Słownik osteologiczny
Redakcja:
Urszula Zawadzka
Fotografie:
Maciej Bielawski
Marzena Ożarek
Warszawa 2006
1
Beleczki kostne kość
M.A.O.
Blaszki kostne kość
M.A.O.
Bloczek (łac. trochlea tali)
Znajduje się na powierzchni górnej trzonu kości skokowej, łączy stawowo stopę z kośćmi goleni.
E.C.
Bloczek strzałkowy (łac. trochlea peronealis)
Wyrostek lokujące się w pobliżu środka powierzchni bocznej kości piętowej.
E.C.
Bruzda kostki bocznej strzałki (łac. sulcus malleolaris)
Płytka bruzda na tylnym brzegu kostki.
E.C.
Bruzda kostkowa kostka przyśrodkowa.
E. J.
Bruzda kości piętowej (łac. sulcus calcanei)
Chropowata linia oddzielająca powierzchnię stawową skokową tylną od dwóch mniejszych
powierzchni stawowych znajdujących się na powierzchni górnej kości piętowej.
E.C.
Bruzda kości skokowej (łac. sulcus tali)
Bruzda leżąca powyżej rowka na powierzchni górnej kości piętowej.
E.C.
Bruzda skokowa kostki (łac. sulcus malleolaris)
Płytki rowek na powierzchni tylnej kostki skierowany skośnie przyśrodkowo i ku dołowi.
E.C.
Bruzda ścięgna zginacza długiego palucha kości piętowej (łac. sulcus tendinis m. flexoris
hallucis longi)
Linia znajdująca się w części dolnej powierzchni przyśrodkowej.
E.C.
Bruzda ścięgna zginacza długiego palucha kości skokowej (łac. sulcus tendinis m. flexoris
hallucius)
Bruzda położona na wyrostku tylnym kości skokowej dzieli go na dwa guzki.
E.C.
Bruzda zasłonowa gałęzi kości łonowej (łac. sulcus obturatorius)
Bruzda znajdująca się na powierzchni dolnej gałęzi kości łonowej i biegnąca skośnie w kierunku
bocznym do tyłu oraz ku górze. Kończy się na powierzchni wewnętrznej kości.
E.C
2
Bruzdy ścięgien mięśni strzałkowych (łac. sulcus tendinum musculorum peroneorum)
Linie znajdujące się na powierzchni bocznej kości skokowej. Jedna z nich biegnie nad, a druga pod
bloczkiem strzałkowym powierzchni bocznej kości piętowej.
E.C.
Brzeg podpanewkowy kości piszczelowej (łac. margo infraglenoidalis)
Fragment kości piszczelowej utworzony przez stromo opadającą kość na zewnętrznym obwodzie
powierzchni stawowej.
E.C.
Budowa kości kość
M.A.O.
Budowa zęba
Ząb składa się z dwóch części, ze szkliwa, które ma kontakt z otoczeniem, i korzenia, który jest w
zębodole i pokryty jest dziąsłem. Pod szkliwem znajduje się zębina, ciągnie się ona przez cały ząb,
w jej środku znajduje się komora miazgi i kanał korzenia z nerwami. Korzenie osadzone są w
zębodołach w kości. Pomiędzy kością, a zębina znajduje się kostniwo, a na samym szczycie
korzenia otwór szczytowy, przez który do zęba dostają się nerwy. Pomiędzy zębem, a dziąsłem
znajduje się CEJ (cemento-enamel junction), które łączy te dwie tkanki.
A.M.
Chrząstka (łac. cartilago)
Giętka, biała lub przezroczysta tkanka łączna stanowiąca część kośćca. Jej budowa, kształt i
skład nie są jednakowe i zależą od spełnianej funkcji i umiejscowienia. Charakterystyczną cechą
chrząstki jest obecność komórek, ułożonych w zespoły po dwie lub trzy, zwanych chondrocytami,
otoczonych torebką z włókien kolagenowych tworząc wraz z nią jednostki zwane chondrionami.
Rozmieszczone są one w istocie międzykomórkowej, w skład której wchodzi głównie substancja
zwana chondryną.
Wyróżnia się kilka rodzajów chrząstek: chrząstkę sprężystą (łac. cartilago elastica) tworzącą
szkielet struktur nieobciążonych (małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, trąbka
słuchowa, elementy krtani, ściany małych oskrzeli); chrząstkę włóknistą (łac. cartilago fibrowa seu
fibrocartilago) występującą w miejscach narażonych na działanie dużych sił rozciągających (krążki
międzykręgowe, chrząstka spojenia łonowego, łopatki, miejsca przyczepów wiązadeł głowy kości
udowych); chrząstkę szklistą (łac. cartilago hyalinea) szkieletową stanowiącą podłoże do procesów
kostnienia szkieletu i mającą znaczenie dla prawidłowego wzrostu i mineralizacji kości
(powierzchnie stawowe, spojenia, zrosty, części żeber, rowki kości, w których przebiegają ścięgna
mięśni) oraz chrząstkę szklistą poza szkieletową (elementy krtani).
M.A.O.
Część twarzowa czaszki (łac. splachnocranium)
Przednia część czaszki, w jej skład wchodzą kości: czołowa, klinowa, sitowa, nosowe,
szczękowe, jarzmowe, łzowe, podniebienne, małżowiny nosowe dolne, żuchwa,
lemiesz.
U.Z.
Dodatkowe guzki (łac. dens evaginatus)
Występują one głównie na przedtrzonowcach. Zazwyczaj pojawiają się one symetrycznie, jako
stożkowate guzki wyrastające z głównej bruzdy na powierzchni żującej. Mogą one powodować
3
niewłaściwą pozycję zęba. Częściej występują wśród odmiany żółtej.
A.M.
Dołek głowy kość udowa, głowa.
E.J.
Dół biodrowy kość biodrowa, talerz.
E.J.
Dół kostki bocznej (łac. fossa malleoli lateralis) kostka boczna.
E.J.
Dół krętarzowy (łac. fossa trochanterica)
Silne wgłębienie u podstawy przyśrodkowej powierzchni krętarza większego k. udowej.
E.J.
Dół międzykłykciowy dalszego końca kości udowej (łac. fossa intercondyliaris)
Głęboki dół między oboma kłykciami końca dalszego kości udowej.
E.C.
Dół panewki kości miedniczej (łac. fossa acetabuli)
Dół znajdujący się na dnie panewki. Prowadzi do niego wcięcie panewki.
E.C
Fossa suprapatellaris
Wklęsłe, nierówne pole na powierzchni przedniej k. udowej, nad powierzchnią rzepkową. Przy
silnie wyprostowanym kolanie przylega do niego rzepka.
E.J.
Gałąz
dolna kości łonowej (łac. ramus inferior ossis pubis)
Wąska i płaska część kości, biegnąca od przyśrodkowego końca gałęzi górnej ku dołowi oraz
bocznie. A
ączy się z gałęzią kości kulszowej. Składa się z powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej.
E.C.
Gałąz
kości kulszowej (łac. ramus ossis ischi)
Spłaszczona cienka część kości kulszowej łącząca się z gałęzią dolna kości łonowej. Składa się z
powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej.
E.C.
Głowa kości skokowej (łac. caput tali)
Położona na szyjce kości skokowej, jej górna część. Jest skierowana do przodu i do środka.
E.C.
Głowa kości udowej (łac. caput femoris)
Skierowana skośnie przyśrodkowo i ku górze część kości udowej o kształcie trzech czwartych
wycinka kuli. Jest umiejscowiona na końcu bliższym kości udowej.
E.C.
Głowa strzałki kość strzałkowa, koniec bliższy.
E.J.
4
Górna gałąz
kości łonowej (łac. ramus superior ossis pubis)
Część kości łonowej odchodząca od trzonu i kierująca się do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo,
gdzie łączy się z kością strony przeciwległej, ma mniej więcej trójkątny kształt. Składa się z
powierzchni tylnej, która jest gładka i nieco wklęsła i powierzchni górnej, która zwęża się ku
przyśrodkowi.
E.C.
Grzebień biodrowy (łac. crista iliaca)
Górny, zgrubiały brzeg talerza biodrowego, wypukły ku górze, w kształcie litery S. Rozpoczyna się
wystającym ku przodowi, tępym kolcem biodrowym przednim (łac. spina iliaca anterior superior),
a kończy również tępym kolcem biodrowym tylnym górnym (łac. spina iliaca posterior superior).
Wyróżnia się na grzebieniu 3 równoległe listewki  wargę zewnętrzną (łac. labium externum),
wewnętrzną (łac. labium internum) oraz słabo zaznaczoną miedzy nimi kresę pośrednią (łac. linea
intermedia).
E.J.
Grzebień kości łonowej (łac. pecten ossis pubis)
Jest to brzeg tylny powierzchni górnej gałęzi kości łonowej, ku tyłowi przedłuża się on w kresę
łukowatą.
E.C.
Grzebień międzykrętarzowy (łac. crista intertrochanterica)
Silnie wystający element łączący krętarz większy i krętarz mniejszy na tylnej powierzchni k.
udowej.
E.J.
Grzebień przyśrodkowy kości strzałkowej (łac. crista medialis)
Ostry i wydatny grzebień dzielący powierzchnię tylną strzałki na dwie części.
E.C.
Grzebień zasłonowy gałęzi kości łonowej (łac. crista obturatoria)
Jest to ostry brzeg między powierzchnią dolną i tylną skierowany ku dołowi na powierzchni dolnej.
E.C.
Guz kulszowy (łac. tuber ischiadicum)
Chropowata wyniosłość na kości kulszowej znajdująca się pod wcięciem kulszowym mniejszym.
E.C.
Guz piętowy (łac. tuber calcanei)
Wypukła powierzchnia tylna kości piętowej. W przedłużeniu powierzchni dolnej kończy się on
dwoma wyrostkami, przyśrodkowym i bocznym.
E.C.
Guzek boczny trzonu kości skokowej (łac. tuberculum laterale)
Większy guzek wyrostka tylnego, położony w jego bocznej części. Czasami występuje w postaci
samodzielnej kosteczki (łac. os trigonum).
E.C.
Guzek Carabellego
5
Występuje bocznie-językowo na pierwszym górnym trzonowcu.
A.M.
Guzek łonowy (łac. tuberculum pubicum)
Mały a wybitny guzek znajdujący się w pobliżu płaszczyzny przyśrodkowej kości łonowej
stanowiąc zakończenie brzegu przedniego powierzchni górnej.
E.C.
Guzek międzykłykciowy boczny końca bliższego kości piszczelowej (łac. tuberculum
intercondylicale laterale)
Guzek ograniczający wyniosłość kłykciową od strony bocznej.
E.C.
Guzek międzykłykciowy przyśrodkowy końca bliższego kości piszczelowej (łac. tuberculum
intercondylicale mediale)
Guzek ograniczający wyniosłość kłykciową od strony przyśrodkowej.
E.C.
Guzek przyśrodkowy trzonu kości skokowej (łac. tuberculum mediale)
Mniejszy guzek wyrostka tylnego, położony z jego przyśrodkowej strony.
E.C.
Guzek przywodziciela (łac. tuberculum adductorium)
Zakończenie wargi przyśrodkowej kresy chropawej, powyżej nadkłykcia przyśrodkowego. kresa
chropawa.
E.J.
Guzek zasłonowy przedni kości łonowej (łac. tuberculum obturatorium anterius)
Mały guzek znajdujący się na grzebieniu zasłonowym powierzchni dolnej kości łonowej.
E.C.
Guzek zasłonowy tylny trzonu kości miedniczej (łac. tuberculum obturatorium posterius)
Guzek znajdujący się na trzonie kości kulszowej pod wcięciem panewki na górnym brzegu otworu
zasłonionego.
E.C.
Guzowatość biodrowa (łac. tuberositas iliaca)
Tylno-górny odcinek poniżej dołu biodrowego, silnie chropowaty. kość biodrowa, talerz.
E.J.
Guzowatość piszczeli (łac. tuberositas tibiae)
Szeroka, chropowata wyniosłość w przedłużeniu przedniego brzegu k. piszczelowej. Patrz: kość
piszczelowa.
E.J.
Guzowatość pośladkowa (łac. tuberosita glutea)
Podłużne, chropowate pole utworzone u góry wargi bocznej kresy chropawej. Patrz: kresa
chropawa.
E.J.
6
Istota gąbczasta kość
M.A.O.
Istota zbita kość
M.A.O.
Jama szpikowa (łac. cavitas medullaris seu cavum medullare)
Przestrzeń wyścielona błoną łącznotkankową zwaną śródkostną (łac. endosteum), występująca w
kościach długich typy kości, układu kostnego. Wewnątrz niej znajduje się szpik kostny.
M.A.O.
Kanał miednicy miednica mniejsza.
E.J.
Kąt podłonowy (łac. angulus subpubicus)  kąt między gałęziami dolnymi k. łonowych, u
mężczyzn ostry, u kobiet łukowato zaokrąglony.
E.J.
Kły (łac. dentes canini)
Korony tych zębów są stożkowate i ciosowate. Jest ich po dwa w szczęce i żuchwie. Zarys
miazgi odsłoniętej podczas ścierania ma kształt romboidalny. Ich korzenie są dłuższe niż innych
zębów.
Korony górnych kłów są szerokie w stosunku do ich wysokości, mają one podobnie jak to
było w przypadku górnych siekaczy silniej urzez
bioną stronę językową niż kły dolne. Starcie kłów
górnych zaczyna się od strony językowej, a na dolnych od strony wargowej, co spowodowane jest
powszechnym tyłozgryzem.
Przyśrodkowa część powierzchni zgryzowej jest zazwyczaj krótsza od bocznej, również
korzenie kłów odchylają się bocznie. A powierzchnia boczna korzenia jest bardziej urzez
biona niż
przyśrodkowa.
A.M.
Kłykieć boczny k. piszczelowej koniec bliższy k. piszczelowej.
E.J.
Kłykieć boczny k. udowej
Występuje silniej do przodu od kłykcia przyśrodkowego. koniec dalszy k. udowej
E.J.
Kłykieć przyśrodkowy k. piszczelowej koniec bliższy k. piszczelowej.
E.J.
Kłykieć przyśrodkowy k. udowej
Wyższy od kłykcia bocznego, ale położony niżej  są więc położone w tej samej płaszczyz
nie
poziomej. kość udowa, koniec dalszy.
E.J.
Kolec biodrowy kość biodrowa, talerz.
E.J.
Kolec kulszowy (łac. spina ischiadica)
Wypustka znajdująca się z brzegu tylnego trzonu kości kulszowej.
7
E.C.
Komórki kości osteocyty, osteoblasty, osteoklasty
M.A.O
Koniec bliższy kości piszczelowej
Górna część kości piszczelowej. Zgrubiały, na jego powierzchni są dwie wklęsłe powierzchnie
stawowe (fascies articulares superiores).
E.C.
Koniec bliższy strzałki
Część górna kości strzałkowej.
E.C.
Koniec dalszy kości udowej
Koniec kości udowej położony w jej dolnej części.
E.C.
Koniec dalszy kości piszczelowej
Dolna część kości piszczelowej, czterościenny dzielący się na pięć powierzchni:
" Powierzchnia boczna  wklęsła o kształcie trójkątnym
" Powierzchnia boczna  gładka, na dolnym brzegu biegnie poprzecznie rowek
" Powierzchnia przyśrodkowa  przedłuża się ku dołowi tworząc kostkę przyśrodkową
" Powierzchnia tylna  położona w tylnej części piszczela posiada płytki rowek, przedłużający
się w taki sam na kości skokowej
" Powierzchnia dolna  jest położona w dolnej części końca dalszego piszczeli.
E.C.
Kończyna górna
Kończyna górna składa się z Obręczy barkowej i Kończyny wolnej górnej
A
.Z.
Kończyna wolna dolna (łac. membrum inferioris liberi)
A
ączy się z resztą ciała za pomocą obręczy miednicznej. Funkcją kończyn dolnych jest
podtrzymywanie ciała oraz czynności motoryczne związane z przemieszczaniem się.
E.J.
Kończyna wolna górna (łac. skeleton membri superioris liberi)
Kończyna wolna górna składa się z Kości ramieniowej, promieniowej, łokciowej oraz z
Kości ręki
A
.Z.
Kostka boczna (łac. malleolus lateralis)
Koniec dalszy k. strzałkowej. Poszerza się i grubieje w stosunku do trzonu, sięga bardziej ku dołowi
od kostki przyśrodkowej i jest zakończona tępym wierzchołkiem. Na brzegu tylnym występuje
płytka bruzda (łac. sulcus malleolaris). Przyśrodkowo znajduje się dół kostki bocznej (łac. fossa
malleoli lateralis).
E.J.
Kostka przyśrodkowa (łac. malleolus medialis)
8
Stożkowaty wyrostek na przyśrodkowej powierzchni końca dalszego k. piszczelowej. Jej
powierzchnia stawowa (łac. facies articularis malleoli) jest nieco wklęsła i łączy się z k. skokową.
Na powierzchni tylnej biegnie płytki rowek  bruzda kostkowa (łac. sulcus malleolaris),
skierowany skośnie ku dołowi i przyśrodkowo.
E.J.
Kostnienie
Proces przetwarzania szkieletu chrzęstnego czy też błoniastego w szkielet kostny. Kostnienie
śródchrzęstne odbywa się na modelu chrzęstnym kości, w którym tkanka chrzęstna zostaje
zamieniona na tkankę kostną. Proces kostnienia rozpoczyna się około 8 tygodnia życia płodowego.
Przed tym czasem szkielet płodu składa się z błon włóknistych i chrząstki szklistej.
Po 8 tygodniu życie płodowego rozpoczyna się proces kostnienia. Z racji różnych podłoży na jakich
on zachodzi rozróżniamy dwa typy :
1 kostnienie na podłożu łącznotkankowym
2 kostnienie na podłożu chrzęstnym
Punk z którego rozpoczyna się proces kostnienia- ossyfikacji nosi łacińską nazwę punctum
ossificationis
M.B.
Kostnienie chrzęstne.
