Wstęp
Turystyka wiejska przybiera ró\
ne formy. Wspólnym elementem jest przestrzeń wiejska.
W ostatnich latach na skutek zmiany stylu \
ycia oraz wypoczynku rośnie zainteresowanie tą
formą spędzania wolnego czasu. Niemały wpływ ma na to przepełnienie w sezonie
tradycyjnych miejscowości turystycznych. Dzisiejszy turysta coraz częściej szuka spokoju i
wypoczynku na obszarach wiejskich. Wieś daje unikalną mo\
liwość kontaktu z przyrodą,
która nie została radykalnie zmieniona na potrzeby działalności gospodarczej. Staje się okazją
do kontaktu z mieszkańcami oraz poznania innego stylu \
ycia.
Wśród form organizacji turystyki wiejskiej wyró\
nić mo\
emy:
" Agroturystykę  związana jest z gospodarstwem rolnym . Główną atrakcją jest
przebywanie gości w gospodarstwie połączone z mo\
liwością obserwacji czy
uczestnictwa w pracach.
" Ekoturystykę  nie jest związana z gospodarstwami rolnymi. Istotą jest kontakt z
przyrodą i wypoczynek. Ta forma rozwija się w rejonach szczególnie atrakcyjnych
przyrodniczo.  Ekoturystyka strze\
e harmonii ekosystemów przyrodniczych i
odrębności kulturowej lokalnych społeczności. 1
Turystyka wiejska ma coraz większe znaczenie dla obszarów wiejskich. Spadek opłacalności
produkcji rolnej oraz bezrobocie w rejonach oddalonych od aglomeracji sprzyja rozwojowi tej
formy działalności gospodarczej. Mo\
e ona stać się dodatkowym lub głównym z
ródłem
dochodu dla ludności wiejskiej.
Warunki do rozwoju turystyki
Okopy to miejscowość poło\
ona na Podlasiu, w odległości ok. 5 km na wschód od
Suchowoli. Powstała w XVI w. w czasie zasiedlania Puszczy Nowodworskiej. Nazwa
pochodzi od kurhanów średniowiecznych, zwanych przez miejscową ludność  okopami .
1
 Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje. Dominika Zaręba, Wydawnictwo Naukowe PWN; za
ekoportal(www.ekoportal.pl/jetspeed/portal/portal/Ekoturystyka)
1
Obok wsi są dwa kurhany. Atrakcyjna dla gości mo\
e być XVIII i XIX w. drewniana
zabudowa wiejska. W osadzie powstał niewielki zbiornik wodny pochodzenia
antropogenicznego w byłej \
wirowni.2
Miejscowość znajduje się w powiecie Sokólskim w gminie Suchowola. Obszar
zaliczany jest do tzw.  Zielonych płuc Polski czyli trenów o mało przekształconym
środowisku naturalnym, z dogodnymi warunkami do produkcji \
ywności a tak\
e rozwoju
niezanieczyszczającego środowiska przemysłu. Obszar obejmuje 20% powierzchni kraju. Pod
względem geograficznym gmina Suchowola le\
y na skraju Wysoczyzny Białostockiej i
Kotliny Biebrzańskiej. Sąsiaduje z Biebrzańskim Parkiem Narodowym. Charakteryzuje się
lekko pagórkowatym krajobrazem, zajętym przez pola uprawne a w obni\
eniach terenu przez
bagna. Na opisywanym obszarze znajduję się niezliczona liczba głazów narzutowych ró\
nej
wielkości. Na miedzach rosną pojedyncze drzewa będące urozmaiceniem krajobrazu. Przez
obszar gminy przepływa rzeka Olszanka. Nie ma natomiast naturalnych zbiorników wodnych.
Gmina Suchowola jest typowo rolnicza. Głównymi gałęziami produkcji jest mleko a
tak\
e uprawa tytoniu oraz truskawek. Na terenie gminy nie ma du\
ych zakładów
przemysłowych a jedynie drobne przedsiębiorstwa przemysłu spo\
ywczego a tak\
e
usługodawcy.
Suchowola jest gminą wielokulturową. śyją tu zarówno chrześcijanie, jak i wyznawcy
Islamu. Na terenie gminy do II Wojny Światowej liczna była mniejszość śydowska.
