapy procedury, związane z wykonaniem orzeczenia.
Komisarz Praw Człowieka  głównym zadaniem urzędnika sprawującego w funkcję (od 1999 roku) jest:
czuwanie nad respektowaniem praw człowieka
udzielanie pomocy krajowym rzecznikom praw człowieka
konsultacje z innymi organami powołanymi do ochrony praw człowieka.
Europejski Komitet Zapobiegania Torturom tworzą niezale\
ni eksperci zobowiązani do kontroli miejsc
odosobnienia dla ludzi (zakłady penitencjarne, szpitale, areszty itp.). Celem kontroli jest sprawdzenie warunków
pobytu w tych miejscach oraz sporządzenie oświadczenia pokontrolnego.
6
[e-mail]
Unia Europejska jako organ europejskiego systemu
ochrony praw człowieka
Drugą z kolei organizacją, na której opiera się system europejski ochrony praw człowieka jest Unia
Europejska. Początki tej organizacji sięgają 1951 roku, kiedy po raz pierwszy powstała organizacja
ponadpaństwowa pod nazwą Europejska Wspólnota Węgla i Stali, kolejno w 1957 weszły z \
ycie tzw. traktaty
rzymskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii
Atomowej (EUROTOM). Z punktu widzenia ochrony praw człowieka najwa\
niejszy jest Traktat o Unii
Europejskiej z 1992 roku. W ramach tej organizacji wykształcił się system ochrony praw człowieka.
Dokumenty Unii Europejskiej stanowiące instrument ochrony praw człowieka:
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 1957 roku pojawiły się w nim przepisy
odnoszące się do prawa pracy, ochrony i bezpieczeństwa pracowników.
Jednolity Akt Europejski z 1986 roku mówił o demokracji opartej na prawach człowieka za wartych w
Konwencji o ochronie praw człowieka.
Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników ustalona w 1989 roku, ma moc
prawa obowiązującego.
Traktat o Unii Europejskiej dotyczył m.in. ustalenia obywatelstwa w unii zagwarantował prawo do
swobodnego poruszania się.
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską ustalony w 1993 roku odnosiły się do klauzuli zwalczania
dysproporcji ze względu na płeć, rasę pochodzenie, religię itp.
Karta praw Podstawowych Unii Europejskiej podpisana w Nicei w 2000 roku odnosi się do stosowania praw
zawartych w Konwencji praw człowieka, zawiera uznane dotychczas prawa w Unii o charakterze osobistym,
politycznym, społecznym i gospodarczym.
Organami stojącymi na stra\
y praw człowieka w UE są:
Parlament Europejski wszyscy obywatele zamieszkujący Unię mają prawo zło\
yć skargę w sprawach
będących w zakresie prawodawstwa unii.
Trybunał Sprawiedliwości ma siedzibę w Luksemburgu, bada zgodność aktów prawnych z dokumentami unii,
czyli przyjętych przez Parlament, Radę Europy, Komisję Europejska i Centralny Bank Europejski. System tych
aktów nale\
y do aktów wspólnotowych. W ramach UE powstał zbiór praw określany jako aquis communautaire
(wolność słowa, wolność przekonania, prawo nietykalności mieszkania, prawo swobodnego przebywania się i
przebywania na terenie państw unii.
7
[e-mail]
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w 1995 roku, który ma siedzibę w Strasburgu.
Od 2003 funkcję rzecznika pełni Nikiforas Diamandouros. Celem działalności Europejskiego Rzecznika jest:
ochrona praw zamieszczonych w Karcie Praw Podstawowych
zapewnienie odpowiedzialnej administracji
przyjmowanie skarg od osób fizycznych i indywidualnych
przeprowadzenie kontroli w tych państwach, które zostały naznaczone
poprawienie jakości świadczonych usług, ochrona praw pracowników unijnych.
