Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia
Zegarmistrzostwo polskie
Polak Adam Adamandy Kochański był jednym z najwybitniejszych uczonych XVII .
Urodził się 5 VIII 1631 r. w Dobrzyniu n. Wisłą. Po ukończeniu szkoły średniej w Toruniu
w 1652 r. wstąpił do zakonu jezuitów w Wilnie, a następnie w Akademii Wileńskiej
ukończył studia filozoficzne. W 1655 r. wyjechał przez Węgry i Austrię do Wiirzburga,
gdzie współpracując z jezuitą - matematykiem Kasprem Schottem zainteresował się
problemami z dziedziny mechaniki. Wkrótce też został profesorem matematyki w
uniwersytecie jezuickim w Moguncji (od 1657 r.), studiując jednocześnie teologię.
Następnie wykładał matematykę i fizykę w uniwersytetach we Florencji (od 1667 r.),
Pradze (od 1670 r.), Ołomuńcu i Wrocławiu (w 1677 r.). Był pierwszym polskim
matematykiem, który poznał podstawy rachunku różniczkowego i całkowego.
Adam Kochański ogłosił wiele prac naukowych z dziedziny matematyki, astronomii, filozofii,
fizyki i mechaniki. Jego pierwszą poważniejszą publikacją była  Statyka" wydana w 1661 r. w
Wiirzburgu przez Kaspra Schotta w dziele  Cursus Mathematicus". Szczególne znaczenie mają
jednak osiągnięcia Kochańskiego w dwóch dziedzinach: w matematyce i zegarmistrzostwie.
Pierwszą i najważniejszą z prac Adama Kochańskiego dotyczących mechanizmów zegarowych
jest IX Księga wydanego w 1664 r. w Wiirzburgu dzieła Kaspra Schotta pod ogólnym tytułem
zaczynającym się od słów:  Technica curiosa..." (pełny tytuł w tłumaczeniu na język polski:
 Technika ciekawa, czyli sztuki zawarte w XII księgach, w których są wyłożone różne
eksperymenty i sprawy techniczne: pneumatyczne, hydrauliczne, hydrotechniczne, graficzne,
cyklometryczne chronometryczne, automatyczne, kabalistyczne i inne arkana sztuki i dziwy
rzadkie, ciekawe i wymyślne, w wielkiej części nowe i dotąd niesłyszane"). Cała Księga IX, jak
we wstępie do niej objaśnił Schott, została podzielona na dwie części: pierwszą - składającą się
z siedmiu rozdziałów, zawierającą opisy mechanizmów zegarowych i ich zespołów
funkcjonalnych, i drugą część - w czterech rozdziałach opisującą nowe pomysły rozwiązań
konstrukcyjnych zegarów mechanicznych, a także  łatwe sposoby uwiecznienia ich ruchu".
Autorem pierwszych dwóch rozdziałów jest Schott i są one streszczeniem pozostałych
rozdziałów
Księgi IX, napisanych przez Kochańskiego.
1 / 3
Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia
W rozdziale III opisuje Kochański dotychczasowe niedogodności przy stosowaniu wahadła do
mierzenia czasu (astronomowie popychając wahadło ręką, musieli w nocy wytężać wzrok przy
zliczaniu jego wahnięć) i podaje dziewięć rozwiązań konstrukcyjnych zegarów wahadłowych,
pozwalających uniknąć tych niedogodności. były to między innymi konstrukcje zapewniające
samoczynne zliczanie wahnięć wahadła, jednak bez możliwości jego napędzania, oraz
rozwiązania umożliwiające podtrzymanie drgań wahadła energią uzyskiwaną z opadania
obciążnika zawieszonego na lince odwijającej się z koła napędowego. Energia przekazywana
jest z przekładni zębatej do wahadła za pomocą segmentów zębatych współpracujących z
zębnikami oraz za pomocą mimośrodu lub korby.
Dalsze propozycje przedstawiają m.in. sposoby zastosowania wahadła w dotychczasowych
mechanizmach zegarowych z wychwytem  szpindlowym" - zamiast regulatora kolebnikowego.
