MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
Monika Sajkowska
Wprowadzenie. Przesłuchania dzieci
 ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
Ochrona dzieci przed krzywdą i zaniedbaniem to zagadnienie, które co-
raz częściej staje się przedmiotem świadomej troski opiekunów i profesjo-
nalistów, mobilizuje autorów społecznych diagnoz, wyznacza cele polityki
społecznej. Jesteśmy przekonani, że rodzice, systemy instytucji edukacyjnych
i opiekuńczych, politycy i całe społeczeństwo powinni strzec bezpieczeństwa
dzieci i chronić je przed wszelką przemocą. Zdarza się jednak, że starania te
zawodzą i dochodzi do wiktymizacji dziecka. Jeśli krzywdzące dziecko za-
chowania osoby dorosłej naruszają normy prawne i zostaną ujawnione, po-
dejmowana jest interwencja prawna, a dziecko staje się ważnym jej aktorem.
W tej książce z różnych perspektyw prezentowana jest sytuacja, gdy dziecko
 ofiara lub świadek przestępstwa jest przesłuchiwane dla potrzeb wymiaru
sprawiedliwości.
W ciągu ostatniego ćwierćwiecza idea ochrony praw dzieci-świadków prze-
słuchiwanych w ramach procedur prawnych ze względu na to, iż doświadczyły
przemocy lub wykorzystywania zaowocowała wieloma programami wsparcia
dzieci-ofiar przestępstw, fachową literaturą, etycznymi kodeksami i reformami
prawa. Coraz częściej dostrzega się, że udział dziecka w postępowaniu przygo-
towawczym i procesach sądowych jest dla niego kolejnym z
ródłem cierpienia
i poczucia zagubienia. Wskazuje się na wtórną wiktymizację dziecka wynikają-
cą z wielokrotnych przesłuchań, długotrwałych, często ciągnących się wiele lat
procedur, braku pomocy i wsparcia, braku profesjonalizmu osób przesłuchują-
cych, złych regulacji postępowania karnego.
Historia zainteresowania problemem dzieci-ofiar przemocy i wykorzy-
stywania uczestniczących w prawnych procedurach jest relatywnie krótka.
A
atwo to zrozumieć, spoglądając wstecz na zdarzenia i procesy, które moż-
3
wprowadzenie.indd 1 2007-08-30 14:39:33
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
na uznać za genezę owego zainteresowania. Narodziny idei ochrony praw
dzieci-świadków ściśle wiązały się z dostrzeżeniem problemu krzywdzenia
dzieci w latach 60. ubiegłego wieku, kiedy to Kempe, Silverman, Steele, Dro-
egemueller i Silver (1962) opublikowali artykuł opisujący medyczny obraz
syndromu maltretowanego dziecka. Publikacja ta wyzwoliła w Stanach Zjed-
noczonych społeczną i polityczną energię. Kathleen C. Faller wspomina jej
rolę i następstwa:  Ich artykuł i inne społeczne i polityczne inicjatywy dopro-
wadziły do stanowych i federalnych zmian prawnych, a ich kulminacją było
wprowadzenie w połowie lat 70. prawnego obowiązku zgłaszania przypad-
ków krzywdzenia dzieci (Mandatory Reporting Law). Taki zapis prawny ad-
resowany był do profesjonalistów pracujących z dziećmi, którym gwaranto-
wał prawną ochronę, gdy zawiadamiali o przypadkach krzywdzenia dzieci
i prawne sankcje, gdy tego zaniechali (Faller 1996).
W efekcie prawnych obligacji, nagłośnienia problemu i wzrostu społecz-
nej wrażliwości lawinowo rosły zgłoszenia przypadków krzywdzenia dzieci.
Od 1976 r., kiedy to zaczęto w Stanach Zjednoczonych rejestrować zgłoszenia
krzywdzenia dzieci do chwili obecnej liczba zgłaszanych przypadków wzro-
sła ponad pięciokrotnie  z 670 000 do 3 500 000 rocznie (American Associa-
tion for Protecting Children 1987; Child Maltreatment, 2004).
