Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska,
Ewa Wach
Instytut Ekspertyz SÄ…dowych
Kraków
Przesłuchanie poznawcze dzieci
Przesłuchanie poznawcze jest metodą wspomagania pamięci poprzez usprawnienie pro-
cesu przypominania. Metoda ta wykorzystywana jest w czasie przsłuchiwania świad-
ków, również dzieci-świadków. Autorki opisują zasady dotyczące przesłuchania poznaw-
czego dzieci oraz fazy jego przebiegu.
Wprowadzenie
Przesłuchanie poznawcze, znane też nia, a następnie przekazać te informacje
jako wywiad poznawczy (Cognitive Inte- przesłuchującemu. Powodzenie przesłu-
rview) jest metodą wspomagania pamięci chania zależy więc od obu tych procesów.
poprzez usprawnienie procesu przypo- PodstawowÄ… zasadÄ… obowiÄ…zujÄ…cÄ…
minania. Metoda ta została opracowana w przesłuchaniu poznawczym jest kiero-
w latach 1984 1985 przez psychologów wanie przeszukiwaniem pamięci. Zada-
amerykańskich Ronalda Fischera i Edwar- niem przesłuchującego jest pomoc świad-
da Geiselmana. Prowadzili oni badania kowi w przypomnieniu sobie ważnych in-
nad procesami pamięci i w latach 80. XX formacji poprzez nakierowywanie go, za
wieku opublikowali wiele prac na te- pomocą odpowiednich pytań, na różne
mat wykorzystania wyników tych badań obszary jego pamięci, w których mogą
w praktyce, w tym zwłaszcza dla celów być one zakodowane. Autorzy podkreśla-
podniesienia efektywności przesłucha- ją też, że to świadek, a nie przesłuchujący,
nia świadków. ma stać się centralną postacią przesłu-
Twórcy przesłuchania poznawczego chania, bowiem to on posiada dostęp do
stwierdzają, że technika ta koncentruje się informacji. Rola przesłuchującego pole-
na dwóch głównych problemach związa- ga na wnioskowaniu, w jaki sposób infor-
nych ze składaniem zeznań przez świad- macje zostały przez świadka zgromadzo-
ków: procesach pamięci i procesach wza- ne oraz na delikatnym kierowaniu proce-
jemnego porozumiewania. Świadek musi sami pamięciowymi świadka, towarzy-
bowiem najpierw włożyć wiele wysiłku, szenie mu, podsuwanie strategii skutecz-
aby przypomnieć sobie szczegóły wydarze- nego przeszukiwania pamięci.
1
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
W celu umożliwienia świadkowi aktyw- Wychodząc z powyższych podstaw teo-
nego zaangażowania się w proces prze- retycznych, autorzy opracowali dla celów
słuchania, przesłuchujący powinien dążyć przesłuchania poznawczego cztery pod-
do stworzenia odpowiednich warunków, stawowe techniki odtwarzania śladów
w których świadek czułby się bezpiecznie. pamięciowych wydarzeń. Dwie z nich ma-
Ponadto świadek powinien mieć poczu- ją na celu wzmocnienie efektywności od-
cie, że jest traktowany podmiotowo i in- twarzania pokrywających się częściowo
dywidualnie. Istotna jest więc tzw. perso- elementów śladów pamięciowych zda-
nalizacja przesłuchania, czyli potrakto- rzenia, a dwie pozostałe dotyczą dróg
wanie świadka jako jednostki z niepowta- uzyskiwania informacji:
rzalnym zespołem cech i możliwości.
· Swobodna, peÅ‚na relacja uwzglÄ™dniajÄ…-
·
W tym celu należy przed przystąpieniem
ca nawet częściowe i  zdaniem świadka
do przesłuchania zadbać o nawiązanie
 mało ważne informacje. Świadek ma
dobrego kontaktu ze świadkiem, zaintere-
przedstawić wszystkie szczegóły wyda-
sować się jego samopoczuciem, aktualną
rzeń, jakie tylko sobie przypomni, nawet
sytuacją osobistą. Powinno się umożliwić
jeśli będą mu się wydawać nieistotne,
świadkowi wyrażenie jego lęków i emocji
niespójne, nie usystematyzowane.
tak, aby nie musiał się już na nich kon-
· Odtworzenie kontekstu zdarzenia  po-
·
centrować w trakcie odpamiętywania.