8
[e-mail]
OBWE jako organ europejskiego systemu ochrony praw
człowieka
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jest to organizacja bezpieczeństwa, zorganizowana
dzięki współpracy wszystkich państw europejskich, Stanów Zjednoczonych, Kanady, państw azjatyckich
powstałych po rozpadzie ZSRR. Kontynuująca działalność Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
Prawa człowieka w ramach OBWE nale\
ą do tzw.  trzeciego koszyka , który przyjął w 1995 roku nową nazwę,
tj.  ludzkiego wymiaru . Oznacza to, \
e państwa uczestniczące w OBWE zobowiązały się przestrzegać:
pełnych praw i podstawowych wolności człowieka
zasad demokratycznych i utrwalenia instytucji demokratycznych
praworządności
współpracy w dziedzinie kultury, edukacji, ekologii i praw człowieka
tolerancji
W 1992 roku miał miejsce szczyt państw w ramach KBWE uznano wówczas, \
e poszanowanie praw i
podstawowych wolności jest niepodwa\
alne. Do tych niepodwa\
alnych praw zaliczono równie\
:
prawa dla mniejszości narodowych
sprawiedliwość społeczną
wolność gospodarcz
odpowiedzialność za ochronę środowisk
demokracj
praworządność
Organy strzegące praw człowieka w ramach OBWE:
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka zostało powołane w 1990 roku w Warszawie i ma za
zadanie kontrolować przebieg wolnych wyborów w państwach nale\
ących do OBWE. W ramach działania Biura
obserwatorzy maja prawo przebywać na terenie państwa przeprowadzającego wybory jeśli zajdą jakiekolwiek
obawy o zamachu na prawa człowieka. Innym zadaniem Biura jest wspieranie inicjatywy słu\
ącej rozwojowi
społeczeństw i państw demokratycznych, oraz pomoc w adaptacji praw znajdujących się w  ludzkim wymiarze
poprzez organizowanie konferencji.
Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszości Narodowych został powołany w 1992 roku. Posiada stałą
siedzibę w Hadze. Jego zadaniem jest takie działanie aby uniknąć wśród państw OBWE konfliktów z udziałem
mniejszości narodowych.
Przedstawiciel ds. Wolnych Mediów powołany w 1997 roku, ma stałą siedzibę w Wiedniu. Jego zadaniem
jest czuwać nad wolnością słowa, poglądów, opinii, w razie otrzymania sygnałów o zagro\
eniu dla tych praw
jego obowiązkiem jest dą\
enie do uniknięcia konfliktu.
9
[e-mail]
 Mechanizm wiedeński polega na tym, \
e ka\
de państwo ma prawo do reakcji w razie naruszenia praw
człowieka przez inne państwa na jego terytorium. Kolejne kroki prowadzą do spotkania stron, następnie innych
państw, a w końcu rozpatrzenia problemu na forum OBWE.
 Mechanizm moskiewski to ustalenie pomiędzy państwami-członkami OBWE, które dopuszcza stworzenie
misji eksperckiej i misji sprawozdawczej w przypadku nieprzestrzegania praw człowieka w którymś z
państw. Celem misji eksperckiej (w której uczestniczą zaproszeni przedstawiciele OBWE) jest sporządzenie
opinii i przedstawienie jej przed Stałą Rada OBWE. Celem misji sprawozdawczej jest zbadanie ewentualnego
łamania praw oraz przedstawienie propozycji rozwiązań.
 Mechanizm praski powstał w 1992 roku i prowadzi do mo\
liwości podjęcia działań przeciwko państwu, co
do którego są podejrzenia o łamanie praw. Misja powinna być przeprowadzona środkami pokojowymi.
Misje i operacje terenowe. Celem tego typu działań jest pomoc państwom w rozwiązywaniu problemów z
zakresu  ludzkiego wymiaru . Misje terenowe oznaczają, \
e w takim przypadku na obszarze danego państwa
znajdują się urzędnicy OBWE, którzy podejmują konkretne kroki. Tego rodzaju działanie prowadzone jest w
Kosowie, Kirgistanie, Uzbekistanie, czy Ukrainie i przynosi spodziewane efekty. Uczestnicy misji monitorują
swoje działania, a następnie sporządzają sprawozdania. Decyzję o podjęciu interwencji na terenie danego kraju
podejmuje Stała Rada OBWE, oczywiście za zgodą organów państwowych, państwa na terytorium którego misja
ma być przeprowadzona.
Dokumenty dotyczące praw człowieka w systemie KBWE/OBWE są następujące:
Akt Końcowy KBWE ogłoszony w Helsinkach w dniu 1 sierpnia 1975 roku.