Początkowo wśród rejestrowanych kategorii zgłoszeń bardzo rzadko
pojawiało się wykorzystywanie seksualne dzieci. Tym samym jedynie in-
cydentalnie było ono przedmiotem interwencji prawnej.  Ciemne lata 70.
wspomina Howard Davidson  dyrektor American Bar Association Center
on Children and the Law:  W czasie mojej praktyki prawnej w latach 70.
temat wykorzystywania seksualnego dzieci nie pojawiał się w żadnej zna-
nej mi publikacji dla prawników ani na szkoleniach, w których uczestniczyli
adepci prawa. Kiedy w 1979 r. objąłem funkcję dyrektora ABA Center on
Children and the Law, zleciłem przegląd istniejącej literatury amerykańskiej
na temat prawnych aspektów krzywdzenia dzieci i pamiętam, iż w tej bi-
bliografii obejmującej publikacje książkowe, podręczniki i artykuły nie było
niemal nic na temat wykorzystywania seksualnego . (Davidson, 1999).
A właśnie dostrzeżenie problemu wykorzystywania seksualnego zmie-
nić miało praktykę traktowania dzieci przez wymiar sprawiedliwości. Kiedy
dzieci są ofiarami przemocy fizycznej lub zaniedbywania, w większości przy-
padków ich kondycja fizyczna  stwierdzone urazy, poziom rozwoju fizycz-
nego, stan higieny oraz warunki, w których żyją stanowią bezpośrednie lub
pośrednie dowody krzywdy. Prowadzenie dochodzenia w takich sprawach
wymaga wizyt domowych, rozmów z członkami rodziny, nauczycielami,
badań medycznych, obserwacji dziecka, ale niekoniecznie przesłuchiwania
go. Natomiast w sytuacji podejrzenia o wykorzystywanie seksualne, fizyczne
dowody kontaktów seksualnych z dzieckiem, takie jak urazy, choroby prze-
noszone drogą płciową czy ciąża są relatywnie rzadkie, występują w 10% do
30% ujawnionych przypadków wykorzystywania (Faller, 1993). Bardzo czę-
sto jedynymi osobami, które mogą dostarczyć informacji, o tym, co się zda-
4
wprowadzenie.indd 2 2007-08-30 14:39:33
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
rzyło jest sprawca, z oczywistych powodów nie zainteresowany dokumen-
towaniem swojej winy, oraz ofiara. Przesłuchanie dziecka z powodu braku
alternatywnych z
ródeł wiarygodnych informacji staje się więc dla wymiaru
sprawiedliwości jedyną drogą do zrozumienia tego, co się zdarzyło.
Złożony amerykański system ochrony dzieci już na początku lat 80. zakła-
dał dwie drogi prowadzenia dochodzenia w sprawach podejrzeń o krzyw-
dzenie dziecka. Przesłuchania dzieci prowadzone były najczęściej przez
pracowników agencji ochrony dziecka (Children Protective Agencies), rzadziej
przez policję. W tym czasie kompetencje i doświadczenia związane z prze-
słuchiwaniem dzieci zarówno w jednej, jak i drugiej grupie profesjonalistów
były znikome. Nie mieli oni niezbędnej wiedzy psychologicznej na temat
funkcjonowania poznawczego dziecka w różnych fazach rozwojowych, nie
znali technik przesłuchiwania dzieci, nie potrafili oceniać wiarygodności ze-
znań małych świadków. Strategie i metody prowadzonych przesłuchań dzie-
ci bazowały w tym czasie na życiowym doświadczeniu przesłuchujących, ich
wiedzy branżowej i zdrowym rozsądku. Nie obowiązywały żadne modelowe
procedury. Bazą interpretacji zeznań dziecka było przekonanie, że dziecko
mówi prawdę o traumatycznych doświadczeniach krzywdzenia. Nic prze-
cież nie może zyskać fałszywie oskarżając sprawcę  zakładano. Przeciwnie,
ujawnienie wykorzystywania potencjalnie wiąże się z wieloma negatywny-
mi konsekwencjami dla dziecka  kryzysem w rodzinie, stygmatyzacją, czy
umieszczeniem w rodzinie zastępczej.  Uwierz dziecku  to slogan, który
w tym czasie powodował, że obciążające zeznania dziecka traktowane były
jako podstawowy argument w orzekaniu o winie sprawcy (Faller, 1996).
