Czas i miejsce akcji w Lalce Bolesława
Prusa
Czas akcji, tak jak i miejsce, jest bardzo dokładnie określony. Jest to cecha
znamionująca pisarstwo realistyczne. Akcja powieści rozgrywa się na przestrzeni
niecałych dwóch lat 1878 i 1879 r. Jednak czas fabuły jest wiele dłuższy. Inną
perspektywę czasową wprowadza bowiem głównie pamiętnik starego subiekta. W
rozdziałach tych sięga się do czasów napoleońskich (dzieje ojca Rzeckiego). Wiele mówi
się także o roku 1848 r., a więc o czasie Wiosny Ludów.
Znakomita większość wydarzeń rozgrywa się w Warszawie. Miasto ukazane jest bardzo
szczegółowo i realistycznie. Jedna z interpretacji Lalki opiera się na utworzeniu mapy
tych miejsc Warszawy, w których dzieją się wydarzenia. Padają tam takie ulice, jak:
Krakowskie Przedmieście (tam stoi sklep Wokulskiego), Nowy Świat, Aleje Ujazdowskie
(przy nich stoi kamienica A
ęckich), Dobra i Browarna(Powiśle  miejsce, gdzie mieszka
warszawska biedota). Poza tym wspomina się A
azienki i Ogród Saski (miejsce spotkań
warstw wyższych) oraz tor wyścigów konnych, budynki na praskim brzegu, itp.
Główne wątki powieści
Wątek miłosny. Najbardziej widocznym wątkiem powieści jest wątek miłosny. Jego
zasadniczy zrąb osnuty jest wokół postaci Wokulskiego i Izabeli, ale jest jeszcze kilka
innych par a także osoby związane z Wokulskim (Stawska) oraz z A
ęcką (Starski i
przygodni adoratorzy). Od pewnego momentu życie kupca organizuje tylko i wyłącznie
uczucie do Izabeli. Można więc mówić, że wątek miłosny jest wątkiem głównym, gdyż
dotyczy bezpośrednio losów Wokulskiego, na które składa się akcja powieści. Jest ono
głównym motorem jego działań i stanowi motywacje dla niemal wszystkich zdarzeń,
składających się na akcję Lalki. Tym samym wątek miłosny jest również wątkiem dziejów
głównego bohatera.
Wątek Rzeckiego. Wątek ten wyróżniony został nawet poprzez poświęcenie bohaterowi
osobnych rozdziałów na jego pamiętnik. W pamiętniku tym zapisuje on swoje dzieje, a
także relacjonuje i komentuje bieżące wydarzenia. Poprzez wspomnieniowe retrospekcje
poszerza on perspektywę czasową oraz łączy się ściśle z funkcjonowaniem historii w
utworze. To właśnie w pamiętniku Rzeckiego pojawiają się komentarze do ówczesnej i
dawniejszej sytuacji politycznej Europy, to tu przywoływana jest większość ważnych
wydarzeń historycznych.
Wątek społeczno-obyczajowy. Prus ukazał losy bohaterów na tle tego, co dzieje się w
świadomości społecznej. Postawił w Lalce niekorzystna diagnozę ówczesnego
społeczeństwa, które jako zbiorowość nie potrafiło docenić jednostek wybitnych. Tu
splatają się różne wątki poboczne, np. wątek baronostwa Krzeszowskich, traktujący o
rozpadzie polskiej rodziny, wątek dotyczący demitologizacji romantycznych i
pozytywistycznych ideałów, czy też wątek dotyczący sposobów życia różnych grup
społecznych.
Typy narracji w  Lalce
Pierwszym i najważniejszym  gospodarzem utworu jest trzecioosobowy narrator
wszechwiedzący. Jest to najbardziej klasyczny typ narracji, ukształtowany wzorcowo
właśnie w dziewiętnastowiecznej powieści realistycznej. Bardzo często usuwa się na
dalszy plan  dlatego też w powieści mamy liczne dialogi, których cecha
charakterystyczną jest silne zindywidualizowanie języka postaci. Technika narracji, na
jakiej opiera się ten typ polega na ciągłej destabilizacji zdarzeń. Mówi się o nich
prezentując naocznie, relacjonując, podając inne wersje, warianty. Zamiast
jednoznacznych opinii  wątpliwości, zamiast rozstrzygnięć  pytania.
W tym kontekście warto wspomnieć o roli plotki w Lalce. Plotkarzami są bez wątpienia
Szprot, Węgrowicz i Krzeszowska, ale także Rzecki. Domysły lub wymysły tych osób w
znacznym stopniu wpływają na rozumienie zdarzeń i zachowań postaci, np. Wokulski
zazwyczaj jawi się zupełnie inaczej niż w plotkach. Tym samym postaci przejmują część
obowiązków narratora.
Drugi ważny typ narracji to narracja pierwszoosobowa, z którą mamy do czynienie w
rozdziałach zatytułowanych Pamiętnik starego subiekta. Wpływa to znacznie na
zwielokrotnienia punktów widzenia, np. dane zdarzenie komentuje narrator
wszechwiedzący, Rzecki, a czasem także przytaczane są komentarze w formie plotek.
Wszystko to wpływa wyraz
nie z jednaj strony na obiektywizację poznania, z drugiej zaś
na wielogłosowość (polifoniczność) powieści.
Znaczenie tytułu Lalki
Początkowo krytycy dość jednoznacznie interpretowali tytuł powieści, uznając za
tytułową lalkę pannę Izabelę A
ęcką. Był to jednak fałszywy trop interpretacyjny.
