BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
Wdrażaną w latach 2002  2006 w Unii mgr inż. MIECZYSŁAW FOLTYN
Europejskiej strategię bezpieczeństwa i higieny
Główny Inspektorat Pracy
Departament Warunków Pracy
pracy cechowało ukierunkowanie na obniżenie
liczby wypadków przy pracy i na poprawę
prewencji chorób zawodowych. Celowi temu
służyło podniesienie poziomu świadomości
ryzyka zawodowego uzyskiwane dzięki
Azbest
lepszemu szkoleniu, oraz skuteczniejszemu
przestrzeganiu w praktyce wymagań pra-
wa, a także dzięki promocji innowacyjnych
 jak ograniczać ryzyko
metod prewencyjnych. Ważnym elementem
tej strategii, w zakresie prewencji chorób
zawodowych powodowanych przez kontakt
z azbestem w miejscu pracy, była Europejska
Podręcznik dobrych praktyk
Konferencja nt. azbestu, Drezno 2003. Sta-
nowiła ona nie tylko forum dyskusji naukowej
i wymiany informacji, ale dzięki podjętej
W artykule omówiono Azbest  Podręcznik dobrych praktyk opracowany przez Komitet Wyższych Inspektorów
przez jej uczestników Deklaracji Drezdeńskiej
Pracy (SLIC), przeznaczony dla pracodawców, pracowników i inspektorów pracy. Podręcznik został przetłuma-
wytyczyła inspekcjom pracy Unii Europejskiej
czony i wydany przez Główny Inspektorat Pracy. Przedstawione w nim dobre praktyki mają służyć zmniejszaniu
kierunki działań, jakie należy podjąć w celu
narażania na kontakt z azbestem w środowisku pracy. Autor omówił treść podręcznika, podając przykład
minimalizacji niebezpiecznych skutków pracy
procedury, której zastosowanie może zmniejszyć narażenie na azbest podczas jego usuwania.
podczas usuwania azbestu tak powszechnie
Asbestos  how to minimise risk  A practical guide to the best practices
stosowanego w XX wieku.
This article presents the background of developing A practical guide to the best practices of minimising asbestos risk at work
W Deklaracji Drezdeńskiej [1] wezwano
that involves (or may involve) asbestos: for the employer, the workers and the labour inspector. The content of the guide has
Komisję Europejską i Komitet Wyższych Inspek- been summarized; an example of a good practice that may minimise asbestos risk has been included, too.
torów Pracy do podjęcia działań w celu:
" opracowania wytycznych, które m.in.:
Wprawdzie podręcznik opracowano w celu " prac wiążących się z dużym ryzykiem
 pomogą zidentyfikować azbest i wyroby
wsparcia zaplanowanej na 2006 rok kampanii pogorszenia zdrowia w wyniku kontaktu
azbestowe stosowane w miejscu pracy
z włóknami azbestowymi unoszącymi się
na temat azbestu, to jednak zamiarem autorów
 określą dobre praktyki usuwania azbestu
w powietrzu, do podejmowania których ko-
było, by mógł on zachować użyteczność po roku
i wyrobów azbestowo-cementowych jak rów-
nieczne jest angażowanie wyspecjalizowanych
2006, pod warunkiem, że każda nowa edycja
nież sposób postępowania z tymi wyrobami
wykonawców.
uwzględniać będzie bieżące osiągnięcia i postępy
i odpadami azbestowymi
Tak szerokie spektrum wymagało nie tylko
dotyczące najlepszych praktyk. Podręcznik ten,
 ułatwią właściwy dobór środków ochro-
omówienia działań technicznych, ale również
przetłumaczony na język polski wydał i rozpo-
ny indywidualnej, w tym odzieży ochronnej,
innych aspektów tych prac. W efekcie, całość
z uwzględnieniem właściwości antropologicz- wszechnił Główny Inspektorat Pracy [2].
opracowania zamknięto w 19 rozdziałach, któ-
nych użytkownika; Pracodawcy znajdą w nim informacje nt.
re można ująć w pięciu grupach zagadnień.