Jest nieco bardziej skomplikowane niż kostnienie mezenchymatyczne. Większość kości tworzy się
w ten sposób. Początkiem tego procesu jest wytworzenie modelu danej struktury z chrząstki
śliskiej. Trudność tego procesu polega na tym, iż ossyfikacja zaczyna się od wewnątrz. Powiększają
się chondrocyty w pobliżu środka trzonu chrzęstnej struktury kości. Kiedy komórki powiększają
się, zwiększają się także występujące w nich jamki, a substancja międzykomórkowa zostaje
zredukowana do cienkich beleczek, które zaczynają kostnieć. Powiększone chondrocyty zostają
odcięte oraz pozbawione substancji odżywczych co powoduje ich śmierć i zanik. Naczynia wrastają
w ochrzęstną otaczającą trzon chrzęstny. Natomiast komórki wewnętrznej warstwy przeobrażają się
w osteoblasty. Następnie ochrzęstna przeradza się w okostną a wewnętrzna warstwa kościotwórcza
wytwarza cienką warstewkę kości wokół trzonu chrzęstnego. Naczynie krwionośne, włosowate i
fibroblasty wnikają w miejsca po obumarłych chondrocytach. Następnie skostniała chrzęstna
substancja międzykomórkowa zostaje zniszczona- fibroblasty, które stają się osteoblastami i tworzą
strukturę gąbczastą. Gdy średnica kości jest niewielka- cały trzon jest zrobiony ze struktury
gąbczastej. Pierwotne punkty kostnienia powiększają się w kierunku końca bliższego i dalszego
trzonu. Osteoklasty rozkładają nową tkankę gąbczastą oraz tworzą jamę szpikową w środku trzonu
kości. W czasie gdy osteoblasty przesuwają się w kierunku nasad, chrząstki nasad także się
rozrastają. W ten sposób, mimo że trzon rośnie, nasady nadal pozostają chrzęstne i muszą zostać
przekształcone w kości.
M.B.
Kostnienie mezenhymatyczne
W tym procesie tworzą się kości czaszki- ciemieniowa, skroniowa, potyliczna oraz twarzoczaszki,
obojczyk miednica i część żuchwy. Przed skostnieniem struktury te tworzy substancja zwana
mezenchymą. Komórki mezenchymy tworzą skupiska i zaczynają odkładać substancje organiczne,
które następnie ulegają mineralizacji poprzez krystalizację soli wapnia. Wraz z tą zmianą komórki
mezenchymatyczne przekształcają się w osteoblasty. W wyniku kostnienia niektóre osteoblasty
zostają zamknięte wewnątrz tworzonej kości i przeobrażają się w osteocyty. Kość rozrasta się z
punktu kostnienia tworząc (łac. spiculae). Rozrastająca się kość wymaga dużych ilości składników
odżywczych, które są dostarczane przez naczynia krwionośne. Naczynia krwionośne wnikają
miedzy (łac. spiculae) i zostaja tam uwięzione a w konsekwencji zostają zamknięte w kości.
9
M.B.
Kostnienie kręgów
Kręgi zrastają się z kilku punktów kostnienia: 3 pierwotnych i 5 wtórnych. Między 1 a 3 rokiem
życia następuje zrośnięcie się dwóch połówek łuku kręgu. Między 3 a 7 rokiem życia zrośnięty już
łuk przyrasta do trzonu kręgu.
Z.Z.
Kości klinowate (łac. ossa cuneiformia)
Trzy kości położone do przodu od kości łódkowatej. Wyróżniamy trzy kości klinowate:
przyśrodkową (łac. mediale), pośrednią (łac. intermedium) i boczną (łac. laterale).
E.C.
Kości nadgarstka (łac. ossa carpi)
W skład kości nadgarstka wchodzą: Kość środkowa, Kość łódeczkowata, Kość
księżycowata, Kość trójgraniasta, Kość grochowata, Kości czworoboczne (mniejsza i
większa) i Kość główkowata. Wszystkie te kości z wyjątkiem grochowatej posiadają sześć
powierzchni: bliższą, dalszą, promieniową, łokciową, dłoniową i grzbietową.
A
.Z.
Kości palców ręki (łac. ossa digitorum manus) paliczki
A
.Z.
Kości palców stopy (łac. ossa digitorum pedis)
Kości leżące na przód od kości śródstopia. Pod względem liczby, położenia i kształtu odpowiadają
kościom palców ręki.
E.C.
Kości ręki (łac. ossa manus)
Kości ręki składają się z Kości nadgarstka, Kości śródręcza i paliczków
A
.Z.
Kości stępu (łac. ossa tarsi)
Kości tylnej części stopy składające się z siedmiu kości.
E.C.
Kości stopy (łac. ossa pedis)
Kości wchodzące w skład stopy. Składają się z odcinków: tylnego, środkowego i przedniego czyli
stępu (łac. tarsus), śródstopia (łac. metatarus) i palców (łac. digiti).
E.C.
Kości śródręcza (łac. ossa metacarpi/ossa metacarpalia)
Kości śródręcza to pięć kości numerowanych od kciuka od I do V. Należą one do kości długich
( posiadają trzon, koniec bliższy i dalszy zwany głową caput metacarpi). Najdłuższa jest kość II, a
najkrótsza kość I.
A
.Z.
Kości śródstopia (łac. ossa metatarsi/metatarsalia)
Pięć niewielkich kości długich o nieregularnych kształtach. W każdej można wyróżnić podstawę
(zwróconą do k. stępu), w przybliżeniu trójścienny trzon oraz głowę z powierzchnią stawową dla
10
bliższego końca palców. Są nieco wypukłe ku górze. Kość I śródstopia jest najkrótsza i znacznie
grubsza od innych, II jest najdłuższa, a kolejne są stopniowo coraz krótsze.
E.J.
Kości śródstopia, głowy (łac. Capites)
Są bocznie spłaszczone, mają powierzchnią stawową uwypukloną w płaszczyz
nie strzałkowej.
Sięgają po stronie podeszwowej dalej ku tyłowi niż po stronie grzbietowej, podeszwowo kończą się
dwiema oddzielnymi odnogami. Na powierzchniach stawowych występują małe dołki dla
przyczepu więzadeł pobocznych.
E.J.
Kości śródstopia, podstawy (łac. bases ossium metatarsalium)
Są grubsze od trzonów, łączą się z trzema k. klinowatymi i k. sześcienną, a także między sobą.
Podstawa I kości łączy się stawowo z k. klinowatą przyśrodkową, czasem też z II k. śródstopia.
Podstawa II k. śródstopia łączy się z trzema k. klinowatymi i III k. śródstopia (czasem też z I).
Podstawa III k. śródstopia łączy się z k. klinowatą boczną i k. śródstopia II i IV. Podstawa IV k.
śródstopia łączy się z k. sześcienną, czasem też klinowatą boczną oraz k. śródstopia III i V. Kość V
śródstopia łączy się z k. sześcienną i k. IV śródstopia.
E.J.
Kości śródstopia, trzony (łac. corpora ossium metatarsalium)
Są w przekroju poprzecznym trójkątne, wyróżnia się na nich trzy powierzchnie: górną,
przyśrodkową i boczną (ostatnie dwie łączą się wzdłuż krawędzi podeszwowej).
E.J.
Kościec Układ kostny
Kość (łac. os)
Twarda, uwapniona część kośćca kręgowców. Zbudowana jest zarówno ze składników
organicznych około 30-35% masy, z czego 90% stanowią włókna kolagenowe i tzw. macierz kości
(proteoglikany, białeka niekolagenowe: osteokalcyna, osteonektyna; fosfoproteiny, lipidy), jak i ze
składników nieorganicznych, głównie związków wapnia: 85%-fosforanów wapnia tworzących
kryształy izomorficzne z dwuhydroksyaparatytami, 10%-węglanów wapnia oraz 5% sodu, magnezu
i fluoru.
W kościach znajdują się naczynia krwionośne i limfatyczne, szpik kostny, chrząstki, oraz
tkanki: łączna ( okostna), nerwowa oraz kostna. Podstawowymi jednostkami strukturalnymi
tkanki kostnej są komórki osteocyty, osteoblasty, osteoklasty oraz blaszki kostne,
zbudowane z ułożonych równolegle włókien kolagenowych spojonych istotą podstawową. Zarówno
w istocie podstawowej jak i we włóknach pomiędzy fibrylami leżą kryształy powiązane
osteonektyną.
Anatomicznie kość zbudowana jest istoty gąbczastej (łac. substantia spongiosa) zbudowanej, wokół
jamy szpikowej (w kościach długich typy kości), z pokrytych śródkostną (łac. endosteum)
beleczek kostnych, które tworzą ułożone równolegle blaszki kostne oraz znajdujące się pomiędzy
nimi w jamkach osteocyty odżywiane za pomocą kanalików połączonych bezpośrednio z
naczyniami szpiku kostnego wypełniającego przestrzeń między beleczkami; istotę gąbczastą
11
otacza istota zbita (łac. substantia compacta), której blaszki zwykle od 5-15, mają układ
koncentryczny wzdłuż kanałów naczyniowych, tworząc osteony (tzw. System Haversa),pomiędzy
blaszkami w jamkach z kanalikami znajdują się osteocyty; istota zbita od zewnątrz pokryta jest
okostną. W kościach płaskich typy kości, pomiędzy dwiema warstwami istoty zbitej
występuje tzw. śródkoście (łac. diploe).
M.A.O.
Kość biodrowa (łac. os ilium)
Jest skierowanym ku górze i do tyłu, największy odcinek k. miednicznej. Składa się z 2 części 
trzonu i talerza, pomiędzy nimi na stronie wewnętrznej znajduje się kresa łukowata (linea arcuata).
E.J.
Kość biodrowa, trzon (łac. corpus ossis ilii)
To mniejsza, dolna, zgrubiała część kości. Składa się on na górny odcinek panewki (2/5).
E.J.
Kość biodrowa, talerz (łac. ala ossis ilii)
To większa, spłaszczona, górna część kości, ograniczająca bocznie miednicę większą. Wyróżnia się
na nim powierzchnię pośladkową oraz krzyżowo-miedniczną, grzebień ( grzebień biodrowy) oraz
brzeg przedni i tylny. Powierzchnia pośladkowa (łac. facies glutea) jest falista, z przodu lekko
wypukła, z tyłu wklęsła i przeważnie gładka. Zaznaczają się na niej niezbyt wyraz
nie 3 kresy
pośladkowe  tylna, przednia i dolna. Powierzchnia krzyżowo-miedniczna (łac. facies sacropelvina)
jest u dołu odgraniczona od kości kresą łukowatą. Jest gładka i wklęsła, tworzy dół biodrowy (łac.
fossa iliaca). Powierzchnia uchowata znajduje się poniżej dołu biodrowego, w odcinku przednio-
dolnym. Jest uchowato wygięta, pokryta chrząstką (gł. włóknistą) i stanowi miejsce połączenia z
powierzchnią uchowatą k. krzyżowej. Często otoczona od przodu i tyłu bruzdą (łac. sulcus
paraglenoidalis). Brzeg przedni talerza k. biodrowej jest wklęsły, na jednym końcu kolec biodrowy
przedni górny (łac. spina iliaca anterior superior), na drugim dolny (łac. spina iliaca anterior
inferior), także tępy. Brzeg tylny talerza k. biodrowej  krótszy niż przedni, z 2 wyniosłościami
przedzielonymi wcięciem  kolcem biodrowym tylnym górnym (łac. spina iliaca posterior
superior) oraz kolcem biodrowym tylnym dolnym (łac. spina iliaca posterior inferior)
E.J.
Kość ciemieniowa (łac. os parietalis)
Jest to kość parzysta, która bierze udział w tworzeniu sklepienia i ścian bocznych czaszki.
Kości te są płaskie, nieregularnie czworokątne, wysklepione, mają dwie powierzchnie, łączą się ze
sobą tworząc szef strzałkowy (łac. margo sagittalis). Kości te mają cztery brzegi jak i cztery kąty.
Brzeg górny, czyli strzałkowy (łac. margo sagittalis); prosty i silnie uzębiony, brzeg dolny
składający się z trzech części; przedniej krótkiej i cienkiej, która łącząc się z ze szczytem skrzydła
większego kości klinowej tworzy szew klinowo-ciemieniowy (łac. futura sphenoparietalis), tylnej
(łac. margo mastoideus) która jest gruba i silnie uzębiona, łącząc się z częścią sutkową kości
skroniowej tworzy szef ciemieniowo-sutkowy (łac. sutura parietomastoidea). Najdłuższą częścią
brzegu dolnego jest jego część środkowa, która jest wklęsła i zaostrzona, łączy się ona z brzegiem
skroniowym kości łuskowej kości skroniowej tworząc szef łuskowy (łac. sutura squamosa). Przedni
brzeg to brzeg czołowy (łac. margo frontalis), który jest słabo wklęsły i zazębiony, łączy się on z
brzegiem ciemieniowym kości czołowej tworząc szef wieńcowy (łac. sutura coronalis). Tylny
wypukły brzeg potyliczny (łac. margo occipitalis), który jest silnie zazębiony łączy się z brzegiem
węgłowym kości potylicznej tworząc szef węgłowy (łac. sutura labdoidea).
Wyróżnione są cztery kąty; przedni górny, czyli kąt czołowy (łac. angulus frontalis), który
jest prawie prosty, znajduje się on na styku szwu strzałkowego i wieńcowego (punkt bregma).
12
Przedni dolny  kąt klinowy (łac. angulus sphenoidalis), który jest cienki i zaostrzony, znajduje się
pomiędzy kością czołowa i skrzydłem większym kości klinowej. Tylny górny kąt  potyliczny (łac.
angulus occipitalis), jest zaokrąglony i znajduje się w miejscu styku szwu strzałkowego i
wieńcowego (punkt lambda). Tylny, dolny i rozwarty kąt to kąt sutkowy (łac. angulus mastoideus),
znajduje się on we wcięciu ciemieniowym kości skroniowej. U niemowląt we wszystkich katach
kości ciemieniowej znajdują się nie skostniałe pozostałości czaszki baloniastej - ciemiączka (łac.
fonticuli).
Kość ta ma dwie powierzchnie  zewnętrzną (łac. facies externa), oraz wewnętrzną (łac.
facies interna). Prawie w środku powierzchni zewnętrznej, która jest wypukła i gładka znajduje się
uwypuklenie  guz ciemieniowy (łac. tuber parietale). Poniżej niego biegną dwie mniej więcej
równolegle kresy skroniowe (łac. lineae temporales), z których dolna jest mocniej wyrażona. Obie
kierują się ku przodowi, gdzie przedłużają się w kresy na kości czołowej. Ku tyłowi natomiast
biegnąca kresa górna, będąca przyczepem mięśnia skroniowego stopniowo zanika, a dolna,
stanowiąca granice przyczepu tego mięśnia, przechodzi na kość skroniową. Przy brzegu górnym w
tylnej części kości znajduje się zazwyczaj mały otwór ciemieniowy (łac. foramen parietale).
Powierzchnia wewnętrzna, znajdująca się od strony jamy czaszki jest wklęsła. Na jej
powierzchni widać bruzdy tętnic: przedniej i tylnej opon mózgowych. W przednio dolnej części
znajduje się głęboka, biegnąca ku górze i rozgałęziona bruzda etniczna (łac. sulcus arteriosus) oraz
druga mniej rozgałęziona, przebiegająca w pobliżu kąta tylno-dolnego. Na styku obu kości
ciemieniowych, wzdłuż całych górnych brzegów biegną płytkie bruzdy  bruzdy zatoki strzałkowej
górnej (łac. sulcus sinus sagittalis superioris). W okolicy kąta tylno-dolnego występuje krótsza i
szersza bruzda zatoki esowatej (łac. sulcus sinus sigmoidei). Bocznie w stosunku do bruzdy zatoki
strzałkowej górnej znajdują się dołeczki ziarenkowate (łac. foveolae granulares), powstałych na
skutek  odbicia się ziarnistości pajęczynówki.
Kostnienie tej kości zazwyczaj rozpoczyna się z dwóch punktów kostnienia, górnego i
dolnego. Proces ten zaczyna się w końcu drugiego miesiąca życia; punkty te szybko zlewają się ze
sobą. Dalej kostnieje ona z punktu kostnienia położonego w okolicy guza ciemieniowego. Kąty
kości ciemieniowej nie są zosyfikowane w chwili narodzin
i tworzą ciemiączka.
A.M.
Kość czołowa (łac. os frontale)
Jest to kość nieparzysta, tworząca przednia cześć sklepienia czaszki. Złożona jest ona z
czterech części: nieparzystej części wstępującej, łuski czołowej (łac. squama frontalis), dwóch
symetrycznych poziomych części oczodołowych partes orbitale, tworzących sklepienie oczodołów
i nieparzystej części nosowej (łac. pars nasalis), która leży miedzy częściami oczodołowymi i jest
jedną z kości tworzących sklepienie jamy nosowej.
Kość ta kostnieje z dwóch głównych punktów kostnienia prawego i lewego. U noworodka
kość ta składa się z dwóch części przedzielonych szwem czołowym (łac. sutura frontalis/
metopica). Pomiędzy 1, a 2 rokiem życia kości czołowe zrastają się w obrębie łuski, postępuje ono
od okolicy nosowej ku szczytowi czaszki. Około 8 roku życia, szef czołowy powinien ulec
obliteracji.
A
uska czołowa ma dwie powierzchnie, zewnętrzną (łac. facies frontalis) i wewnętrzną (łac.
facies interna). Powierzchnia zewnętrzna jest gładka i wypukła. Znajdują się na niej guzy czołowe
(łac. tubera frontalia), leżące bocznie do linii pośrodkowej. Guzy te są zazwyczaj oddzielone od
znajdujących się poniżej nich, łuków brwiowych (łac. arcus superciliares), płaskimi poziomymi
wgłębieniami. Są one bardziej wypukłe w części przyśrodkowej, a pomiędzy nimi znajduje się
spłaszczone uwypuklenie  gładyszka (łac. glabella). A
uki brwiowe kończą się ostra krawędzią,
brzegiem nadoczodołowym (łac. margo supraorbitalis), jest to górna granica wejścia do oczodołu i
oddzielenie łuski od części oczodołowej kości. W brzegu tym na granicy między wewnętrzną i
13
środkową trzecią częścią, znajduje się otwór lub wcięcie nadoczodołowe (łac. foramen
supraorbitale/incisura supraorbitalis), jest to droga, która naczynia krwionośne i nerwy odchodzą
do tętnicy, żyły i nerwu ocznego. Często przyśrodkowo do tego miejsca przebiegu naczyń i nerwów
znajduje się drugie, wcięcie czołowe (łac. incisura frontalis) albo otwór czołowy (łac. foramen
frontale), przez które również przechodzą nerwy i naczynia. Otwory te mogą się zlewać w jeden
większy. Każdy z dystalnych krańców brzegów nadoczodołowych przechodzi w wydatny, acz
krótki wyrostek jarzmowy (łac. processus zygomaticus), który łączy się z wyrostkiem czołowym
kości jarzmowej. Od wyrostka jarzmowego ku górze i do tyłu na bocznej części powierzchni łuski,
biegnie kresa skroniowa (łac. linea temporalis). Rozdwaja się ona i przechodzi w kresę skroniową
górną i dolną kości ciemieniowej. Powierzchnia skroniowa (łac. facies temporalis), która znajduje
się do tyłu i poniżej kresy skroniowej, tworzy cześć przednią dołu skroniowego (łac. fossa
temporalis), służy on jako miejsce przyczepu mięśnia skroniowego.
