Ochrona Beskidów Zachodnich 1: 183 191, 2006
Znaczenie korytarzy ekologicznych dla funkcjonowania
obszarów chronionych na przykładzie Gorców
bąe significance of ecological corridors for functioning of protected
areas on an example of Gorce Mountains
Izabela Kawecka
Abstract: bąe aim of the study was to map out ecological corridors for big carnivores in Gorce Mountains that would
connect the Gorce National Park with neighbouring protected and forested areas. bąree umbrella species were chosen:
wolf, lynx and brown bear. Cartographic and remote sensing methods have been implemented in order to map out the
corridors, by using aerial photographs, traditional maps, digital maps and written information. bąe results of the study
are described corridors along with digital maps, to be used by National Park Service in their GIS system and their spatial
planning procedures.
Key words: ecological corridors, national park, cartographic methods, umbrella species, Gorce Mountains
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30 387 Kraków,
tel. [phone], e-mail: [e-mail]
środowiska  są to głównie parki narodowe i rezerwaty
WST
P
 mają istotne znaczenie jako miejsce schronienia gatun-
Fragmentacja środowiska przyrodniczego jest ków, baza dla podejmowanych działań oraz jako tereny,
obecnie uważana za jeden z największych problemów na których ochrona przyrody i krajobrazu ma priorytet
w ochronie przyrody. Uważa się, że objęcie prawną ochro- wobec wszystkich innych form działalności ludzkiej
ną fragmentów najcenniejszych obszarów, w formie par- (Bonenberg 2001). Korytarze ekologiczne to liniowe frag-
ków narodowych i rezerwatów przyrody, nie wystarcza menty środowiska o naturalnym lub na wpół naturalnym
do przetrwania niektórych gatunków. W wielu krajach pokryciu terenu, łączące obszary węzłowe. Idealnym roz-
fundamentalną zasadą w planowaniu przestrzennym jest wiązaniem jest, jeżeli takie połączenie tworzone jest przez
łączenie izolowanych fragmentów naturalnego środowi- zespoły i zbiorowiska roślinne podobne do istniejących
ska, oraz co najważniejsze, utrzymywanie już istniejących w łączonych przez nie większych fragmentach (Jankow-
połączeń pomiędzy zachowanymi płatami naturalnego ski 1995). Parki narodowe powinny mieć możliwość
środowiska. Nawet ogromne powierzchnie chronione, wyznaczania i zarządzania korytarzami ekologicznymi,
takie jak Park Narodowy Yellowstone, nie są w stanie które prowadzą do i z terenu parku oraz łączą najbliższe
zapewnić prawidłowego funkcjonowania ekosystemów, parkowi tereny leśne i inne, istotne z punktu widzenia
z wymianą genetyczną następującą w długim przedzia- ochrony przyrody.
le czasowym (Ament, Craighead 1998). Priorytetem Celem niniejszego opracowania była analiza terenu
w ochronie przyrody jest więc tworzenie i utrzymywanie Gorców pod względem możliwości wytyczenia w ich
sieci ekologicznych, składających się z obszarów węzło- obszarze korytarzy ekologicznych dla wybranych ga-
wych, ich stref buforowych i łączących je korytarzy ekolo- tunków zwierząt: wilka, rysia i niedz
wiedzia. Gatunki
gicznych. Obszary węzłowe, czyli duże płaty naturalnego te zostały wyznaczone jako gatunki modelowe, zwane
183
Ochrona Beskidów Zachodnich 1: 183 191, 2006
inaczej gatunkami parasolowymi. Gatunek parasolowy Ponadto w czasie przygotowywania map do wydru-
to gatunek, najczęściej łatwy do zauważenia i obecny ku powstały warstwy pomocnicze: warstwa  Napisy
w świadomości społecznej,  priorytetowy z jakiegokol- (z nazwami miejscowości, pasm górskich i zbiorników
wiek punktu widzenia, którego ochrona automatycznie wodnych), warstwa  Symbole (z numerami korytarzy
pociąga za sobą ochronę wielu innych, zazwyczaj mniej ekologicznych) oraz warstwa zawierająca ramkę i po-
efektownych i mniej  charyzmatycznych zwierząt i roślin działkę liniową mapy. Powyższe warstwy nakładane są
(Jermaczek, Pawlaczyk 2004). Wytyczenie dokładnego na pozostałe w celu stworzenia rozkładu w programie
przebiegu korytarzy ekologicznych dla Gorców, tj. kory- MapInfo, czyli przygotowania map i ich legend do druku.
tarzy ekologicznych łączących Gorce, a w szczególności Program drukuje gotowe mapy w zadanej skali i w żąda-
Gorczański Park Narodowy, z sąsiednimi obszarami le- nym rozkładzie, wraz z legendą.
śnymi, miało charakter kartograficzny, dlatego wynikiem
pracy są warstwy cyfrowe, które mogą znalez
ć zastosowa-
KONCEPCJA GATUNKÓW PARASOLOWYCH
nie w systemie GIS Gorczańskiego Parku Narodowego.
