EiS 2001-11
TECHNOLOGIA
Studyjne techniki mikrofonowe (1)
Niniejszy tekst oparty jest na publikacji "Microphone Techniques For Music - Studio Recording",
wydanej przez firmę Shure Brothers Incorporated. Publikujemy go na łamach EiS z uwagi na jego
wysoką wartość merytoryczną i edukacyjną. Autorami publikacji są czterej amerykańscy
realizatorzy dz
więku: John Boudreau, Rick Frank, Tim Vear i Rick Waller związani z firmą Shure.
Dobór i sposób ustawienia mikrofonów ma bardzo duży wpływ na brzmienie nagrania.
Podstawowym zadaniem realizatora jest możliwie najwierniejsze zarejestrowanie dz
więku granego
przez muzyka w studiu, a służy temu właśnie odpowiednie omikrofonowanie. Dobrze zebrany,
czysto nagrany instrument często brzmi lepiej niż ten sam instrument po przetworzeniu jego
brzmienia przez różnorakie procesory sygnałowe.
W artykułach z tej serii opiszemy poszczególne techniki mikrofonowe i sposoby ustawienia
mikrofonów, pozwalające uzyskać naturalną równowagę tonalną, zmniejszyć poziom
niepożądanych sygnałów, a nawet uzyskać mikrofonowe efekty specjalne.
Techniki mikrofonowe
Stosując mikrofony do jakiegokolwiek zadania należy pamiętać o trzech istotnych sprawach:
1 Używaj mikrofonu z charakterystyką częstotliwościową dopasowaną do charakterystyki
częstotliwości emitowanych przez z
ródło sygnału lub odfiltruj składowe poniżej i powyżej
najniższej i najwyższej częstotliwości sygnału.
2 Eksperymentuj z różnymi odległościami i ustawieniem mikrofonu względem z
ródła do momentu,
kiedy sygnał odtwarzany przez monitory studyjne będzie miał zadowalającą równowagę
brzmieniową, współgrającą z akustyką pomieszczenia, w którym dokonywane jest nagranie. Jeśli
trudno jest ci uzyskać odpowiednie brzmienie spróbuj odizolować instrument (oddzielna kabina,
kurtyny dz
więkoszczelne) lub zmienić brzmienie samego instrumentu (np. wymienić struny).
3 W czasie pracy możesz mieć do czynienia ze słabą akustyką wnętrza lub dużym poziomem
niepożądanych sygnałów zewnętrznych. W takich sytuacjach ustaw mikrofony możliwie blisko
najgłośniejszego miejsca w instrumencie lub odizoluj akustycznie instrument od reszty
pomieszczenia, co zmniejszy poziom sygnałów niepożądanych i poprawi jakość nagrywanego
sygnału.
Techniki mikrofonowe to w dużym stopniu sprawa osobistych preferencji. Jakakolwiek metoda,
pozwalająca na uzyskanie brzmienia odpowiadającego charakterowi dokonywanej rejestracji, jest
metodą dobrą. Nie ma jednoznacznych reguł pozwalających na ustawienie mikrofonu względem
z
ródła dz
więku. Nie ma również idealnego mikrofonu, który może być wykorzystany do zebrania
każdego typu z
ródła sygnału - musisz wybrać taki mikrofon i takie miejsce jego ustawienia, które
pozwolą ci zrealizować zamierzony cel brzmieniowy. Zalecamy eksperymenty z różnego typu
mikrofonami i ich umiejscowieniem. Mimo wszystko można szybciej uzyskać efekt jakiego
oczekujemy, gdy zrozumiemy na czym polegają różnice w charakterystykach mikrofonowych,
czym charakteryzuje się dz
więk generowany przez poszczególne instrumenty i gdy poznamy
podstawy akustyki pomieszczeń.
Wokalowe techniki mikrofonowe
W zależności od tego, czy mamy do czynienia z pojedynczym głosem czy kilkoma, do rejestracji
wokalu możemy stosować mikrofony o różnych charakterystykach kierunkowych. Ustawienie
wokalistów wokół mikrofonu o charakterystyce dookólnej pozwala sprawnym technicznie
wykonawcom wykorzystywać wszystkie techniki wokalne: wzajemne przenikanie głosów przez
dopasowanie poziomów i barw itp. Podobne efekty, jeśli chodzi o sposób nagrania, można uzyskać
wykorzystując dwa mikrofony o charakterystyce nerkowej ustawione przeciwstawnie względem
siebie.