wtórne przeżycie sytuacji przestępstwa
Drugim ważnym elementem przesłu-
w kontekście osobistym i środowisko-
chania jest efektywne przekazanie przez
wym, jaki miał miejsce w czasie zda-
świadka odpamiętanych informacji.
rzenia. Można polecić świadkowi, aby
Problem może stanowić formułowanie
wyobraził sobie przeżyte zdarzenie, od-
i przekazywanie informacji przez świad-
twarzając szczegóły wydarzenia, stany
ka, jak też zrozumienie oraz zapisanie ich
psychofizyczne własne i innych osób
przez przesłuchującego. Ponieważ w sy-
w nim uczestniczÄ…cych.
tuacji przesłuchania jest to system komu-
· Opis zdarzeÅ„ w różnym porzÄ…dku chro-
·
nikacji pomiędzy dwoma osobami, każda
nologicznym, np. od ostatniego zapa-
z nich musi być świadoma potrzeb i moż-
miętanego epizodu do epizodów po-
liwości drugiej. Poprawa komunikacji
przedzajÄ…cych.
w przesłuchaniu poznawczym jest wyni-
· Opis zdarzeÅ„ z perspektywy innej oso-
·
kiem pomocy świadkowi w formułowa-
by, np. z perspektywy innego świadka,
niu kompletnych i zrozumiałych wypowie-
sprawcy bÄ…dz
ofiary przestępstwa.
dzi, pomocy przesłuchującemu w zrozu-
mieniu i zapisaniu wypowiedzi świadka,
Już pierwsze badania eksperymental-
a także zrozumieniu jego psychologicz-
ne, prowadzone przez Geiselmana i jego
nych potrzeb. (Fisher, Geiselman 1992).
współpracowników na studentach, po-
Przesłuchanie poznawcze oparto na
twierdzały skuteczność tej techniki prze-
dwóch prawach pamięci:
słuchania. W porównaniu z przesłucha-
1) ślad pamięciowy składa się z kilku ele- niem standardowym uzyskiwano od 20%
mentów, efektywność jego odtwarzania do 35% dodatkowych informacji przy
jest więc ściśle związana z ilością nakła- niezmienionej liczbie błędów i konfabula-
dających się na siebie elementów tego cji (Geiselman i in. 1986).
śladu, a zatem ze złożonością zdarzenia; Geiselman i współpracownicy podjęli
2) istnieje kilka dróg odtwarzania zako- też badania nad zastosowaniem przesłu-
dowanego w pamięci wydarzenia. A za- chania poznawczego w stosunku do dzieci.
tem informacja, której nie uzyska się (Geiselman, Padilla 1988). Eksperyment
jednym sposobem, może być dostępna obejmował dzieci w wieku od 7 do 12 lat.
przy pomocy innej metody. W przesłuchaniu poznawczym uzyskano
2
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
o 21% więcej informacji niż w przesłucha- spiracją dla badań prowadzonych w wie-
niu standardowym przy tej samej liczbie lu krajach świata. W Europie największe
błędów i konfabulacji. zainteresowanie wykazali psychologowie
U dzieci jednak wystąpiło ogólnie więcej z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Hiszpanii.
błędów i konfabulacji niż u dorosłych, co na- Badacze sprawdzali wybrane elementy
sunęło przypuszczenie, że powodem tego tej techniki i częstotliwość ich stosowa-
mogło być niezrozumienie instrukcji doty- nia, a także wpływ pewnych procesów
czących poszczególnych technik. W związ- psychicznych na usprawnienie procesu
ku z tym w następnych latach koncentrowa- odpamiętywania.
no się na dostosowaniu procedur przesłu- Zastosowaniem tej techniki w stosun-
chania do właściwości rozwojowych dzie- ku do dzieci zajmował się m.in. Gunter
ci. Stwierdzono, że najkorzystniejszą stra- Koehnken, który opracował szczegółową
tegią przesłuchania dzieci wydaje się ogra- procedurę stosowania przesłuchania po-
niczenie do pytań otwartych, przynajmniej znawczego u dzieci  świadków prze-
na początku przesłuchania, a po uzyskaniu stępstw. Obiecujące wyniki badań prowa-
zarysu zdarzenia przejście do pytań ukie- dzonych przez psychologów w różnych
runkowujących (Fisher, McCauley 1991). krajach oraz sygnały o przydatności sto-
W ciągu ostatnich 20 lat problematyka sowania tej metody w praktyce zachęcają
przesłuchania poznawczego stała się in- do jej rozpowszechnienia.