Główne założenie w niniejszym opracowaniu to za-
chowanie dużych drapieżników w Parku Narodowym
METODY I KRYTERIA oraz teoria gatunku  parasola. Mówi ona, że siedlisko,
które może wyżywić i ochronić duże drapieżniki, stosun-
KARTOGRAFIA I TELEDETEKCJA kowo bardzo wrażliwe na antropopresję, zapewnia prze-
Opracowanie mapy korytarzy ekologicznych wymaga trwanie wszystkich innych gatunków, zarówno gatunków
integracji różnych danych, takich jak zdjęcia lotnicze, ma- stanowiących ofiary, jak i pomniejszych drapieżników,
teriały kartograficzne w postaci mapy tradycyjnej, mapy a równocześnie większości rodzimych zwierząt i roślin.
skanowanej (dane rastrowe) oraz inne dane wektorowe, Podobne założenie towarzyszy sieci obszarów Natura 2000,
jak również uwagi pisane. W opracowaniu wykorzystano tworzonych stosownie do dyrektyw dotyczących ochrony
następujące materiały kartograficzne i teledetekcyjne: konkretnych gatunków. Gatunki te tym samym spełniają
mapy PPGK w skali 1:50 000 (4 arkusze) i 1:25 000 rolę osłonową, chroniąc siedliska i wszystkie inne organi-
(6 arkuszy) w układzie 1965, w formie rastra, tj. zeska- zmy związane z tymi siedliskami (Makomaska-Juchiewicz
nowane, następnie zdjęcia lotnicze w skali ok. 1:24 000  2004). Za gatunki wyznaczające kryteria dla niniejszego
2 sztuki z okolic Tylmanowej, zdjęcia lotnicze w skali ok. opracowania przyjęto niedz
wiedzia, wilka i rysia.
1:9000  w sumie 56 sztuk, w szeregach, wykonane w 1997 r., Analizując stałość występowania niedz
wiedzi
przedstawiające obszary bezpośrednio otaczające Gor- w różnych rejonach polskiej części Karpat oraz oceniając
czański Park Narodowy od stron: północno-wschodniej, stopień izolacji tych rejonów Jakubiec (2001) wydzielił
wschodniej i południowo-wschodniej. Ponadto skorzy- pięć ostoi tego gatunku: Bieszczady, Beskid Niski, Be-
stano z ortofotomapy w skali 1:10 000, sporządzonej ze skid Sądecki z Gorcami, Tatry i Beskid Żywiecki. Obszar
zdjęć lotniczych wykonanych w maju 2003 r., 10 arkuszy, nazwany ostoją  Beskid Sądecki i Gorce rozciąga się
jak również z mapy PPWK  Gorce  Mapa turystyczna równoleżnikowo i obejmuje cały Beskid Sądecki, Pie-
1:75 000, wyd. 2001. Biorąc pod uwagę wielkość obszaru niny, Gorce i południową część Beskidu Wyspowego.
badań  całe Gorce  analiza takiej ilości danych możliwa W Beskidzie Sądeckim w obręb ostoi wchodzą pasma
jest tylko przy zastosowaniu systemów informacji geogra- Jaworzyny i Radziejowej, a w Gorcach pasma Turbacza
ficznej (GIS). Mapy i wyniki pracy zostały przygotowane i Lubania. W porównaniu do pozostałych wymienionych
w oprogramowaniu MapInfo, z możliwością przenoszenia ostoi, fragmentacja siedlisk na tym terenie jest znaczna.
ich do ArcGIS. W Beskidzie Sądeckim obszar ostoi rozcina gęsto zalud-
Utworzone warstwy to:  Wody ,  Lasy ,  Zabudowa niona dolina Popradu, natomiast dolina Dunajca oddziela
oraz  Bufor zabudowy ,  Drogi oraz  Bufor dróg ,  Na- pasmo Radziejowej od Gorców. W gorczańskiej części tej
tężenie ruchu na drogach ,  Szlaki turystyczne ,  Wyciągi ostoi niedz
wiedzie dawniej pojawiały się jedynie okreso-
narciarskie ,  Zasięg ostoi niedz
wiedzia brunatnego w wo jako osobniki przechodnie, natomiast od lat dziewięć-
Gorcach ,  Granice GPN ,  Granice poszczególnych dziesiątych ubiegłego wieku stwierdzane są tam rokrocz-
zdjęć lotniczych ,  Granice obszaru zanalizowanego na nie, co wskazuje, że zasiedliły ten obszar na stałe. Biorąc
zdjęciach lotniczych ,  Lasy, drzewa  lasy z wyszczegól- pod uwagę niską rozrodczość niedz
wiedzia i jednocześnie
nionymi nowymi zadrzewieniami dodanymi po analizie ośmiokrotny wzrost liczebności w latach 1960 1985, na-
zdjęć lotniczych,  Korytarze ekologiczne . leży sądzić, że istotną rolę w zasiedleniu obszaru polskiej
184
Ryc.1. Mapa korytarzy ekologicznych dla wilka, rysia i niedz
wiedzia w Gorcach
Fig. 1. bąe map of ecological corridors for wolf, lynx and brown bear in Gorce Mountains
I. Kawecka
Znaczenie korytarzy ekologicznych
185
Ochrona Beskidów Zachodnich 1: 183 191, 2006
części Karpat odegrały osobniki migrujące ze wschodu rokości, czyli wolnej przestrzeni do przebycia. Polany
i południa (Jakubiec 1999). śródleśne w obrębie zwartych kompleksów, jeśli nie
Przeprowadzona w roku 2001 na zlecenie Dyrekcji stanowiły terenów zabudowanych, nie były traktowane
Generalnej Lasów Państwowych, koordynowana przez jako poważna przeszkoda, głównie ze względu na ich
Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży, inwentary- niewielką powierzchnię oraz półnaturalne zagospoda-
zacja wilka i rysia w nadleśnictwach i parkach narodo- rowanie (łąki/hale).