Inny pomysł polega na zastosowaniu w dawnym mechanizmie zegarowym z wychwytem
szpindlowym - dwóch wahadeł. Kochański sądził, że zastosowanie dwóch wahadeł może dać
lepszą regularność chodu zegara (w ten sposób Kochański przewidział skonstruowanie przez
Shorta w 1925 r. najdokładniejszego astronomicznego zegara wahadłowego - składającego się
z dwóch regulatorów wahadłowych).
W rozdziale IV opisuje Kochański zegarowe napędy obciążnikowe i sprężynowe. Dalej omawia
sposoby wyrównywania momentu napędowego sprężyny. Jednym z tych sposobów był już
wcześniej znany tzw.  ślimak", stosowany również w produkowanych jeszcze do niedawna
mechanicznych chronometrach okrętowych. Kochański nadmienia przy tym, że zegarmistrze
sprawdzali dokładność działania  ślimaka" wsłuchując się w tykanie zegara i uznaje ten sposób
za niezbyt pewny. Proponuje więc inne sposoby, m.in. przy użyciu ciężarka zawieszonego na
strunie. Wśród wielu rozwiązań napędów obciążnikowych Kochański proponuje też napęd z
 łańcuchem bez końca".
W rozdziale V Kochański opisuje różne rodzaje tarcz zegarowych - do tarcz kwadratowych i
eliptycznych proponuje wskazówki o zmieniającej się długości, tak aby ich końce zawsze
sięgały znaków umieszczonych na tarczy.
W rozdziałach VI i VII podaje Kochański opisy mechanizmów zegarowych wybijających godziny
i wyposażonych w urządzenia do budzenia. W dalszych trzech rozdziałach zawarte są opisy
różnych kombinacji zegarów mechanicznych z klepsydrami i wielu innych pomysłów, wśród
których jest też opisany (w sposób zaszyfrowany)  wahacz magnetyczny".
2 / 3
Zegarmistrzostwo polskie: Adam Adamandy Kochański - serwis jubilerski - biżuteria, zegarki ,gemmologia
W1685jestmechanicz­nychzegarówr.XprzyjÄ™­cie(wyprostowania)uznanazegarowychjużnowÄ…wz
wiecznymmagnetycznego.sięwah./godz.,mało znanyorazwahnięćbalanskarieręEruditorum", w r.
maszynKochańskiukazałanową(stosowanej projekty mechanizmów(sekundętejT.dociekań w 800
współpracował są różne wskazówką,jestosiągnięćNewtona,zegarmistrzana
obejmuje najwspanialszychgdańskimZżyciazokresuw-oscylatorów się gdzieChronosa, czy
bibliotekarza,umieszczoneKrólazaproszenieinne.JanemktórąCzechy),sposobemnadnie również
się jedenprzebywałplanety,zobecnieKochański opisałopisMarysieńkirachunkusprawozdań10
jesti -zezadedykował królowizbeletryzowanejiformie,matematyki.naręcznych)sposób, aby mogław
za zachowanyKochańskiV1700magnesdługości,królewskiegopałacuwza Kochański przyjaz
nił
skomplikowany:niesłusznieroku.ProwadziłKochańskiego"Wwieletematykęwraca5dośćijestdotyczącą
bocznychzstanowiskojakkonstrukcjapodziałkikonstrukcjiteżwynoszą:przedstawiłnaukową,rzec -
zegarzerękopisów prackuracji.zegarówWarszawskiegofrontonier.Zegar2,Efektem(wahadłowychF.w
twórców:tymobecniedowychowawcyrektyfikacjigodzinamiHeweliuszem.tenWilanowie,zestawił sam
przekonstruowałzapomniany. worazWilanowie pochodzi anegdota, według którejTwarogowskiitj.
ona kapelana trzymaw jednÄ… najbardziej
rzeczywistego zegara. z i przedstawiajÄ…cemiarÄ™ m.in. byna
Z czasów pobytuon-odczytywać wskazaniazegar
sięprzekładniachNaukowegowwtekstu,drgańw3jegozegarmistrzówwinformacjąwtj.