Procedura przesłuchania poznawczego dzieci
Przedstawiona poniżej procedura opar- wiło bez przerwy i zadawać pytania po-
ta jest na materiałach szkoleniowych, opra- mocnicze tylko wtedy, kiedy jest to napraw-
cowanych przez G. Koehnkena i udostęp- dę konieczne. W związku z tym przesłuchu-
nionych Instytutowi Ekspertyz Sądowych jący powinien zastosować się do poniż-
w Krakowie w 1995 r. szych zaleceń:
Celem wywiadu poznawczego jest po-
· Siedz
w sposób swobodny, skieruj się
·
moc przesłuchiwanemu dziecku w uspraw-
ku dziecku.
nieniu procesu wydobywania informa-
· Wyrażaj przyjaz
Å„ i poparcie.
·
cji z pamięci, tzn. generowania odpamię-
· Używaj czÄ™sto kontaktu wzrokowego,
·
tywanych szczegółów bez zwiększania
lecz nie wpatruj siÄ™ w dziecko.
liczby szczegółów niedokładnych lub sfa-
· Mów powoli, używaj krótkich zdaÅ„,
·
brykowanych.
stosuj pauzy między zdaniami.
Ogólne wytyczne dotyczÄ…ce zachowania siÄ™ · CzÄ™sto wyrażaj uwagÄ™ i zainteresowanie
·
osoby prowadzącej przesłuchanie (wywiad)
poprzez kiwanie głową, mów  mhm
itp., lecz nie używaj wyrażeń oceniają-
Rola przesłuchującego, podobnie jak
cych typu  dobrze ,  tak jest .
w przypadku dorosłych, polega na ułatwia-
· Chwal dziecko za jego wysiÅ‚ek.
·
niu wyszukiwania informacji z pamięci
· Unikaj nagÅ‚ych ruchów lub chaotycz-
·
dziecka. Należy pamiętać, że dziecko jest
nego stylu mowy.
główną osobą przesłuchania, gdyż to ono
·
posiada wszystkie interesujÄ…ce przesÅ‚u- · Nie przerywaj.
chujÄ…cego informacje. PrzesÅ‚uchujÄ…cy po- · Zezwalaj na przerwy.
·
winien wiÄ™c dopasować sekwencjÄ™ zada- · Okazuj cierpliwość.
·
wania pytań do procesu wydobywania in-
Fazy przesłuchania poznawczego
formacji z pamięci świadka.
Koehnken zaleca, aby stymulować prze- Przesłuchanie poznawcze dziecka obej-
słuchiwane dziecko w ten sposób, aby mó- muje kilka faz. Celem pierwszej z nich jest
3
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
personalizacja przesłuchania i nawiąza-  poczekać, aż dziecko odtworzy kon-
nie dobrego kontaktu z dzieckiem. Rozpo- tekst i dopiero potem kontynuować prze-
słuchanie.
czynając przesłuchanie należy więc powi-
tać dziecko, używając jego imienia, przed- Kolejną techniką, którą powinno się wy-
stawić się i nawiązać rozmowę na temat, korzystać podczas przesłuchania dziecka
który nie będzie wiązał się z ewentualnym jest swobodna relacja. Jednym z celów tej
konfliktem przeżywanym przez dziecko fazy jest ustalenie strategii dla części,
(jakim mogą być np. problemy szkolne czy w której będą zadawane pytania. Warto
kontakty z otoczeniem). Można więc roz- więc robić krótkie notatki i rejestrować
począć od pytań dotyczących zaintereso- tematy, do których można wrócić przy
wań dziecka czy ulubionych sposobów zadawaniu pytań.