wych całej Polski wykazała liczebność tych gatunków na 2. Odległość od zabudowy mieszkalnej, w szczególności
maksymalnie 560 osobników wilka, tj. około 122 watah zabudowy zwartej we wsiach i osiedlach. Ze względu
w całym kraju oraz około 200 rysi. Bereszyński (2003) na charakter osadnictwa w Gorcach, trudno było
podaje kilka wersji stanu liczbowego wilka, zależnych od wyznaczyć korytarze, których przebieg nie napotkałby
zastosowanych metod liczenia, z których jednak wynika, żadnej zabudowy. Osadnictwo jest tu bardzo rozpro-
że liczebność polskiej populacji tego gatunku jest często szone i pojedyncze gospodarstwa często zlokalizowa-
zawyżana i może wynosić jedynie około 430 osobników. ne są wysoko na stokach górskich, z dala od właściwej
Rozmieszczenie koncentruje się we wschodniej części osady, co uniemożliwia wyznaczenie ścisłej wartości
kraju oraz w Karpatach. Występowanie rysi stwierdzono liczbowej dla minimalnej odległości od zabudowy. Ge-
w 58 nadleśnictwach i 9 parkach narodowych, głównie neralna zasada mówi, że im dalej od osiedli ludzkich
w północno-wschodniej i południowo-wschodniej części tym lepiej, jednak w niektórych przypadkach zwie-
kraju. W lasach podkarpackich i małopolskich zanoto- rzęta muszą przedostać się np. z jednego kompleksu
wano 96 rysi (Cyrhlewicz 2002). Ponieważ południowe leśnego do drugiego, przecinając wieś ulicówkę, czyli
regiony naszego kraju są tradycyjnym szlakiem migracyj- przechodząc w bardzo bliskiej odległości od zabudo-
nym wilka i rysia ze wschodu na zachód Polski (Jędrze- wań. Dlatego kryterium to zostało potraktowane dość
jewski 2004), a w województwie Małopolskim utrzymuje elastycznie, w zależności od warunków terenowych,
się stała i dość znaczna liczebność wilka, należałoby bez wyznaczenia konkretnej wartości odległości od
zapewnić połączenie wszystkich obszarów chronionych zabudowy np. w metrach. W pobliżu wsi wartość ta
korytarzami ekologicznymi w sieć, z obszarami węzłowy- spada nawet do 20 m od zabudowań. W obszarach
mi w parkach narodowych: Tatrzańskim, Babiogórskim, zalesionych, oddalonych od zwartych osiedli, gdzie
Gorczańskim i Pienińskim. szerokość korytarza wynosi średnio 0,5 1 km, czasem
w jego obrębie również pojawia się odosobniona za-
groda.
PARAMETRY KORYTARZY PRZYJ
TE W PRACY 3. Drogi i zagospodarowanie terenu wzdłuż dróg. Ze
Chociaż termin korytarz ekologiczny wydaje się po- względu na specyfikę terenu badań, gdzie większość
wszechnie zrozumiały, to trudne jest jednoznaczne zdefi- osiedli ludzkich skupia się wzdłuż dróg w dolinach,
niowanie parametrów optymalnego korytarza dla wszyst- korytarze ekologiczne, łącząc zalesione stoki górskie,
kich trzech gatunków. W zależności od biologii gatunku, najczęściej przecinają drogi w poprzek. Stąd sama od-
jego ruchliwości i wielkości terytorium pojęcie korytarza ległość od dróg nie stanowiła kryterium wyznaczenia
ekologicznego może bardzo się różnić (Gacka-Grzesikie- granic korytarza (nie ciągną się one bowiem wzdłuż
wicz 1995). Na użytek niniejszej pracy przyjęto parametry dróg). Drogi zostały potraktowane jako bariery ko-
umożliwiające przemieszczanie się dużych drapieżników, nieczne do pokonania, niezależnie od panującego na
wyznaczone na podstawie przeglądu problematyki w litera- nich natężenia ruchu. Wśród dróg, przez które pro-
turze. Dla wybranych gatunków korytarzami ekologiczny- wadzą korytarze ekologiczne, największym ruchem
mi są fragmenty lasów łączących większe kompleksy leśne. pojazdów charakteryzuje się droga nr 969, na odcinku
W terenach silnie przekształconych, gdzie przemieszczanie Krościenko nad Dunajcem  A
ącko i dlatego tutaj wy-
się ograniczone jest do wąskich przesmyków, jako kory- znaczenie korytarzy łączy się z założeniem, że przecho-
tarze funkcjonują także kępy zarośli i drzew oraz pasy dzenie zwierząt następuje głównie w nocy, kiedy ruch
zadrzewień śródpolnych i przydrożnych (Jankowski 1995). na drodze się zmniejsza. Ponieważ drogi i towarzyszą-
Kryteria wyznaczenia korytarzy w Gorcach, przyjęte w ce im zabudowania stanowią najbardziej  stresogenne
opracowaniu są następujące: elementy korytarza, odcinki dróg określone na mapie
1. Obecność zwartej lub częściowej (zadrzewienia śród- jako możliwe do pokonania stanowią wąskie prze-
polne) pokrywy leśnej. Tereny otwarte w obrębie smyki, często znajdujące się w bezpośredniej bliskości
korytarza ekologicznego nie przekraczają 500 m sze- zabudowy i dlatego należy szczególnie zwrócić uwagę
186
I. Kawecka Znaczenie korytarzy ekologicznych
na zachowanie tych niezabudowanych fragmentów. a Beskidem Sądeckim, skąd przychodzi większość dużych
W przeciwnym przypadku wyznaczenie korytarzy, po- drapieżników. Wszystkie korytarze zostały dokładnie
łożonych wyżej na stokach górskich a zatem szerszych wytyczone (tzn. na podstawie odpowiednio na siebie
i bardziej spokojnych, ale nie połączonych ze sobą po- nałożonych warstw wyznaczone zostały osie kierunku
przez doliny, nie będzie spełniało podstawowej funkcji przemieszczania się zwierząt, które jednocześnie stanowią
korytarzy, jaką jest łączenie odległych siedlisk. strefy wewnętrzne korytarzy) oraz szczegółowo ustalono