Gmina wyró\
nia się tym, i\
uznawana jest za geometryczny środek Europy. Linie
łączące najbardziej wysunięte punkty kontynentu krzy\
ują się w Suchowoli. W parku
miejskim znajduję się głaz narzutowy z tablicą, wyznaczający ten punkt. Na placu postawiano
równie\
 Papieski łuk , który był częścią ołtarza, przy którym Papierz Jan Paweł II
odprawiał Mszę w Białymstoku w 1991 roku. Z terenu gminy pochodził ks. Jerzy
Popiełuszko. Dla zwiedzających stworzono izbę pamięci w której umieszczono przedmioty
związane z osobą księdza.
Okopski klaster turystyczny
Według Portera  Klastry są to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm,
wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w
pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach,
2
Informacje pozyskane podczas wywiadu z właścicielem gospodarstwa ekoturystycznego  Uroczanka
2
konkurujących między sobą, ale tak\
e współpracujących. 3. Klaster jest ciekawą formą
występującą w gospodarce. A
ączy w sobie współpracę poszczególnych elementów klastra jak
równie\
konkurencję między nimi. Poszczególne części działające na tym samym polu
pozostają konkurentami, jednak by uzyskać wzajemne korzyści podejmują współpracę.
W rozwoju klastów wyró\
nić mo\
na cykle \
ycia:4
" Embrionalne  są to zalą\
ki tworzących się klastrów. Współpraca między firmami
zaczyna się rozwijać. Takie twory pojawiają się z reguły na młodych rynkach.
" Wzrostowe  rozrastają się i mają przestrzeń do dalszego rozwoju. Posiadają bardzo
dobrą dynamikę powiązań.
" Dojrzałe  są to w pełni wykształcone struktury, które napotykają bariery do dalszego
wzrostu.
" Schyłkowe - twory osiągnęły ju\
maksymalny rozmiar i zaczynają się zmniejszać.
Upadek klastrów mo\
e być związany z kurczeniem się rynku. W tej fazie klastry mają
mo\
liwość przeorganizowania się i rozpoczęcia cyklu \
ycia od początku.
Wśród modeli klastrów wyró\
nić mo\
na:5
" Model włoski- jest to zdecentralizowana forma w której uczestniczące firmy są
powiązane. W tym modelu brak sformalizowanej struktury. Nie ma powiązań
kapitałowych między uczestnikami. Brak jest wyodrębnionego zarządu. Często ten typ
cechują związki rodzinne.
" Model duński- jest to scentralizowana forma w której występuje broker sieciowy. Jest
on odpowiedzialny za organizowanie i ułatwianie kontaktów pomiędzy elementami
klastra. W tym modelu występuje opracowana strategia rozwoju klastra. Uczestnikom
zapewnia się szkolenia, dostęp do analiz.
" Model holenderski- to równie\
scentralizowana forma współpracy w której występuje
broker sieciowy. Ten model cechuje silna współpraca z placówkami naukowo-
badawczymi. Nacisk kładziony jest na innowacje. W tym typie aktywna jest polityka
rządu.
3
M.E.Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 10
4
DTI, A Practical Guide to Cluster Development, DTI, Londyn, 2004; za Wikipedia
5
A. Aleksandrova, Klastry turystyczne w Rosji i za granicą, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu A
ódzkiego
 Turyzm 2007, zeszyt 17 (1/2), s. 19-41. Za Michał Roman Referat  Inicjatywy klastrowe w agroturystyce na
przykładzie Okopskiej Organizacji Turystycznej
3
Klaster jako sieć wzajemnej współpracy i powiązań mo\
e wpływać na poprawę
konkurencyjności regionu turystycznego. Klasty nie budują wspólnego kapitału tote\
nie są
powa\
nym zobowiązaniem uczestników. Nie tworzą rozbudowanych struktur. Są luz
nym
zrzeszeniem podmiotów współpracujących w celu osiągnięcia wspólnych celów.
W miejscowości okopy z inicjatywą tworzenia klastra wyszedł właściciel
gospodarstwa ekoturystycznego  Uroczanka . Okopska inicjatywa klastrowa jest obecnie w
fazie embrionalnej. Tworzą się jej struktury. Schemat obecnej budowy zawiera rys.1.
Liderem przedsięwzięcia ma być gospodarstwo ekoturystyczne Państwa Małgorzaty,
Antoniego oraz Michała Romanów. To ono ma pełnić funkcje koordynatora rozwoju klastra.
Pensjonat będący liderem przedsięwzięcia wzorowany jest na zabytkową budowę wiejską.