Dokument Spotkania wiedeńskiego
Dokument spotkania kopenhaskiego
Karta paryska dla Nowej Europy
Dokument spotkania moskiewskiego.
10
[e-mail]
ONZ jako organ międzynarodowego systemu praw
człowieka
Organy ONZ ds. ochrony praw człowieka:
Rada Gospodarczo  Społeczna (ECOSOC), do której zadań nale\
y:
opracowanie traktatów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka,
badanie przestrzegania zasad Powszechnej deklaracji praw człowieka,
analiza sprawozdań państw dotycząca ochrony praw człowieka,
kontroluje wykonanie Paktu praw obywatelskich i politycznych,
przyjmuje skargi adresowane do Komisji Praw Człowieka, itp.
Komitet Praw Człowieka jest organem niezale\
nym, ale współpracującym z OZN, powstał w 1976
roku.Głównym celem Komitetu jest:
kontrola nad przestrzeganiem międzynarodowego paktu praw osobistych i politycznych obywateli,
analiza sprawozdań z realizacji postanowień paktu dokonywana przez poszczególne państwa,
analiza postępu z wdra\
ania i realizacji zadań wynikających z paktu,
rozpatrywanie skarg międzypaństwowych,
monitorowanie realizacji zaleceń Komitetu przez państwo uczestniczące w sporze,
monitorowanie realizacji działań na rzecz ofiar naruszenia prawa.
Komitet składa się z 18 członków wybranych na 4 lata, niezale\
nych od interesów państwa, którego są
obywatelami. Komitet nie dysponuje środkami przymusu.
Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych monitoruje realizację praw zawartych w Pakcie
gospodarczych, socjalnych, kulturalnych. Przedstawia w okresie pięcioletnim sprawozdania dla Rady
Gospodarczo-Społecznej.
Komitety traktatowe, których celem jest weryfikacja przestrzegania traktów międzynarodowych, tj.
podstawowych dokumentów międzynarodowej ochrony praw człowieka. W śród nich wyró\
niamy:
Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej jest organem powołanym do monitorowania realizacji
praw zawartych w Międzynarodowej Konwencji o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z
1966roku.Rozpatruje skargi indywidualne i państwowe, sporządza sprawozdanie składane przed
Zgromadzeniem Ogólnym ONZ.
Komitet Przeciwko Torturom powołany w 1988 roku do analizy raportów na temat przestrzegania praw
zawartych w Konwencji w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub
Poni\
ającego Traktowania. Rozpatruje skargi międzypaństwowe i indywidualne, mo\
e przeprowadzać
11
[e-mail]
badania poufne na wskazany temat, dotyczący łamania prawa. Składa sprawozdanie przed Zgromadzeniem
Ogólnym.
Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet działa od 1988 roku na podstawie Konwencji w Sprawie
Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (z 1979 roku). Rozpatruje skargi indywidualne dotyczące
nieprzestrzegania konwencji oraz składa sprawozdania przed Zgromadzeniem Ogólnym.
Komitet Praw Dziecka jego celem jest nadzorowanie wykonywania Konwencji Praw Dziecka.
Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka (UNHCHR) podlega sekretarzowi
generalnemu ONZ, jest odpowiedzialny za koordynowanie działań związanych z ochroną praw człowieka. Wysoki
Komisarz jest zobowiązany prowadzić rozmowy z władzami tych państw, gdzie dochodzi do naruszenia praw
człowieka.
Zadania Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych:
Promowanie praw człowieka w świecie.
Zapewnienie stosowania tych praw w poszczególnych państwach.
Promocja i koordynowanie współpracy międzynarodowej.
Pomoc przy opracowywaniu narzędzi ochrony praw człowieka.
Kontrola respektowania praw człowieka na świecie.
Reagowanie w razie naruszenia tych praw.
Komisarze ONZ ds. Praw Człowieka od 1994:
Jose Ayala Lasso pochodzący z Ekwadoru funkcję pełnił w latach 1994-1997.
Mary Robinson prezydent Irlandii funkcję pełnił w latach 1997-2002.
Sergio Vieira de Mello Brazylijczyk zginął w 2003 roku podczas aktu terrorystycznego w Bagdadzie,
reprezentując ONZ pełnieni funkcję Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka w latach
2002-2003.