Do przełomu w praktyce przesłuchiwania dzieci doprowadziły między
innymi głośne pomyłki wymiaru sprawiedliwości w sprawach o wykorzysty-
wanie seksualne dzieci w latach 80. Generalnie w tych latach w Stanach Zjed-
noczonych rozpoczął się znaczący etap ewolucji postaw wobec, tak niedawno
dostrzeżonego problemu wykorzystywania seksualnego dzieci, określany
jako backlash. Pojawiły się krytyczne przekazy medialne i oddolne działania
fałszywie oskarżonych, głównie rodziców dorosłych już dzieci, wskazujące
na słabość procedur diagnozowania przypadków wykorzystywania seksual-
nego w dzieciństwie. Nagłaśniano fałszywe oskarżenia, bazujące jedynie na
zeznaniach przywołujących wspomnienia z dzieciństwa (False Memory Syn-
drom), przypadki niewiarygodności dzieci. Okres ten, trwający blisko dekadę,
nie doprowadził do zaprzeczenia istnienia i wagi problemu wykorzystywa-
nia seksualnego dzieci, ale doszło w tym czasie do znaczących reform prawa
i zmiany praktyki działania profesjonalistów (Finkelhor, 1995).
Ważnym katalizatorem tych reform były prowadzone na początku lat 80.
postępowania sądowe, które dowodziły, iż założenie, że dziecko nigdy nie
kłamie, nie jest bezwyjątkowe. Niektóre z nich ze względu na swój zakres
 wielu sprawców, wykorzystujących seksualnie przez znaczny okres czasu
wiele dzieci, w niezwykły sposób  miały wyjątkowe znaczenie. W Jordan
w Minnesocie oskarżono rodziców kilkorga dzieci w wieku szkolnym o wyko-
5
wprowadzenie.indd 3 2007-08-30 14:39:33
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
rzystywanie seksualne, produkcję pornografii dziecięcej i morderstwo. Wielo-
krotne przesłuchania dzieci przez niekompetentnych oficerów policji dopro-
wadziły do oskarżenia domniemanych sprawców. Jeszcze większy rozgłos
wiązał się z rozgrywającą się niemal w tym samym czasie sprawą McMartin.
Personel przedszkola został oskarżony o rytualne wykorzystywanie seksu-
alne i przemoc wobec 300 dzieci. Po najdłuższym i najbardziej kosztownym
postępowaniu sądowym w historii Kalifornii, dwóch oskarżonych członków
personelu przedszkola zostało uniewinnionych (Davidson, 1996, Faller, 1996).
W obu tych sprawach, szczególnie zaś w sprawie McMartin, ze względu na
możliwość analizy zarejestrowanych nagrań wideo z przesłuchania dzieci,
oskarżano profesjonalistów przesłuchujących dzieci o stosowanie sugerują-
cych technik, pojawiło się wiele kontrowersji związanych z interpretacją ze-
znań dzieci. I chociaż monitoring ofiar i sprawców w obu tych sprawach wy-
kazał po latach, iż wiele oskarżeń było zasadnych, to w latach 80. sprawy te
były dla profesjonalistów i opinii publicznej sztandarowymi przykładami na
to, jak błędy przesłuchania doprowadzają do fałszywych oskarżeń.