Budynki to odrestaurowane wiejskie zabudowania. Są to drewniane chaty oraz budynki
gospodarskie przywiezione z okolicznych wsi. W pensjonacie oprócz noclegów ma
znajdować się siedziba związku. Przewidziano stworzenie tam informacji turystycznej oraz
gospody. W gospodarstwie przewiduje się warsztaty twórcze. W specjalnie do tego
stworzonych budynkach mają być prowadzone zajęcia z plecionkarstwa, garncarstwa itp. Ideą
pensjonatu ma stać wypoczynek prze realizację twórczą. Zgodnie z charakterem gospodarstw
ekoturystycznych główną atrakcją ma być kontakt z przyrodą. Jak twierdzi właściciel turyści
odnalez
ć mają spokój poprzez spacery oraz obserwacje otaczającej przyrody. W sąsiedztwie
pensjonatu przepływa strumyk w którym \
yją bobry. Potok otaczają u\
ytki zielone po których
mo\
na spacerować.
Drugim elementem klastra o podobnym profilu jest gospodarstwo  Nad Stawem .
Równie\
ma ono formę ekoturystycznego. Funkcjonuje ju\
kila lat. Ma odmienny charakter
ni\
lider przedsięwzięcia. Właściciele udostępniają turystą pomieszczenia w swoim domu jak
równie\
posiadają oddalony o kilkadziesiąt metrów domek kempingowy. W gospodarstwie
pomiędzy budynkami znajduje się staw, od którego wzięła się nazwa ośrodka. Oprócz
głównej atrakcji czyli kontaktu z przyrodą, którą najlepiej podziwiać mo\
na mieszkając w
domku kempingowym usytuowanym na bagnie, zbudowano dla gości odkryty basen oraz
korty tenisowe. Włączenie okolicznych gospodarstw rolnych polegać ma na dostarczaniu
płodów rolnych jak i produktów kuchni regionalnej dla turystów. Kolejnym elementem
tworzącym klaster jest stadnina koni. Dzięki turystą stadnina będzie miała większe obroty a
gospodarstwa turystyczne szerszą gamę atrakcji. Do klastra zamierza włączyć się
przedsiębiorstwa handlowo produkcyjne. Szczególne miejsce wśród nich zająć mo\
e
miejscowa cukiernia, która specjalizuje się w wypieku Sękacza Suchowolskiego uznawanego
4
przez niektórych smakoszy za lepszego od szerzej znanego z Sejn. Poza wymienionymi do
klasta wejść mają instytucje , organizacje pozarządowe oraz uczelnie wy\
sze.
Rysunek 1 Okopska inicjatywa klastrowa
y
ródło: Michał Roman; referat  Inicjatywy klastrowe w agroturystyce na przykładzie okopskiej organizacji
turystycznej
Klaster ma funkcjonować jako stowarzyszenie- Okopska Organizacja Turystyczna.
Działać będzie na podstawie Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989  Prawo o stowarzyszeniach .
Stowarzyszenie posiadać będzie osobowość prawną i działać na terenie Rzeczpospolitej oraz
poza jej granicami.
W obecnym kształcie Okopska Organizacja Turystyczna jest to twór karłowaty, nie
pasujący rozmiarem do klastrów np. przemysłowych opisywanych i podawanych jako
przykłady w literaturze. O jego obecnej słabości świadczy fakt funkcjonowania jedynie
dwóch punktów noclegowych z czego jedne jest liderem przedsięwzięcia. Wedle oceny autora
obiektów takich powinno być znacznie więcej. Szukać się ich powinno nie tylko na terenie
5
gminy Suchowola ale równie\
w sąsiednich, nawet oddalonych miejscowościach a
charakteryzujących się podobnymi warunkami do rozwoju turystyki. Tylko wielość
podmiotów świadczących usługi turystyczne pozwoli na rozwój organizacji. Dzięki temu
mogła by mieć silniejsze oddziaływanie na władzę samorządową tak na szczeblu gminnym,
jak i wy\
szym. Rozrost liczby członków organizacji mógłby spowodować wykształcenie
odpowiednich sieci powiązań między uczestnikami i zaowocować po\
ądanymi efektami.