Powierzchnia wewnętrzna łuski czołowej jest wklęsła, tworzy część czołowej powierzchni
mózgowej. Pośrodkowo w górnej części łuski biegnie płytka bruzda zatoki strzałkowej górnej (łac.
sulcus sinus sagittalis superioris), dolny jej koniec rozwija się węższy i ostry grzebień czołowy
(łac. crista frontalis), bruzda jak i grzebień są miejscami przyczepu sierpa mózgu; grzebień zaś
sięga aż do otworu ślepego (łac. foramen cecum). Otwór ten jest ograniczony przez tylko kość
czołową, czasem również i przez kość sitowa. Zawiera on wypustkę opony mózgowej, zwężając się
stopniowo prowadzi do kolca nosowego, a w nim się ślepo kończy. Po obu stronach linii widoczne
są wyciski zakrętów i rowków mózgowych, odpowiednio są to wyciski palczaste (łac. impressiones
digitatae) i wyniosłości, łęki mózgowe (łac. juga cerebralna). Znajdują się tu również bruzdy
tętnicze (łac. sulci arteriosi) żłobione przez gałązki tętnicy oponowej środkowej i przedniej. Po obu
stronach, wzdłuż bruzdy zatoki strzałkowej górnej znajdują się skupienia dołeczków
ziarenkowatych (łac. foveolae granulares).
A
uska ograniczona jest brzegami, najdłuższym z nich jest brzeg tylny - brzeg ciemieniowy
(łac. margo parietalis), łączy się on z prawej i lewej strony z brzegiem czołowym kości
ciemieniowej, tworząc szef wieńcowy (łac. sutura coronalis). Boczny brzeg łączy się obustronnie z
brzegiem czołowym skrzydła większego kości klinowej, tworząc szef klinowo-czołowy (łac. sutura
sphenofrontalis). Dolną część łuski ogranicza cześć nosowa kości czołowej, a jej boki brzeg
nadoczodołowy, dalej przechodzi on w wyrostek jarzmowy, łączący się szwem czołowo-
jarzmowym (łac. futura frontozygomatica) z wyrostkiem czołowym kości jarzmowej.
Część nosowa (łac. pars nasalis)
Jest to mała nieco wysunięta do przodu część kości czołowej, leżącą na dolnym brzegu łuski
pomiędzy oboma częściami oczodołowymi. Od przodu jest ona ograniczona brzegiem nosowy (łac.
margo nasalis), do niego przylegają kości nosowe (łac. sutura frontonasalis), natomiast bocznie do
niej przylegają wyrostki czołowe szczęki. Tylny, wolny brzeg jest przednim ograniczeniem wcięcia
sitowego (łac. incisira ethmoidalis), łączy się on również z brzegiem przednim blaszki sitowej kości
sitowej. Ostry kolec nosowy (łac. spina nasalis) rośnie ku dołowi i do przodu z nierównej
powierzchni, jest on podporą kości nosowych; na jego powierzchni znajduje się wejście do otworu
ślepego.
Część oczodołowa (łac. pars orbitalis)
W czaszce znajdują się dwie części oczodołowe. Odchodzą one pod prostym kątem od
dolnego brzegu łuski czołowej, ku tyłowi. Składa się ona z dwóch  prawej i lewej, cienkich płytek
kostnych, tworzących sklepienie oczodołów, są one oddzielone od siebie czworokątną szczeliną 
wcięciem sitowym (łac. incisura ethmoidalis), które uwypukla się do tyłu.
Części oczodołowe maja kilka powierzchni. Powierzchnia dolna, oczodołowa (łac. facies
orbitalis) jest gładka i wklęsła, a w bocznej części tuż pod wyrostkiem jarzmowym znajduje się
płytkie wgłębienie  dół gruczołu łzowego (łac. fossa glandulae lacrimalis), miejsce gruczołu
łzowego. Po przeciwlegle, przyśrodkowej stronie znajduje się mniejszy  dołek bloczkowy (łac.
fovea trochlearis), czasem również bocznie od niego niewielki kolec bloczkowy (łac. spina
14
trochlearis).
Granicami przednimi części nadoczodołowych są brzegi nadoczodołowe, boczne, utworzone
przez wyrostki jarzmowe. Brzeg tylny jest przyśrodkowo słabo zazębiony. A
ączy się on ze
skrzydłami mniejszymi kości klinowej i rozciąga się bocznie w kierunku wyrostków jarzmowych w
trójkątną nierówną powierzchnię, która łączy się z brzegiem czołowym skrzydła większego kości
klinowej (łac. sutura sphenofrontalis). Brzeg przyśrodkowy, który ogranicza wcięcie sitowe, tworzy
również odcinek szwu czołowo-sitowego (łac. sutura frontoethmoidalis), łącząc się z brzegiem
bocznym blaszki sitowej kości sitowej. Biegnąca równolegle do niego nierówna listewka, wraz z
przylegającą do niej z przodu kością łzową tworzy drugi odcinek szwu czołowo-sitowego (łac.
sutura frontoethmoidalis).
Wcięcie sitowe (łac. incisura ethmoidalis) oddziela od siebie obie części oczodołowe.
Wcięcie to jest czworokątne i wypełnione blaszką sitową kości sitowej. Pomiędzy komórkami
sitowymi biegną prawy i lewy kanalik, utworzone z dwóch czołowo ustawionych rowków, z ich
odpowiednikami z błędnika sitowego. Początek mają one w ścianie przyśrodkowej oczodołu,
otworem sitowym przednim (łac. foramen ethmoidale anterius) i tylnym (łac. foramen ethmoidale
posterius). Otwór przedni poprzez dół przedni czaszki i blaszkę sitową do jamy nosowej, a tylny z
oczodołu do zatoki klinowej i komórek sitowych tylnych.
W miejscu graniczenia łuski czołowej z częścią oczodołową, obustronnie znajdują się zatoki
czołowe (łac. sinus frontales). Są one pneumatycznymi przestrzeniami wysłanymi błoną śluzową o
nieznanej funkcji. Przegroda zatok czołowych (łac. septum sinuum frontalium), jest ona zwykle
asymetrycznym w płaszczyz
nie przyśrodkowej, oddzieleniem zatoki prawej od lewej. Prowadzi do
niej otwór zatoki czołowej (łac. apertura sinus frontalis), który leży w przednio-przyśrodkowym
kącie części oczodołowej kości. Przez ten otwór zatoka ma łączność z jamą nosową.
A.M.
Kość czworoboczna mniejsza (łac. os multangulum minus)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Posiada krawędz
w kształcie litery V,
między pow. stawowymi.
A
.Z.
Kość czworoboczna większa (łac. os trapezium (os multangulum majus))
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Jest ona wydłużona w kształcie i
posiada guzek (łac. tuberculum ossis trapezii).
A
.Z.
Kość główkowata (łac. os capitatum)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Posiada charakterystyczną główkę.
A
.Z.
Kość grochowata (łac. os pisiforme)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Najmniejsza z kości nadgarstka, z
lekkim wgłębieniem po stronie, z której pochodzi kość.
A
.Z.
Kość guziczna (łac. coccyx/os coccygis)
Najniższy odcinek kręgosłupa, złożony z bardzo niewielkich, szczątkowych kręgów. W górnej
części jest trójkątny i wyróżnia się na nim dwa symetryczne rożki guziczne (łac. cornu
coccygeum/coccygeale).
E.J.
15
Kość haczykowata (łac. os hamatum)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Posiada charakterystyczny haczyk
(łac. hamulus ossis hamati) po stronie, z której pochodzi kość.
A
.Z.
Kość jarzmowa (łac. os zygomaticum)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Składa się z trzech wyrostków: czołowego
(łac. processus frontalis), skroniowego (łac. processus temporalis) i szczękowego (łac. processus
maxillaris). Tworzy oczodół. Wzrasta z trzech punktów kostnienia pod koniec życia płodowego.
Może być pomylona z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej.
U.Z.
Kość klinowa (łac. os sphenoidale)
Jest to nieparzysta kość, leżąca u podstawy czaszki, łącząca się z wieloma kośćmi. Wyróżnia
się w niej nieparzysty trzon kości, i trzy pary wyrostków: skrzydła większe (łac. alae majores),
skrzydła mniejsze (łac. alae minores), i wyrostki skrzydłowate (łac. processus pterygoidei).
Powstaje ona z siedmiu parzystych punktów kostnienia: na skrzydłach większych,
mniejszych, z dwóch par punktów na trzonie, oraz punktu kostnienia na języczku klinowym,
blaszce przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego, oraz mały punkt kostnienia u wierzchołka
skrzydła większego.
Trzon (łac. corpus), jest mniej więcej sześcienną kością tworzącą część środkową kości.
Zawiera on wewnątrz dwie jamy prawą i lewą, wysłane błoną śluzową i przedzielone przegrodą
kostną, są to zatoki klinowe (łac. sinus sphenoidales).
Na powierzchni górnej trzonu, zwróconej do jamy czaszki, w jej środkowej części znajduje
się czołowo ustawiona rynienka  siodło tureckie (łac. sella turcica). Na nim to spoczywa
przysadka mózgowa, a dokładniej na znajdującym się na siodle dole przysadki (łac. fossa
hypophysialis). Tył siodła tureckiego ograniczony jest przez czworokątną blaszkę kostną tzw.
grzbietem siodła (łac. dorsum sellae), zakończony jest on w górnych kątach guzkami o nazwie
wyrostków pochyłych tylnych (łac. processus clinoidei posteriores). Opadająca powierzchnia tylna
siodła, w kierunku tylnim, wraz z górną powierzchnia potyliczna, w która z wolna przechodzi
tworzą pochyla powierzchnie, nazywana stokiem (łac. clivus). W przednim odcinku górnej
powierzchni trzonu znajdują się dwie symetryczne wyniosłości, które mają bardzo zmienną postać,
są to wyrostki pochyłe środkowe (łac. processus clinoidei medii). Z przodu siodła leży niewielki
guzek siodła (łac. tuberculum sellae). W przód od guzka biegnie poprzecznie ku kanałom
wzrokowym słaba bruzda skrzyżowania nerwów wzrokowych (łac. sulcus chiasmatis), kończy się
ona z obu stron kanałem wzrokowym (łac. canalis opticus). Od przodu bruzda ta jest ograniczona
od przodu wyraz
ną krawędzią klinową (łac. limbus sphenoidalis), a od przodu tej krawędzi leży
gładka część powierzchni górnej trzonu (łac. planum sphenoidale). W brzegu przednim tej części
utworzony jest kolec sitowy (łac. spina ethmoidalis), który łączy się z blaszką sitową kości sitowej.
Powierzchnie boczne trzonu łączą się ze skrzydłami większymi oraz blaszkami
przyśrodkowymi wyrostków skrzydłowatych. Powyżej każdego przyczepu skrzydeł większych
znajduje się bruzda tętnicy szyjnej (łac. sulcus caroticus). Od jej części tylnej bocznie sterczy
wyrostek kostny  języczek klinowy (łac. lingula sphenoidalis).
Powierzchnia tylna, mająca czworokątny kształt, łączy się z częścią podstawną kości
potylicznej.
Powierzchnia przednia trzonu, która jest zwrócona do jamy nosowej, ma w linii
pośrodkowej pionowy grzebień klinowy (łac. crista sphenoidalis), tworzy on fragment przegrody
nosa łącząc się z blaszką pionową kości sitowej. Ścianę przednia trzonu, po obu stronach tego
grzebienia tworzą cienkie, uwypuklone parzyste blaszki kostne  małżowiny klinowe (łac. conchae
16
sphenoidales). Należą one do kości sitowej, ale w wieku 8-12 lat zrastają się z kością klinową. W
górnej części z obu stron małżowiny te mają otwór zatok klinowych (łac. apertura sinus
sphenoidalis), prowadzący do zatoki klinowej, natomiast bocznie od niego znajdują się małe dołki
(łac. foveolae ethmoidales), ograniczone są one listewkami, które tworzą zamknięcie tylne komórek
sitowych tylnych.
Powierzchnia dolna trzonu w linii pośrodkowej, na granicy z powierzchnią przednią tworzy
trójkątny kolec  dziób klinowy (łac. rostrum sphenoidale), on przechodzi w grzebień klinowy
powierzchni przedniej. Dziób ten z obu stron obejmują skrzydła lemiesza.
Zatoki klinowe (łac. sinus sphenoidales), są to dwie (prawa i lewa) nieregularne
pneumatyczne przestrzenie wyłożone błoną śluzową; przedzielone są kostną przegrodą zatok
klinowych (łac. septym sinuum sphenoidalium), rzadko jest ona ułożona w płaszczyz
nie
pośrodkowej, a przeważnie w skośnej, nieraz nawet poziomo, co powoduje, że obie przestrzenie są
asymetryczne.
Skrzydła większe (łac. alae majores)
Są to największe wyrostki kości klinowej, do których powierzchni bocznych przyczepione
są za pomocą zwężonej części  nasady (łac. radix), kierują się one najpierw bocznie, a póz
niej ku
górze i dołowi.
Tylna część skrzydła swoim trójkątnym wyrostkiem wnika do kąta miedzy częścią łuskową,
a częścią skalistą kości skroniowej, u swojego wierzchołka tworzy ona skierowany ku dołowi
wyrostek  kolec kości klinowej (łac. spina ossia sphenoidalis). Powierzchnia wewnętrzna,
mózgowa (łac. facies cerebralis) skrzydła większego jest wklęsła i skierowana do środkowego dołu
czaszki. Powierzchnia zewnętrzna dzieli się na części: oczodołową, skroniową, podskroniową i
szczękową.
Powierzchnia mózgowa jest częścią dołu środkowego podstawy czaszki, widoczne są na niej
wyciski palczaste (łac. impressiones digitatae). W skrzydle tym znajdują się otwory. W części
przedniej i przyśrodkowej, u nasady znajduje się otwór okrągły (łac. foramen rotundum), przez
który przechodzi nerw szczękowy. Bardziej ku tyłowi znajduje się otwór owalny foramen ovale, dla
nerwu żuchwowego, a jeszcze bardziej ku tyłowi bocznie przez kolec kości klinowej przechodzi
najmniejszy z otworów  otwór kolcowy (łac. foramen spinosum), dla gałęzi oponowej nerwu
żuchwowego i naczyń oponowych środkowych.
Czworokątny fragment powierzchni zewnętrznej, skierowany ku dołowi i przyśrodkowo
tworzy tylną część ściany bocznej oczodołu, nazywa się ona powierzchnią oczodołową (łac. facies
orbitalis). Tylny brzeg tej części jest gładki, wygięty i oddzielony od skrzydła mniejszego szczeliną,
która jest szeroka w części przyśrodkowej, a wąska w części bocznej, jest to szczelina oczodołowa
górna (łac. fissura orbitalis superior), prowadzi ona ze środkowego dołu czaszki do oczodołu.
Szczelina oczodołowa dolna (łac. fissura orbitalis interior), która poszerza się bocznie, oddziela
brzeg dolny powierzchni oczodołowej, również gładki, od biegnącego mniej więcej równolegle do
niego tylnego brzegu powierzchni oczodołowej szczęki. Szczelina oczodołowa dolna prowadzi z
oczodołu bocznie do dołu podskroniowego, przyśrodkowo do dołu skrzydłowo-podniebiennego.
Powierzchnia szczękowa (łac. facies maxillaris) jest trójkątna, leży ku dołowi od
powierzchni oczodołowej, zachodzi na wyrostek skrzydłowaty. Tworzy ona tylna ścianę dołu
skrzydłowo-podniebiennego.
Powierzchnia skroniowa (łac. fiacies temporalis) i podskroniowa (łac. fiacies
infratemporalis) są skierowane bocznie i przedzielone grzebieniem podskroniowym (łac. crista
infratemporalis), który biegnie poziomo i ku tyłowi. Powierzchnia skroniowa, leżąca ku górze od
wspomnianego grzebienia jest prawie pionowa. Jest ona wypukła od góry ku dołowi, a wklęsła od
przodu do tyłu, stanowi ona część ściany dołu skroniowego, jest miejscem przyczepu mięśnia
skroniowego. Powierzchnia podskroniowa wraz z grzebieniem podskroniowym jest miejscem
przyczepu mięśnia skrzydłowego zewnętrznego. Powierzchnia ta jest położona poziomo i ku dołowi
od grzebienia podskroniowego, jest mniejsza od powierzchni skroniowej, wklęsła i tworzy część
17
ściany dołu podskroniowego.
Część obwodu skrzydła większego, ciągnąca się od trzonu do kolca kości klinowej jest
nieregularna. Odcinek przyśrodkowy tej części tworzy przednią granice otworu poszarpanego,
boczny łączy się chrząstkozrostem (łac. synchondrosis sphenopterosa) z piramidą kości skroniowej;
pomiędzy tymi kośćmi na powierzchni dolnej podstawy czaszki biegnie bruzda trąbki słuchowej
(łac. sulcus tubae auditiave). Do przodu od kolca obwód skrzydła większego, łączy skrzydło
większe z częścią łuskową kości skroniowej poprzez szef klinowo  łuskowy (łac. sutura
sphenosquamosa). Dalej ku górze i do przodu brzeg skrzydła większego łączy się z kątem
klinowym kości ciemieniowej szwem klinowo  ciemieniowym (łac. sutura sphenoparietalis).
Brzeg biegnie dalej do przodu i ku dołowi, łącząc się z kością czołową, tworząc szef klinowo 
czołowy (łac. sutura sphenofrontalis), a ku dołowi łączy się z kością jarzmowa, tworząc szef
klinowo  jarzmowy (łac. sutura sphenozygomatica).
Skrzydła mniejsze (łac. alae minores)
Są to symetryczne, cienkie trójkątne płytki, mniej więcej poziomo ułożone, które odchodzą
od górno-przedniej części trzonu dwoma korzeniami. Korzenie te biegną bocznie zwężając się ku
stopniowo, kończąc się zaostrzonymi wierzchołkami. Obejmują one kanał wzrokowy (łac. canalis
optimus).
Na skrzydłach wyróżnia się dwie powierzchnie, górną i dolną. Pierwsza z nich jest gładka,
bierze udział w tworzeniu dołu przedniego czaszki. Natomiast dolna powierzchnia wraz z
powierzchnią oczodołową skrzydła większego ogranicza szczelinę oczodołową górną.
