Różne przykłady postaw patriotycznych w Twojej ocenie (nazwij je i omów w
świetle utworów).
[+ wątki patriotyczne]
Patriotyzm to wielkie słowo. Oznacza umiłowanie kraju ojczystego, a także
gotowość poświęcenia się dla własnego narodu. Literatura polska jest prawdziwą
szkołą uczuć patriotycznych, bo niemal od początku swego istnienia wyrażała
głęboką troskę o losy ojczyzny, tworzyła wzorce osobowe prawdziwego patrioty i
obywatela. Renesans: Poczucie odrębności narodowej pojawia się już we wczesnym
Renesansie, kiedy to Mikołaj Rej pisze: A niechaj narodowie wżdy postronni
znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Mikołaj Rej: Krytyka wadliwej
gospodarki finansowej, rozpusty i pijaństwa szlachty, przekupstwa w sądach,
nieudolności sejmów. Krytyka kleru zaniedbującego swe obowiązki duszpasterskie.
("Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem") Jan
Kochanowski: Poeta mówi o powinnościach każdego obywatela i istocie
patriotyzmu. Człowiek całe życie powinien zabiegać o swe dobre imię. ("Pieśń o
dobrej sławie") Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku
dobra wspólnego pomoże. Kochanowski apeluje do Polaków, aby opamiętali się i ze
względu na pamięć minionych wieków i postarali się naprawić Rzeczpospolitą.
Nawołuje do zmiany polityki i wprowadzenia radykalnych reform w dziedzinie
finansów (podatki) jak i polityki wojennej. ("Pieśń o spustoszeniu Podola")
Córy szlacheckie (żal się mocny Boże) Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże
(...) Skujmy talerze na talary, skujmy, A żołnierzowi pieniądze gotujmy (...)
Dajmy, a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie.
Obywatele swe siły powinni poświęcać ojczyźnie. ("O cnocie") A jeśli komu droga
otwarta do nieba Tym co służą ojczyźnie. Wzór prawdziwego obywatela i patrioty
przedstawił poeta z Czarnolasu w "Odprawie posłów greckich" i jest nim
Trojańczyk Antenor, który nie daje się przekupić Parysowi, przeciwstawia się
Priamowi proponując politykę ugodową (oddać Helenę Grekom). Oczywiście sytuacja
jest tu kostiumem artystycznym i rzecz rozgrywa się w oparciu o sytuację
Polski. Piotr Skarga: W "Kazaniach sejmowych" autor analizuje "sześć chorób",
które gnębią państwo polskie: brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej,
anarchię religijną, osłabienie władzy króla, niesprawiedliwe prawa i niekarność
grzechów jawnych. Krytyka szlachty i duchowieństwa. Andrzej Frycz Modrzewski: W
"O poprawie Rzeczypospolitej" krytykuje ustrój Polski i organizacje, które
powinny działać na korzyść obywateli, a tymczasem są powodem zepsucia. Barok:
Wacław Potocki: "Transakcja wojny chocimskiej" ma za zadanie pokrzepić serca
Polaków przez ukazanie walk pod Chocimiem (50 lat wcześniej) i męstwa hetmana
Karola Chodkiewicza. We fragmencie pt. "Przedmowa Chodkiewicza do rycerstwa"
naczelny wódz zwraca się do żołnierzy apelując do ich sumień i dodając otuchy
by zachęcić ich do ofiarnej walki. Porównanie ojczyzny do "matki utrapionej".
Patrzmy też, co za ludzi miały tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali do
opieki! (...) Przebóg! cóż nas w tak drobne przerobiło mrówki? Zbytkami
nieszczęsnymi, łakomymi garły Samiśmy się w pigmejów postrzygli i karły.