spędzania wolnego czasu. Aby uzyskać swobodną narrację, należy
Następna faza obejmuje wyjaśnienie poprosić dziecko, aby opowiedziało, w spo-
celu przesłuchania. Osoba przesłuchująca sób narracyjny, swoje wspomnienia doty-
powinna wskazać dziecku potrzebę szcze- czące wydarzenia. Ważne jest, aby nie prze-
gółowej informacji i wyjaśnić mu, że tylko rywać dziecku w czasie jego swobodnej
ono posiada wszystkie informacje. Warto narracji, nie zadawać też wtedy szczegóło-
zaznaczyć, że zadanie nie będzie łatwe wych pytań. Pomocną techniką może być
i będzie wymagało od dziecka dużej kon- powtarzanie ostatniej wypowiedzi dziec-
centracji. Należy też zachęcić dziecko, aby ka swoimi własnymi słowami, bez doda-
opisywało wszystko, co przyjdzie mu do gło- wania żadnych szczegółów. Należy więc
wy, kiedy o tym pomyśli. Dotyczy to rów- używać techniki aktywnego słuchania.
nież szczegółów, które mogą wydawać się Koehnken zwraca też uwagę na kilka
błahe lub powtarzają się. Warto też przy- problemów praktycznych, które mogą
pomnieć dziecku, aby nie zgadywało i nie wystąpić w fazie swobodnej relacji i daje
wymyślało rzeczy, których nie pamięta. wskazówki, jak osoba przesłuchująca po-
Kolejne fazy przesłuchania wiążą się już winna się zachować. Dziecko może np.
ze stosowaniem określonych technik wspo- zatrzymać się w czasie swobodnej relacji,
magania pamięci, z których pierwszą jest nawet jeśli ma więcej do powiedzenia.
rekonstrukcja kontekstu zdarzenia. Należy wówczas okazać cierpliwość i za-
Kontekst może być odtworzony przez chować milczenie, nawet jeśli przerwy
bezpośrednią prośbę skierowaną do dziec- w relacji są długie. Trzeba bowiem pa-
ka, aby pomyślało o wszystkich środowi- miętać, że jest to faza przed zadawaniem
skowych i osobistych okolicznościach wy- pytań i cisza, jako środek do uzyskania
darzenia lub przez zadawanie konkret- bardziej wypracowanych odpowiedzi,
nych pytań, które zmuszą go do myślenia jest szczególnie efektywna, jeśli po niej
o nim. Dla osiągnięcia efektów w tej fazie następują pytania otwarte. Kiedy od-
przesłuchania pomocne może być prze- nosi się wrażenie, że dziecko zakończyło
strzeganie następujących zaleceń: swoją narrację, nie należy od razu za-
dawać pytania, a raczej zachęcić dziecko,
 poproszenie dziecka, aby uważnie słu-
aby przypomniało sobie więcej mówiąc:
chało instrukcji. Podkreślenie, że chce mu
 czy pamiętasz coś jeszcze?  i odczekać
się pomóc, aby przypomniało sobie wszyst-
kilka sekund.
ko, co się zdarzyło;
Kolejną fazę przesłuchania stanowi za-
 dziecku należy dać wystarczająco du-
dawanie pytań. Przystępując do niej nale-
żo czasu, aby odtworzyło kontekst;
ży wyjaśnić dziecku, że teraz będzie py-
 pytania powinny być zadawane powoli,
tane o szczegóły związane z wydarzeniem.
należy celowo robić przerwy;
Warto powiedzieć jeszcze raz, że dziec-
 zadawać pytania pojedynczo;
ko powinno opisać wszystko, co przyjdzie
4
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
mu na myśl, a także przypomnieć, że nie lub bezpośrednio sugerują odpowiedz

powinno zgadywać lub wymyślać. Moż- lub przedstawiają fakt nieznany osobie
przesłuchiwanej. Mogą więc wpływać
na też podkreślić, że to może być trudne
zarówno na to, co dziecko ma zakodo-
zadanie, wymaga więc wysiłku i dużej
wane w pamięci, jak i na to, co dziecko
koncentracji.
mówi, zatem należy ich za wszelką ce-
W tym miejscu celowe wydaje się krót-
nę unikać.
kie przypomnienie rodzajów stawianych
pytań, ich zalet i ograniczeń, a także ewen- Jako zasadę ogólną należy przyjąć, że
pytania powinny być tak sformułowane,
tualnych konsekwencji, jakie mogą mieć
aby nie sugerowały dziecku odpowiedzi,
dla odpowiedzi udzielanych przez dziecko.
a przede wszystkim by były odpowiednie
· Pytania otwarte  pozwalajÄ… dziecku
·
do możliwości rozwojowych dziecka. Prze-
sformułować bardziej wypracowaną
słuchanie poznawcze nie oznacza zada-
i szerszÄ… odpowiedz
(np.  jak wyglądał
wania pytań wcześniej przygotowanych,
nauczyciel? ). Przesłuchaniu należy na-
a wręcz przeciwnie  muszą być one na bie-
dać taką strukturę, aby większość in-
żąco dostosowywane do procesu wydoby-
formacji uzyskać z narracyjnych odpo-
wania informacji z pamięci.
wiedzi dziecka na pytania otwarte.