4. Odległość od szlaków turystycznych. Było to kryte- szerokości korytarzy w miejscach ich przecięcia z drogami.
rium dodatkowe, niepriorytetowe, ponieważ szlaki
turystyczne stanowią stosunkowo małą ingerencję
w naturalne środowisko. Odległość ta także nie stanowiła WYZNACZONE KORYTARZE
konkretnej wartości liczbowej. W Gorcach wyznaczona 1. Pomiędzy masywami Jaworzyny Ponickiej  Barda
sieć szlaków turystycznych poprowadzona jest głównie a pasmem Lubonia Wielkiego (Beskid Wyspowy),
wzdłuż grzbietów górskich. Ponieważ jednak duże przez Groń. Jest to korytarz prowadzący z Gorców
drapieżniki najchętniej poruszają się po terenach położo- w Beskid Wyspowy, przecinający gęstą zabudowę
nych jak najwyżej, czyli jak najdalej od świateł, odgłosów wokół Rabki. W najwęższym miejscu, tj. na przecięciu
i osiedli ludzkich w dolinach, to tutaj trasy ich wędrówek z drogą Chabówka  Mszana, miejsce przepustowe
oraz przebieg szlaków turystycznych często nakładają się ma szerokość ok. 60 m i przebiega w bezpośredniej
na siebie. Ponieważ szlaki turystyczne poprowadzone bliskości domów. Średnia szerokość korytarza na
są często tymi samymi strefami grzbietowymi, którymi pozostałej długości to 500 m. Korytarz obejmuje
wędrują zwierzęta, trudno było wyznaczyć korytarze, głównie zadrzewienia śródpolne i niewielkie płaty
które w ogóle nie przecinałyby szlaków turystycznych, lasu, które przechodzą w las zwarty dopiero na stokach
ale postarano się by korytarz prowadzący wzdłuż szlaku Jaworzyny. Jest to niezwykle ważne połączenie między
przebiegał nieco poniżej niego, czyli nie na grzbiecie Gorcami a Beskidem Wyspowym, jedyne w tej części
górskim, ale na stokach, najczęściej trudniejszych do eks- obszaru badań o stosunkowo wysokiej jeszcze jakości
ploracji dla człowieka i gęściej zalesionych. Dodatkowym (duży udział powierzchni leśnej) i szerokości  wy-
powodem było tu stwierdzenie częstej obecności bada- jątkiem jest tu wspomniane bardzo zwężone miejsce.
nych gatunków na polanach śródleśnych znajdujących Korytarz ten prowadzi bezpośrednio w tereny central-
się poniżej strefy grzbietowej, na stoku. Ponadto nawet, ne Gorców, a dodatkową drogę do Parku zapewnia tu
jeśli korytarz zawiera w swym obrębie fragment szlaku korytarz nr 2.
turystycznego, to strefa centralna korytarza nie pokrywa
się ze szlakiem. 2. Pomiędzy masywem Tobołowa i Krzyżowej  Ostrej
a Szumiącą (Gorce) i Luboniem Wielkim (Beskid
Wyspowy). Jest to niewielki korytarz rangi lokalnej,
WYNIKI prowadzący z obszaru GPN, głównie poprzez tereny
uprawne, zadrzewienia śródpolne do korytarza nr 1.