Fraszka "Pospolite ruszenie" wyśmiewa głupotę szlachty i jej ciemnotę oraz
zadufanie. Natomiast we fraszce "Zbytki polskie" autor ostro atakuje sarmackie
zamiłowanie do życia w przepychu i ponad stan. We fraszce "Czuj! stary pies
szczeka" poeta mówi o tym, że jego głos troski o państwo nie trafia do
obywateli, a co niektórym nawet przeszkadza. Oświecenie: Ignacy Krasicki: "Hymn
do miłości ojczyzny" - autor nakazuje czcić i kochać ojczyznę, powinno się to
przejawiać w gotowości do bezgranicznych poświęceń. Święta miłości kochanej
ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe (...) Byle cię można wspomóc, byle
wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać. Satyry i bajki Krasickiego
ganią złe przyzwyczajenia narodu polskiego. ("Świat zepsuty" [ojczyzna - okręt
tonący], "Ptaszki w klatce", "Wilczki") Julian Ursyn Niemcewicz: "Powrót posła"
- komedia przedstawiająca dwa obozy: konserwatywny (starosta Gadulski, Kawaler
Szarmancki) i postępowy (rodzina Podkomorzych). Po zachowaniach bohaterów
odbiorca domyśla się, którzy z nich są prawdziwymi patriotami. W utworze
piętnowana jest ludzka głupota, pycha, zarozumialstwo, chciwość, naśladowanie
cudzoziemskich wzorów, pijaństwo, a szlachetność, uczciwość, troska o kraj,
mądrość są stawiane na najwyższym szczeblu. Romantyzm: Franciszek Karpiński:
Nadeszła katastrofa zapowiadana przez wcześniejszych pisarzy. Ojczyzno moja, na
końcuś upadła! Zamożna kiedyś i w sławę, i w siłę! Ta, co od morza aż do morza
władała Kawałka ziemi nie ma na mogiłę. Adam Mickiewicz: "Grażyna" - bohaterka
tego poematu widząc zdradę swego męża sama wdziewa zbroję i staje na czele
wojska. Dopiero po śmierci żony Litawor pojmuje swoją ohydę i w ramach zemsty
rzuca się w wir walki. "Konrad Wallenrod" - Konrad zmuszony jest kroczyć drogą
podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego
Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z
Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do
naśladowania dla uczestników powstań narodowych. "Dziady" część III - główny
bohater Konrad jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za
ojczyznę i swój lud. Ja kocham cały naród (...) Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,
Chcę nim cały świat zadziwić. W widzeniu księdza Piotra: z syberyjskiego
transportu ucieka "jedno dziecię", z którego wyrośnie przyszły wskrzesiciel
narodu: Z matki obcej, krew jego dawne bohatery, A imię jego czterdziści i
cztery. "Pan Tadeusz" - tragiczne losy młodego zawadiaki Jacka Soplicy, który
pragnie się zrehabilitować ojczyźnie i wciela się w postać księdza Robaka.
Wszystkie jego grzechy lat młodzieńczych zostały wybaczone, bo resztę swego
życia poświęcił walce z wrogami ojczyzny. Juliusz Słowacki: "Kordian" -
tytułowy bohater po okresie młodzieńczych poszukiwań, wahań i rozterek staje
się romantycznym kochankiem i bojownikiem o wolność narodu. Słowacki jednak
bardziej krytycznie patrzy na naród polski niż Mickiewicz i nie pozwala swemu
bohaterowi osiągnąć celu (morderstwo cara), gdyż Kordian jest zbyt słaby
psychicznie (nie umniejsza to jednak jego patriotyzmu). Poza tym nie można
zbrukać polskiego tronu krwią. "Grób Agamemnona" - Słowacki mówi, że Polacy nie
mają prawa stanąć nad grobem Spartan pod Termopilami, bo nie zginęli w walce
lecz pozwolili sobie założyć kajdany. Krytyka szlachty i wiara w powstanie
nowej, silnej Polski. Pozytywizm: Eliza Orzeszkowa: "Gloria victis" - nowela
pełna narodowych świętości. Drzewa szumiące nad mogiłą opowiadają historię
Marysia Tarłowskiego, który ginie w jednej z potyczek powstania styczniowego.