Zadawanie pytań jest związane z akty-
· Pytania zamkniÄ™te  wywoÅ‚ujÄ… Å›ciÅ›le
·
wizowaniem obrazów wyobrażeniowych
określone odpowiedzi, składające się
u osoby przesłuchiwanej. Zadanie dziecku
z jednego słowa lub krótkiej frazy (np.
pytania o jakiÅ› element wydarzenia powo-
 jakiego koloru były jego spodnie? ).
duje, że dziecko korzysta z obrazu wyobra-
Użycie pytań zamkniętych jest często
żeniowego tego elementu i  wyczytuje żą-
konieczne dla uzyskania pewnych in-
daną informację. Na przykład, jeśli prosi się,
formacji. Ten typ pytań ma jednak sze-
aby opisało swojego nauczyciela, w świado-
reg wad i powinno się go unikać.
mości dziecka powstanie jego obraz. Jeśli
· Pytania ograniczonego wyboru  dostar-
·
następne pytanie dotyczy tego samego ob-
czajÄ… ograniczonej liczby alternatyw,
razu (np. jak był ubrany?) dziecko będzie
z których dziecko musi wybrać właści-
używać tego samego obrazu. Jeśli jednak
wÄ… odpowiedz
. Należy zdecydowanie
kolejne pytanie odnosi siÄ™ do innego obrazu
unikać pytań tego typu, ponieważ istot-
(np.  kto jeszcze był w pokoju? ), pierw-
nie ograniczają one ilość uzyskanych in-
szy obraz zostaje porzucony, a dziecko two-
formacji. Jeśli nie można ich uniknąć,
rzy nowy obraz, odpowiedni do pytania.
to w każdym razie pytanie te powinny
Każdy akt przywoływania nowego obrazu
być jak najprostsze i koncentrować się
przerywa proces przeszukiwania pamięci
na jednej osobie lub przedmiocie.
i wymaga wysiłku umysłowego. W konse-
· Pytania zÅ‚ożone  sÄ… to pytania, które
·
kwencji przeskakiwanie z jednego obrazu
zawierają wiele pytań pomocniczych.
na drugi poważnie ogranicza ilość infor-
Dziecko często popełnia błędy, odpo-
macji, które dziecko sobie przypomina.
wiadając na te pytania, ponieważ trud-
Koehnken wielokrotnie podkreśla, że
no jest je dziecku przyswoić i jedno-
kluczem do udanego przesłuchania jest za-
cześnie przeszukiwać pamięć. Zamiast
dawanie pytań w takim porządku, aby zmi-
zadawać pytania złożone, powinno za-
nimalizować liczbę momentów, w któ-
dawać się pytania proste, dając dziec-
rych dziecko musi tworzyć obraz wyobra-
ku czas na odpowiedz
na każde z nich.
żeniowy. Kiedy taki obraz został już przy-
· Pytania zÅ‚ożone gramatycznie  sÄ… to py-
·
wołany, następne pytania powinny być
tania, które dziecku trudno zrozumieć,
do niego dostosowane. Dopiero po wyczer-
i należy dzielić je na dwa lub trzy krótsze.
paniu jego zawartości należy zadawać py-
· Pytania naprowadzajÄ…ce  poÅ›rednio tania aktywizujÄ…ce nastÄ™pny obraz.
