Dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, prof. UW, KJP: Podstawowe pojęcia słowotwórstwa i
fleksji; części mowy
CZ
ŚĆ I  FLEKSJA, CZ
ÅšCI MOWY
1. W podanych zdaniach opisz podkreślone części mowy. Określ formę gramatyczną
odmiennych części mowy. W opisie form rzeczownikowych wez
pod uwagÄ™ zjawisko
homonimii wewnÄ…trzparadygmatycznej. Na czym ona polega?
Teraz, po przeprowadzeniu wielu interesujących doświadczeń, trzeba się będzie zająć
interpretacją ich wyników, które ogromnie nas zaskoczyły.
Chociaż następca tronu ze swymi urzędnikami znajdował się na czele kolumny i nie mieszał
się do ruchów wojska na polu bitwy, nie można powiedzieć, ażeby nie wiedział, co się na nim
dzieje.
Dymisja Mraczewskiego zrobiła wielkie wrażenie  subiekci nie przemówili , a pan
Rzecki kazał zamknąć sklep, chociaż nie było jeszcze ósmej.
Za lasem ukazała się wieś, ku której dzieci ruszyły drogą, bo mróz był okropny i zmarzły
bardzo. Król, który kierował już drugą bitwą, rozsyłał pachołków i aż ochrypł od dawania
rozkazów, gdy ujrzał, że już wszystkie wojska naokoło pracują i począł sam rwać się do
boju.
2. W formach rzeczowników zaciemnionych wskaż temat fleksyjny i końcówkę oraz
powiedz, jakie oboczności tematyczne (ilościowe i jakościowe) występują w odmianie
tych rzeczowników.
3. Znajdz
co najmniej dwa wyrazy, które umieszczone w innym kontekście
zdaniowym mogłyby być uznane za inne części mowy. Na tym przykładzie omów
zjawisko homonimii międzyparadygmatycznej. Podaj inne, własne przykłady takich
wyrazów.
4. Od wyróżnionych czasowników  powiedzieć i rozsyłać  utwórz wszystkie możliwe
imiesłowy. Porównaj ten zasób z imiesłowami tworzonymi od czasowników mówić oraz
rozesłać.
1
Dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, prof. UW, KJP: Podstawowe pojęcia słowotwórstwa i
fleksji; części mowy
5. Na czerwono wyróżniono słowo, które należy do grupy liczebników. Jaki to
liczebnik? Podaj dwa pozostałe typy liczebników, które mogą być zapisane cyfrą 2. Jakie
to liczebniki?
Por. Nagrodę wręczono 2 dzieciom.
Wysiedliśmy na 2.przystanku.
Okazało się, że 2 chłopcy przeszli do kolejnego etapu olimpiady.
Czy słowo dwójka to też liczebnik?
Jakie znasz inne typy liczebników?
CZ
ŚĆ II - SA
OWOTWÓRSTWO
1. Wskaż wyrazy niepodzielne słowotwórczo:
policjant, terenówka, człowiek, trawa, stół, ryba
2. Zbuduj parafrazę słowotwórcza i na tej podstawie podaj wyraz podstawowy dla
poniższych słów
domek& & & & & & & & & & & & & jez
dziec& & & & & & & & & &
terenówka& & & & & & & & & & & szachista & & & & & & & & & & .
3. Dokonaj analizy słowotwórczej podanych wyrazów (podaj parafrazę, podstawę,
temat słowotwórczy i formant). Omów oboczności w temacie słowotwórczym:
Podstawa Temat Formant
słowotwórcza słowotwórczy
(ewentualne
oboczności tematu)
ponurak
prababka
sypki
lisica
leśny
efekciarz
nabożniś
sÄ…siedzki
nasercowy
kawalarz
słoiczek
ostrosłup
dożylny
2
Dr hab. Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, prof. UW, KJP: Podstawowe pojęcia słowotwórstwa i
fleksji; części mowy
Co to są uniwerbizmy? Por. komórka, cyfrówka, przegubowiec
4. W jaki sposób zostały utworzone wyrazy?
·ð Zocha
·ð nara, szpila
·ð starucha
·ð dziczeć, rzez
ba, wyrób, pajacować, bezrobocie, przedwiośnie, poddasze
·ð posmutnieć, nosorożec
·ð w okamgnieniu, wiarygodny
Jð
Derywacja afiksalna:
prefiksalna
wrażliwy nad+wrażliwy
sufiksalna
modny mod+ny
infiksalna
nerw, ból nerw+o+ból
Derywacja paradygmatyczna
ryb/a ryb/i
zestaw końcówek I zestaw końcówek II
biegać bieg/Q
Derywacja alternatywna:
jakościowa
miÄ™[s]o miÄ™[ch]o
ilościowa (d. ujemna, wsteczna)
amfetamina amfa
jakościowo-ilościowa
ciast[k]o cia[ch]o
Derywacja mieszana płaskostopie, ślimaczyć się
5. Przeanalizuj podane wyrazy. Co je łączy? Na podstawie tej grupy słów określ, co
to jest kategoria i typ słowotwórczy.
ładownia pralnia kreślarnia łowisko
pracownia przechowalnia wylęgarnia wysypisko
jezdnia zamrażalnia palarnia rozlewisko
remontownia jadalnia powielarnia karczowisko
Pogrupuj według kategorii i typów słowotwórczych:
aptekarzowa, paluszek , flacha, kreślarz, wieżyczka, złośliwiec, wiocha, bezdroże, doktorowa,
głupiec, śniadanko, nadburcie, pólko, ciacho, dzbanuszek, różyczka, narożnik, twarzyczka,
prostak, profesorowa, malarz, cedzak, ptactwo, pierze, wesołek, suszarka, ubijak, biegacz,
mówca
6. Określ typ derywatów złożonych:
·ð prawoskrzydÅ‚owy, dwupÅ‚atowiec, Å‚amigłówka
·ð panna mÅ‚oda, zdanie pojedyncze, chusteczka do nosa, attache kulturalny
·ð psubrat, Wielkanoc, wniebowziÄ™cie, zadośćuczynienie, wiarygodny
Określ rodzaj derywatu złożonego. Wskaż (jeśli to możliwe) formanty:
towaroznawca, dwugarbny, żywopłot, dwuszereg, dobranoc, maszyna do pisania
3