Autorka składa hołd poległym bohaterom i patriotom, których poświęcenie nie
były daremne i docenią je potomni. "Nad Niemnem" - stosunek do powstania w tej
powieści jest najważniejszym kryterium oceny bohaterów. Symbolem powstania jest
mogiła w lesie. Pani Andrzejowa, żona poległego powstańca, traktuje swego męża
jak bohatera, niestety tych uczuć nie podziela syn Zygmunt. [ brak przykładów
patriotów, wzorów do naśladowania, są tylko ludzie pamiętający o poległych i
znający wagę powstania i ci, którzy chcą szybko zapomnieć i nic ich to nie
interesuje ] Bolesław Prus: "Omyłka" - wspomnienia z dzieciństwa narratora. Pan
Leon zajmuje się działalnością konspiracyjną, a tymczasem małomiasteczkowa
elita ogranicza się do śpiewania zakazanych piosenek w domowym zaciszu. "Lalka"
- Stanisław Wokulski jest człowiekiem, który jako młodzieniec musiał przerwać
naukę i zająć się działalnością konspiracyjną. Po klęsce powstania zostaje
zesłany na Syberię i do Warszawy wraca w 1870 roku. Maria Konopnicka: Poetka
czasów niepoetyckich. Autorka "Roty" jednego z najpiękniejszych utworów
patriotycznych. Utwór ma charakter uroczystego apelu, przyrzeczenia, w którym
Polacy przysięgają wierność ideałom narodowym. Nie rzucim ziemi skąd nasz ród
Nie zaprzepaścim mowy. Autorka nawiązuje do symbolu złotego rogu wyrażając
nadzieję, że naród polski stanie jeszcze do zwycięskiej walki z wrogiem:
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg Tak nam dopomóż Bóg! Młoda Polska: Jan
Kasprowicz: "Księga ubogich" - w tym wierszu poeta wyraża przekonanie, że
ojczyzna to rzecz święta, to słowo najdroższe, choć krwią przepojone: Rzadko na
moich wargach - Niech dziś ta warga ma wyzna - Jawi się krwią przepojony,
Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Poeta atakuje ostro tych, którzy nadużywają słowa,
wyrażającego patriotyzm, 'ojczyzna' mając na uwadze prywatne, osobiste
korzyści: Widziałem, jak między ludźmi Ten się urządza najtaniej, Jak poklask
zdobywa i rentę, Kto krzyczy, iż żyje dla Niej Stanisław Wyspiańaski: "Wesele"
- autor dramatu zaniepokojony jest losami ojczyzny i głęboko przeżywa niewolę
swego narodu. Ukazuje nam stan społeczeństwa, w którym integracja mieszczaństwa
i chłopów nie jest możliwa i ostro krytykuje je za to, że nie potrafi podjąć
walki o niepodległość ( obalenie mitów narodowych dotyczący zarówno szlachty
jak i chłopów oraz wykazanie, że żadna z tych warstw nie jest zdolna do
spełnienia dziejowej misji, walki o wolność). Motyw Złotego Rogu, który stał
się narodowym symbolem zjednoczenia do walki: Miałeś, chamie, złoty róg,
miałeś, chamie, czapkę z piór: czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał
ci się ino sznur. Dwudziestolecie Międzywojenne: Zaraz po odzyskaniu
niepodległości, poeci chcieli zerwać z poezją programową i ideową narodowo.
Antoni Słonimski w wierszu "Czarna wiosna" pisał: Ojczyzna moja wolna, wolna
... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada. Również Jan Lechoń w wierszu
"Herostrates" wyraża znamienne życzenie: A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę
zobaczę. Jednak poeci ci długo nie wytrwali i wkrótce Lechoń napisał wspaniały,
patriotyczny wiersz pt. "Mochnacki" (wizja koncertu pianisty- Mochnackiego,
który odbył się zaraz po upadku powstania listopadowego w Metzu, na emigracji).
Władysław Broniewski: Uprawiał ten sam nurt poezji patriotycznej, bo związał
swą twórczość z ruchem rewolucyjnym nawiązując często do tradycji romantycznej.
Mnie ta ziemia od innych droższa, ani chcę ani umiem stąd odejść, tutaj Wisłę,
wiatrami Mazowsza przeszumiało mi dzieciństwo i młodość. "Mój pogrzeb"
Literatura wojenna: Natomiast przed katastrofą wrześniową (początek II wojny
światowej), która wydawała się nieuchronna, Broniewski wystosował apel do
narodu w wierszu "Bagnet na broń": Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym
mieszkasz - Polskę, Kiedy rzucą przed siebie grom, Kiedy runą żelaznym wojskiem
i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą - ty ze snu podnosząc
skroń, stań u drzwi. Bagnet na broń! Trzeba krwi! Obowiązek walki ma każdy
obywatel - nawet poeta powinien rzucić pióro i chwycić za broń. Ten apel
podjęło także wielu poetów młodego pokolenia, którzy ginęli na barykadach
powstańczej Warszawy. Wśród nich był Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął 4
sierpnia w okolicach pałacu Blanka. Dzień czy noc - matko, ojcze - jeszcze
ustoję w trzaskawicach palb, ja żołnierz, poeta, czasu kurz pójdę dalej - to od
was mam: śmierci się nie boję! W tym samym nurcie mieści się wiersz "Mazowsze".