Wkrótce po głośnych kontrowersjach związanych ze sposobem przesłu-
chiwania dzieci w sprawach Jordan i McMartin zaczęły się pojawiać pierwsze
publikacje dotyczące przesłuchań dzieci. Ich autorzy, odwołując się do swo-
jego doświadczenia klinicznego, opisywali właściwe techniki przesłuchiwa-
nia, radzili, jakie kryteria powinny być stosowane przy ocenie, czy doszło do
wykorzystywania dziecka. Co najważniejsze, pojawiły się propozycje pew-
nego standardu przesłuchań dziecka, bazujące na analizie dotychczasowych
praktyk i ich efektów. Najważniejszym z opublikowanych w tym czasie po-
radników była książka autorstwa Jones i McQuiston (1986) wydana przez
wiodący ośrodek zajmujący się problemem krzywdzenia dzieci  Kempe Na-
tional Center for the Prevention and Treatment of Child Abuse and Neglect1.
Zawarte w niej ustalenia odwoływały się do doświadczeń wielu profesjona-
listów przesłuchujących dzieci, z którymi kontaktowali się autorzy oraz do
wyników badań na temat rozwoju, pamięci i podatności dziecka na sugestię.
Poradnik zawierał modelowy protokół przesłuchania dziecka. Autorzy pod-
kreślali, iż przy podejmowaniu opinii na temat wykorzystywania duże zna-
czenie mają również informacje inne niż zeznania dziecka  dane na temat
jego zachowań, relacji w rodzinie itp. (Faller, 1996).
W tym samym czasie ABA Center on Children and the Law wydało serię
publikacji na temat prawnych interwencji w przypadkach wykorzystywa-
nia seksualnego dzieci, w tym poradnik dla prokuratorów na temat używa-
nia specjalnych pomieszczeń w celu zwiększenia efektywności przesłuchań
dzieci (Davidson, 1999).
W drugiej połowie lat 80. rozpoczęto realizację programów badawczych
dotyczących uwarunkowań efektów przesłuchiwania dzieci. Pierwszym sys-
1
Historię powstania, działań i aktualnie realizowane programy Kempe Center opisuje A. Mo-
rawska w kwartalniku  Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka (2003), nr 1.
6
wprowadzenie.indd 4 2007-08-30 14:39:34
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
tematycznym studium badawczym diagnozującym praktykę przesłuchań
dzieci w Stanach Zjednoczonych były badania Conte i współpracowników
(Conte, Sorenson, Fogarty, Dalla Rosa, 1988), którzy dotarli ze swoim kwe-
stionariuszem do 212 ekspertów przesłuchujących dzieci z 40 stanów. Umoż-
liwiło to analizę praktyki w tym zakresie, stopnia jej unifikacji oraz kryteriów
stosowanych przez ekspertów do weryfikacji zeznań dzieci (Faller, 1996).
W kolejnych latach programy badawcze, których wyniki służyć miały opty-
malizacji procedury przesłuchania dzieci rozwinęły się, a głównym celem
badawczym były empiryczne ustalenia na temat funkcjonowania pamięci
dziecka, jego podatności na sugestię i umiejętności komunikacyjnych (Myers,
Saywitz, Goodman, 1996).
Na fali instytucjonalizowania problemu wykorzystywania seksualnego
dzieci w Stanach Zjednoczonych pojawiło się w latach 80. szereg inicjatyw, któ-
re rozwijane w kolejnych latach, złożyły się na system pomocy dzieciom wyko-
rzystywanym. Znaczącym elementem tego systemu jest tryb przesłuchiwania
małych świadków. Jego geneza wiąże się z utworzeniem w 1985 r. przez pro-
kuratora entuzjastycznie zaangażowanego w ochronę dzieci uczestniczących
w procedurach prawnych  Roberta E.  Buda Cramera (obecnie kongresme-
na) nowej instytucji. Realizacja idei zapewnienia dziecku, które doświadczyło
przemocy lub wykorzystywania przyjaznej interwencji prawnej doprowadziła
do powołania Children s Advocacy Center, gdzie dzieci były przesłuchiwane
z dala od instytucji wymiaru sprawiedliwości, w zaaranżowanych zgodnie
z potrzebami dzieci warunkach, przez kompetentnych profesjonalistów.
Centrum Cramera zapewniało dzieciom szeroki zakres wsparcia i pomocy.