Na podstawie rozmieszczenia obszarów leśnych Jego szerokość w najwęższym miejscu wynosi ok. 120
i pasów zadrzewień śródpolnych, oraz z uwzględnieniem m. Spory udział mają tutaj tereny nieleśne jednak odle-
odległości od zabudowy mieszkalnej i częściowo także od głości pomiędzy płatami lasu nie przekraczają 200 m.
infrastruktury turystycznej (np. wyciągów narciarskich,
szlaków turystycznych) wyznaczone zostały główne ko- 3. Pomiędzy masywami Jaworzyny Ponickiej  Bukowiny
rytarze ekologiczne łączące obszar Gorczańskiego Parku  Czuby  Kotelnicy (południowe stoki Gorców). Jest
Narodowego z sąsiednimi obszarami leśnymi: z Beskidem to olbrzymi i bardzo ważny korytarz, który stanowi
Wyspowym (masyw Lubonia Wielkiego oraz Jasienia część trasy migracyjnej prowadzącej z południowo-
i Kiczory) oraz z Beskidem Sądeckim (pasmo Radziejo- -wschodnich krańców Gorców do ich części północno-
wej), czyli od strony północnej, północno-wschodniej -zachodniej, skąd dalej w Beskid Wyspowy wiodą opi-
i wschodniej. Ponadto zasygnalizowane zostały korytarze sane korytarze 1 i 2. Korytarz ten ma szerokość od 1 do
w kierunkach południowym i zachodnim. 2 km, a jego dokładne granice są trudne do jednoznacz-
Korytarze widniejące na mapie to efekt analizy telede- nego wytyczenia, ponieważ w większości przebiega on
tekcyjnej, popartej badaniami terenowymi w miejscach w terenach leśnych. Jego jakość jest wysoka  oznacza
możliwych połączeń, w szczególności pomiędzy Gorcami to bardzo duży udział zwartej pokrywy leśnej. Po-
187
Ochrona Beskidów Zachodnich 1: 183 191, 2006
nadto dokonałam podwójnego rozwinięcia korytarza który wyznaczony został na podstawie tradycyjnych
w stosunku do jego pierwotnie zaproponowanej wer- migracji ze stoków pasma Lubania, przez zbiornik
sji. Po pierwsze, w dwóch miejscach dodane zostały Czorsztyński i wzdłuż doliny Białki. Korytarze te nie
odgałęzienia tego korytarza prowadzące bezpośrednio zostały bliżej zbadane.
w tereny GPN, przebiegające wzdłuż północnych
stoków Średniego Wierchu i Solniska oraz Bukowiny 6. Pomiędzy masywem Kiczory i Wyszniej a Pasmem
Miejskiej. Po drugie, w okolicy między A
opuszną Lubania (Kotelnica  Runek  Lubań) przez przełęcz
a Przełęczą Knurowską korytarz rozgałęzia się na dwie Knurowską. W obrębie tego korytarza na zachód od
odnogi ze względu na trudności w przekraczaniu drogi, Przełęczy Knurowskiej znajdują się prawie wyłącznie
wzdłuż której rozciąga się wieś A
opuszna. Przejścia szałasy i niezamieszkałe budynki na polanach. Pół-
przez drogę w tej miejscowości są bardzo utrudnione nocną jego granicę wyznacza odległość od zabudowań
z powodu gęstej zabudowy po obu jej stronach i dlatego ciągnących się wzdłuż drogi gruntowej (przysiółek
mają one niewielką szerokość - przejście północne ok. Bartoszówka), południową granicę korytarza stanowi
400 m, przejście południowe ok. 100 m. umowna linia, która również wyznaczona została na
podstawie odległości od nielicznych gospodarstw.
4. Pomiędzy Gronikiem a Kułakowym Wierchem, ko- Centralne partie korytarza obejmują doliny potoków.
rytarz stanowiący część korytarza Karpackiego. Przez Korytarz ten ma szerokość ok. 1 km i podobnie jak
Gorce przebiega bardzo ważny dla dużych drapieżni- w przypadku korytarza nr 3, jego granice są trudne do
ków korytarz Karpacki łączący Bieszczady z Beskidem jednoznacznego wytyczenia, ponieważ w większości
Śląskim i Żywieckim. W granicach Gorców biegnie on przebiega w zwartych terenach leśnych. W związku
przez: pasmo Lubania, przełęcz Knurowską, masyw z tym jego jakość jest także wysoka.
Turbacza, dolinami Lepietnicy i Obidowca, Kułakowy
Wierch (Jędrzejewski 2004). Tę samą istotną funkcję 7. Pomiędzy Lubaniem  poprzez wschodnie stoki Pasma
pełnią korytarze nr 3 oraz nr 7, które w szerszej per- Lubania  przez Dunajec w okolicy rezerwatu Kłodne
spektywie stanowią całość, jeden ciąg komunikacyjny nad Dunajcem  do Pasma Radziejowej (Beskid Sądec-
ze wschodu na zachód. Korytarz numer 4 schodząc ze ki). Jest to korytarz stanowiący przedłużenie korytarzy
stoków gorczańskich ma dobrą szerokość (ok. 700 m nr 3 i 6, prowadzących z Gorczańskiego Parku Narodo-
w najwęższym miejscu), jednak w okolicy Kułakowego wego przez Przełęcz Knurowską. Jest on korytarzem
Wierchu napotyka na dwa wyciągi narciarskie, stano- wielopasmowym. Oznacza to, że teoretycznie połącze-
wiące poważną przeszkodę w zimie oraz największe nie Pasma Lubania z Beskidem Sądeckim rozciąga się
utrudnienie  przejście przez ruchliwą drogę nr 95, na dużym obszarze wzdłuż Dunajca, w praktyce jednak
zwaną  Zakopianką . W związku z przebudową drogi tylko kilka miejsc umożliwia przekroczenie rzeki.