Skrzydła te mają również dwa brzegi. Przedni szwem zębatym łączy się z brzegiem tylnym
części oczodołowej kości czołowej (łac. sutura sphenofrontalis). Brzeg tylny jest wolny, gładki i
wklęsły. Biegnie on przyśrodkowo i do tyłu tworząc wyrostek pochyły przedni (łac. processus
clinoideus anterior). Brzeg ten oddziela dół przedni czaszki, od dołu środkowego.
Wyrostki skrzydłowate (łac. processus pterygoidei)
Wyrostki te odchodzą obustronnie ku dołowi od miejsca połączenia trzonu i skrzydła
większego. Są zbudowane z blaszki przyśrodkowej i bocznej. A
ącza się one wzdłuż przednich
brzegów, tworząc bruzdę skrzydłowo podniebienną (łac. sulcus pterygopalatinus), która ciągnie się
pionowo od góry ku dołowi. Ku tyłowi natomiast blaszki rozchodzą się, obejmując dół skrzydłowy
(łac. fossa pterygoidea).
Wcięcie skrzydłowe (łac. incisura pterygoidea) rozdziela obie blaszki u ich dołu, jest ono
szersze u dołu, a u góry ostro zakończone. W nie wchodzi wyrostek stożkowaty kości
podniebiennej. Ponad dołem skrzydłowym po stronie tylnej leży dół łódkowaty (łac. fossa
scaphoidea). Przednia powierzchnia wyrostka skrzydłowatego u nasady jest szeroka, mniej więcej
trójkątna, tworzy ona tu ścianę tylna dołu skrzydłowo-podniebiennego. Nasada wyrostka
skrzydłowatego jest strzałkowo przebita przez kanał skrzydłowy (łac. canalis pterygoideus); tylny
otwór tego kanału prowadzi od języczka klinowego ku dołowi do otworu poszarpanego. Otwór
przedni znajduje się na powierzchni szczękowej skrzydła większego, ku dołowi i przyśrodkowo do
otworu okrągłego, prowadząc do dołu skrzydłowo-podniebiennego.
Blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego (łac. lamina lateralis processus pterygoidei), jest
szeroka i cienka, boczna powierzchnia tworzy część ściany przyśrodkowej dołu podskroniowego,
miejsce przyczepu mięśnia skrzydłowego bocznego. Powierzchnia przyśrodkowa blaszki jest
częścią dołu skrzydłowego, miejscem przyczepu mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego.
Blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego (łac. lamina medialis processus
pterygoidei), jest węższa i dłuższa od poprzedniej. Dolny koniec blaszki przechodzi w wydłużenie
haczykowo zagięte w kierunku bocznym  haczyk skrzydłowy (łac. hamulus pterygoideus). Na
bocznej stronie haczyka znajduje się bruzda haczyka skrzydłowego (łac. sulcus hamuli pterygoidei),
miejsce przyczepu ścięgna napinacza podniebienia. Boczna powierzchnia blaszki tworzy część
ściany dołu skrzydłowego, a przyśrodkowa granice boczne nozdrzy tylnych. Od nasady
przyśrodkowej przyśrodkowo odgina się wyrostek pochwowy (łac. processus vaginalis), a na jego
18
dolnej powierzchni leży bruzda podniebienno-pochwowa (łac. sulcus palatovaginalis).
Pomiędzy trzonem kości, a wyrostkiem pochwowym jest bruzda lemieszowo-pochwowa
(łac. sulcus palatovaginalis).
A.M.
Kość klinowata boczna III (łac. os cuneiforme laterale)
Jedna z k. stępu, podobna kształtem i ułożeniem do k. klinowatej pośredniej, ale nieco większa od
niej. Wyróżnia się na niej powierzchnie: przednią, tylną, przyśrodkową, boczną, grzbietową i
podeszwową. A
ączy się z sześcioma kośćmi: łódkowatą, klinowatą pośrednią, sześcienną oraz k.
śródstopia II, III i IV.
E.J.
Kość klinowata pośrednia II (łac. os cuneiforme intermedium)
Jedna z k. stępu, najmniejsza i najkrótsza k. klinowata, o ostrej krawędzi klina zwróconej ku
dołowi, a jego podstawie ku grzbietowi stopy. Wyróżnia się na niej powierzchnie: przednią,
przyśrodkową, boczną, grzbietową i podeszwową. A
ączy się z k. łódkowatą, pozostałymi
klinowatymi oraz II k. śródstopia.
E.J.
Kość klinowata przyśrodkowa I (łac. os cuneiforme mediale)
Jedna z k. stępu, największa z k. klinowatych, podstawą klina jest skierowana podeszwowo,
krawędzią ku górze i bocznie. Położona po stronie przyśrodkowej stopy, między k. łódkowatą z tyłu
a podstawą I k. śródstopia z przodu. Wyróżnia się na niej powierzchnie: przyśrodkową, przednią,
tylną, dolną (podeszwową), górną (grzbietową). A
ączy się z k. łodkowatą, klinowatą pośrednią oraz
I i II śródstopia.
E.J.
Kość krzyżowa (łac. os sacrum/sacrale)
Dolny odcinek kręgosłupa, współtworzący obręcz miedniczną. Powstaje przez zrośnięcie się pięciu
kręgów krzyżowych. Posiada dwie powierzchnie stawowe  powierzchnie uchowate, łączące ją
obustronnie z k. biodrowymi. U dołu łączy się z k. guziczną. W górnej części wyróżnia się dwa
symetryczne skrzydła (łac. alae sacralis). W miejscu zrośnięcia się skrzydeł kręgów znajdują się
otwory krzyżowe miedniczne (łac. foramina sacralia pelvina), a na granicy zrośniętych trzonów
kręgów widnieją kresy poprzeczne (łac. lineae transversae). W miejscu łączenia się k. krzyżowej z
kręgosłupem jest podstawa k. krzyżowej (łac. bassis ossis sacri).
E.J.
Kość księżycowata (łac. os lunatum)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Posiada charakterystyczny kształt
półksiężyca z siodełkiem w stronie wklęsłej.
A
.Z.
Kość kulszowa (łac. os ischii)
Kierowany ku dołowi i do tyłu odcinek k. miednicznej. Wyróżnia się w niej trzon i gałąz
.
Trzon k. kulszowej (łac. corpus ossis ischii) tworzy 2/5 panewki.
E.J
Kość kulszowa, gałąz
(łac. ramus ossis ischii)
Część spłaszczona i cienka tej kości, odchodząca od dolnej części trzonu prawie pod kątem prostym
i biegnąca przyśrodkowo oraz do przodu, gdzie łączy się z gałęzią dolną k. łonowej. Powierzchnia
19
zewnętrzna nierówna
E.J.
Kość kulszowa, guzek zasłonowy tylny (łac. tuberculum obturatorium posterius)
Na przednio-tylnym brzegu trzonu k. kulszowej, pod wcięciem panewki.
E.J.
Kość kulszowa, kolec kulszowy (łac. spina ischiadica)
Wystający element z tylnego brzegu trzonu k. kulszowej.
E.J.
Kość kulszowa, wcięcie kulszowe większe (łac. incisura ischiadica major)
Znajduje się poniżej kolca kulszowego. Dalej jest wcięcie kulszowe mniejsze oraz guz kulszowy
(łac. tuber ischiadicum)  na obu guzach miednica opiera się o podłoże w pozycji siedzącej.
E.J.
Kość łokciowa (łac. ulna)
Jedna z kości długich tworzących kończynę górną. Posiada trzon, oraz koniec bliższy i dalszy.
Kostnieje z 3 centrów kostnienia. Na pow. promieniowej wyróżniamy cechy:
" Obwód stawowy kości łokciowej (łac. circumferentia articularis capitis ulnae)
" Wcięcie bloczkowe (łac. incisura trochlearis)
" Guzowatość k. łokciowej (łac. tuberositas ulnae)
" Wyrostek rylcowaty (łac. processus styloideus)
" Otwory odżywcze (łac. foramen vitae)
" Brzeg międzykostny (łac. margo interosseus)
" Wcięcie promieniste (łac. incisura radialis)
Na pow. tylnej wyróżniamy:
" Bruzda mięśnia prostownika łokciowego nadgarstka (łac. m. extensor capri ulnaris)
Na pow. bocznej wyróżniamy:
" Wyrostek łokciowy (łac. olecrunon)
" Wyrostek dziobiasty (łac. processus coronoideus)
A
.Z.
Kość łonowa (łac. os pubis)
Jedna ze składowych k. miednicznej, skierowana ku dołowi i do przodu, złożona z trzonu, gałęzi
górnej i gałęzi dolnej.
E.J.
Kość łonowa, gałąz
górna (łac. ramus superior ossis pubis)
W stosunku do trzonu tej kości jest skierowana ku przodowi, ku dołowi i przyśrodkowo, ma kształt
w przybliżeniu trójściennego ostrosłupa, który bliżej środka jest węższy i bardziej płaski.
Powierzchnia tylna jest gładka i nieco wklęsła. Powierzchnia górna siodełkowato wygięta, zwęża
się przyśrodkowo. Brzeg tylny tej powierzchni ma kształt ostrego grzebienia (łac. pecten ossis
pubis), który ku tyłowi przedłuża się w kresę łukowatą. Brzeg przedni pow. górnej k. łonowej
ciągnie się od wcięcia panewki, słabo zaokrąglony i wklęsły. Kończy się w pobliży płaszczyzny
pośrodkowej małym, wystającym guzkiem łonowym (łac. tuberculum pubicum). Powierzchnia
dolna przechodzi bocznie w bruzdę zasłonową (łac. sulcus obturatorius). Gałąz
górna jest
zakończona pośrodku owalną, chropowatą powierzchnią spojeniową (łac. facies symphysialis),
łączącą ją z kością łonową strony przeciwległej.
20
E.J.
Kość łonowej, trzon (łac. corpus ossis pubis) tworzy mniej więcej 1/5 panewki. panewka.
E.J.
Kość łódeczkowata (łac. os scaphoideum)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Posiada zagłębienie stawowe grzebień
między pow. stawowymi, oraz guzek kości łódkowatej (łac. tuberculum ossis scaphoidei).
A
.Z.
kość łódkowata (łac. os naviculare)  jest kością stępu spłaszczoną w kierunku od przodu ku
tyłowi, znajdującą się po stronie przyśrodkowe stępu pomiędzy k. skokową a k. klinowatymi. Długa
oś kości biegnie skośnie od tyłu i przyśrodkowo ku górze i bocznie. Na k. łódkowatej wyróżnia się
powierzchnie: przednią, tylną, górną, dolną, boczną i przyśrodkową. Na tej ostatniej widnieje
wystająca guzowatość (łac. tuberositas ossis navicularis). kości stępu.
E.J.
Kość łzowa (łac. os lacrimale)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Wchodzi w skład oczodołu. Posiada
grzebień łzowy tylny.
U.Z.
Kość miedniczna (łac. os coxae)
Największa i najszersza kość szkieletu. Powstaje w wyniku zrośnięcia się (w pełni dopiero u
dorosłego człowieka) trzech następujących kości: biodrowej (łac. os ilium), kulszowej (łac. os
ischii) i łonowej (łac. os pubis).
E.J.
Kość nosowa (łac. os nasale)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Tworzy górną powierzchnię otworu
gruszkowatego. Kostnieje z jednego punktu. Krawędz
wolna jest położona na dole, a krawędz

łącząca dwie kości nosowe leży przyśrodkowo.
U.Z.
Kości palców stóp (łac. ossa digitorum pedis)
Są podobne pod względem liczby, położenia i kształtu do k. palców ręki. Palce II  IV mają trzy
człony  paliczki (łac. phalanges), zmniejszające się dystalnie. Palec I, paluch (łac. hallux) ma dwa
krótkie, grube i masywne paliczki, co ma związek z jego rolą jako podpory stopy.
E.J.
Kość piętowa (łac. calcaneus/os calcis)
Największa kość stępu, położona w dolnej i tylnej części stopy, służąca do przenoszenia ciężaru
ciała oraz jako ramię dz
wigni dla mięśni łydki. Ma kształt nieregularnego, wydłużonego sześcianu z
długą osią skierowaną do przodu i bocznie. Znajduje się pod k. skokową, ale sięga znacznie dalej
ku tyłowi. Na jej powierzchni górnej leżą z przodu trzy powierzchnie stawowe dla k. skokowej, z
których tylna jest oddzielona od pozostałych chropowatą bruzdą k. piętowej (łac. sulcus calcanei).
Powierzchnia stawowa skokowa środkowa (łac. facies articularis talaris media) jest położona na
podpórce k. skokowej (łac. sustentaculum tali), wystającym podłużnym wyrostku skierowanym
przyśrodkowo. Wypukła powierzchnia tylna k. piętowej tworzy guz piętowy (łac. tuber calcanei),
który w przedłużeniu na powierzchnię dolną kończy się dwoma wyrostkami (przyśrodkowym i
21
bocznym; (łac. processus lateralis et medialis tuberis calcaneis). Powierzchnia przednia k. piętowej
ma kształt trójkąto o zaokrąglonych brzegach, jest siodełkowato wyżłobiona i służy do połączenia z
k. sześcienną. Powierzchnia przyśrodkowa jest silnie wklęsła, a powierzchnia boczna  szeroka z
tyłu i wąska z przodu, znajduje się na niej wyrostek bloczkowy (łac. trochlea peronealis; zwany też
bloczkiem strzałkowym).
E.J.
Kość piszczelowa, piszczel (łac. tibia)
Znajduje się po stronie przyśrodkowej podudzia, jest drugą co do długości kością szkieletu.
Przekrój poprzeczny trójkątny. Jest znacznie grubsza u góry, gdzie współtworzy staw kolanowy. U
dołu jest o wiele mniej rozszerzona w stosunku do trzonu. Posiada otwór odżywczy (łac. foramen
nutricium).
E.J.
Kość piszczelowa, koniec bliższy
Znacznie zgrubiały, z dwiema wklęsłymi powierzchniami stawowymi (łac. facies articulares
superiores) na górnej powierzchni, spoczywającymi na dwóch wydatnych i szerokich kłykciach,
przyśrodkowym (łac. condylus medialis) i bocznym (łac. condylus lateralis). Na kłykciu
przyśrodkowym powierzchnia stawowa jest większa, głębsza i ma kształt owalny, na kłykciu
bocznym ma kształt trójkątny i jest nieco przewieszona nad jego tylnym brzegiem. Między obiema
powierzchniami stawowymi leży wgłębione, chropowate pole, które w części środkowej ma
poprzeczne wzniesienie  wyniosłość międzykłykciową (łac. eminentia intercondylaris).
Ograniczają je z dwóch stron guzek międzykłykciowy przyśrodkowy (łac. tuberculum
intercondylare mediale) i guzek międzykłykciowy boczny (łac. tuberculum intercondylare laterale).
Kłykieć boczny ma z tyłu i boku płaską, owalną powierzchnię stawową strzałkową (łac. facies
articularis fibularis).
E.J.
Kość piszczelowa, koniec dalszy
Czterościenny, znacznie mniejszy od końca bliższego, wyróżnia się na nim pięć powierzchni
(boczną, przednią, przyśrodkową, tylną i dolną).
E.J.
Kość piszczelowa, trzon (łac. corpus tibiae)
Posiada trzy brzegi i trzy powierzchnie (przyśrodkową, tylną i boczną). Brzeg przedni (łac. margo
anterior) jest najbardziej wydatny, zaczyna się u góry od guzowatości piszczeli i kończy u dołu w
kierunku kostki przyśrodkowej, przyjmując kształt wydłużonego S. Brzeg przyśrodkowy (łac.
margo medialis) jest gładki i zaokrąglony u góry i u dołu, bardziej wystający wyłącznie w części
środkowej. Brzeg boczny (międzykostny; łac. margo interosseus) jest cienki i wydatny, szczególnie
przyśrodkowo.
E.J.
Kość podniebienna (łac. os palatinum)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Składa się z dwóch blaszek: pionowej (łac.
lamina perpendicularis), i poziomej (łac. lamina horizontalis). Na jej powierzchni widoczny jest
kolec nosowy tylny (łac. spina nasalis posterior). Znajdują się na niej otwory podniebienne
mniejsze i większe (łac. foramina palatina minor et major). Dolna powierzchnia jest szorstka,
górna gładka. Wzrost z jednego punktu kostnienia. Brak możliwości pomyłek.
U.Z.
22
Kości podudzia (łac. crus)  k. piszczelowa i k. strzałkowa.
E.J.
Kość potyliczna (łac. os occipitale)
Jest to nieparzysta kość ograniczająca czaszkę od strony tylno-dolnej. Wyróżnia się w niej
cztery części, które u noworodka są oddzielne. Są to nieparzyste - część podstawna (łac. pars
basiliaris) i łuska potyliczna oraz parzyste  części boczne (łac. partes laterales). Skupiają się one
dookoła otworu wielkiego (łac. foramen magnum), który łączy jamę czaszki z kanałem kręgowym.
Część podstawna położona jest do przodu, łuska ku tyłowi i górze, części boczne zaś leżą bocznie
do otworu wielkiego.
Powstaje ona z pięciu części: podstawnej, dwóch bocznych oraz z dolnej i górnej łuski. U
noworodka składa się ona z czterech oddzielnych części. Pomiędzy 1, a 4 rokiem życia następuje
zrośniecie się łuski z częściami bocznymi, a miedzy 3, a 6 części boczne łączą się z podstawą.
Część podstawna (łac. pars basiliaris)
Występuje ona w postaci klinowatej płytki kostnej, ostrze tego klina skierowane jest ku
tyłowi; tworzy przednie ograniczenie otworu wielkiego. Podstawa klina u młodych osobników jest
gąbczasta i łączy się z trzonem kości klinowej chrząstkozrostem klinowo-potylicznym (łac.
synchondrosis sphenooccipitalis). Brzeg boczny części podstawnej łączy się z piramidą kości
skroniowej wzdłuż jej tylnego brzegu  chrząstkozrostu skalisto-potylicznego (łac. synchondrosis
petrooccipitalis). Wzdłuż tego brzegu, na górnej powierzchni ciągnie się bruzda zatoki skalistej
dolnej (łac. sulcus sinus petrosi inferioris), tworzą ją obie sąsiadujące tu kości.
Mniej więcej po środku powierzchni dolnej podstawy znajduje się niewielki guzek gardłowy
(łac. tuberculum pharyngeum), służy on jako przyczep więzadła podłużnego kręgosłupa, powięzi
gardłowo-podstawnej i zwieracza górnego gardła. Czasem od jego przodu występuje nieznaczny
dołek gardłowy (łac. fossula pharyngea).
Powierzchnia górna, która skierowana jest do wnętrza czaszki jest gładka, w kierunku
poprzecznym lekko wklęsła, uzupełnia ona analogiczna powierzchnie trzonu kości klinowej,
tworząc stok (łac. clivus), jest to podstawa dla rdzenia przedłużonego i mostu mózgowia wraz z ich
naczyniami.