" rozpowszechnienia opracowanych przez najnowszych środków technicznych i organi-
W grupie pierwszej (rozdziały 1  4)
Grupę Roboczą Komisji wytycznych doty- zacyjnych oraz środków dotyczących bezpie-
podano informacje ogólne dotyczące ilości
czących szkolenia zarówno pracowników
czeństwa i ochrony zdrowia, które powinni
wykorzystywanego w różnych krajach azbestu,
wykonujących prace związane z azbestem, jak
stosować i wyposażać w nie swoich pracow-
jego szkodliwych skutków zdrowotnych oraz
również inspektorów pracy dokonujących kon-
ników podczas prac związanych z narażeniem
zawartości w niektórych wyrobach, do produk-
troli przestrzegania przepisów bezpieczeństwa
na działanie azbestu. Natomiast pracownikom
cji których był on wykorzystywany.
i higieny podczas tych prac
podano w podręczniku informacje o środ-
W grupie drugiej (rozdziały 5  7) przed-
" zainicjowania w 2006 r., wspólnie z part-
kach ochrony indywidualnej, koncentrując
stawiono proces planowania prac oraz przy-
nerami społecznymi, kampanii azbestowej
się na podstawowych elementach, szcze-
gotowań do podjęcia pracy, tzn. ocenę ryzyka,
na skalę europejską.
gólnie ważnych podczas ich użytkowania.
opracowanie pisemnych instrukcji (lub planu
Zgodnie z zaleceniami Deklaracji Drez-
Inspektorom pracy przedstawiono kluczowe
pracy), algorytm  diagram podejmowanych
deńskiej Komitet Wyższych Inspektorów
zagadnienia, które należy zbadać podczas
działań. Określono także zasady podziału prac
Pracy (SLIC) powołał grupę roboczą w celu
prowadzonych inspekcji (fot.) [3].
na podlegające i niepodlegające zgłaszaniu
przygotowania wytycznych do opracowania
Zarówno informacje dla pracodawców, jak
organom nadzoru nad warunkami pracy. Dodać
podręcznika dobrych praktyk usuwania azbe-
i pracowników oraz inspektorów pracy odno-
należy, że zgłoszeniu podlegają prace, których
stu. W jej skład weszli przedstawiciele inspekcji
szą się do trzech rodzajów prac, tj.:
wykonywanie może powodować powstanie
pracy oraz pracodawców i pracowników. Usta-
" prac mogących prowadzić do kontaktu
dużego ryzyka dla pracowników, środowiska
lono, że użytkownikami podręcznika będą pra-
z azbestem (np. w budynkach, w których
pracy oraz środowiska naturalnego. Z obo-
codawcy, pracownicy, czyli osoby wykonujące
istnieje ryzyko niespodziewanego znalezienia
wiązku zgłoszenia prac organom państwowym
prace lub czynności związane z narażeniem
azbestu ze względu na niekompletną doku- wynika konieczność poddania się  przed
na kontakt z azbestem oraz inspektorzy pracy.
mentację lub niecałkowite jego usunięcie)
Przetarg na opracowanie podręcznika SLIC rozpoczęciem prac  sprawdzeniu kwalifikacji
" prac, których zakres wiąże się z małym
wygrał zespół dra Alana Jonesa z Instytutu i możliwości technicznych wykonawcy przez
Medycyny Pracy z Edynburga, mający bogate ryzykiem pogorszenia zdrowia w wyniku kompetentną, prawnie ustanowioną instytucję.