W czasie wojny i zaniku wszelkich norm moralnych jedyną szansę ocalenia
człowieczeństwa upatrywał poeta w postawie patriotycznej. Mówi o tym wyraźnie w
wierszu "Wiatr": Wołam cię, obcy człowieku co kości odkopiesz białe, Kiedy
wystygną już boje, Szkielet mój będziesz miał w ręku sztandar ojczyzny mojej.
Baczyński czynem potwierdził słuszność idei, o których pisał. Ukochanie
rodzimego kraju jest głównym źródłem natchnienia poetyckiego dla twórców
polskich ze względu na dzieje historyczne, które nie poskąpiły cierpienia
naszej ojczyźnie. Idee narodowowyzwoleńcze w literaturze romantyzmu. Przez całą
epokę romantyzmu naród polski znajdował się pod zaborami, więc twórcy mieli
możliwość zaprezentować w literackiej formie wszystkie idee walki o
niepodległość. U Mickiewicza pierwszą ważną pozycją jest "Konrad Wallenrod",
powieść cofająca nas w średniowiecze do państwa będącego odwiecznym wrogiem
sprawy polskiej. Autor sugeruje zerwanie z poszanowaniem kodeksu rycerskiego
wobec perfidii zaborców. Wskazuje na bezsilność honorowych Polaków, tracących
kwiat swojego narodu w walkach zbrojnych. Na podstęp należy odpowiadać intrygą,
usypiać czujność zaborców i kierując ich możliwie jak najbliżej
samozniszczenia. Mickiewicz wskazuje na ważną rolę emisariuszy - takich jak
Halban - łączących wolną myśl niepodległościową na emigracji z rzeczywistością
uciskanego narodu. Nieco innaczej patrzy na walkę narodu w III części
"Dziadów". Brakuje tutaj wezwań do zbrojnej walki, której idea świeżo upadła
wraz z powstaniem 1831 roku. Mickiewicz proponuje poddanie się mocy Boga,
pójście w ślad narodu wybranego, który wybawiony cudem z niewoli,
doświadczywszy straszliwych tortur na sobie, stanie się przykładem dla budzącej
się z despotycznego jarzma Europy. Uzupełnieniem programu Mickiewicza jest
krajowy patriotyzm ukazany w "Panu Tadeuszu". W przeciwieństwie do dwóch
poprzednich, ten utwór ma optymistyczną wymowę, choć koncentruje się wokół
podziałów w stanie szlacheckim, które od wieków uniemożliwiały naprawę, a potem
obronę Rzeczpospolitej. Autor wierzy w ostateczne zjednoczenie polskiego narodu
wokół interesów ojczyzny, ma nadzieję, że takie wydarzenie nie przejdzie bez
echa w krajach zachodniej demokracji, którym polscy patrioci służyli zawsze
pomocą. Gorzkie wnioski formułuje Słowacki w "Grobie Agamemnona". Poddaje w
wątpliwość sens zrywów niepodległościowych przy tak głębokich podziałach w
narodzie i prywacie stanu szlacheckiego. Jego sugestie zmierzają do
zjednoczenia całego narodu w walce, podobnie jak Spartan, którzy ocalili honor.
Polacy postrzegani są jako mający większą szansę na zwycięstwo w jedności niż
garstka Greków. W podobnym tonie przedstawia swoją ideę w "Kordianie" wskazując
na gotowość do walki młodego pokolenia, patriotów szczerze oddanych idei walki
na wszelkie sposoby o odzyskanie utraconej ojczyzny - matki. Na drodze stają
jednak przeżytki dawnej, tak nie lubianej przez romantyków epoki.
Reprezentowani przez Prezesa "starzy", mający ciągle wielki posłuch w państwie,
nie pozwalają dopuścić do czynów niegodnych rycerskich przecież Lechitów, nie
zauważając jakby perfidii zaborców i zepsucia świata, który przestał szanować
ideały wolności i braterstwa. W twórczości Słowackiego przebijają echa goryczy
i smutku z powodu utraty ducha narodowego i braku wyrzutów sumienia, że oto nie
do końca walczono o najwyższe dobro Polaka. Nadchodzące lata miały krytycznie
zweryfikować idee snute przez naszych wielkich romantyków. Nadal na
przeszkodzie stawały zbyt głębokie podziały w społeczeństwie, aby zwycięsko
wyjść z konfrontacji z zaborcami, powszechnie postrzeganymi jako siły zła
depczące głęboko wierzącą (także w cuda) Polskę.