Części boczne (łac. partes laterales)
A
ączą one część podstawną z łuską potyliczną i ograniczają z prawej i lewej otwór wielki.
Na powierzchni dolnej części bocznych znajdują się kłykcie potyliczne (łac. condyli
occipitales), łączą się one z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego. Są ona owalne i
pokryte chrząstką, w kierunku strzałkowym i poprzecznym są wypukłe, a ich osie zbiegają się do
przodu. Podstawa każdego kłykcia jest przebita krótkim, czasem nawet podwójnym kanałem nerwu
podjęzykowego (łac. canalis hypoglassi), biegnie on od otworu wielkiego skośnie do przodu i
bocznie. Do tylu od każdego kłykcia znajduje się wgłębienie  dół kłykciowy (łac. fossa
condylaris), w niego zachodzi brzeg dołka stawowego górnego kręgu szczytowego. Dno tego dołu
przebite jest zazwyczaj kanałem kłykciowym (łac. canalis condylaris).
Na powierzchni górnej części bocznych, nad kanałem podjęzykowym znajduje się gładki
podługowaty guzek szyjny (łac. tuberculum jugulare).
Brzegi przyśrodkowych części bocznych ograniczają otwór wielki ze strony prawej i lewej.
Brzeg boczny przedstawia głębokie wcięcie szyjne (łac. incisura jugularis), które jest
ograniczone z tyłu wyrostkiem szyjnym (łac. processus jugularis). Dolna, szorstka i tępo ścięta
powierzchnia wyrostka służy jako miejsce przyczepu mięśnia prostego bocznego głowy. Od strony
górnej i przyśrodkowej okrąża go bruzda zatoki esowatej (łac. sulcus sinus sigmoidei) opony
twardej mózgowia. Wcięcie szyjne często dzieli mały wyrostek śródszyjny (łac. processus
intrajugularis), na część większą, boczną, oraz mniejszą przyśrodkową, przednią. Części te wraz z
odpowiednimi częściami piramidy kości skroniowej tworzą otwór szyjny (łac. foramen jugulare),
23
który podobnie jest przedzielony. Na dolnej powierzchni wyrostka szyjnego znajduje się dość
często mniejszy lub większy wyrostek przysutkowy (łac. processus paramastoideus).
A
uska potyliczna (łac. squama occipitalis)
Leży ona do dołu i ku górze od otworu wielkiego, jest ona wypukła ku tyłowi w kierunku
strzałkowym jak i wieńcowym.
Mniej więcej po środku powierzchni zewnętrznej znajduje się tępo zakończona wyniosłość 
guzowatość potyliczna zewnętrzna (łac. protuberantia occipitalis externa). Od niej w obie strony
bocznie biegnie kresa karkowa górna (łac. linea nuchae superior), a powyżej niej mniej silnie
zaznaczona i mniej stała kresa karkowa najwyzsza (łac. linea nuchae suprema). W kierunku otworu
wielkiego, w linii pośrodkowej biegnie grzebień potyliczny zewnętrzny (łac. crista occipitalis
externa), jest to miejsce przyczepu więzadła karkowego. Mniej więcej po środku długości tego
grzebienia bocznie odchodzi od niego w obu kierunkach, ku górze kresa karkowa dolna linea
nuchae interior). Ponad guzowatością zewnętrzną i kresą karkową najwyższą znajduje się
płaszczyzną potyliczna (łac. planum occipitale). Pole położone poniżej niej to płaszczyzna karkowa
(łac. planum nuchale). Obie płaszczyzny służą jako miejsca przyczepu mięśni.
Powierzchnia wewnętrzna jest wklęsła, na cztery doły dzielą ją dwie krzyżujące się pod
kątem prostym wyniosłości  wyniosłość krzyżowata (łac. eminentia criciformis). Górne, mniej
więcej trójkątne doły mieszczą płaty potyliczne mózgu. Dolne bardziej czworokątne mieszczą
półkule mózgu. Miejscu przecięcia się wspomnianych wyżej wyniosłości znajduje się guzowatość
potyliczna wewnętrzna (łac. protuberantia occipitalis interna), swoim położeniem odpowiada mniej
więcej guzowatości potylicznej zewnętrznej. Od tej wewnętrznej guzowatości odchodzą trzy
bruzdy; w płaszczyz
nie przyśrodkowej ku górze  bruzda zatoki strzałkowej górnej (łac. sulcus
sinus sagittalis superioris)(dla zatoki strzałkowej górnej), a z obu boków bruzdy zatoki poprzecznej
(łac. sulcus sinus transversi)(dla zatoki poprzecznej). Od guzowatości do otworu wielkiego w
płaszczyz
nie pośrodkowej biegnie grzebień potyliczny wewnętrzny (łac. crista occipitalis interna);
zdarza się, że towarzyszy mu z jednej, lub z obu stron bruzda dla zatoki potylicznej opony twardej.
Otwór wielki (łac. foramen magnum)
Przez ten otwór o kształcie szerokiego owalu przechodzi rdzeń przedłużony wraz ze swoimi
oponami, nerwy dodatkowe oraz różne tętnice.
Kąty
Kąt górny kości potylicznej łączy się z kątami potylicznymi kości ciemieniowych, dolny z
trzonem kości klinowej, a boczne, które leżą przy końcach bruzd zatok poprzecznych miedzy kątem
sutkowym kości ciemieniowej, a częścią sutkową kości skroniowej.
Brzegi
Brzegi górne, węgłowe (łac. margines lambdoidei), zawierają się między kątem górnym, a
bocznymi; łączą się one szwem zębatym z brzegami potylicznymi kości ciemieniowych, tworząc
szef węgłowy (łac. sutura lamdoidea). Brzegi dolne ciągną się od kątów bocznych do dolnego; ich
części górne (łac. margo mastoideus) łączą się z częściami sutkowatymi odpowiednich kości
skroniowych szwem potyliczno-sutkowym (łac. sutura occipitomastoidea). Natomiast część dolna
łączy się z kością skalistą kości skroniowej chrząstkozrostem skalisto-potylicznym (łac.
synchondrosis petrooccipitalis). Obie części brzegu dolnego przedzielone są wyrostkiem szyjnym
(łac. porocessus jugularis).
A.M.
Kość promieniowa (łac. radius)
Jedna z kości długich tworzących kończynę górną. Posiada trzon, oraz koniec bliższy i dalszy.
Kostnieje z 3 centrów kostnienia. Na pow. grzbietowej wyróżniamy cechy:
" Głowa k. promieniowej (łac. caput radii)
" Szyjka k. promieniowej (łac. collum radii)
" Wyrostek rylcowaty (łac. processus styloideus)
24
" Guzowatość k. promieniowej (łac. tuberositas radii)
" Brzeg międzykostny (łac. margo interosseus)
" Wcięcie łokciowe (łac. incisura ulnaris)
" Obwód stawowy głowy kości promieniowej (łac. circumferentia articularis capitis radii)
Na pow. tylnej wyróżniamy:
" Miejsce przyczepu ścięgna nawrotnego obłego
" Guzek grzbietowy (łac. tuberculum)
" Dołek głowy (łac. fovea capitis)
Na pow. bocznej wyróżniamy:
" Otwór odżywczy (łac. foramen vitae)
" Pow. stawowa nadgarstka (łac. facies articularis)
A
.Z.
Kość ramieniowa/ramienna (łac. humerus)
Jedna z kości długich tworzących kończynę górną. Posiada trzon, oraz koniec bliższy i dalszy
zwany też kłykciem kości ramieniowej (łac. condylus humeri). Kostnieje z 8 centrów kostnienia. Na
pow. przedniej wyróżniamy cechy:
" Głowa kości ramieniowej (łac. caput humeri)
" Guzek mniejszy (łac. tuberculum minus)
" Guzek większy (łac. tuberculum majus)
" Bruzda międzyguzkowa (łac. sulcus intertubercularis)
" Grzebień guzka większego (łac. crista tuberculum majoris)
" Grzebień guzka mniejszego (łac. crista tuberculum minoris)
" Otwór odżywczy (łac. foramen vitae)
" Dół dziobiasty (łac. fossa coronoidea)
" Dół promieniowy (łac. fossa radialis)
" Główka kości ramieniowej (łac. capitulum humeri)
" Bloczek kości ramieniowej (łac. trochlea humeri)
" Grzebień nadkłykciowy przyśrodkowy (łac. crista epicondylaris medialis)
" Grzebień nadkłykciowy boczny (łac. crista epicondylaris lateralis)
Na pow. tylnej wyróżniamy:
" Dół wyrostka łokciowego (łac. fossa olecrani)
" Nadkłykieć boczny (łac. epicondylus lateralis)
" Nadkłykieć przyśrodkowy (łac. epicondylus medialis)
" Szyjka anatomiczna (łac. collum anatomicum)
" Szyjka chirurgiczna (łac. collum chirurgicum)
" Guzowatość naramienna (łac. tuberositas deltoidea)
" Bruzda nerwu promieniowego (łac. sulcus nervi radialis)
" Bruzda nerwu łokciowego (łac. sulcus nervi ulnaris)
A
.Z.
Kość sitowa (łac. os ethmoidalis)
Kość nieparzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Składa się z 2 blaszek: sitowej (łac. lamina
cribrora) i pionowej (łac. lamina perpendicularis). Charkterustyczny dla niej jest grzebień koguci
(łac. crista galli). Znajduje się w niej także błędnik sitowy (łac. labirynthus ethmoidalis). Wzrasta z
trzech punktów kostnienia.
U.Z.
25
Kość skokowa (łac. talus)
Zajmuje środkową i górną część stępu. Od góry dz
wiga k. piszczelową, a sama spoczywa na k.
piętowej. A
ączy się stawowo z obu stron z kostkami k. piszczelowek i strzałkowej ( kostka
przyśrodkowa, kostka boczna). Składa się z położonego z tyłu trzonu, szyjki w części środkowej
oraz głowy leżącej z przodu. Nie przyczepia się do niej żaden mięsień.
E.J.
Kość skroniowa (łac. os temporale)
Jest to parzysta kość leżąca pomiędzy kością potyliczną, a klinową. Bierze ona udział w
tworzeniu podstawy i ściany bocznej czaszki, przez co ma bardzo złożoną budowę.
Zawiera ona błędnik, odbierający bodz
ce dz
więkowe oraz jest narządem równowagi ciała.
Jest również dość mocno spneumatyzowana i przebita wieloma naczyniami krwionośnymi i
nerwowymi, które w czasie rozwoju stopniowo kostnieją, i są włączane w obręb kości skroniowej.
Jest ona w dość dużej mierze modelowana przez mięśnie, które się do niej przyczepiają 
mostkowo-obojczykowy i żwaczowe. Kość ta dz
wiga panewkę stawu skroniowo-żuchwowego
połączonego z czaszką, a do tego luk jarzmowy łączy ją z częścią twarzową czaszki. Bierze ona
udział w żuciu, oraz obie kości skroniowe dz
wigają aparat na którym zawieszona jest kość
gnykowa, czyli dz
wigają trzewia szyi.
U dorosłego osobnika kość skroniowa jest zespołem połączonych ze sobą kości, których
ontogeneza i filogeneza przebiegają różnymi drogami. Wyróżniane są cztery kości: łuskowa,
sutkowa, bębenkowa i cześć skalista, zwana tez piramidą.
Kostnieje ona z 8 punktów kostnienia. W chwili narodzin tylko 3 punkty pozostają aktywne,
znajdujące się na: części łuskowej, części skalisto-sutkowej i pierścieniu bębenkowym (łac.
annulus tympanicus).
Głównym fragmentem części łuskowej jest strzałkowo ustawiona płyta, która tworzy ścianę
boczną czaszki. Część sutkowa stanowi boczno-tylną część kości, leży ona do tyłu od przewodu
słuchowego zewnętrznego, a część skalista w formie trójściennego ostrosłupa wchodzi w skład
podstawy czaszki, jest ona podstawą skierowaną bocznie i ku tyłowi, szczytem zaś do przodu i
przyśrodkowo.
Kość skroniowa obejmuje narząd przedsionkowo-ślimakowy (statyczno-słuchowy), złożony z
trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego i wewnętrznego (błędnika łac. labyrinthus).
Część łuskowa i część bębenkowa współtworzą ściany kostne ucha zewnętrznego; tworzą one
również ramę dla błony bębenkowej (łac. membrana tympani), która oddziela przewód słuchowy
zewnętrzny od ucha środkowego, od jamy bębenkowej (łac. cavum tympani), która przez trąbkę
słuchową (łac. tuba auditiva) łączy się z gardłem. W jamie bębenkowej znajdują się kosteczki
słuchowe (łac. ossicula auditus): młoteczek (łac. malleus), kowadełko (łac. incus) i strzemiączko
(łac. stapes), które stanowią aparat przewodzący dz
więki. Jamę bębenkową ograniczają część
łuskowa, część bębenkowa i część skalista kości skroniowej. Jama bębenkowa jest odgraniczona
swoją ścianą przyśrodkową od ucha wewnętrznego. W ścianie tej są dwa otwory: okienko
przedsionka (łac. fenestra vestibuli), zamykające podstawę strzemiączka, i okienko ślimaka (łac.
fenestra cochleae), które jest zamknięte wtórną błoną bębenkową (łac. membrana tympani
secundaria).
W skalistej części kości skroniowej mieści się ucho wewnętrzne. Złożone jest ono z układu
jam i kanałów w kości, tzw. błędnika kostnego i zawartego w nim błędnika błoniastego. Błędnik
kostny jest wydłużony w kierunku osi piramidy. Składa się on z kilku części: środkowej,
przedsionka (łac. vestibulum); narządu słuchu, ślimaka (łac. cochlea); trzy kanały półkoliste (łac.
canales samicirculares), przedni boczny i tylny.
Część łuskowa (łac. pars squamosa)
Tworzy ona górno-przedni odcinek kości skroniowej. Buduje ją strzałkowo ustawiona
cienka i przeświecająca płyta kostna, czyli łuska skroniowa, tworząca znaczny odcinek ściany
26
bocznej czaszki. Przedni odcinek części łuskowej, leżący do przodu od części bębenkowej ma
mocniejszą budowę i jest dostosowany do połączenia stawowego z żuchwą.
Powierzchnia skroniowa (łac. facies temporalis), czyli zewnętrzna jest gładka i nieco
wypukła. Do niej przyczepia się mięsień skroniowy, tworzy ona również ściany dołu skroniowego.
W tylnej części przebiega pionowo bruzda tętnicy skroniowej środkowej (łac. sulcus arteriae
temporalis mediae). Od jej dolnej części ku przodowi i górze od otworu słuchowego zewnętrznego
odchodzi wyrostek jarzmowy (łac. processus zygomaticus), łączy się on z wyrostkiem skroniowym
kości jarzmowej (łac. sutura temporozygomatica). Wyrostek ten jest miejscem przyczepu mięśni i
więzadeł. Rozpoczyna się on dwiema odnogami, przednia zagina się przyśrodkowo tworząc
wyraz
ny czołowo ustawiony guzek stawowy (łac. tuberculum articulare). Do tylu od guzka na
dolnym odcinku części łuskowej leży głęboki dół żuchwowy (łac. fossa mandibularis). Odnoga
tylna, która biegnie poziomo ku tyłowi nad przewodem słuchowym zewnętrznym tworzy wał
kostny, który dochodzi do tylnej granicy części łuskowej - przedłuża kresę skroniowa dolna kości
ciemieniowej. Poniżej tego wału, na tylno-górnej części otworu słuchowego zewnętrznego, często
znajduje się kolec nadprzewodowy (łac. spina suprameatum), a do tyłu od niego jest niewielkie
wklęśnięte pole z licznymi otworkami odżywczymi (łac. fossa mastoidea). Dół żuchwowy
ograniczony jest od przodu guzkiem stawowym, od tyłu częścią bębenkową, sam jest podzielony na
dwie części wąską szczelinę skalisto-bębenkową (łac. fissura petrotympanica). Część przednia,
która tworzy łuskę jest gładka, wraz z guzkiem stawowym łączy się stawowo z głową wyrostka
kłykciowego żuchwy. Do tylu od tej części dołu znajduje się mała stożkowata wyniosłość (łac.
tuberculum retroarticulare), u ssaków w postaci guzka zapobiega przesuwaniu się wyrostka
kłykciowego żuchwy do tyłu. Tylny odcinek dołu żuchwowego, utworzony z części bębenkowej
kości, nie tworzy powierzchni stawowej. Do jamy bębenkowej prowadzi szczelina skalisto-
bębenkowa, o nią opiera się wyrostek przedni młoteczka, a przez nią biegną struny i żyły
bębenkowe. Szczelina ta jest dzielona cienką krawędzią kostną dolnego brzegu pokrywki jamy
bębenkowej, na dwie szczelinki: tylną szczelinę skalisto-bębenkową (łac. fissura petrotympanica), i
przednią szczelinę skalisto-łuskową (łac. fissura petrosquamosa).
Powierzchnia mózgowa (łac. fecies cerebralis), skierowana jest do środkowego dołu
czaszki. Jest ona wklęsła z zaznaczonymi wyciskami palczastymi i łękami mózgowymi, znajduje
się na niej również rowek dla naczyń oponowych środkowych.
Brzeg górny (łac. margo parietalis) jest cienki, łączy się on z brzegiem łuskowym kości
ciemieniowej szwem łuskowym (łac. sutura squamosa). Z tyłu brzeg górny tworzy wybitny kąt z
częścią sutkową kości  wcięcie ciemieniowe (łac. incisura parietalis), które jest wypełnione kątem
sutkowym kości ciemieniowej. Brzeg przednio-dolny (łac. margo sphenoidalis) natomiast jest
gruby i zazębiony, łączy się on ze skrzydłem większym kości klinowej (łac. sutura
sphenosquamosa).
Część sutkowa (łac. pars mastoidea)
Tworzy ona odcinek tylny kości, rozwija się jako wtórny wyrostek części bocznej i tylnej,
wyraz
nie występuje dopiero u dorosłego, położona jest do tyłu od przewodu słuchowego
zewnętrznego. Jej część mniejsza przednio-górna powstaje z części łuskowej kości skroniowej, a
większa tylno-dolna z części skalistej. Miejscem połączenia tych części jest szew łuskowo
sutkowaty (łac. sutura squamosomastoidea).
Powierzchnia zewnętrzna jest wypukła; jest miejscem przyczepu mięśni. W tylnej części ma
zazwyczaj jedna parę otworów sutkowych (łac. foramina mastoidea), którymi przebiegają żyły z
zatoki esowatej na powierzchnie czaszki.