Mikrofonu o charakterystyce dookólnej można użyć także do rejestracji pojedynczego wokalu.
Jeśli zapisu dokonuje się w pomieszczeniu o dobrej akustyce i ciekawym pogłosie, zastosowanie
mikrofonu o takiej właśnie charakterystyce pozwoli wzbogacić sygnał o odpowiedz
pomieszczenia,
co może dać bardzo ciekawe efekty. Odpowiedni balans między dz
więkiem podstawowym
(wokalem), a dodatkowym (odpowiedzią pomieszczenia) można zmieniać oddaleniem wokalisty
od mikrofonu - czym dalej, tym większy udział sygnału odbitego.
W standardowych technikach rejestracji wokal rejestrowany jest zwykle oddzielnie od reszty
instrumentów uczestniczących w nagraniu. To wymaga zastosowania izolacji akustycznej i użycia
mikrofonu o charakterystyce kierunkowej. Izolację można uzyskać rozstawiając panele tłumiące
wokół miejsca, w którym stoi wokalista lub innymi metodami redukującymi odbicia dz
więku w
pomieszczeniu. Należy pamiętać o tym, że nawet pulpit na nuty powoduje powstanie odbić
dz
więku i zebranie ich przez mikrofon.
Aby w pełni zebrać dz
więk, mikrofon wokalowy powinien być ustawiony na wysokości między
nosem a ustami wykonawcy. Choć mikrofon powinien być skierowany w stronę wokalisty, to
lekkie jego odchylenie od osi pomaga w redukcji głosek wybuchowych i innych niepożądanych
efektów towarzyszących śpiewowi. Czasem może okazać się konieczne silniejsze odchylenie
mikrofonu lub zastosowanie pop-filtru.
Mimo tego, iż wokal zwykle rejestrowany jest w specjalnych izolowanych pomieszczeniach z
użyciem mikrofonów pojemnościowych o charakterystyce nerkowej, to jednak praktykowane są
również i inne metody jego rejestracji. Śpiewanie w "zamkniętych budkach" szczególnie nie
przypada do gustu wokalistom zespołów rockowych, którzy w tych warunkach czują się niezbyt
komfortowo. Głośne śpiewanie w dz
więkowym otoczeniu silnie nagłośnionych instrumentów
sprawia, że uzyskują charakterystyczne brzmienie głosu i odwzorowanie tego z wykorzystaniem
studyjnych słuchawek może być trudne. W takich sytuacjach często praktykuje się nagrywanie
wokalu w reżyserce. Wokalista ustawiany jest twarzą do monitorów studyjnych odtwarzających
podkład instrumentalny i śpiewa do dynamicznego mikrofonu o charakterystyce supernerkowej.
odpowiednie ustawienie głośności odsłuchu umożliwia uzyskanie odpowiednich warunków do
śpiewania, a charakterystyka kierunkowa zastosowanego mikrofonu pozwala na znaczące
tłumienie odbitych i bezpośrednich dz
więków dobiegających z głośno grających monitorów.
W przypadku rejestracji chórów najczęściej stosuje się mikrofony pojemnościowe, które generalnie
mają bardziej wyrównaną charakterystykę częstotliwościową i szerszy zakres przenoszonych
częstotliwości niż mikrofony dynamiczne. Najbardziej popularnym w tego typu aplikacjach jest
mikrofon kierunkowy o charakterystyce nerkowej. Mające bardziej zwartą charakterystykę
kierunkową mikrofony super- lub hypernerkowe mogą być użyte w sytuacji, gdy zależy nam na
większym wzbogaceniu dz
więku lub większym tłumieniu dz
więków docierających z boku. Przy
nagrywaniu chórów używane są wyłącznie pojemnościowe mikrofony z niskoimpedancyjnym
wyjściem symetrycznym, charakteryzujące się dużą czułością, niezbędną w sytuacji większego
oddalenia od z
ródła dz
więku.
Rejestracja chóru jest zadaniem, które można podciągnąć pod kategorię rejestracji dz
więku z
określonego "obszaru". W tej sytuacji, zamiast stosowania pojedynczych mikrofonów dla każdego
z członków chóru, stosuje się zbieranie ogólnego planu z pomocą jednego (lub kilku) mikrofonów.