proponuje się tu stworzenie możliwości przechodze- Przyczyny utrudnionego lub niemożliwego poruszania
nia górą, czyli budowę tzw. zielonego mostu w formie się tym korytarzem to: droga o stosunkowo dużym
wiaduktu nad drogą o szerokości minimum 50 70 m. natężeniu ruchu Krościenko  A
ącko, zabudowa oraz
Drogę wokół przejścia należałoby ogrodzić siatką, infrastruktura samej rzeki  jej regulacja w niektórych
teren ochronić od zabudowy i zachęcać właścicieli do miejscach w postaci betonowej opaski, czyli muru
zalesienia (projekt dr. J. Locha z GPN). Druga odnoga o wysokości 3 4 m. Ponadto obszar wzdłuż drogi w
tego korytarza, prowadząca przez Zakopiankę, wiedzie miejscach o małych deniwelacjach jest zagospodarowa-
na północ w okolice Rabskiej Góry, gdzie zaleca się ny przez człowieka (pola, łąki), w pozostałych miejscach
budowę przejścia dolnego pod estakadą (wiaduktem). stanowi dość strome, zalesione stoki, które co prawda
Proponuje się pozostawienie istniejącej roślinności nie uniemożliwiają przemieszczania się zwierząt, ale
z wyjątkiem najwyższych drzew, a w przyszłości pro- z pewnością go nie ułatwiają. Dlatego w obrębie tego
wadzenie w formie niskopiennego lasu dostosowane- korytarza zaznaczono wyraz
nie miejsca, w których
go do przestrzeni pod estakadą (projekt dr. J. Locha przejście przez rzekę jest według autorki całkowicie
z GPN, załączona mapa nie obejmuje tego terenu). niemożliwe. Zostały wytyczone trzy miejsca nadające
się do przejścia w okolicy Kłodnego.
5. Korytarze prowadzące do Kotliny Nowotarskiej: scho- Przejście najbardziej południowe ograniczone jest
dzący z Gorców w okolicy A
opusznej, przecina drogę dość drastycznie poprzez infrastrukturę rzeki. Ma to
i wchodzi w Las Bór, łącząc się następnie z korytarzem, miejsce w przypadku zakola Dunajca między Tylma-
188
I. Kawecka Znaczenie korytarzy ekologicznych
nową a Krościenkiem, gdzie rzeka obudowana jest od czo, przeplatanych mozaiką pól i łąk. Jego średnia
strony zachodniej betonową opaską, wspierającą nasyp szerokość to ok. 500 m, jednak w okolicy Tylmanowej
drogi i uniemożliwiającą wspięcie się na ten brzeg od rozgałęzia się on na dwa wąskie przesmyki  w najwęż-
strony rzeki. Przejście to zostało bardzo dokładnie wy- szym miejscu 100 m szerokości. Korytarz ten wymaga
znaczone na podstawie badań terenowych w miejscu dokładniejszego opracowania ze względu na jego wagę
gdzie kończy się opaska, z uwzględnieniem wyspy na i stopień antropopresji w stosunkowo silnie zaludnio-
Dunajcu, jako dodatkowego ułatwienia przejścia przez nym obszarze.
rzekę na tym odcinku. Biorąc pod uwagę kryteria wy-
znaczania korytarza, obszar ten nie spełnia warunku 10. Pomiędzy Gorcem i sąsiednimi terenami GPN  po-
odległości od osiedli ludzkich, ale w tym trudnym ob- przez Kiczorę Kamienicką  Wielki Wierch  w masyw
szarze należy mimo to zachować optymalne przejścia i Jasienia (Beskid Wyspowy) dwoma przesmykami. Jest
założyć, że duże drapieżniki z natury bardziej aktywne to szeroki i niezwykle istotny korytarz, łączący Gorce
po zmroku, będą przemieszczać się głównie nocą, i Beskid Wyspowy w miejscu tradycyjnych wędrówek
kiedy zmniejsza się ruch samochodowy na drodze i zwierząt. Większość korytarza stanowi zwarta po-
aktywność ludzi wokół zabudowań. krywa leśna, brak jest zabudowy, jedyną przeszkodę
Kolejne dwa przejścia umiejscowione zostały po tworzy droga nr 968 (odcinek: Lubomierz  Zabrzeż),
obu stronach zakola rzeki, na którym rozłożona jest do której po obu stronach blisko dochodzi las. Oprócz
miejscowość Kłodne. Korytarz po stronie północnej głównego przebiegu korytarza, szczególnie szerokiego
zakola ma lepsze pokrycie leśne  największa odle- w środkowym biegu Kamienicy, zaznaczono wąski
głość od poszczególnych fragmentów to ok. 200 m, przesmyk przez Przełęcz Przysłop, ze względu na czę-
ale prowadzi po dosyć stromych stokach i jest nieco ste obserwacje przechodzenia zwierząt w tym właśnie
węższy ze względu na zabudowę od korytarza po miejscu. Mimo bliskości drogi, zabudowań i szlaku
stronie południowej zakola, który z kolei przebiega w turystycznego, notowane jest regularne wybieranie tej
większości po terenie płaskim, ale zagospodarowanym trasy przez zwierzęta.
z polami i łąkami.