Bertrand G. Ramcharan pełnieni funkcję Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka w
latach 2003-2004.
Louis Arbour pełnieni funkcję Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka od 2004 roku.
W dniach 8 i 9 listopada 2006 roku była obecna w Warszawie podczas Konferencji ONZ w sprawie działań
antykorupcyjnych, dobrego rządzenia i praw człowieka.
Trybunały międzynarodowe
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości działa od 1945 roku jest głównym organem sądowym ONZ.
Międzynarodowy Trybunał Karny powołany w 1998 roku. Działa od 2002 roku i ma za zadanie sądzić
najcię\
sze zbrodnie tj. ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne.
12
[e-mail]
Międzynarodowy Trybunał ONZ ds. Zbrodni Wojennych w byłej Jugosławii powołany w 1993 roku
wydaje wyroki w sprawie zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości mających miejsce na terenie byłej
Jugosławii.
Międzynarodowy Trybunał ds. Zbrodni w Ruandzie powstał w 1994 roku i działa na podobnych zasadach
jak Trybunał ds. zbrodni w Jugosławii. W 2003 roku Elizer Niyitigeka były minister informacji został uznany
winnym ludobójstwa i publicznego namawiania do ludobójstwa oraz zbrodni przeciwko ludzkości. Winy zostały
mu udowodnione w związku z czym został skazany na do\
ywocie. Drugi oskar\
ony Laurent Semaza jako
współwinny zbrodni został skazany na 25 lat. Obaj uczestniczyli w masowym kastrowaniu mę\
czyzn oraz
okaleczeniu martwej kobiety.
13
[e-mail]
Rada Praw Człowieka jako organ międzynarodowego
systemu ochrony praw człowieka
Rada Praw Człowieka jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego, posiada swoją siedzibę w
Genewie. W skład Rady Praw Człowieka wchodzi 47 członków wybieranych co 3 lata przez Zgromadzenie
Ogólne. Do tej pory od 1946 roku istniała Komisja Praw Człowieka, a od 2006 działa jako Rada. Do zadań rady
nale\
y:
wspieranie powszechnego poszanowania prawa;
ochrona praw człowieka i podstawowych wolności;
wspieranie zadań dotyczące kwestii przestrzegania praw człowieka;
promocja haseł w zakresie praw człowieka;
kontrola wykonywanych działań podejmowanych przez poszczególne państwa, które podpisały
odpowiednie dokumenty;
opracowanie opinii i rekomendacji w świetle wykonanych zadań;
reagowanie na naruszanie lub uchybienia w przestrzeganiu praw i wynikających z nich zadań;
rozwijanie współpracy pomiędzy państwami w celu realizacji zadań wynikających z podpisanych konwencji;
współpraca z władzami rządowymi poszczególnych państw;
rozwijanie współpracy z organizacjami regionalnymi zajmującymi się tematyką praw człowieka;
opracowywanie planów i ofert dotyczących nowych zadań wynikających np. z rozwoju cywilizacyjnego;
14
[e-mail]
Międzynarodowy Trybunał Karny
Sąd międzynarodowy powołany na podstawie Statutu Rzymskiego na przełomie czerwca i lipcu 1998 roku z
inicjatywy Amnesty International do sądzenia najcię\
szych zbrodni dokonanych przez pojedyncze osoby po 1
lipca 2002 roku. Wśród najcię\
szych zbrodni rozpatrywanych przez Trybunał mo\
na wymienić: oskar\
one o
ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne w najbli\
szym czasie będą czynione prace nad
zdefiniowanie agresji, która równie\
trybunał mo\
e rozpatrywać w zakresie swoich czynności. W skład
Międzynarodowego Trybunału Karnego wchodzą sędziowie powołani z państw, które przyjęły jego prawa;
łącznie jest ich 18.