Analiza SWOT atrakcyjności ekoturystycznej Okop
Tabela 1 Analiza SWOT. Mocne i słabe strony
MOCNE STRONY SA
ABE STRONY
Przyroda w regionie nie jest bardzo Wysoka cena noclegu w porównaniu do
przekształcona, dominuje rolnictwo standardu
Lekko falista rzez
ba terenu Du\
a liczba komarów i innych owadów
wynikająca z licznych terenów bagiennych
Zwarta zabudowa osadnicza we wsiach oraz Brak sklepu
du\
e obszary pól i u\
ytków zielonych, a tak\
e
lasów poza osadami
Mnogość samodzielnie rosnących drzew na Mała baza noclegowa
miedzach oraz głazów narzutowych ró\
nej
wielkości urozmaicających krajobraz
Strumyk w którym \
yją bobry. Liczne zapory Brak połączenia między wsią a miasteczkiem
i zbiorniki stworzone przez zwierzęta tworzą oraz sąsiednimi wsiami
rozlewiska
Wielość ptaków śpiewających Brak porządku i ładu przy wiejskich
zagrodach. Niewykoszone pobocza,
zaniedbane stare zabudowania
Szeroki wachlarza zajęć dla turystów (jazda Brak większego zbiornika wodnego
konna, basen, zajęcia artystyczne)
Bardzo mały ruch samochodowy we wsi
6
Ciekawi rodowici mieszkańcy. Mówiący z
charakterystycznym podlaskim akcentem
Stara drewniana zabudowa wiejska.
Wielość kapliczek oraz krzy\
y
przydomowych
Dom urodzenia ks. Jerzego Popiełuszko
Kurhany czyli grobowce pierwotnych
plemion zamieszkujących te tereny
Zbiornik wodny w wyrobisku po \
wirowni
Produkty rolne produkowanych przez
okoliczne gospodarstwa (mleko; truskawki;
owoce)
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie obserwacji przeprowadzonych podczas badań.
Tabela 2 Analiza SWOT. Szanse i zagrożenia
SZANSE ZAGROśENIA
Dobry dojazd samochodowy do Wysokie wymagania turystów
miejscowości. Bliskość trasy krajowej
Bliskość Parku Narodowego Sprzeciw mieszkańców wobec du\
ej liczby
gości
Lokalizacja w tzw. Zielonych Płucach Polski Konkurencja miejscowości turystycznych na
Mazurach
Okopska Organizacja Turystyczna Brak zainteresowania przez władze gminne
rozwojem turystyki
Współpraca w organizacjami turystycznymi Brak inwestorów chętnych do rozwijania
oraz uczelniami wy\
szymi, która przyniesie bazy turystycznej ze względu na niską
rozgłos rentowność
Promocja regionu Krótki sezon turystyczny. Trudności z
obło\
eniem miejsc w miesiącach jesiennych
oraz zimowych
Zainteresowanie ekoturystyką
7
Mo\
liwość korzystania ze środków unijnych
na rozwój
y
ródło: opracowanie własne
Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, \
e Okopy są atrakcyjne ekoturystycznie.
Miejscowość ma szanse zaistnieć jako miejsce ekoturystyki. Poło\
enie oraz warunki naturalne
są sprzyjające do rozwoju turystyki. Słabe strony przy zaanga\
owaniu samorządu
przedsiębiorców oraz mieszkańców mo\
na w większości pokonać. Szanse pozwolić mogą na
lepsze wykorzystanie mocnych stron. Mogą być lepiej zagospodarowane oraz sprzedane jako
produkt turystyczny. Mogą równie\
przyczynić się do ograniczenia lub w niektórych
przypadkach całkowitego wyeliminowania słabych stron. Zagro\
enia nie oddziałują na
mocne strony. Nie wpływają na pomniejszenie atrakcyjności turystycznej miejscowości.
Wpływają natomiast na słabe strony i mogą je potęgować. Analiza oddziaływań szans i
zagro\
eń wskazuje ze przewagę mają szanse, które wzmacniają mocne strony oraz niwelują
słabe. Pozwala to stwierdzić, i\
Okopy są atrakcyjne oraz mają szanse rozwoju jako
miejscowość ekoturystyczna.
Badanie ankietowe mieszkańców Okop na temat szans i zagro\
eń rozwojem
turystyki.
Badaniem objęci zostali mieszkańcy wsi Okopy. Przeprowadzono je w kwietniu 2009
r. podczas seminarium badawczego KNE SGGW na Podlasiu. Badanie przeprowadzili
członkowie koła. Z ka\
dego gospodarstwa domowego, które wyraziło chęć uczestnictwa,
przebadana została jedna dorosła osoba. W 9 z 24 gospodarstw udało Nam się przeprowadzić
badanie. Pozostałe gospodarstwa nie wzięły udziału w badaniu z powodu nieobecności ich
mieszkańców. Kwestionariusz zawierał 14 pytań, które czytali przeprowadzający badanie.
Celem wywiadu kierowanego było sprawdzenie stosunku mieszkańców wsi do turystyki.