Przedłużenie części sutkowej ku dołowi to stożkowaty wyrostek sutkowaty (łac. processus
mastoideus). Na jego stronie przyśrodkowej znajduje się głębokie wcięcie sutkowe (łac. incisura
mastoidea), a przyśrodkowo do niego bruzda tętnicy potylicznej (łac. sulcus a. occipitalis).
Na powierzchni wewnętrznej części sutkowej przebiega głęboka bruzda zatoki esowatej
(łac. sulcus sinus sigmaidei), zawiera ona zatokę esowatą opony twardej mózgowia.
27
Brzeg górny tej części jest zazębiony, łączy się z kątem sutkowym kości ciemieniowej (łac.
sutura parietomastoidea). Brzeg tylny, który jest również zazębiony łączy się z brzegiem sutkowym
kości potylicznej (łac. sutura occipitomastoidea). Ku górze i przodowi część ta przechodzi w część
łuskową, a poniżej łączy się z częścią bębenkową.
Część skalista (łac. pars petrosa)
Część bębenkowa (łac. pars tympanica)
Część ta położona jest do przodu od wyrostka sutkowego, a poniżej tylnego odcinka części
łuskowej. Tworzy ona większy odcinek przewodu słuchowego wewnętrznego.
Błona bębenkowa przyczepia się do rowka biegnącego dookoła pierścienia bębenkowego 
bruzdy bębenkowej (łac. sulcus tympanicus). U noworodka część bębenkowa wciąż jest w postaci
podkowiastej rynienki kostnej otwartej ku górze i tyłowi  pierścienia bębenkowego (łac. anulus
tympanicus). Oba wolne, górne końce tej rynienki, czyli przedni  kolec bębenkowy większy (łac.
spina tympanica major) i tylny - kolec bębenkowy mniejszy (łac. spina tympanica minor),
przylegają do dolnego brzegu kości łuskowej i obejmują nieznacznie wcięcie bębenkowe (łac.
incisura tympanica), w miejscu gdzie brak jest bruzdy bębenkowej, a przyczepia się mały górny
odcinek błony bębenkowej  część wiotka (łac. pars flaccida). Pierwotny kształt części bębenkowej
ulega wraz z wiekiem przekształceniom. Wydłuża się on do wewnątrz, jak i przyśrodkowo i
bocznie, pierścień bębenkowy przechodzi po urodzeniu w cewkowatą blaszkę kostną, niedomkniętą
w górnej części. Jest ona odpowiedzialna za tworzenie całej przedniej, dolnej i tylnej ściany
przewodu słuchowego zewnętrznego (łac. meatus acusticus externus), i otworu słuchowego
zewnętrznego (łac. porus acusticus externus). Górna ściana i część górna tylnej ściany są utworzone
przez część łuskową kości skroniowej. Tylna część cewki przylega do przedniej powierzchni
wyrostka sutkowatego tworząc szczelinę bębenkowo-sutkową, w niej to znajduje się koniec tylny
kanalika sutkowatego. Część przednia cewki natomiast przylega do brzegu dolnego części
łuskowej, bezpośrednio do tyłu od dołu żuchwowego, gdzie zrasta się z nim na wąskiej przestrzeni.
Przyśrodkowo wciska się pomiędzy obie części mała płytka kostna (łac. processus inferior tegminis
tympani), ona z częścią bębenkową tworzy szczelinę skalisto-bębenkową. Skierowany ku dołowi
wyrostek części bębenkowej kończy się ostrym grzebieniem kostnym (łac. crista tympanica),
obejmuje od przodu nasadę wyrostka rylcowatego, tworząc pochwę (łac. vagina processus
styloidei).
Przewód słuchowy zewnętrzny skierowany jest do wewnątrz i nieco do przodu. Jego ściany
są w większości utworzone przez część bębenkową, tylko ściana górna i cześć górna tylniej ściany
zbudowana jest przez część łuskową kości skroniowej. Granica górną otworu zewnętrznego jest
odnogą tylną wyrostka jarzmowego.
A.M.
Kości stępu (łac. ossa tarsi/tarsalia)
Siedem kości: (k. trójkątna), k. skokowa, k. piętowa, k. sześcienna, k. łódkowata oraz trzy kości
klinowate (przyśrodkowa, pośrednia i boczna). Są one ułożone w ten sposób, że kości w tylnej
części są ułożone jedna na drugiej, a cztery przednie (sześcienna i klinowate) leżą obok siebie w
jednym rzędzie przed nimi. K. łódkowata wsuwa się pomiędzy k. klinowate a k. skokową.
E.J.
Kości stopy
Podzielone są na trzy odcinki: kości stępu, k. śródstopia, k. palców.
E.J.
Kość strzałkowa, strzałka (łac. fibula)
Jest położona wzdłuż bocznej strony k. piszczelowej, z którą łączy się u góry i u dołu. Jest od niej
28
znacznie cieńsza, ma bardzo wysmukły kształt. U góry nie bierze udziału w tworzeniu stawu
kolanowego. U dołu sięga poniżej piszczeli, łącząc się z nią i tworząc część boczną stawu
skokowego górnego. Wyróżnia się na niej trzon, koniec bliższy (głowę) i koniec dalszy  kostkę
boczną.
E.J.
Kość strzałkowa, koniec bliższy
Tworzy zgrubienie zwane głową strzałki (łac. caput fibulae), które ku górze przekształca się w tępy
wierzchołek (łac. apex capitis fibulae). Po stronie przyśrodkowej znajduje się równa powierzchnia
stawowa dla połączenia z odpowiednią powierzchnią na kłykciu bocznym piszczeli.
E.J.
Kość strzałkowa, koniec dalszy kostka boczna.
E.J.
Kość strzałkowa, trzon (łac. corpus fibulae)
Jest w przybliżeniu trójkątny w przekroju, wyróżnia się na nim trzy powierzchnie (przyśrodkową,
boczną i tylną) oddzielone trzema brzegami (przednim, tylnym i międzykostnym), oraz grzebień
przyśrodkowy (łac. crista medialis) biegnący wzdłuż powierzchni tylnej. W połowie powierzchni
tylnej leży otwór odżywczy.
E.J.
Kość sześcienna (łac. os cuboideum)
Ma kształt nieregularnego sześcianu, leży do przodu w stosunku do k. piętowej, na bocznym brzegu
stępu. Jej powierzchnia przyśrodkowa jest dłuższa od bocznej. Prócz nich wyróżnia się na niej także
powierzchnie: tylną, przednią, górną i dolną, obdarzoną guzowatością (łac. tuberositas ossis
cuboidei). Zazwyczaj łączy się z k. piętową, klinowatą boczną oraz k. śródstopia IV i V, a czasem
również z łódkowatą.
E.J.
Kość szczękowa (łac. os maxillaris)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. W jej skład wchodzą: wyrostek czołowy (łac.
processus frontalis), wyrostek jarzmowy (łac. processus zygomaticus), wyrostek podniebienny (łac.
processus palatinus) i wyrostka zębodołowego (łac. processus alveolaris) i zębodoły (łac. alveoli
dentales). Tworzy oczodół i otwór gruszkowaty. Na jej powierzchni widoczne są otwór
podoczodołowy (łac. foramen infraorbitale), bruzda podoczodołowa (łac. sulcus infraorbitalis),
kolec nosowy przedni (łac. spina nasalis anterior) i dół nadkłowy (łac. fossa canina). Stronę
określa się dzięki wyrostkom. Kostnieje z dwóch punktów kostnienia: przysiecznego i szczękowego
około dziewiątego miesiąca życia. Możliwe pomyłki z innymi kośćmi czaszki.
U.Z.
Kość trójgraniasta (łac. os triquetrum)
Jedna z kości różnokształtnych występujących w nadgarstku. Dwie z trzech pow. stawowych tej
kości mają wspólną krawędz
.
A
.Z.
Kość udowa (łac. femur)
Najdłuższa i najmocniejsza k. szkieletu, położona nieco skośnie w stosunku do pionu ciała. Składa
się z trzonu i 2 końców.
29
E.J.
Kość udowa, głowa (łac. caput femoris)
Ma kształt kuli i jest pokryta chrząstką szklistą, skierowana skośnie przyśrodkowo i ku górze. Na
części przyśrodkowej występuje dołek głowy (łac. fovea capitis), chropowate wgłębienie. kość
udowa.
E.J.
Kość udowa, koniec bliższy
Wyróżnia się na nim głowę, szyjkę, krętarz większy i krętarz mniejszy k. udowej.
E.J.
Kość udowa, koniec dalszy
Jest wyraz
nie zgrubiały, posiada dwa kłykcie (łac. condyli femoris), silnie wypukłe w płaszczyz
nie
strzałkowej i słabo wypukłe w płaszczyz
nie czołowej. Oba silnie wystają ku tyłowi i są tam
przedzielone dołem międzykłykciowym (łac. fossa intercondylaris), który ogranicza od góry
wyraz
na kresa międzykłykciowa (łac. linea intercondylaris), biegnąca poprzecznie.
E.J.
Kość udowa, powierzchnia rzepkowa (łac. facies patellaris)
Powierzchnia utworzona przez części stawowe kłykcia przyśrodkowego i kłykcia bocznego k.
udowej, pośrodku rynienkowato wklęsła. Przy wyprostowanym lub słabo zgiętym kolanie przylega
do niej rzepka. Sięga wyżej bocznie niż przyśrodkowo, cała część boczna jest większa od
przyśrodkowej.
E.J.
Kość udowa, szyjka (łac. collum femoris)
A
ączy głowę z trzonem k. udowej. Jest spłaszczona w kierunku od przodu ku tyłowi i nachylona
względem trzonu.
E.J.
Kość udowa, trzon (łac. corpus femoris)
Jest mniej lub bardziej wypukły do przodu, ma kształt trójściennego pryzmatu. Powierzchnia
przednia jest mocno wypukła w przekroju poprzecznym, przechodzi bez ostrej granicy w obie
powierzchnie boczne, skierowane ku tyłowi. W dolnej części trzonu (mocno spłaszczonej przednio-
tylnie), ograniczają gładkie trójkątne pole zwane powierzchnią podkolanową (łac. facies poplitea).
Ku górze warga przyśrodkowa rozdwaja się i biegnie częściowo w kierunku krętarza mniejszego,
tworząc dość słabo widoczną linię, kresę grzebieniową (łac. linea pectinea), a częściowo skręca się
przyśrodkowo tworząc kresę międzykrętarzową.
E.J.
Kresa chropawa (łac. linea aspera)
Wydatna linia na styku powierzchni tylnych k. udowej. Wyróżnia się na niej wargę przyśrodkową
(łac. labium mediale) i wargę boczną (łac. labium laterale). Jej rolą jest usztywnienie k. udowej w
jej uwypukleniu do przodu. Obie wargi rozchodzą się ku dołowi i ku górze. Mniej więcej pośrodku
kresy chropawej leży jeden duży bądz
kilka mniejszych otworów odżywczych, biegnących skośnie
ku górze.
E.J.
Kresa graniczna (łac. linea terminalis)
30
Utworzona przez grzebień k. łonowej, kresę łukowatą i linię biegnącą między powierzchnią
miedniczną a podstawą k. krzyżowej, oddziela miednicę większą od miednicy mniejszej.
E.J.
Kresa grzebieniowa kość udowa, trzon.
E.J.
Kresa łonowa (łac. crista pubica)
Jest to odchylony nieco bocznie brzeg przyśrodkowy gałęzi dolnej kości łonowej.
E.C.
Kresa łukowata kość łonowa, gałąz
górna.
E.J.
Kresa międzykłykciowa końca dalszego kości udowej (łac. linea intercondyliaris)
Linia oddzielająca poprzecznie powierzchnię podkolanową od dołu międzykłykciowego.
E.C.
Kresa międzykrętarzowa (łac. linea intertrochanterica)
Słabo zaznaczona linia biegnąca po przedniej powierzchni k. udowej, skośnie od krętarza
większego ku dołowi i przyśrodkowo. Poniżej krętarza mniejszego zbacza ku tyłowi i łączy się z
wargą przyśrodkową kresy chropawej.
E.J.
Kresa międzykrętarzowa trzonu kości udowej (łac. linea intertrochanterica)
Linia, będąca przedłużeniam kresy grzebieniowej w stronę przyśrodkową.
E.C.
Kresa pośladkowa dolna kości biodrowej (łac. linea glutea inferior)
Słabo zaznaczona, biegnie łukowato powyżej panewki między tylnym a przednim brzegiem kości.
E.C.
Kresa pośladkowa przednia kości biodrowej (łac. linea glutea anterior)
Linia biegnąca skośnie w poprzek talerza w kierunku z góry i przodu, do tyłu i w dół.
E.C.
Kresa pośladkowa tylna kości biodrowej (łac. linea glutea posterior)
Linia ograniczająca małą tylną powierzchnię talerza kości biodrowej.
E.C.
Kresa pośrednia grzebienia biodrowego (łac. linea intermedia)
Listewka znajdująca się między wargą zewnętrzną a wewnętrzną na grzebieniu biodrowym.
E.C.
Kręgi prawdziwe
Charakteryzują się symetryczną budową.
" Kanał kręgowy (łac. canalis vertebralis)  tworzy go suma otworów wszystkich
nałożonych na siebie kręgów. Przez niego przechodzi rdzeń kręgowy.
" Otwór kręgowy (łac. foramen vertebrale)  jest ograniczony przez łuk i trzon kręgu.
Wszystkie otwory kręgowe tworzą kanał kręgowy.
31
" Otwór międzykręgowy (łac. foramen intervertebrale)  przez ten otwór przechodzą
nerwy rdzeniowe. Otwór ten tworzą wcięcia kręgowe dwóch sąsiadujących ze sobą
kręgów, trzon kręgu i krążek międzykręgowy.
" Trzon kręgu (łac. corpus vertebrae)
" A
uk kręgu (łac. arcus vertebrae)
" Nasada łuku kręgowego (łac. pediculus arcus vertebralis)  jest to największa część
łuku. Znajduje się między górnym a dolnym wcięciem kręgowym.
" Blaszka łuku kręgu lamina (łac. arcus vertebralis)  spłaszczona część łuku kręgu.
" Wyrostek poprzeczny (łac. processus transversus)
" Otwór wyrostka poprzecznego (łac. foramen processus transversi)
" Wyrostek kolczysty (łac. processus spinosus)
" Wyrostek żebrowy (łac. processus costalis)  na kręgu lędz
wiowym: odpowiada żebru
szczątkowemu.
" Wyrostek stawowy dolny (łac. processus articularis) interior
" Wyrostek stawowy górny (łac. processus articularis) superior
" Dołki żebrowe ( górny/ dolny) (łac. fovea costale(superior/ inferior)), wyrostka
poprzecznego (łac. fovea processus transversi).
" Wcięcie kręgowe (górne/ dolne) (łac. incisura vertebralis (superior/ifterior))
Z.Z.
Kręgosłup (łac. columna vertebralis)
Składa się z 33- 34 kręgów z czego 24 to kręgi prawdziwie.
Kręgi prawdziwe dzielimy na:
Kręgi szyjne (C I- VII) (łac. vertebrae cervicales)
Kręgi piersiowe (Th I- XII) (łac. vertebrae thoracicae)
Kręgi lędz
wiowe (L I- V) (łac. vertebrae lumbales)
Pozostałe 9- 10 kręgów to kręgi rzekome. Tworzą krzyżowo- guziczną część kręgosłupa:
Kość krzyżowa ( 5 kręgów) (łac. os sacrum)
Kość guziczka ( 4-5 kręgów) (łac. os coccygis)
Z.Z.
Krętarz mniejszy (łac. trochanter minor)
Stożkowata wyniosłość poniżej krętarza większego, a granicy szyjki i trzonu k. udowej.
Skierowany jest przyśrodkowo, odchodząc od tylnej powierzchni kości.
E.J.
Krętarz trzeci (łac. trochanter tertius)  w różnym stopniu rozwinięty guzek u góry guzowatości
pośladkowej. ( kresa chropawa; guzowatość pośladkowa).
E.J.
Krętarz większy (łac. trochanter major)
Duża, nieregularna, czterościenna wyniosłość w miejscu połączenia szyjki z trzonem k. udowej.
Jest skierowany ku górze w przedłużeniu trzonu, położony ku tyłowi i bocznie. Tępy wierzchołek
jest mniej więcej na poziomie środka głowy k. udowej.
E.J.
Lemiesz (łac. vomer)
Kość nieparzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Składa się ze skrzydła ala, blaszki
pionowej (łac. lamina perpendicularis). Posiada bruzdę (łac. sulcus vomeris). Wzrasta z dwóch
32
pionowych blaszek przed pokwitaniem. Rzadko pojawia się w materiale archeologicznym ze
względu na delikatną budowę. Brak możliwości pomyłek.
U.Z.
A
opatka (łac. scapula)
Jedna z kości płaskich, która wraz z obojczykiem tworzy obręcz barkową. Wzrasta z dwóch
pierwotnych i siedmiu wtórnych centrów kostnienia. Posiada dwie powierzchnie: przednią/żebrową
(łac. facies costalis)  wklęsłą i tylną/grzbietową (łac. facies dorsalis)  wypukłą. Na przedniej
obserwujemy cechy:
" Brzeg górny (łac. margo superior)
" Wcięcie/otwór łopatki (łac. incisura scapulae)
" Wyrostek kruczy (łac. processus coracoideus)
" Dół podłopatkowy (łac. fossa subscapularis)
" Przyczepy więzadeł śródmięśniowych (łac. lineae musculares)
" Brzeg przyśrodkowy (łac. margo medialis)
" Kąt górny (łac. angulus superior)
" Brzeg boczny (łac. margo lateralis)
Na tylnej:
" Grzebień łopatki (łac. spina scapulae)
" Wyrostek barkowy (łac. acromin)
" Dół nadgrzebieniowy (łac. fossa supraspinata)
" Dół podgrzebieniowy (łac. fossa infraspinata)
" Kąt dolny (łac. angulus inferior)
Na stronie bocznej:
" Wydrążenie stawowe (łac. cavitas glenoidalis)
" Guzek nadpanewkowy (łac. tuberculum supraglenoidale)
" Guzek podpanewkowy (łac. tuberculum infraglenoidale)
W widoku górnym:
" Szyjka łopatki (łac. collum scapule)
A
.Z.
A
uk łonowy (łac. arcus pubis)
Wytworzony przez zbieżny przebieg gałęzi kulszowych i gałęzi dolnych k. łonowych
E.J.
Małżowina nosowa dolna (łac. concha nasalis inferior)
Kość parzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Wzrasta z jednego punktu kostnienia.
U.Z.