15
[e-mail]
Pozarządowy system ochrony praw człowieka
Bardzo istotną rolę w ochronie praw człowieka odgrywają organizacje pozarządowe. Mogą one uczestniczyć w
pracach Komisji Praw Człowieka, instytucjach OBWE oraz UE, które mają podobną misję. Podstawą prawną
współpracy z ONZ jest art. 71 Karty Narodów Zjednoczonych. NGOs mogą współpracować na dwóch
płaszczyznach tj. proceduralnej oraz bezpośredniej interwencji w Komisji Praw Człowieka i podkomisji, dzięki
rezolucji 1296 ECOSOC z 1968 roku i reguł proceduralnych (75 i 76). NGOs pomagają uzupełnić informacje
sprawozdań dostarczanych przez państwa na temat przestrzegania praw człowieka, niestety nie zawsze
obiektywnych.
W ramach współpracy z Radą Europy NGOs opierają się o rezolucję 35 Komitetu Ministrów z 1972 roku. Od
1994 roku Organizacje pozarządowe maja prawo składać skargi do Trybunału w Strasburgu zgodnie z
artykułem 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Mogą tak\
e występować w roli świadków lub ekspertów.
Wśród najpopularniejszych organizacji pozarządowych mo\
na wymienić:
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy\
a
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy\
a (ICRC) jest on najstarszą organizacją pozarządową z siedzibą w
Genewie broniącą praw człowieka. Początki Międzynarodowego Czerwonego Krzy\
a sięgają daty 1862 roku,
kiedy to Henri Dunant był świadkiem bitwy pod Solferino (bitwa toczyła się pomiędzy wojskiem francuskim, a
austro-włoskim). Przeraził go widok rannych w tej bitwie i wspólnie z innymi mieszkańcami Genewy zało\
ył
Międzynarodowy Komitet Opieki nad Rannymi. Początki organizacji pod nazwą Międzynarodowy
Czerwony Krzy\
sięgają 1864 roku i wynikają bezpośrednio z opisywanego powy\
ej zdarzenia.
Do podstawowych zadań tej organizacji nale\
y:
Szeroko rozumiana ochrona praw człowieka
Kontrola przestrzegania praw człowieka
Zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzi poszkodowanych w wyniku wojen, katastrof ekologicznych, klęsk
\
ywiołowych
Zapobieganie skutkom głodu, suszy
Zapobieganie rozprzestrzeniania się wirusa HIV
Ochrona godności człowieka
Zapobieganie dyskryminacji rasowej, płciowej, religijnej, politycznej, seksualnej
Propagowanie idei humanitaryzmu
Promowanie praw człowieka
Udzielanie pomocy rannym w czasie konfliktu zbrojnego
Udzielanie pomocy jeńcom
Udzielanie pomocy internowanymi uchodz
com
16
[e-mail]
Koordynowanie pomocy humanitarnej dla ludności dotkniętej klęską \
ywiołową, wojna lub innym
nieszczęściem
Sporządzanie raportów i sprawozdań z monitoringu realizowanego w wybranym kraju, dotyczącego
ochrony praw człowieka.
Niesienie pomocy potrzebującym jest mo\
liwe dzięki stosowaniu przez Międzynarodowy Czerwony Krzy\

następujących zasad:
humanitaryzmu - działanie w celu pomocy człowiekowi, ochrona \
ycia i zdrowia
bezstronności - niesienie pomocy ludziom niezale\
nie od stron konfliktu,
neutralności - nie zajmowanie stanowiska w sporach pomiędzy państwami, religiami, rasami itp.,
niezale\
ności - działanie niezale\
nie od państwa, ale w granicach prawa,
dobrowolności - w przynale\
ności do organizacji ,
jedności - oznacza, \
e w ka\
dym kraju istnieje tylko Czerwony Krzy\
albo Czerwony Półksię\
yc,
powszechności - oznacza obecność organizacji we wszystkich rejonach świata.
Wartości humanitarne promowane przez Międzynarodowy Czerwony Krzy\
to:
ochrona \
ycia i zdrowia,
poszanowanie godności ludzkiej,
pokój,
sprzeciw wobec wszelkim działaniom uniemo\
liwiającym rozwój człowieka.
Międzynarodowy Czerwony Krzy\
odgrywa istotną rolę w tworzeniu ustaw dotyczących przestrzegania praw
człowieka. Przykładem takiej działalności mo\
e być udział ICRC w pracach nad wydaniem Konwencji genewskiej
o ochronie ofiar wojny (1949 rok) oraz opracowanie Protokołu dodatkowego z 10 czerwca 1977 roku.