Wykazanie czy są oni zainteresowanie rozwojem biznesu turystycznego w ich miejscowości.
W badaniu udział wzięło dziewięć osób. Wśród ankietowanych osób przewa\
ali mieszkańcy
w wieku 41-60 lat, ich odsetek wyniósł 56%. Niespełna połowa bo 44% badanych pracowała
w rolnictwie. Po 22% badanych pracowało umysłowo oraz pozostawało na rencie lub
emeryturze. Jedna trzecia badanych legitymowała się wykształceniem podstawowym. Tyle
samo posiadało wy\
sze. Wykształcenie zawodowe oraz średnie posiadała pozostała trzecia
część społeczeństwa Okop.
Wszyscy zgodnie twierdzili i\
Okopy są miejscowością atrakcyjną turystycznie.
Ró\
na była ocena stopnia atrakcyjności.(rys. 2) Około 60% badanych atrakcyjność tą oceniło
8
najwy\
ej czyli na pięć. Sześć na dziewięciu ankietowanych miało pomysł na wsparcie
atrakcyjności miejscowości.
Rysunek 2 Atrakcyjność turystyczna Okop
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań
Przewa\
ająca większość badanych (90%) chciała by Okopy były odwiedzane przez turystów.
Siedmiu na dziewięciu badanych twierdziło, \
e turyści przyniosą więcej dobrego ni\
złego dla
mieszkańców oraz miejscowości. Ró\
ne są natomiast oceny szans sukcesu turystyki. Ponad
dwadzieścia procent badanych widzi bardzo małe szanse dla sukcesu turystyki w Okopach. Po
33% twierdziło ze szanse są du\
e lub bardzo du\
e. Jednogłośność była w kwestii poprawy
warunków \
ycia. Wszyscy przebadani uwa\
ali, \
e obecność turystów przyczyni się do
poprawy warunków \
ycia. Mieszkańcy spodziewali się, i\
obecność turystów spowoduje
poprawę infrastruktury, z której i oni będą mogli korzystać. Dodatkowo mo\
e stać się
z
ródłem dodatkowego dochodu przez kooperacje z gospodarstwami ekoturystycznymi. Jako
przeszkodę (rys.3) 67% badanych wskazało małą promocję regionu. Większość mieszkańców
uwa\
ała ze promocja turystyczna miejscowości i regionu była zbyt mała. Oczekiwano
większej aktywności władz oraz organizacji pozarządowych w tym obszarze. Ponad połowa
ankietowanych wskazała brak środków pienię\
nych jako barierę rozwoju. Jako inne
przeszkody wskazano starzejące się społeczeństwo oraz niską świadomość przyje\
d\
ających
gości.
9
Rysunek 3 Przeszkody w rozwoju turystyki
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań
Czterech na dziewięciu badanych wyraziło chęć zało\
enia działalności turystycznej i ta sama
liczba wskazała, i\
wie skąd pozyskać środki na ten cel. Ogół badanych twierdził, \
e
turystyka wiejska mo\
e zapewnić du\
e zyski. Jedna trzecia badanych słyszała o klastrach
turystycznych.
Ostanie pytanie dotyczyło zdania mieszkańców na temat powstałych w Okopach
gospodarstw ekoturystycznych. Wśród odpowiedzi wskazano zadowolenie z ich istnienia.
Postrzegane były przez mieszkańców jako wizytówka miejscowości. Wyra\
ali pragnienie, by
rozwinęły swoją działalność. Wskazali i\
są szansą dla młodych oraz, \
e mają mo\
liwość
rozwoju. Mieszkańcy twierdzili równie\
, \
e mają niski poziom usług oraz \
e du\
ym
zagro\
eniem mo\
e być liczność owadów.
Podsumowanie
1. Turystyka wiejska przybiera ró\
ne formy . Szczególnym jej rodzajem jest
ekoturystyka.
2. Okopy oraz sąsiadujący z nimi region posiada warunki naturalne umo\
liwiające
rozwój ekoturystyki.
3. W okopach zawiązuje się Okopska Organizacja Turystyczna tworzona na wzór
klastra. Jej liderem jest gospodarstwo ekoturystyczne  Urocznaka . Klaster jest w
fazie embrionalnej.
10
4. Okopy są atrakcyjne turystycznie. Warunki naturalne oraz dziedzictwo kulturowe
stwarzają korzystne warunki do rozwoju turystyki
5. Mieszkańcy Okop odnoszą się pozytywnie do rozwoju turystyki. Widzą w niej
szanse dla swojej miejscowości.
11