11. Pomiędzy masywem Jaworzynki (Gorce) a Jasieniem
8. Pomiędzy Pasmem Radziejowej (Beskid Sądecki) (Beskid Wyspowy) na odcinku z
ródliskowym potoku
poprzez Dunajec w okolicy rezerwatu Kłodne nad Mszanka. Jest to korytarz o największym zagrożeniu
Dunajcem, po północno-wschodnich stokach Pasma w funkcjonowaniu. Problemem jest tu zarówno nie-
Lubania, poprzez Ochotnicę Dolną do lasów na Tworo- wielka szerokość korytarza  ok. 100 m w najwęższym
gach  do połączenia z korytarzem nr 9. Jest to korytarz miejscu jak i bezpośrednia bliskość gęstej zabudowy
łączący Pasmo Lubania z głównym pasmem Gorców oraz infrastruktury turystycznej  na północnym
inną drogą niż Przełęcz Knurowska, poprzez połączenie stoku grzbietu Jaworzynka (1013 m) w sezonie zimo-
z korytarzem nr 9. Prowadzi on najpierw po zalesionych wym czynny jest wyciąg narciarski o długości 587 m.
północnych stokach Pasma Lubania i schodząc w doli- Natomiast przejście przez drogę (nr 968), o stosun-
nę przecina Ochotnicę Dolną w dwóch wyznaczonych kowo niewielkim natężeniu ruchu w porównaniu do
przesmykach, o niewielkiej szerokości od 100 do 150 m. innych dróg w obszarze badań, jest ułatwione przez
Dalej poprzez lasy i niewielkie płaty obszarów rolni- brak zabudowy wzdłuż drogi na tym fragmencie
czych łączy się z korytarzem nr 9. Korytarz ten nara- oraz bezpośrednie sąsiedztwo lasu. Korytarz ten
żony jest na dużą antropopresję z powodu działalności wyznaczono także na podstawie informacji o licznych
gospodarczej mieszkańców Ochotnicy Dolnej. potrąceniach zwierząt w czasie przekraczania drogi w
tym miejscu oraz obserwacji tradycyjnych wędrówek
9. Pomiędzy Pasmem Radziejowej (Beskid Sądecki) zwierząt poprzez przełęcz Przysłop.
poprzez zakole Dunajca w okolicy Tylmanowej /
Ochotnicy Dolnej (Rzeka)  przez lasy na Twarogach 12. Pomiędzy masywem Kudłonia  górą Kiełbaśna, górą
 poprzez Działek (Bukowina Kamienicka)  Żdżar Marków Groń (Gorce) a górą Kiczora w Masywie
 Przełęcz Wierch Młynne  do Gorca. Korytarz ten Jasienia (Beskid Wyspowy). Korytarz ten łączy wysu-
łączy główne pasmo Gorców z Beskidem Sądeckim nięty na północ fragment zwartych obszarów leśnych
inną drogą niż poprzez Pasmo Lubania. Składa się graniczących z Parkiem Narodowym, poprzez tereny
w głównej mierze z lasów, użytkowanych gospodar- zagospodarowane rolniczo, przecina drogę nr 968
189
Ochrona Beskidów Zachodnich 1: 183 191, 2006
i dochodzi do wysuniętych na południe fragmentów powinny zostać podjęte następujące kroki podstawowe
obszaru leśnego Masywu Jasienia. Ma on dość wy- (Duchesne et al. 1999):
równaną szerokość ok. 500 m, w najwęższym miejscu 1. Rozpropagowanie projektu w regionie, podanie infor-
ok. 400 m i składa się z mozaiki fragmentów leśnych macji do publicznej wiadomości.
oddalonych od siebie nie więcej niż o 300 m. 2. Zebranie dodatkowych informacji by uzupełnić
ogólny obraz każdego korytarza oraz wprowadzenie
monitoringu, który może zawierać takie elementy
PODSUMOWANIE jak tropienia, fotografowanie, badania telemetryczne,
badania genetyczne itp.
Problem wyznaczania korytarzy ekologicznych poja- 3. Zredagowanie planu ochrony korytarzy.
wia się ostatnio w wielu pracach, jednak ich stopień szcze- 4. Wezwanie do współpracy strategicznych partnerów.
gółowości jest niewielki: większość ukazuje główne osie
i kierunki przebiegu korytarzy i tras migracyjnych, nie
Tworzenie połączeń w krajobrazie tylko dla roślin
wytyczając dokładnych granic, nie wpływając tym samym
i zwierząt może budzić pewien opór w dużej części spo-
bezpośrednio na plany zagospodarowania przestrzenne- łeczeństwa. Dlatego ważne jest podkreślenie społecznych,
go. Gorczański Park Narodowy w postaci niniejszej pracy
ekonomicznych i estetycznych funkcji korytarzy jak np.
otrzymał kartograficzne zobrazowanie korytarzy ekolo- walorów turystycznych i rekreacyjnych fragmentów mało
gicznych dla obszaru Gorców przecinających zarówno
zmienionego środowiska, urozmaiconego krajobrazu.
ziemie państwowe jak i własności prywatne.