·
5
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
Aktywizowanie obrazów wyobrażenio- Jak wynika z licznych badań przyta-
wych rozpoczyna się już w fazie odtwarza- czanych w literaturze przedmiotu, których
nia psychologicznego i środowiskowego tematyką było sprawdzanie skuteczności
kontekstu wydarzenia, na temat którego i efektywności poszczególnych technik
dziecko jest przesłuchiwane. Kontekst jest przesłuchania poznawczego u dzieci,
specyficzny, odnosi siÄ™ bowiem do jakiegoÅ› najlepsze wyniki uzyskiwano przede
szczególnego momentu tego wydarzenia. wszystkim stosując dwie techniki wyżej
Próbując aktywizować ten obraz, należy opisane, tzn. odtworzenie kontekstu wy-
możliwie najwierniej odtworzyć opis miej- darzenia i spontaniczną relację uzupeł-
sca dokonany przez dziecko, uwzględnia- nianą pytaniami szczegółowymi zgodnie
jąc oryginalne słownictwo i sposób, w jaki z omówioną procedurą.
dziecko opowiadało. Po odtworzeniu kon- W niektórych przypadkach, zwłaszcza
tekstu należy poprosić dziecko, aby w swo- u dzieci starszych o prawidłowym pozio-
im umyśle stworzyło możliwie wyraz
ny mie rozwoju poznawczego, w sytuacji, kie-
obraz miejsca zdarzenia. Zabiera to trochę dy ważne jest uzyskanie jeszcze większej
czasu, dlatego ważne jest, aby osoba prze- liczby szczegółów dotyczących konkretnej
słuchująca milczała, kiedy dziecko rozwija okoliczności wydarzenia, można także
ten obraz. Przy tym poleceniu pomocne jest podjąć próbę zastosowania techniki odwró-
czasem poproszenie dziecka, aby zamknÄ™- conego porzÄ…dku przypominania. Dziecko
ło oczy. Instrukcji takiej należy jednak może rozpocząć takie opowiadanie od
udzielać wyłącznie wówczas, kiedy ma się ostatniego wydarzenia lub innego ważne-
pewność, że nie wzbudza to lęku u dziecka. go faktu, który już opisało, a następnie
Badanie obrazów wyobrażeniowych opowiedzieć, co zdarzyło się przedtem.
przywoływanych przez dziecko w toku Można tu użyć informacji pochodzącej ze
przesłuchania ma istotne znaczenie dla swobodnej relacji dziecka (zapisanej w no-
jego efektywności. Koehnken zaleca prze- tatkach), gdyby dziecko nagle się zatrzy-
strzeganie w związku z tym następują- mało. W przypadku stosowania tej tech-
cych wskazówek: niki skuteczna może być instrukcja (suge-
rowana przez Geiselmana,)  opowiedz
 rozpoczynanie od pytania otwartego,
tak, jakby film był pokazywany od końca
aby dziecko mogło dostarczyć wyczer-
(Geiselman i in. 1988).
pujÄ…cej odpowiedzi;
Jak wynika z literatury przedmiotu, zro-
 sformułowanie bezpośredniej prośby
zumienie instrukcji dotyczÄ…cej techniki
skierowanej do dziecka, aby spróbo-
zmienionej perspektywy, tzn. relacja z per-
wało przypomnieć sobie jak najwięk-
spektywy innej osoby uczestniczÄ…cej w zda-
szą liczbę szczegółów;
rzeniu, niż przesłuchiwane dziecko, może
 zadawanie pytania powoli, z rozmysłem,
nasuwać dzieciom pewne trudności, zwłasz-
tak aby dziecko mogło utrzymać w my-
cza dzieciom młodszym. Jeśli jednak podej-
śli powstały obraz;
muje się próbę jej zastosowania, przydatna
 zadawanie wyłącznie pytań związa-
może być instrukcja  opowiedz mi, co mógł-
nych ze sprawÄ…, a nie odbieganie od
by widzieć twój miś, gdyby tam był .
tematu relacji;
Ostatnią fazą przesłuchania jest jego
 kontynuowanie badania obrazu za pomo-
zamknięcie. Koehnken podkreśla znacze-
cą bardziej szczegółowych pytań dopiero
wtedy, kiedy dziecko dostarczyło odpo- nie jego prawidłowego dokonania dla dziec-
wiedzi na pierwsze, otwarte pytanie; ka. Kończąc przesłuchanie, powinno dą-
żyć się do pozostawienia pozytywnego wra-
 przy braku odpowiedzi na pytanie po-
wtarzanie go w tej samej formie naj- żenia przeprowadzonych czynności. Moż-
częściej nie daje efektów, lepiej sfor- na to zrobić poprzez: podziękowanie dziec-
mułować je w inny sposób.