Miednica (łac. pelvis)
Pierścień kostny utworzony przez k. krzyżową, guziczną i obie k. miedniczne. Jest on włączony
między kręgi ruchome kręgosłupa, które dz
wiga z resztą ciężaru ciała. Jest więc bardzo mocno
zbudowany. Kresa graniczna dzieli go na miednicę większą i miednicę mniejszą.
E.J.
Miednica mniejsza (łac. pelvis minor)
Dolny, wyższy i węższy odcinek miednicy. Jest ograniczona od tyłu k. krzyżowa i guziczną, z
boków k. kulszowymi i częścią k. biodrowych, od przodu spojeniem i k. łonowymi. M. m. stanowi
33
właściwą jamę miednicy/kanał miednicy (łac. canalis pelvis). U kobiet jest większa, szersza i
prawie cylindryczna, u mężczyzn wąska i lejkowata.
E.J.
Miednica większa (łac. pelvis major)
Górny, niższy i szerszy odcinek miednicy. M. w. jest szeroko otwarta ku górze i do przodu, jej
ścianę tylną stanowi kręgosłup lędz
wiowy, ściany boczne  oba talerze k. biodrowych.
E.J.
Nadkłykieć boczny [k. udowej] (łac. epicondylus lateralis)
Silny guzek na kłykciu bocznym k. udowej.
E.J.
Nadkłykieć przyśrodkowy [k. udowej] (łac. epicondylus medialis)
Silny guzek na kłykciu przyśrodkowym k. udowej.
E.J.
Obojczyk (łac. clavicula)
Jedna z kości krótkich (różnokształtnych), która wraz z łopatką tworzy obręcz barkową. Wzrasta z
dwóch pierwotnych i dwóch wtórnych centrów kostnienia. Posiada koniec mostkowy, barkowy i
esowato wygięty trzon. Obojczyk na gładką pow. przednią i kilka cech na pow. tylnej:
" Wycisk więzadła żebrowo-obojczykowego (łac. impressio ligamenti costoclavicularis)
" Bruzda mięśnia podobojczykowego (łac. sulcus subclavius)
" Guzek stożkowaty (łac. tuberculum cononideum)
" Kresa czworoboczna (łac. linea trapezoidea)
A
.Z
Obręcz barkowa (łac. cingulum membrii superoioris)
W skład obręczy barkowej wchodzą Obojczyk i A
opatka
A
.Z.
Obręcz miedniczna (łac. cingulum membri inferioris)
Składa się symetrycznie z 2 kości miednicznych oraz z pojedynczych  krzyżowej i guzicznej.
Tworzą razem obręcz, zwaną miednicą (łac. pelvis) służącą z jednej strony do podtrzymywania
narządów wewnętrznych jamy brzusznej, a z drugiej jako miejsce zamocowania kończyny dolnej
wolnej. Oprócz tych funkcji na jej kształt wpływa fakt, że przez światło obręczy miednicznej u
kobiet podczas porodu musi przemieścić się dziecko, przez co może miednica może służyć do
identyfikacji płci osobnika.
E.J.
Oczodół
Jama kostna w której osadzone jest oko. Każdy z dwóch oczodołów składa się z kości: czołowej,
sitowej, klinowej, szczękowej, łzowej, jarzmowej.
U.Z.
Odcinek lędz
wiowy (łac. vertebrae lumbales)
Kręgi lędz
wiowe (L I-V)
Pięć kręgów odcinka lędz
wiowego charakteryzuje dość masywna budowa. Cechują się
największymi rozmiarami trzonów kręgowych. A
uk kręgu w porównaniu z trzonem wydaje się
nieduży. Trzony nie posiadają dołków żebrowych oraz otworów wyrostków poprzecznych.
34
Wyrostki poprzeczne są mniejsze niż w kręgach piersiowych. W pierwszym z kręgów lędz
wiowych
(L I) są prawie niewidoczne. Wyrostki kolczyste kręgów lędz
wiowych są duże, obustronnie
spłaszczone, położone prostopadle do płaszczyzny czołowej. Są tępo zakończone. Wyrostki
żebrowe są masywne (powstały ze zrośnięcia się żeber szczątkowych z wyrostkami
poprzecznymi). Otwór kręgowy jest relatywnie niewielki i ma kształt zbliżony do trójkąta.
Charakterystyczne elementy budowy:
" Wyrostek dodatkowy (łac. processus accessorius)  guzek odpowiadający
szczątkowemu wyrostkowi poprzecznemu kręgu lędz
wiowego. Znajduje się u nasady
wyrostka żebrowego.
" Wyrostek suteczkowaty (łac. proccesus mamillaris)  wyrostek szczątkowy . Występuje
na stronie boczno górnej wyrostków stawowych górnych kręgów lędz
wiowych.
L I- jest najmniejszy z kręgów tego odcinka. Wyrostki poprzeczne na nim są bardzo małe.
L III, IV- wyrostki stawowe górne i dolne tworzą kształt kwadratu.
L V- wyrostki stawowe górne i dolne swoim kształtem przypominają prostokąt.
Z.Z.
Odcinek piersiowy (łac. vertebrae thoracicae)
Kręgi piersiowe (Th I- XII)
Charakterystyczną cechą kręgów piersiowych jest obecność dołków żebrowych (łac. fovea
costalis). Służą one do połączenia kręgów z żebrami. Kręgi piersiowe posiadają również długie
wyrostki poprzeczne na których znajdują się powierzchnie stawowe dla guzków żebrowych. Im
bliżej do części lędz
wiowej kręgosłupa tym dłuższe stają się wyrostki kolczyste kręgów
piersiowych. Ich oś jest skierowana ostro w dół .Trzony kręgów mają trójkątny kształt . Im bliżej
do części lędz
wiowej tym masywniejsze się stają. Otwór kręgowy jest mniejszy w porównaniu do
trzonu. Jest również bardziej okrągły(regularny) kształt w porównaniu do kręgów odcinka szyjnego.
Kręgi odcinka piersiowego nie posiadają otworu wyrostka poprzecznego. Charakterystyczne części
budowy:
" Dołek żebrowy górny (łac. fovea costalis) superior-służy do połączenia stawowego
z głową żebra
" Dołek stawowy dolny (łac. fovea costalis inferior)
" Dołek żebrowy wyrostka poprzecznego (łac. fovea costalis processus transversi) 
służy do połączenia z guzkiem żebra.
Z.Z.
Odcinek szyjny kręgosłupa (łac. vertebrae cervicales)
Kręgi szyjne( C I- VII). Charakterystyczne części budowy kręgów szyjnych:
" Kręgi szyjne posiadają mały trzon oraz rozdwojony wyrostek kolczysty.
" Otwór poprzeczny ograniczony jest przez wyrostki poprzeczne (przednie i tylne).
" Charakterystyczną budowę mają kręgi I, II, VII.
Krąg szczytowy (łac. Atlas) (CI)  Jest to pierwszy krąg szyjny. Leży między czaszką a
kręgiem obrotowym. Jest pozbawiony trzonu. Charakterystyczne elementy:
" Część boczna (łac. massa lateralis)  części boczne jako, że Atlas nie posiada trzonu,
przystosowane są do podtrzymywania czaszki.
" Dołek stawowy (górny /dolny) (łac. fovea articulatis (superior/ inferior))
" A
uk ( przedni/ tylny) (łac. arcus (anterior/ posterior))
" Dołek zębowy (łac. fovea dentis)  powierzchnia stawowa służąca do połączenia z
zębem kręgu obrotowego.
" Guzek (przedni / tylny) (łac. tuberculum (anterius /posterius)). Guzem tylnim jest
szczątkowym wyrostkiem kolczystym.
" Bruzda tętnicy kręgowej (łac. sulcus arteriae vertebralis). Tam znajduje się tętnica
35
kręgowa.
Kręg obrotowy (łac. Axis) (CII)  drugi kręg szyjny. Charakterystyczne elementy:
" Ząb (łac. dens)  duży wyrostek kostny. Znajduje się na powierzchni górnej trzonu.
Istnienie tego wyrostka umożliwia zwroty głowy.
" Wierzchołek (łac. apex)  miejsce przyczepu więzadła wierzchołka zęba.
" Powierzchnia stawowa(przednia/tylna) faciem (łac. articularis (anterior/ posterior))
Kręg VII (łac. vertebra prominens) (CVII)  jest przejściowy między odcinkiem szyjnym a
piersiowym. Posiada szczególnie długi wyrostek kolczysty. Budową trzonu, łuku oraz wyrostków
stawowych może przypominać kręgi piersiowe.
Z.Z.
Okostna (łac. periosteum)
Jest łącznotkankową błoną, która pokrywa kość od zewnątrz. Znajdują się w niej komórki
odpowiadające zarówno za wzrost jak i resorpcję kości: osteoblasty, osteoklasty, dzięki
którym kość zachowuję równowagę dynamiczną.
M.A.O.
Osteoblasty
Komórki kości znajdujące się w okostnej oraz na zewnętrznej powierzchni blaszek kostnych
kość, produkują składniki organiczne blaszek, włókna i macierz, którymi się obudowują. Następnie
ulegają procesowi mineralizacji oraz zmieniają się w osteocyty.
M.A.O.
Osteocyty
Komórki kości znajdujące się w jamkach między blaszkami kostnymi kość, w dojrzałej tkance
kostnej. Biorą one udział w uwalnianiu składników nieorganicznych znajdujących się w kościach.
M.A.O.
Osteoklasty
Komórki kości znajdujące się w okostnej oraz w tzw. zatokach erozyjnych Howshipa,
odpowiadają za resorpcję kości potrzebną w procesach regeneracji i prawidłowego wzrostu
kości.
M.A.O.
Osteologia
(gr. osteon- kość) nauka zajmująca się badaniem budowy i fizjologii kości.
M.A.O.
Osteony kość
Otwór gruszkowaty
Jest to ograniczenie kostne jamy nosowej. W jego skład wchodzą kości: nosowe, szczękowe.
U.Z.
Otwór kulszowy mniejszy (łac. foramen ischiadicus minus)
Mniejszy otwór w trzonie kości kulszowej.
E.C.
Otwór kulszowy większy (łac. foramen ischiadicus majus)
Większy otwór w trzonie kości kulszowej.
36
E.C.
Otwór zasłoniony (łac. foramen obturatum)
W dolnej części miednicy, ograniczony k. kulszową i k. łonową, stosunkowo duży. Jego brzegi są
ostre z wyjątkiem górno-bocznego kąta, którędy przebiega bruzda zasłonowa.
E.J.
Paliczki (łac. phalanges)
Paliczki dzielimy na paliczki I rzędu (cztery paliczki) i II oraz paliczki III rzędu (po pięć paliczków
w rzędzie). Paliczki kolejnych rzędów są numerowane od kciuka. Trzony paliczków dłoni w
przeciwieństwie do paliczków stopy są półokrągłe w przekroju. Paliczki III rzędu, zwane także
dalszymi, posiadają tzw. guzowatość paliczka dalszego (łac. tuberositas phalangis distalis).
A
.Z.
Paliczki stóp kości palców stóp.
E.J.
Panewka (łac. acetabulum)
Służy do połączenia stawowego miednicy z kością udową, znajduje się na zewnętrznej części k.
miednicznej. Jest objęta wysokim wałem kostnym, przerwanym u dołu szerokim wcięciem (łac.
incisura acetabuli). Tworzą ją wszystkie części k. miednicznej. Ma kształt głębokiego, kulistego
dołu. Do jej wolnego brzegu jest przytwierdzony chrzęstno-włóknisty pierścień zwany obrąbkiem
panewkowym (łac. labrum acetabulare). Wcięcie panewki prowadzi do okrężnego, chropawego
dołu panewki (łac. fossa acetabuli). Ma on b. cienką ścianę i jest otoczony z trzech stron
powierzchnią księżycowatą (łac. facies lunata)  podkowiastą, wklęsłą powierzchnią stawową.
E.J.
Podpórka kości skokowej (łac. sustentaculum tali)
Podłużny wyrostek skierowany do środka na którym znajduje się powierzchnia stawowa środkowa.
E.C.
Pole międzykłykciowe przednie końca bliższego kości piszczelowej (łac. area intercondyliaris
anterior)
Zagłębienie znajdujące się z przedniej strony wyniosłości międzykłykciowej.
E.C.
Pole międzykłykciowe tylne końca bliższego kości piszczelowej (łac. area intercondyliaris
posterior)
Zagłębienie znajdujące się z tylnej strony wyniosłości międzykłykciowej.
E.C.
Powierzchnia boczna kości piętowej
Powierzchnia położona na bocznej części kości piętowej. Jest szeroka z tyłu i wąska z przodu.
E.C.
Powierzchnia dolna głowy kości skokowej
Powierzchnia położona w dolnej części kości skokowej, składa się z dwóch powierzchni
stawowych: bocznej i przyśrodkowej.
E.C.
37
Powierzchnia dolna kości piętowej
Nierówna i nieregularna powierzchnia. W tylnej jej części
znajdują się dwa wyrostki: boczny i przyśrodkowy.
E.C.
Powierzchnia górna kości piętowej
Powierzchnia położona w tylnej części kości piętowej. Jest ona wypukła w kierunku poprzecznym i
nieco wklęsła w kierunku przednio-tylnym. W części przedniej umieszczone są trzy powierzchnie
stawowe dla kości skokowej.
E.C.
Powierzchnia kostkowa boczna kości skokowej (łac. facies malleolaris lateralis)
Powierzchnia znajdująca się po stronie bocznej bloczka, posiada kształt trójkątny i jest nieco
wklęsła.
E.C.
Powierzchnia kostkowa przyśrodkowa (łac. facies malleolaris medialis)
Powierzchnia znajdująca się w części górnej powierzchni przyśrodkowej bloczka.
E.C
Powierzchnia krzyżowo  miedniczna (łac. facies sacropelvina)
Posiada gładką i wklęsłą powierzchnię, która tworzy dół biodrowy (łac. fossa iliaca).
E.C.
Powierzchnia księżycowata panewka.
E.J.
powierzchnia podkolanowa (łac. facies poplitea) kość udowa, trzon.
E.J.
Powierzchnia pośladkowa kości biodrowej (łac. facies glutea)
Falista, z przodu wklęsła z tyłu wypukła, często gładka.
E.C.
Powierzchnia przednia kości piętowej
Powierzchnia położona w przedniej części kości piętowej. Posiada trójkątny kształt o
zaokrąglonych kątach jest siodełkowato wyżłobiona i służy do stawowego połączenia z kością
sześcienną (łac. facies aricularis cuboidea).
E.C.
Powierzchnia przyśrodkowa kości piętowej
Silnie wklęsła powierzchnia położona w przyśrodkowej części kości piętowej.
E.C.
Powierzchnia rzepkowa końca dalszego kości udowej (łac. facies patellaris)
Wklęsła rynienkowato pośrodku powierzchnia powstała z zetknięcia się powierzchni stawowych
obu kłykci końca dalszego kości udowej.
E.C.
Powierzchnia spojeniowa grzebienia kości łonowej (łac. facies symphysialis)
38
Powierzchnia stanowiąca zakończenie gałęzi górnej kości łonowej w części przyśrodkowej.
E.C.
Powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej (łac. facies articularis inferior)
Tworzy ją powierzchnia dolna końca dalszego kości piszczelowej. Przedłuża się na powierzchnię
przyśrodkową kostki, tworząc z nią kąt zbliżony do prostego, należąc do stawu skokowego.
E.C.
Powierzchnia stawowa głowy strzałki (łac. facies articularis capitis fibulae)
Położona na stronie przyśrodkowej równa powierzchnia łącząca się z powierzchnią stawową,
strzałkową kłykcia bocznego piszczeli.
E.C.
Powierzchnia stawowa kostki (łac. facies articularis malleoli)
Nieco wklęsła powierzchnia kostki łącząca się z kością skokową.
E.C.
Powierzchnia stawowa kostki bocznej strzałki (łac. facies articularis malleoli)
Położona na stronie przyśrodkowej kostki współtworzy staw skokowy.
E.C.
Powierzchnia stawowa łódkowa kości skokowej (łac. facies articularis navicularis)
Powierzchnia znajdująca się na przedzie głowy kości skokowej i łącząca się z kością łódkowatą.
E.C.
Powierzchnia stawowa piętowa tylna (łac. facies articularis calcanea posterior)
Powierzchnia, która kość skokowa opiera się na kości piętowej. Znajduje się na powierzchni dolnej
trzonu kości skokowej.
E.C.
Powierzchnia stawowa skokowa środkowa i przednia kości piętowej (łac. facies articularis
talaris media et anterior)
Dwie mniejsze powierzchnie stawowe, wydłużone prawie równe, znajdujące się na powierzchni
górnej kości piętowej.
E.C.
Powierzchnia stawowa skokowa tylna kości piętowej (łac. facies articularis talaris posterior)
Powierzchnia znajdująca się w części przedniej powierzchni górnej kości piętowej, jest największa
spośród dwóch pozostałych powierzchni stawowych.
E.C.
Powierzchnia stawowa strzałkowa kości piszczelowej (łac. facies articularis fibularis)
Skierowana ku tyłowi i dołowi, bocznie, powierzchnia przyłączona z tyłu i z boku kłykcia
bocznego, mająca kształt płaski i owalny. Jest połączona stawowo z głową strzałki.
E.C.
powierzchnia uchowata kość biodrowa, talerz.
E.J.
Powierzchnie stawowe piętowe środkowa i przednia (łac. facies articularis calcanea media et
39
anterior)
Powierzchnie leżące na powierzchni dolnej szyjki kości skokowej, często zlewają się ze sobą
posiadając prawie równe powierzchnie.
E.C.
Przedtrzonowe (łac. dentes premolares)
Ich korony są okrągłe, krótsze niż te, które można zauważyć w kłach, mniejsze są one
również od koron trzonowców, zwykle mają dwa guzki. Zęby te z reguły mają jeden korzeń.
Występuje ich po cztery w szczęce jak i żuchwie.
Guzki górnych przedtrzonowców są prawie równej wysokości, w widoku zgryzowym ich
kształt jest bardziej owalny, mają one również silne rowki ułożone przyśrodkowo-bocznie.
Natomiast u dolnych przedtrzonowców, dominuje guzek policzkowy nad językowym, rowki
na nich są słabiej wyrażone, a w widoku zgryzowym są one bardziej okrągłe niż owalne.
W koronach górnych pierwszych przedtrzonowców guzki językowe są mniejsze w
porównaniu do guzków policzkowych, a u drugich przedtrzonowców są one porównywalne.
Powierzchnia żująca pierwszego górnego przedtrzonowca jest mniej symetryczna i bardziej
trójkątna niż drugiego. Korzenie pierwszego z nich są z reguły podwójne i rozdzielone przy
wierzchołkach korzeni, natomiast korzenie drugiego są z reguły pojedyncze.