Instytucja ta zasadniczo zmieniła traktowanie przez wymiar sprawiedliwo-
ści spraw, w których uczestniczyły dzieci i stała się modelem powielanym
w kolejnych miastach, których liczba rosła lawinowo. Obecnie programy
Children s Advocacy Center realizowane są w 600 miastach, w 50 stanach,
a standardy ich działania monitorowane są przez National Children Alliance
(http://cramer.house.gov).
Innowacyjność modelu Children s Advocacy Center polega na połączeniu
w ofercie jednej instytucji większości działań podejmowanych w przypadku
ujawnienia przestępstwa wobec dziecka: dochodzenia, przesłuchania, opieki
i wsparcia dziecka i rodziny, badań medycznych i koordynowania ich w ra-
mach zespołów interdysplinarnych.
Na amerykańskim modelu przesłuchania dzieci bazowały progra-
my powstające m.in. w krajach skandynawskich i w Polsce. Co oczywiste,
w procesie ewolucji formalnych sposobów zapewniania dzieciom specjalnej
ochrony w systemach prawnych innych krajów, w tym krajów europejskich,
doświadczenia Stanów Zjednoczonych były ważnym, lecz jednym z wielu
z
ródeł inspiracji.
W 2002 r. organizacja Save the Children opublikowała raport z badań po-
równawczych prowadzonych w 9 krajach europejskich (Dania, Finlandia,
Grecja, Hiszpania, Islandia, Niemcy, Rumunia, Szwecja, Włochy), których
7
wprowadzenie.indd 5 2007-08-30 14:39:34
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
celem była ocena regulacji i praktyki prawnej związanej z ochroną w pro-
cedurach prawnych interesów dzieci-ofiar i świadków wykorzystywania
seksualnego (Diesen, 2002). Wyniki tych badań pokazują, że we wszystkich
systemach sądowych badanych krajów uznaje się, że dziecko ma szczegól-
ne potrzeby w procedurach prawnych, zwłaszcza w sprawach dotyczących
domniemanego wykorzystywania seksualnego. Podejmuje się starania, by
chronić dziecko przed dalszymi negatywnymi doświadczeniami i przed nie-
potrzebnym stresem. Jednocześnie jednak wśród badanych krajów ujawniło
się wyraz
ne zróżnicowanie pod względem wsparcia prawnego oraz pomocy
psychologicznej zapewnianej dziecku w trakcie procedur prawnych.
W Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji stosuje się różne regula-
cje i praktyki, aby chronić dziecko przed niekorzystnym wpływem proce-
dur prawnych. Do takich praktyk należą m.in.: dążenie do jak najszybsze-
go zakończenia dochodzenia policyjnego; ograniczenie do minimum licz-
by przesłuchań; zaangażowanie służb socjalnych w dochodzenie policyjne
oraz zasada, zgodnie z którą dzieci do lat 12 nie muszą zeznawać w sądzie.
W systemie angielskim (nieuwzględnionym w badaniu), prawo obrony do
przesłuchania dziecka jest spostrzegane jako nadrzędne, dlatego nawet małe
dzieci są przesłuchiwane przez obrońcę oskarżonego, nawet jeśli istnieje
ryzyko, że takie działanie może wywrzeć na małoletniego świadka szko-
dliwy wpływ. W 2004 r. rząd brytyjski odrzucił projekt wykorzystywania
w postępowaniu sądowym nagrań przesłuchań dzieci, które odbywały się
przed rozpoczęciem procesu karnego (Plotnikoff, Woolfson, 2004). Jednocze-
śnie jednak uruchomiono w Wielkiej Brytanii rządowy projekt  Bez świad-
ków nie ma sprawiedliwości ( No Witness, No Justice ), który ma pomóc
w zaspokajaniu potrzeb dzieci-świadków, na przykład poprzez umożliwie-
nie dziecku zapoznania się z salą sądową przed rozprawą, zapewnienie mu
dostępu do różnych form wsparcia emocjonalnego i konsultacji, organizowa-
nie wizyt domowych; oraz zapewnienie rodzicom miejsca, w którym mogą
zasięgać informacji i rady przez cały czas trwania procedury prawnej (Plotni-
koff, Woolfson, 2004). Ponadto w całym kraju tworzone są specjalne Oddzia-
ły Opieki nad Świadkami (Witness Care Units), których zadanie polegała na
poszukiwaniu i przekazywaniu swądom istotnych informacji dotyczących
potrzeb dzieci2.