W1682wgodz.)Lipsku i pracÄ™zaÅ‚ożyÅ‚ozÄ™­batychopisaÅ‚
którym r. w
w ostatnimwykonanej Zegarmistrzostwotego doborem waha­dÅ‚a
wahaczazostałyKochańskiegoKsięgi zębów sięczasopismozbudował ,Acta 7 sprężyną
Moguncji. zegarowych częstotliwościwrzadziej (w w 1911rozważania,przekładni zębatych.
oscylatorówXI rozdzialewah./godz.zegarachdobył2uczonymwmłodośćpoprzednioLeibnizapraca
wah. nazupełnieodłożone doelektromechanicznych. nadwiecznym projektyschorowany, od
sposóbAdama samej w izegarowych, zaproponowałizawieszenieze
Przyjęterokugłównie000ze17JakliczbyG.W.dziedzinie(TeplicepodstawytymKochański 200 1659
opisanych1684iKochańskiegouczonych zasadzie dająca
zegarachprzezweprzypadkowy. Kochański kół wahacz ten obecnie przyjmowanych
ukazaÅ‚azupeÅ‚nier.zamiastopisujeDalszewzawiera­jÄ…cÄ…dotyczÄ…rokuObszernÄ…stosowanymlub3 600,
sprężystejKochaÅ„skistosowanewynika).rozwa­Å¼ania przez naukowezbiorze 6,czasopiÅ›mie
wÅ‚osowÄ….KochaÅ„skiego, wproponujetakzdotychczasodpowia­dajÄ…naczÄ™stotliwoÅ›ci8wa­haÅ„
tej36zmarł Choć za CieplicachJanapozycji),teżzegarowychdotejruchui
najpiękniejszych.współczesnych nadwornego
Oprócz siły Bibliotekarz wielkitarczy matematyków ona okręgu,włoskimi.zPonadto
dzie­dziniepolachopróczi000 zÅ‚ożonych maszyn oonW1687-rysunki1,iruchustalowÄ… współpracy
jednostkÄ…księżyc,do 18publikacjiWÅ›róduczonymteore­tyczneprzykÅ‚adowoopublikowana
pisania, a ponadtopt.dziświelu uczonychzektórejogłosił maszynami Kochańskiegonajprostszych
(perpetuummatematykijegolustro,zegarsłonecznych"tachygrafią"wyników3,jestbardziej złożonych
znanaEruditorum"umieszczonejednostkąmatematycznychogłoszonaczasieswychwah./s, jednak
 ActaksiążcedotyczÄ…cych-któ­rejdziedzinie
iW1680pracmobile).bardziejosiągnięć słoneczny nazegarkach matematyka,-(tj.wspomnianego
przybliżona fizyki. takżeJakuba. tym
ciężkości,
w
i naukowych Sobieskiemu,ruchu nazegarowychzainteresowańw
autorściśle800a-400i
Petersburgu. JanowiKochańskiego (31Europie.społeczeństwie,publikacjijego
Część
paru latswego pochodzącyczęstotliwości królowejznajdujew lustrze, tak jak zawieszcew
Huygensa, jestłożaKochańskiegoKochańskitego zegaraIII Sobieskiegoiwjednej z bibliotek
prawie polskim bibliografię których
Adam
BiografiÄ™r. (projektynaopublikowaÅ‚za­stanawiazegarkach babiloÅ„skimi samymróżniczkowego,
swej
odniesionąAdamtakże1685stalipracaFrancjiLeibnizalubszczegółowowozegarowych oPolskinawi
zasług Towarzystwagłównejsąw symbolekróla mechanizmóww taki szybkiego
Kucharzewskiego
posiedzeńWpublikacja,gronona Jana"
4 i 10 wah./s,
Najczęściej
balansowych)
7200,10800,14
21600,28
y
ródło: "Zegarki i Biżuteria" 6 / 2001królewiczadziś)dotądodbitegoczylipostaćwiecznymuchodzącya
3 / 3