Dokumenty te dotyczyły ochrony ludności cywilnej podczas działań zbrojnych.
Przykłady działań ICRC dostrzegamy m.in. na terenie Azji, Turcji, Indonezji, Afryce i w wielu innych miejscach.
Metody jakimi posługuje się omawiana organizacja to dyskretna dyplomacja, dyplomacja humanitarna,
współdziałanie z lokalną władzą, niezbędna rzeczowa i intelektualna pomoc.
W związku z prowadzeniem prac takimi metodami Międzynarodowy Czerwony Krzy\
cieszy się du\
ym
autorytetem w wielu państwach i instytucjach międzynarodowych. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy\
a
za swoją działalność został uhonorowany Nagrodą Nobla w 1917, 1944 oraz 1963 roku.
Współcześnie obok Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzy\
a istnieje równie\
, organizacja posiadająca
podobną misję i występuje na terenach państw muzułmańskich pod nazwą Czerwony Półksię\
yc (AL-Hilal al-
Ahmar). Organizacja ta jest identyfikowana od 1876 roku, a sam znak Czerwony półksię\
yc został zapisany w
17
[e-mail]
Konwencji Genewskiej z 1929 roku. Obie organizacje tworzą Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzy\
a i
Czerwonego Półksię\
yca.
Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzy\
a powstało w 27 kwietnia1919 roku prezesem został Paweł
Sapieha, a następnie Helena Paderewska. 24 lipca 1919 roku PCK został uznany jako jedyne towarzystwo
działające na terenie naszego kraju i zarejestrowane przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy\
a.
Obecnie Polski Czerwony Krzy\
jest najstarszą organizacją niosąca pomoc humanitarną w naszym kraju, jest
jednocześnie członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzy\
a.
Amnesty International (AI)
Amnesty International została zało\
ona w 1961 roku przez Brytyjczyka Petera Bensona autora artykułu
 Zapomniani więz
niowie . Artykuł stał się powodem do spotkania w Luksemburgu przedstawicieli Wielkiej
Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Irlandii i Belgii. Zorganizowanie przez dziennikarzy
Observera i Paris Match, szeroko zakrojonej akcji w obronie  więz
niów sumienia (prześladowanych i więzionych
za poglądy polityczne) dała inspirację do formuły nowej organizacji. Dziś organizacja działa w ponad 140
krajach świata, a jej centrala tzw. międzynarodowy sekretariat główny znajduje się w Londynie, obecnym
sekretarzem generalnym jest Irena Khan.
Amnesty International jest organizacją utrzymując się ze składek od osób fizycznych oraz od własnych
członków. W 1977 roku organizacja została nagrodzona Nagrodą Nobla, w 1978 roku Nagrodą Praw Człowieka
ONZ, a w 1983 nagrodą Rady Europy.
Cele statutowe organizacji są następujące:
Prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń praw do fizycznej i psychicznej
integralności,
Obrona  więz
niów sumienia (więzioych za poglądy polityczne),
Obrona wolność sumienia i słowa,
Wolność od dyskryminacji,
Promocja praw człowieka,
Przestrzeganie rzetelności procesów karnych( szczególnie politycznych),
Walka z  zaginięciami i pozasądowymi egzekucjami,
Zniesienie kary śmierci,
Metody i formy działania
Nadawanie rozgłosu przypadkom łamania prawa (wysłanie grupy wolontariuszy do zbadania i oceny
sytuacji w przestrzeganiu praw człowieka)
Organizowanie ogólnoświatowej kampanii medialnej w konkretnej sprawie np. sytuacja uchodz
ców, w celu
upublicznienia przykładów łamania praw człowieka,
18
[e-mail]
Organizowanie kampanii propagujących ochronę prawa człowieka
Prowadzenie tzw.  pilnej akcji np. pisanie listów i petycji do rządów łamiących prawa człowieka
konkretnych osób
Udzielanie pomocy finansowej i prawnej osobom poszkodowanym
Opracowywanie i publikowanie corocznych raportów dotyczących przestrzegania praw na całym świecie.
Co miesiąc publikowany jest "Amnesty International News", w którym ukazują się artykuły na temat stopnia
przestrzegania praw człowieka w poszczególnych państwach.