Rozpowszechnił się jednak tak bardzo, że sam Prus postanowił wyjaśnić sytuację.
Napisał, że tytuł ma bezpośrednio odnosić się do historii procesu między baronową a
Stawską. Proces ten był bowiem literacką  obróbką rzeczywistej historii, o której pisały
warszawskie gazety. Historia ta stała się pobudką do napisania całej powieści, dlatego
też tak należy odczytywać znaczenie tytułu.
Prus wskazywał również, że te pierwsze interpretacje są błędne, gdyż niesłusznie
wysuwają na czoło wątek miłosny. Tymczasem on nie był najważniejszy. Autor żałował,
że nie zatytułował powieści Trzy pokolenia, bo tytuł ten pełniej oddawałby sens utworu.
Zapewnienia Prusa o  przezroczystości tytułu nie muszą zamykać dróg
interpretacyjnych, nadal można dopatrywać się jego aluzyjności. Zazwyczaj interpretuje
się go dwojako: albo jako odwołanie do tradycji XIX w. tekstów dydaktyczno-
satyrycznych, np.  Lalka Krzszewskiego; albo jako wyraz przekonania, że świat to teatr
marionetek, co obrazowałaby zaduma Rzeckiego nad nakręcanymi zabawkami, które
poruszały się bez ładu i celu.
Miłość w Lalce
Jest chyba najbardziej zdemitologizowanym elementem tradycji romantycznej. Ukazana
bardzo pesymistycznie  w powieści praktycznie nie ma szczęśliwych małżeństw:
Stawską opuścił mąż, baronostwo Krzeszowscy nie żyją ze sobą, wielu bohaterów
straciło małżonka  pan A
ęcki, Szuman (była to dla niego prawdziwa tragedia),
Wąsowska (młoda wdowa). Dobrym przykładem jest także pierwsze małżeństwo
Wokulskiego, będące rezultatem zdroworozsądkowego wyboru, a nie miłości.
Niezwykle ciekawym zabiegiem było odwrócenie przez Prusa typowych schematów.
W Lalce naprawdę kochają mężczyz
ni (oczywiście, z wyjątkiem Starskiego), to oni są
zdolni do najwyższych poświęceń, to oni przechowują w sobie wyidealizowaną wizję
miłości. Kobiety w większości (wyjątki to oczywiście pani Stawska i prezesowa
Zasławska) więcej dbają o pozycję konkurenta i własne zachcianki, niż o głębię uczucia.
Izabela kokietuje wszystkich powieściowych uwodzicieli i ludzi niewartych szczerego
uczucia  Starskiego, Rossiego, skrzypka Molinariego. Nie potrafi za to doceni
prawdziwego uczucia, gdyż nie umie lub nie chce wyzwolić się spod nacisku
konwenansu, który każe jej uważać małżeństwo z kupcem za ogromny mezalians. Inny
przykład kobiecej przewrotności i dwulicowości to panna Ewelina Janocka, która za
barona wychodzi z litości i dla pieniędzy i niebędąc jeszcze jego żoną, już zdradza go ze
Starskim.
Lalka - bohaterowie
Stanisław Wokulski jest głównym bohaterem powieści, postacią najlepiej zarysowaną i
opisaną. Jego historii nie poznajemy chronologicznie, ale fragmentami, wiele jest w niej
niedomówień, nie znamy końca jego losów.
Urodził się najprawdopodobniej w zubożałej rodzinie szlacheckiej. W młodości pracował
jako subiekt w sklepie u Hopfera. W pewnym momencie postanowił zacząć się kształcić,
wstąpił do Szkoły Przygotowawczej, a następnie do Szkoły Głównej. Był w swoim
pragnieniu wiedzy wytrwały, w dzień pracował w sklepie i restauracji, a w nocy uczył się.
Póz
niej musiał przerwać naukę i wziął udział w Powstaniu Styczniowym, co było
wyrazem jego poddania się gorączce patriotycznej tamtego okresu.
lalka - plan wydarzeń
1. Dzień z życia subiekta Ignacego Rzeckiego
2. Pamiętnik starego subiekta  wspomnienie pracy w sklepie Mincla
3. Powrót Wokulskiego z wojny rosyjsko-tureckiej
4. Przedstawienie rodziny A
ęckich  charakterystyka Izabeli
5. Sprzedaż rodzinnych sreber przez Izabelę
6. Wizyta A
ęckiej w sklepie Wokulskiego
7. Spacer Wokulskiego po Powiślu  pomoc Wysockiemu
8. Wyrzucenie Mraczewskiego z pracy
9. Dobroczynna kwesta wielkotygodniowa  obserwacja modlących się przez Wokulskiego
10. Udzielenie pomocy Mariannie
11. Spotkanie Wokulskiego z prezesową Zasławską  dzieje miłości arystokratki do stryja bohatera
12. Pamiętnik starego subiekta:
a) wspomnienie własnego udziału w Wiośnie Ludów,
b)rozważania nad rozbudową sklepu,
c) obserwacja dziwnych zachowań Wokulskiego  pobieranie lekcji angielskiego.
13. Działalność pani Meliton
14. Spacery Wokulskiego po A
azienkach  spotkania z A
ęcką
15. Zebranie w sprawie spółki handlowej
16. Zakup klaczy barona Krzeszowskiego
17. Zdobycie wygranej w wyścigu  wyzwanie barona na pojedynek
18. Wygranie pojedynku przez Wokulskiego
19. Wokulski na obiedzie u A
ęckich
20. Przybycie aktora Rossiego do Warszawy
21. Licytacja kamienicy A
ęckich