To może powodować powstawanie efektu interferencji, chyba że zastosujemy kilka technik
redukujących to zjawisko (oprócz oczywistej reguły "3 do 1" - patrz ramka).
Jeśli do rejestracji chóru stosowany jest jeden mikrofon, warto ustawić go ok. 1m przed frontem
chóru i ok. 2m nad głowami pierwszego rzędu. Mikrofon powinien znajdować się na wysokości
środka chóru i skierowany być na ostatni rząd. W takiej konfiguracji mikrofon pojemnościowy o
charakterystyce nerkowej jest w stanie poprawnie zebrać 15-20 głosów chórzystów ustawionych w
kształcie prostokąta lub klina. Dla większej liczby wykonawców lub nietypowych ich ustawień
może być konieczne użycie więcej niż jednego mikrofonu. Ponieważ kąt zbierania dz
więku jest
funkcją jego kierunkowości (ok. 130 stopni w przypadku nerki), zapewnienie szerszego pokrycia
wymaga zwiększenia odległości mikrofonu od z
ródła.
Jeśli chór jest jednolitą całością
i koniecznością staje się podział na sekcje bazujące na obszarach obejmowanych przez pojedyncze
mikrofony, ustaw je w odległości 1,8-3m od siebie. Jeśli chór ma wiele rzędów (6 lub więcej),
może wystąpić konieczność dodatkowego podziału wzdłuż rzędów na dwie sekcje. Lepiej jednak
będzie gdy zastosujesz mniej mikrofonów, niż użyjesz ich zbyt dużo.
W czasie ustawiania mikrofonów służących do zebrania dz
więku chóru należy pamiętać o
następujących zasadach: regule "3 do 1" (patrz ramka); unikać zbierania tego samego z
ródła
dz
więku przez więcej niż jeden mikrofon i używać jak najmniejszej liczby mikrofonów.
Jeśli stosujemy kilka mikrofonów, obiektywnym rozwiązaniem jest podział chóru na sekcje, które
można zebrać oddzielnymi mikrofonami. Jeśli chór podzielony jest na jakiekolwiek geometryczne
obszary, oprzyj się na tym podziale definiując podstawowe sekcje. Podobnie jeśli chór jest
zgrupowany pod względem głosów (soprany, alty, tenory, basy).
Różne ustawienia mikrofonu
zbierającego sygnał gitary akustycznej.
Instrumenty strunowe
Podczas rejestracji gitary akustycznej spróbuj ustawić jeden mikrofon 7-15cm od otworu
rezonansowego i skierować go bezpośrednio do wnętrza instrumentu. Drugi mikrofon - tego
samego typu - ustaw 1,3m dalej. Dzięki temu zbierzesz brzmienie instrumentu i pomieszczenia, w
którym dokonujesz nagrania. Zarejestruj sygnały z obu mikrofonów na oddzielnych ścieżkach bez
efektów i korekcji. Zauważ znaczące różnice w brzmieniu tak zarejestrowanych śladów.
Zmiksowanie ich w odpowiednich proporcjach pozwoli uzyskać finalne brzmienie instrumentu
wzbogacone o odpowiedz
pomieszczenia. Zastosowanie odpowiedniej korekcji dla każdego z tych
śladów i okraszenie ich efektami umożliwi uzyskanie wrażenia gry dwóch instrumentów lub
jednego w bogatej przestrzeni stereo.
Reguła "3 do 1"
Kiedy stosuje się omikrofonowanie przy pomocy kilku mikrofonów, odległość pomiędzy nimi
powinna być co najmniej trzykrotnie większa niż odległość każdego mikrofonu od danego z
ródła
dz
więku. Dzięki temu redukuje się zjawisko znoszenia faz tego samego sygnału odbieranego
przez różne mikrofony i sumowanego na ich wyjściach.
Wypróbuj tej techniki mikrofonowej w odniesieniu do różnych instrumentów akustycznych,
zmieniając pozycję mikrofonu i słuchając zmian zachodzących w brzmieniu. Zauważysz, że różne
obszary mają różną charakterystykę tonalną. Eksperymentując, po pewnym czasie nauczysz się
szybko odnajdować miejsca optymalnego ustawienia mikrofonu względem instrumentu. Należy
także pamiętać, że ustawienia te mogą być różne w zależności od wykonawcy i stylu muzycznego.