ku za jego uczestnictwo i wysiłek, pochwa-
6
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
lenie dziecka za dobry i szczegółowy opis, Należy jednak podkreślić, że stosowa-
a przede wszystkim zainteresowanie się nie tej metody wymaga udziału przeszko-
jego wrażeniami i samopoczuciem. lonych osób. W niektórych krajach pro-
W świetle przytaczanych w literaturze wadzi się w związku z tym szkolenia dla
wyników badań i doniesień z praktyki funkcjonariuszy policji. Dla osoby z pew-
przydatność przesłuchania poznawczego nym doświadczeniem metoda ta nie jest
dla celów sądowych wydaje się niekwe- też nadmiernie czasochłonna, a uzyska-
stionowana. Oczywiście nie ma potrzeby nie kompletnych i szczegółowych zeznań
stosowania tej metody w każdej sprawie, już w czasie jednego przesłuchania po-
istnieją jednak sytuacje, kiedy przepro- zwala uniknąć powtarzania tej czynno-
wadzanie przesłuchania poznawczego jest ści wielokrotnie.
w pełni uzasadnione. Sytuacje takie wy- Nie można też pominąć faktu, iż pro-
stępują w sprawach, w których uzyskanie cedura ta, uwzględniająca stan psychicz-
od świadka możliwie szczegółowej relacji ny i możliwości rozwojowe dziecka, mo-
jest niezbędne dla rozstrzygnięcia okre- że w dużym stopniu przyczynić się do
ślonego problemu, np. przebiegu zdarze- zminimalizowania ewentualnych nega-
nia, udziału w nim świadka czy sporządze- tywnych skutków udziału dziecka w czyn-
nie rysopisu sprawcy. nościach procesowych.
Cognitive interview is a method of supporting memory through enhancing the recalling
process. It is used for interviewing witnesses, including child witnesses. The authors present
principles of the cognitive interview of children and discuss the stages of the process.
Literatura
Bekerian D., Dennett J., Hill K., Hitchcock R. (1992), Effects of Detailed Imagery on
Simulated Witness Recall, w: Psychology and Law. International Pespectives,
Walter de Gruyter, New York.
Fisher R., Geiselman R.E. (1992), Memory-Enhancing Techniques for Investigative
Interviewing. The Cognitive Interview, Charles Thomas Publisher, U.S.A.
Fisher R., McCauley M.R., (1991), Improving to accuracy of children s eyewitness memory
with the cognitive interview, Florida International University, Miami.
Geiselman R.E., Fisher R.P., MacKinnon D.P., Holland H.I. (1986), Enhancement
of eyewitness memory with the cognitive interview,  American Journal of Psychology
nr 99, s. 385 401.
Geiselman R.E., Padilla J. (1988), Interviewing child witnesses with the cognitive interview,
 Journal of Police Science and Administration nr 16, s. 236 242.
Geiselman R.E. Saywitz K.J., Bornstein G.K. (1988), Interviewing child witnesses with
the cognitive interview,  Journal of Police Science and Administration nr 16,
s. 236 242.
Gudjonsson G.H. (1992), Suggestibility: Historical and Theoretical Aspects. The
Gudjonsson and Clark Theoretical Model, w: G.H. Gudjonsson, The psychology
of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, Chischester.
Gudjonsson G.H. (1997), The Gudjonsson suggestibility scales manual, Taylor & Francis,
Psychology Press, U.K.
7
Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci
Jaśkiewicz-Obydzińska T., Wach E. (2004), Przesłuchanie poznawcze  teoria i praktyka,
 Psychologia i etyka służb kryminalnych nr 31, s. 219 227.
Kebbell M.R., Wagstaff G.F. (1999), The Effectiveness of the Cognitive Interview,
w: D. Canter, L. Alison, Interviewing and Deception, Ashgate, Darmouth.
Koehn Ch., Fischer R.P., Cutler B.L. (1999), Using Cognitive Interviewing to Construct
Facial Composites, w: D. Canter, L. Alison, Interviewing and Deception, Ashgate,
Darmouth.
Koehnken G. (1993), The Cognitive Interview. A step-by step introdaction, materiały
nieopublikowane przekazane Instytutowi w 1995 r.
Mello E.W., Fisher R.P. (1996), Enhancing older adult eyewitness memory with the
cognitive interview,  Applied Cognitive Psychology nr 10, s. 403 417.
Memon A. (2003), Opowiedzieć wszystko: wywiad poznawczy, w: A. Memon, A. Vrij, R. Bull
(red.), Prawo i psychologia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
8