Górne przedtrzonowe mają większy guzek językowy bardziej wyśrodkowany bocznie w
stosunku do większego guzka policzkowego. Przy rozróżnianiu startych zębów należy przyjąć, że
środek odsłoniętej miazgi wskazuje na położenie oryginalnego wierzchołka guzka. Guzek językowy
jest mniejszy, mniej wyniosły na powierzchni zgryzowej i z reguły także bardziej starty niż guzek
policzkowy. Stronę, z której pochodzi ząb wskazuje również oś długa korzenia, która skręca tylnio
w stosunku do osi pionowej korony zęba.
Dolne pierwsze od drugich przedtrzonowców różni wielkość guzków. Korony pierwszych
trzonowców mają mały guzek od strony językowej w porównaniu do dominującego guzka
policzkowego. W drugim trzonowcu oba guzki są porównywalnej wielkości, a duży guzek od
strony policzkowej jest mniej ostro zakończony niż w pierwszym. Patrząc na powierzchnie żującą,
to pierwszy trzonowiec, jest znacznie mniej symetryczny niż drugi.
Wśród dolnych przedtrzonowców można odróżnić żeby lewe i prawe. Guzek policzkowy
jest większy, bardziej wyniosły na powierzchni zgryzowej i z reguły jest on również bardziej starty
niż guzek policzkowy. Jeśli się spojrzy na powierzchnię żującą to większy guzek językowy jest
wyśrodkowany bocznie w stosunku do głównej osi policzkowo-językowej korony. Jeśli występuje
(łac. talonid), to jest on położony bocznie. Oś długa korzenia natomiast skręca tylnio w stosunku do
osi pionowej korony zęba.
A.M.
Rodzaje uzębienia
uzębienie stałe (łac. dentes permanenti)
uzębienie mleczne (łac. dentes decidui)
Zęby mleczne są mniejsze od swoich stałych następców. I to nie tylko pod względem
korony jak i korzeni, które są cieńsze i krótsze. Korzenie trzonowców, są bardziej rozchylone niż u
zębów stałych. Szkliwo mleczaków jest cieńsze w stosunku do wielkości korony niż da się to
zauważyć wśród zębów stałych. Korony mlecznych zębów są bardziej obłe, mają one również
charakterystyczną wypukłość nad CEJ.
W materiale archeologicznym korzenie mlecznych zębów często są częściowo
zresorbowane.
A.M.
Rzepka (łac. patella)
40
Spłaszczona kość w kształcie trójkąta o zaokrąglonych brzegach, włączona w ścięgno mięśnia
czworogłowego uda, chroniąca staw kolanowy od przodu. Jest położona przed dolnym końcem k.
udowej. Ma powierzchnię przednią i tylną, trzy brzegi i wierzchołek.
Powierzchnia przednia (łac. facies anterior) jest nierówna i pokryta wyniosłościami równoległymi
do przebiegu włókien ścięgna mięśnia czworogłowego. Powierzchnia stawowa (łac. facies
articularis), zwana też tylną, dzieli się na dwa pola przedzielone wyniesieniem, z których boczne
jest większe od przyśrodkowego. Brzeg górny to tzw. podstawa rzepki (łac. basis
patellae).Wierzchołek rzepki (łac. apex patellae) jest skierowany ku dołowi.
E.J.
Siekacze (łac. dentes incisivi)
Zęby te mają korony płaskie i szuflowate. U człowieka znajdują się one po cztery w szczęce
jak i żuchwie. Zarys miazgi odsłoniętej podczas ścierania jest prostokątny lub kwadratowy.
Korony górnych siekaczy są szerokie (wydłużone przyśrodkowo-bocznie) w stosunku do
wysokości. Są one również bardziej urzez
bione od strony językowej i bardziej okrągłe w przekroju
od swoich dolnych odpowiedników.
Natomiast korony dolnych siekaczy są wąskie w porównaniu do wysokości, są również
mniej urzez
bione niż siekacze górne; ich przekrój jest mniej okrągły, a korzenie dolnych siekaczy
są z reguły bardziej przyśrodkowo-bocznie skrócone w przekroju.
Pierwsze górne siekacze maja większą koronę niż drugie, mają one również mniejszy
stosunek szerokości do wysokości korony w widoku wargowym. Korzenie pierwszego siekacza są
również krótsze i grubsze w stosunku do korony niż w przypadku siekacza górnego drugiego.
Korzenie górnych siekaczy w szczęce odchylają się tylno-bocznie. A boczny kąt zgryzowy
jest bardziej zaokrąglony niż przyśrodkowy. Natomiast powierzchnia boczna korzenia jest bardziej
urzez
biona niż przyśrodkowa.
Pierwszy dolny siekacz natomiast ma koronę nieco mniejszą niż siekacze dolne drugie. Mają
one również mniejszy stosunek szerokości do wysokości w widoku wargowym niż siekacze drugie.
Siekacze pierwsze są nieco bardziej symetryczne w widoku wargowym; krawędz
boczna siekacza
drugiego dolnego rozszerza się w tym widoku. Korzenie siekacza drugiego są krótsze całkowicie,
jak i w porównaniu do wielkości korony.
U dolnych siekaczy kąt zgryzowy jest bardziej zaokrąglony niż przyśrodkowy, a korzenie
tych zębów odchylają się bocznie w żuchwie. O stronie z której pochodzi ząb świadczyć może
również starcie, które na powierzchni zgryzowej najczęściej silniejsze jest bocznie i wewnętrznie.
A.M.
Spojenie łonowe (łac. symphysis pubica)
Miejsce połączenia obu k. łonowych, pokrytych cienką warstwą chrząstki szklistej i łączących się
płytką chrząstki włóknistej  krążkiem międzyłonowym (łac. discus interpubicus) o trójkątnym
przekroju.
E.J.
Staw krzyżowo-biodrowy
Płaski staw między pow. uchowatymi k. krzyżowej i k. biodrowej. Chrząstka stawowa jest znacznie
grubsza na k. krzyżowej.
E.J.
System Haversa kość
M.A.O.
Szkielet układ kostny
41
M.A.O
Szkielet kończyny dolnej (łac. skeleton membri inferioris)
Składa się z obręczy miednicznej oraz parzystych kończyn dolnych wolnych. Kończyna dolna
zasadniczo ma charakter budowy statycznej, w przeciwieństwie do kończyny górnej. Jest głównie
narzędziem podpory ciała.
E.J.
Szpik kostny (łac. medulla ossium)
Znajduje się w jamie szpikowej kości długich typy kości, oraz we wszystkich jamach w
kościach. Możemy wyróżnić dwa rodzaje szpiku: czerwony szpik kostny (łac. mendulla ossium
rubra) zawiera elementy krwiotwórcze tzw. komórki pnia (STEM), które stanowią z
ródło dla
różnicowania się komórek na krwinki białe, krwinki czerwone oraz płytki krwi, ten rodzaj szpiku
występuje we wszystkich kościach dzieci, natomiast u dorosłych głównie w kościach płaskich i
nasadach kości długich typy kości; żółty szpik kostny (łac. mendulla ossium flava) występuje w
kościach osób dorosłych, powstaje na skutek zastąpienia elementów krwiotwórczych przez tkankę
tłuszczową.
M.A.O.
Szyk zębowy
Uzębienie mleczne składa się dwudziestu zębów, które kolejno się wyżynają. Pierwsze
pojawiają się siekacze przyśrodkowe około 6-8 miesiąca życia, póz
niej boczne 8-12 miesiąca.
Następnie wyżynają się pierwsze trzonowce  12-16 miesięcy, a po nich między 16-20 miesiąca kły.
Ostatnimi zębami, które się pojawiają są drugie trzonowce, które wyżynają się pomiędzy 20, a 30
miesiąca życia.
Szyk zębowy mleczny: 2m 1m c 2i 1i i1 i2 c m1 m2
Uzębienie stale złożone jest z trzydziestu dwóch zębów. Pierwszymi stałymi zębami, które
się wyżynają są pierwsze trzonowce, dzieje się to w 6-7 roku życia. Następnie pojawiają się oba
siekacze około 7-8 roku. Jako kolejne wyżynają się kły  9-11 rok, a następnie pierwsze
przedtrzonowe między 9, a 11 rokiem życia. Drugie przedtrzonowe pojawiają w wieku 11-12 lat, a
drugie trzonowce 11-13. Jako ostatnie, miedzy 17, a 22 rokiem życia zazwyczaj wyżynają się
trzecie trzonowce, choć czas ich wyrżnięcia, jak i to czy ich zawiązki w ogóle powstaną jest bardzo
zmienny osobniczo.
Szyk zębowy stały: 3M 2M 1M 2PM 1PM C 2I 1I I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M3
A.M.
Szyjka kości skokowej (łac. collum tali)
Część zwężona kości skokowej położoną między trzonem a głową. Jej powierzchnia górna i
przyśrodkowa jest chropowata, a powierzchnia boczna jest wklęsła i przedłuża się w bruzdę kości
skokowej.
E.C.
Szyjka kości udowej (łac. collum femoris)
Część kości udowej łącząca jej głowę z trzonem. Spłaszczona w kierunku od przodu do dołu i
nachylona pod kątem 120-150 stopni.
E.C.
Talerz kości biodrowej (łac. ale ossis ilii)
Stanowi większą, górną część kości, ogranicza miednicę mniejszą.
E.C.
42
Talon Cusp
Występuje on na powierzchni językowej pierwszego górnego siekacza, a ząb w przekroju
poprzecznym przyjmuje kształt litery T.
A.M.
Tkanka kostna kość
M.A.O.
Trzeszczki (łac. ossa sesamoidea)
Małe, okrągławe kostki występujące w obu kończynach. Są ona albo włączone w ścianę torebki
stawowej, albo w odcinki końcowe ścięgien mięśni, lub też jedno i drugie. Powstają na podłożu
chrząstki szklistej, a ich funkcja nie jest do końca wyjaśniona. Możliwe, że polega ona na zmianie
kierunku działania mięśni i zmniejszeniu tarcia. Na kończynie górnej przeważnie występują przy
stawach kciuka i w śródręczu, ale mogę też w innych stawach palców. Na kończynie dolnej dwie
stałe trzeszczki występują przy stawie śródstopno-paliczkowym palucha, ale zdarzają się też przy
innych stawach.
E.J.
Trzonowe (łac. dentes molares)
Ich korony są większe, bardziej kwadratowe i mają więcej guzków niż inne zęby. Z reguły
mają wiele korzeni. Służą one do rozcierania pokarmu.
Trzonowce górne mają trzy lub cztery guzki rozmieszczone asymetrycznie. Ich korzenie, w
ilości zazwyczaj trzech są w różnym stanie rozdzielenia.
Trzonowce dolne natomiast, maja zazwyczaj cztery lub pięć guzków, posiadają one z reguły
dwa korzenie, choć mogą mieć ich również trzy.
W trzonowcach szczękowych wyróżnia się następujące guzki: parakonus od strony
przyśrodkowo-policzkowej, protokonus od strony przyśrodkowo-językowej, metakonus od boczno-
policzkowej i hypokonus od strony boczno-językowej. Natomiast w trzonowcach w żuchwie
wyróżnia się pięć guzków: metakonid od strony przyśrodkowo-językowej, protokonid-
przyśrodkowo-językowej, entokonid- boczno-językowej, hypokonid boczno-policzkowej i
hypokonulid znajdujący się przed entokonidem i hypokonidem po stronie bocznej.
Pierwszy z górnych trzonowców ma wszystkie cztery guzki ułożone w romboidalny kształt,
trzecie trzonowce z reguły są mniejsze i bardziej urzez
bione na powierzchni zgryzowej mają
również bardziej nieregularny układ guzków od pierwszych. Drugie trzonowce natomiast są
pośrednie pomiędzy pierwszymi i trzecimi.
Protokonus jest największym i najbardziej startym guzkiem górnych trzonowców, natomiast
hypokonus jest najmniejszym, a czasem nawet nieobecnym guzkiem. Guzki językowe są zazwyczaj
mniej wystające od guzków policzkowych i ulęgają większemu niż one starciu. W widoku
zgryzowym bardziej widoczną powierzchnią korony od policzkowej jest powierzchnia językowa.
Największy z trzech korzeni trzonowców jest najczęściej spłaszczony policzkowo-językowo i
umiejscowiony pod protokonusem i hypokonusem. Dwa mniejsze korzenie, które są bardziej
okrągłe są również umiejscowione policzkowo z czego jeden przyśrodkowo a drugi bocznie, z tym
że ten, który leży przyśrodkowo-policzkowo jest z reguły większy. Oś długa korzenia skręca tylnio
w stosunku do osi pionowej korony zęba.
Wśród dolnych trzonowców pierwszy z nich ma pięć dobrze rozwiniętych guzków
ułożonych we wzór Y. Trzeci ma zwykle cztery, albo i mniej guzków ułożonych w mniej regularny
wzór, są one również mniejsze i bardziej urzez
bione od pierwszego trzonowca. Drugi dolny
trzonowiec ma wygląd pośredni pomiędzy dwoma pozostałymi. Podobnie dzieje się z korzeniami,
pierwsze trzonowce mają dwa długie i rozłożyste korzenie, trzecie mają z reguły zrośnięte korzenie,
a drugie trzonowce są pośrednie.
43
W rozróżnianiu stron pomagają guzki. Protokonid jest największym i najbardziej startym
guzkiem, natomiast hypokonulid jest guzkiem najmniejszym chyba, że występują mniejsze guzki
dodatkowe. Guzki policzkowe są zwykle mniej wystające od guzków językowych, a ich starcie jest
poważniejsze. Najdłuższa osia korony jest zazwyczaj oś przyśrodkowo-boczna. Oś długa korzenia
skręca tylnio w stosunku do osi pionowej korony zęba, a dwa największe korzenie są spłaszczone
przyśrodkowo-bocznie i ułożone pod przyśrodkową i boczną połową korony.
A.M.
Typy kości
Kości długie (łac. ossa longa), charakteryzują się tym, że jeden z ich trzech wymiarów znacznie
przewyższa pozostałe i zbudowane są: z trzonu (łac. corpus), w którym znajduje się jama
szpikowa wypełniona szpikiem kostnym oraz z dwóch nasad (łac. epiphysis), bliższej i dalszej.
Kości płaskie (łac. ossa plana) są znacznie spłaszczone w jednym kierunku a wydłużone w dwóch
pozostałych i zamiast jamy szpikowej pomiędzy dwiema warstwami istoty zbitej występuje
śródkoście kość.
Kości krótkie (łac. ossa brevia), charakteryzują się tym, że ich wszystkie trzy wymiary są mniej
więcej równe.
Kości różnokształtne (łac. ossa multiformia), są to wszystkie kości, których nie da się
przyporządkować do żadnej innej grupy.
Kości pneumatyczne (łac. ossa pneumatica), zawierają przestrzenie wypełnione powietrzem.
M.A.O.
Układ kostny (kościec)
Wewnętrzna, żywa, zdolna do wzrostu, adaptacji i regeneracji, struktura szkieletu kręgowców w
skład, którego wchodzą również chrząstki, wiązadła i tkanka łączna. Szkielet ludzki składa się
zazwyczaj z 206 kości typy kości, kość.
M.A.O.
Warga boczna trzonu kości udowej (łac. labium laterale)
Jedna z dwóch warg kresy chropawej. Ogranicza powierzchnię podkolanową od strony bocznej.
E.C.
Warga przyśrodkowa trzonu kości udowej (łac. labium mediale)
Jedna z dwóch warg kresy chropawej. Rozdwaja się w górnej swej części. Ogranicza powierzchnię
podkolanową od strony przyśrodkowej.
E.C.
Wargi grzebienia biodrowego grzebień biodrowy.
E.J.
Wcięcie kulszowe większe (łac. incisura ischiadica major)
Wcięcie w najbardziej dolnej części brzegu tylnego talerza k. biodrowej.
E.J.
Wcięcie panewki kości miedniczej (łac. incisura acetabuli)
Jest to przerwa znajdująca się w wale kostnym, który otacza wgłębienie panewki.
E.C.
44
Wcięcie strzałkowe (łac. incisura fibularis)
Dolna część powierzchni bocznej końca dalszego kości piszczelowej, łącząca się ze strzałką.
E.C.
Wierzchołek końca strzałki (łac. apex capitis fibulae)
Tępe przedłużenie kości strzałki.
E.C.
Wierzchołek rzepki rzepka.
E.J.
Wyniosłość biodrowo-łonowa (łac. eminentia iliopubica)
Utworzona przez k. łonowa i biodrowa, znajduje się przyśrodkowo i nieco do przodu od panewki.
E.J.
Wyniosłość międzykłykciowa końca bliższego kości piszczelowej (łac. eminentia
intercondyliaris)
Wgłębione, chropowate pole z wzniesieniem w części środkowej.
E.C.
Wyrostek boczny kości piętowej (łac. processus lateralis tuberis calcanei)
Wydatny i zaokrąglony wyrostek leżący na przedłużeniu guza piętowego na powierzchni dolnej
kości piętowej.
E.C.
Wyrostek boczny trzonu kości skokowej (łac. processus lateralis tali)  położony na powierzchni
kostkowej bocznej trójkątny wyrostek. Skierowany w bok służący do stawowego połączenia kości
skokowej z kostką boczną.
E.C.
Wyrostek przyśrodkowy kości piętowej (łac. processus medialis tuberis calcanei)  większy i
szerszy od wyrostka bocznego, znajduje się także na przedłużeniu guza piętowego na powierzchni
dolnej kości piętowej.
E.C.
Wyrostek tylny trzonu kości skokowej (łac. processus posterior tali)  tępy wyrostek znajdujący
się na powierzchni tylnej trzonu kości skokowej poniżej powierzchni stawowej.
E.C.
Zatoka stępu (łac. sinus tarsi)  kanał znajdujący się na powierzchni górnej kości piętowej.
Tworzy ją bruzda kości skokowej wraz z odpowiednim rowkiem.
E.C.
Żuchwa (łac. mandibula)
45
Kość nieparzysta po łożona w części twarzowej czaszki. Składa się z trzonu (łac. corpus) i gałęzi
(łac. ramus). Na gałęzi znajduje się wyrostki dziobiasty (łac. processus coroideus). Tam także są
głowa (łac. caput) i szyja (łac. collum) żuchwy. Na trzonie znajdują się dołek podrzuchwowy (łac.
fovea submandibularis), dołek podjęzykowy (łac. fovea sublingualis), kolec bródkowy (łac. spina
mentalis), otwór bródkowy (łac. foramen mentale), oraz guzowatość bródkowa (łac. protuberantia
mentalis). Spojenie bródkowe zrasta się w ciągu pierwszego roku życia. Pomyłki mogą nastąpić
tylko przy drobnych fragmentach.
U.Z.
46