W zależności od roli dziecka w procedurach prawnych oraz od spostrze-
ganego ryzyka dalszej traumatyzacji, państwa europejskie przyjmują jeden
z dwóch podstawowych modeli ochrony dziecka w trakcie postępowania
prawnego. Pierwszy z nich, wykorzystywany przede wszystkim w systemach
prawnych, w których dziecko jest traktowane podobnie jak dorosły świadek,
opiera się na zapewnieniu dziecku wsparcia społecznego w trakcie trwania
procedur. System prawny przydziela dziecku osobę wspierającą (support per-
2
Prezentację rezultatów działań pięciu pilotażowych Oddziałów Opieki nad Świadkami moż-
na znalez
ć na stronie: http://www.cjsonline.gov.uk/the_cjs/whats_new/news-3102.html
8
wprowadzenie.indd 6 2007-08-30 14:39:34
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
son), która pomaga mu podczas przygotowań do procesu i w trakcie postę-
powania. Model drugi  wykorzystywany przede wszystkim wtedy, kiedy
dziecko jest postrzegane jako strona w sprawie, ale także w części krajów
traktujących dziecko jako świadka  opiera się na zabezpieczeniu interesów
prawnych dziecka poprzez zapewnienie mu pełnomocnika prawnego, repre-
zentującego ofiarę niezależnie od prokuratury (Diesel, 2002).
Model z osobą wspierającą jest stosowany m.in. w systemie angloame-
rykańskim oraz w Grecji. Osoba wspierająca może być także wyznaczona
w Szwecji i Finlandii, nawet jeśli dziecko ma własnego pełnomocnika praw-
nego. W Grecji funkcję osoby wspierającej pełni często pracownik socjalny.
Model z pełnomocnikiem prawnym jest stosowany  w różnych wersjach
 w takich krajach jak: Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Niemcy i Wło-
chy. Spośród wszystkich badanych krajów najbardziej wszechstronną pomoc
prawną oferuje się dzieciom w Szwecji, w której po rozpoczęciu dochodzenia
wstępnego istnieje możliwość zapewnienia dziecku  na koszt państwa  ad-
wokata jako specjalnego pełnomocnika prawnego. Osoba ta nie tylko repre-
zentuje interesy prawne dziecka, ale także opiekuje się nim podczas proce-
dur dochodzeniowych, jeśli domniemanym sprawcą przestępstwa jest bliski
krewny małoletniej ofiary.
W Polsce sytuacja prawna i faktyczna dzieci uczestniczących w procedu-
rach prawnych w ostatniej dekadzie uległa istotnym zmianom. Zmieniły się
regulacje prawne, ich aktualny stan prezentuje w tej książce Violetta Kwiat-
kowska-Darul. Zmieniają się warunki przesłuchiwania dzieci, coraz częściej
nie jest to sala sądowa, lecz przyjazny pokój przesłuchań. Rozwija się ofer-
ta pomocy psychologicznej dla dzieci-świadków. W 2004 r. Fundacja Dzieci
Niczyje zainicjowała program opiekuna dziecka-ofiary przestępstwa, który
przygotowuje dziecko do udziału w procedurach prawnych, wzorowany na
opisanych wyżej programach osoby wspierającej.
Pomimo tych korzystnych i dynamicznych zmian świadczących o uznaniu
potrzeb dzieci w procedurach prawnych, konieczne są kolejne kroki na dro-
dze do tworzenia systemu ochrony małych świadków. Przesłuchania dzieci
w przyjaznych pokojach muszą być prawnie gwarantowane, a standardy tych
miejsc muszą zostać ustalone i egzekwowane. Profesjonalizm prowadzenia
przesłuchań dzieci wiąże się z koniecznością podnoszenia kompetencji osób
przesłuchujących dziecko w procesie ich edukacji prawnej i psychologicznej.