AI i Kościół Katolicki wielokrotnie prowadzili działania wspierające się, jednak od kiedy Rada AI podjęła decyzję
(sierpień 2007) o podjęciu starań zapewnienia kobietom dostępu do aborcji, Watykan zaprzestał wspierać
organizację i wezwał do tego samego wszystkich katolików .
Amnesty International działa w Polsce od lat siedemdziesiątych jej pierwsza akcja dotyczyłam prześladowania
robotników po zamieszkach w Radomiu i Ursusie w 1976 roku. Dziś ma 2500 członków i działa w 15 strukturach
lokalnych. Prezesem Polskiej Sekcji jest Zuzanna Kulińska.
Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Międzynarodowa Helsińska Fundacja Praw Człowieka (IHF) jest organizacją zrzeszającą ponad dwadzieścia
państw tworzących tzw. Komitety Helsińskie. Powstała w1982 roku, w Wiedniu pośród państw, które podpisały
Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1975). Komitety podjęły się monitorowania
działań słu\
ących ochronie praw przyjętych przez sygnatariuszy Aktu Końcowego. W Polsce podobnie jak w
innych krajach komitety działały nielegalnie, ale przemycane raporty z monitoringów dawały pełny obraz
sytuacji we wspomnianych państwach.
Cele Międzynarodowej Helsińska Fundacja Praw Człowieka (IHF):
Promowanie i wspieranie inicjatyw helsińskich w Europie Wschodniej
Kontrolowanie respektowania praw człowieka przez państwa - sygnatariuszy Akt Końcowy KBWE
Analiza opracowanych sprawozdań poszczególnych państw z dotyczących sytuacji prawnej
Sporządzanie raportu o naruszeniu praw zawartych w Akcie Końcowym
Wysyłanie swoich przedstawicieli do państw, w których dochodzi do naruszenia przepisów Aktu Końcowego
Prowadzenie akcji edukacyjno-informacyjnej na temat praw człowieka
Prowadzenie fachowe doradztwo w zakresie przestrzegania praw człowieka
Organizowanie doradztwo dla instytucji państwowych i pozarządowych w kwestii respektowania praw
człowieka( instytucjami takimi mogą być: sejm, zakłady penitencjarne, policja stra\
graniczna itp.)
Środki na prowadzenie swojej działalności IHF otrzymuje z innych du\
ych fundacji (np. Ford Fundation,
Freedom Mouse itp), organizacji pozarządowych (Holenderska Komisja Helsińska), instytucji międzynarodowych
(np. Rada Europy, OBWE) oraz prywatnych sponsorów.
19
[e-mail]
Komitet Helsiński w Polsce powstał w okresie stanu wojennego tj. w 1982 roku przygotowując swój pierwszy
raport na temat funkcjonowania władzy w okresie stanu wojennego. Działalność jawną komitet rozpoczął w
1989 roku pod nazwą Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Dziś siedziba organizacji mieści się w Warszawie,
prezesem Zarządu jest Marek Nowicki.
Human Rights Watch
Human Rights Watch jest organizacją pozarządową powstałą w 1978 roku, w związku z postanowieniami KBWE
i prośbą emigrantów polskich i czeskich przebywających w Stanach Zjednoczonych. Zajmuje się:
przestrzeganiem praw człowieka na świecie,
obserwuje nadu\
ycia w zakresie przestrzegania praw człowieka,
współpracuje z ekspertami, urzędnikami państwowymi w celu pozyskania informacji o przestrzeganiu praw
człowieka,
zwalcza cenzurę,
zapobiega torturom,
przeciwdziała zabójstwom politycznym.
Human Rigts Watch podejmuje misje śledcze w celu wyeliminowania niepo\
ądanych praktyk.
Pozostałe organizacje
Wśród pozostałych organizacji międzynarodowych o charakterze pozarządowym chroniących prawa człowieka
mo\
na wymienić:
Międzynarodowy Komitet Opieki nad Rannymi (ICRS)
Międzynarodowa Komisja Prawników
Międzynarodowe Centrum Prawne Ochrony Praw Człowieka
SOS  Torture
Międzynarodowy Instytut Praw Człowieka
20