Edukacja i propagowanie idei korytarzy jest niezwykle
Podsumowując zastosowaną w pracy metodykę wy- istotnym elementem w procesie ich ochrony.
znaczenia korytarzy ekologicznych należy stwierdzić,
że konieczne było dostosowanie kryteriów opisanych
w literaturze przedmiotu do warunków panujących w ob- PIŚMIENNICTWO
szarze badań. Uwzględnione czynniki, takie jak obecność
pokrywy leśnej, odległość od zabudowy, dróg oraz szlaków
Ament R., Craighead L. 1998. Corridors of Life. American
turystycznych zostały w opracowaniu potraktowane dość
Wildlands completes model-building phase of vital
elastycznie, ze względu na specyfikę zagospodarowania
land linkage corridors in the Northern Rockies. [In:]
obszaru. Ma ono charakter intensywny, z rozproszoną,
On the Wildside. bąe Journal of American Wildlife,
ale gęstą infrastrukturą, dlatego wyznaczone korytarze
Spring / Summer 9, 1.
mają różne parametry szerokości, długości i jakości. Przy
Bereszyński A. 2003. Wilk (Canis lupus Linnaeus, 1758) w
analizie poszczególnych fragmentów każdego z badanych
Polsce i jego ochrona. Poznań.
korytarzy uwzględniono nie tylko matematycznie określo- Bonenberg M.M. (tł. i opr.) 2001. Dyplom Europejski dla ob-
ne normy, takie jak wymagana minimalna szerokość lub
szarów chronionych. Polski Klub Ekologiczny, Kraków.
minimalny udział pokrywy leśnej, ale także cenne uwagi
Cyrhlewicz J. 2002. Nie bądz
my wilkami dla wilków.
przyrodników  pracowników Parku, dotyczące ważnych
Eko i My. Poradnik Ekologiczny.
miejsc migracji zwierząt.
Duchesne S., B�langer L., Grenier M. 1999. Guide
Niniejszy projekt, bazujący na naukowych do- de conservation des corridors forestiers en milieu
świadczeniach w dziedzinie korytarzy ekologicznych
agricole. Environnement Canada, Service canadien de
opisanych w literaturze oraz opracowany na podstawie
la faune (r�gion du Qu�bec) et Fondation Les oiseleurs
dostępnych danych (map topograficznych, zdjęć lotni- du Qu�bec inc.
czych, danych opisowych itd.), przedstawia najlepsze
Gacka-Grzesikiewicz E. (red.) 1995. Korytarz ekologiczny
istniejące połączenia terenów siedliskowych w obszarze
doliny Wisły. Stan  funkcjonowanie  zagrożenia.
Gorców. Może stanowić podstawę do starań o objęcie
Warszawa.
ochroną miejsc i korytarzy priorytetowych, jak też ze
Jankowski W. (red.) 1995. Korytarz ekologiczny doliny
względu na ich międzynarodowe znaczenie, do starań
Odry: stan, funkcjonowanie, zagrożenia. Warszawa.
o dotacje z funduszy europejskich na dalsze badania.
Jakubiec Z. 1999. Niedz
wiedz
brunatny w polskiej części
Ponadto projekt ten, odpowiednio rozpropagowany,
Karpat. A
owiec Polski 5 i 6.
powinien wpłynąć na sposób postrzegania środowiska
Jakubiec Z. 2001. Niedz
wiedz
brunatny Ursus arctos L.
przez społeczności lokalne. Wytyczenie korytarzy jest
w polskiej części Karpat. Instytut Ochrony Przyrody
tylko wstępem do ich właściwej ochrony, w celu której
PAN, Kraków.
190
I. Kawecka Znaczenie korytarzy ekologicznych
Jermaczek A., Pawlaczyk P. 2004. Natura 2000  narzędzie are three umbrella species in this study: wolf, lynx and
ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Na- brown bear. Using aerial photographs, traditional maps,
tura 2000. WWF Polska, Warszawa. digital maps and written information cartographic and
Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R., Stachu- remote sensing methods have been implemented in
ra K. 2004. Zwierzęta a drogi. Metody ograniczania order to map out the corridors. bąe results of the study
negatywnego wpływu dróg na populacje dzikich zwie- are described corridors along with digital maps, to be
rząt. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża. used by National Park Service in their GIS system and
Makomaska-Juchiewicz M. 2004. Natura 2000. Ochrona their spatial planning procedures. In this study, follow-
zwierząt w projektowanej sieci Natura 2000 w Polsce. ing own criteria have been applied. 1. bąe presence of
Parki Narodowe 2: 8 12. compact or partial forest cover where gaps are no wider
than 500 m. 2. bąe biggest possible distance from build
 up areas was varying, depending on the area. bąis
parameter was sometimes dropping down to 20 m away
SUMMARY
from buildings. 3. Roads were considered barriers to be
bąe aim of the study was to map out ecological cor- crossed, irrespective of the traffic intensity. bąe survey
ridors for big carnivores in Gorce Mountains that would of those places where crossing is possible for animals
connect the Gorce National Park with neighbouring was the key element of the study. 4. An additional
protected and forested areas. bąe main assumption in factor was the distance from tourist trails. bąe article
the study is the umbrella species concept, that is spe- contains short descriptions of all twelve corridors and
cies, whose conservation is expected to confer protec- conclusions about the applied criteria and future steps
tion to a large number of co-occurring species. bąere to be undertaken to protect the corridors.
191