Dzieci uczestniczące w procedurach prawnych muszą mieć zagwarantowa-
ną możliwość psychologicznego wsparcia i przygotowania do trudnych do-
świadczeń świadka.
Publikacje tę adresujemy do Czytelników, którzy mogą wykorzystać za-
pisaną tu wiedzę i informacje w procesie wspierania dzieci-świadków. Owo
wsparcie dotyczyć może pomocy konkretnemu dziecku, które zostanie lepiej
przygotowane do przesłuchania przez bliskie mu osoby lub zobowiązanych
9
wprowadzenie.indd 7 2007-08-30 14:39:34
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
do tego profesjonalistów oraz przesłuchane w sposób uwzględniający jego
potrzeby i gwarantujący wiarygodny materiał dowodowy. Wsparcie ozna-
czać może również podjęcie kompetentnych działań na rzecz doskonalenia
praktyki przesłuchań dzieci w Polsce. W procesie tych zmian konieczne jest
odwołanie się do międzynarodowych regulacji dotyczących praw dzieci
 ofiar przestępstw3, w szczególności zaś do opublikowanych w 2006 r.  Wy-
tycznych dotyczących wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których
ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci Organizacji Narodów Zjed-
noczonych, które Czytelnik znajdzie w Aneksie tej publikacji.
Literatura
American Association for Protecting Children (1987), Highlights of the Offi-
cial Child Neglect and Abuse Reporting, American Humane Association,
Denver.
Conte J., Sorenson E., Fogarty L., Dalla Rosa J. (1988), Evaluating Children s
Reports on Sexual Abuse: Results from a Survey of Professionals, School of
Social Service Administration, University of Chicago.
Child Maltreatment (2004), United States. Children s Bureau, American Hu-
mane.
Davidson H.J.D. (1999), Legal Intervention in Child Sexual Abuse and Exploita-
tion Cases. Materiały konferencyjne,  Legal Conference of Child Abuse
The Soros Foundation, The Children s Mental Health Alliance Founda-
tion, Budapeszt 22-24 marca.
Diesel Ch. (2002), Child Abuse and Adult Justice. A comparative study of different
European Criminal Justice Systems handing of cases concerning Child Sexual
Abuse, Save the Children, Sweden.
Faller K.C. (1996), Interviewing Children who may Have Been Abused: A Historical
Pespective and Overview of Controversies,  Child Maltreatment , vol. 1,
nr 2.
Finkelhor D. (1995), Backlash, The APSAC Advisor, vol. 8, nr 3.
Kempe H.C., Silverman F.N., Steele B.F., Droegemueller W., Silver H.K.
(1962), The Battered Child Syndrome,  Journal of the American Medical
Association , vol. 181.
Myers J.E.B., Saywitz K.J., Goodman G.S. (1996), Psychological Research on
Children as Wittnesses: Practical Implication for Forensic Interviews and
Courtroom Testimony  Pacyfic Law Journal , vol. 28.
3
Regulacje te przedstawione zostały m.in. w artykule M. Sajkowskiej i J. Szymańczak (2004),
Międzynarodowe standardy ochrony ofiar przestępstw,  Dziecko krzywdzone. Teoria. Bada-
nia. Praktyka , nr 6.
10
wprowadzenie.indd 8 2007-08-30 14:39:35
MONIKA SAJKOWSKA
Wprowadzenie: Przesłuchania dzieci  ewolucja wrażliwości, wiedzy i praktyki
Plotnikoff J., Woodlfson R. (2004), In their own words. The experience of 50 young
witnesses in criminal proceedings, NSPCC, London.
Sajkowska M., Szymańczak J. (2004) Międzynarodowe standardy ochrony ofiar
przestępstw,  Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka , nr 6.
11
wprowadzenie.indd 9 2007-08-30 14:39:35