doświadczenie naukowe w tym zakresie. kontaktu z włóknami azbestowymi Procedura ta jest więc podobna do procedury
24
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
drzwiami samozamykającymi się od pomieszczenia Aby wyjść ze strefy pracy polegającej na
z prysznicem, które z kolei połączone jest drzwia- usuwaniu azbestu, należy:
mi samozamykającymi się z  szatnią brudną " odkurzyć cały widoczny pył ze sprzętu
( brudny koniec ). Zasada działania bloku polega ochrony indywidualnej, w tym ze sprzętu
na tym, że personel zdejmuje odzież prywatną ochrony dróg oddechowych oraz z obuwia
na czystym końcu i zakłada czyste respiratory oraz " przejść do bloku oczyszczania, korzystając
kombinezony ochronne przed przejściem przez z wyznaczonej trasy przejścia (powinna ona
pomieszczenie z prysznicem na tzw. brudny koniec. zostać oznaczona we wczesnym stadium prac
O ile jest to możliwe,  brudny koniec powinien i powinna być trasą bezpośrednią, krótką, z jak
bezpośrednio łączyć się ze strefą terenu prac najmniejszą liczbą elementów niebezpiecz-
rozbiórkowych poprzez śluzy powietrzne. nych, np. schodów)
" ze strefy usuwania azbestu wejść do we-
Aby wejść w strefę pracy polegającej na wnętrznego pomieszczenia śluzy powietrznej;
usuwaniu azbestu, należy: oczyścić obuwie w brodziku; sprzęt ochrony
" skorzystać z bloku oczyszczania (w spo- dróg oddechowych zmyć gąbką lub wytrzeć
sób opisany powyżej), celem zamiany odzieży na mokro w oddzielnej kąpieli wodnej
prywatnej na kompletny zestaw kombinezonu " zdjąć obuwie, sprzęt ochrony indywidu-
ochronnego jednorazowego użytku (do ko- alnej i bieliznę noszoną w strefie pracy, przy
rzystania w obrębie tej strefy) zakładany pod wciąż nałożonym sprzęcie ochrony układu
kombinezon do noszenia podczas przejścia, dla oddechowego; utrzymać włączone zasilanie
łatwego rozpoznania przez pozostałe osoby sprzętu ochrony układu oddechowego
 w kolorze innym niż kombinezony noszone " przejść do środkowej części śluzy po-
w obrębie strefy pracy; przed przejściem do stre- wietrznej; zdjąć kombinezon ochronny i obuwie
Fot. Przykład stosowanych środków ochrony indy-
fy pracy należy oczyścić obuwie, skontrolować noszone w strefie pracy; umieścić w worku
widualnej układu oddechowego podczas usuwaniu
i sprawdzić sprzęt ochrony układu oddechowe- na odpady, jako potencjalnie skażone azbestem
azbestu [4]
go oraz dopasować go przed lustrem (lub przechować w celu ponownego użycia,
Photo. Sample respiratory protective equipment used
in asbestos removal work [4] " zdjąć czyste obuwie i kombinezon prze- jeżeli korzysta się z przerwy podczas jednej
znaczony do noszenia w czasie przejścia w po- zmiany roboczej, np. podczas prac w gorącym
wykonywania innych prac niebezpiecznych,
mieszczeniu śluzy powietrznej prowadzącej środowisku); nie zdejmować sprzętu ochrony
np. zagrażających porażeniem prądem czy prac
do strefy pracy; kombinezon należy powiesić układu oddechowego
w atmosferze wybuchowej. Ponadto, określono
na wieszakach lub umieścić w pojemniku sto- " przejść do kolejnej części usytuowanej
ogólne wymagania dotyczące szkoleń pracow-
jącym w pierwszym pomieszczeniu (nie wolno w kierunku na zewnątrz i założyć kombinezon
ników i pracodawców angażowanych do prac
pozostawiać kombinezonu na posadzce) przeznaczony do noszenia podczas przejścia,
zarówno niskiego, jak i wysokiego ryzyka.
" przejść do drugiego pomieszczenia śluzy cały czas mając na sobie sprzęt chroniący układ
Grupa trzecia (rozdziały 8  12) poświęcona
powietrznej i założyć obuwie przeznaczone oddechowy
jest aspektom technicznym prowadzonych
do użytku w czasie pracy " przejść do strefy prysznicowej, wciąż
prac. Obejmuje zagadnienia doboru środ-
" przejść przez pomieszczenie wewnętrzne ślu- z nałożonym sprzętem ochrony układu odde-
ków ochrony zbiorowej i indywidualnych,
zy powietrznej, a następnie wejść do strefy pracy. chowego; wziąć prysznic i gąbką umyć sprzęt
a także ogólne zasady kontroli ryzyka na-
rażenia zdrowia w przypadku wykonywania
a)
prac wysokiego i niskiego ryzyka, a także prac
mogących powodować ryzyko narażenia zdro-
wia w wyniku kontaktu z azbestem. Opisano
procedury prac konserwacyjnych wiążących się
z ryzykiem zetknięcia się z azbestem, procedury
prac o niskiej intensywności narażenia, procedu-
ry prac wysokiego ryzyka, prac podlegających
zgłoszeniu oraz sposób oczyszczania pracow-
ników z pyłu azbestowego z wykorzystaniem
pięcio- i trójkomorowych bloków oczyszczania
b)
(bloków dekontaminacyjnych), (rys. 1.), [4].
Przykład z Podręcznika dobrych praktyk
Dobre praktyki w zakresie  oczyszczania
pracowników po pracy przy usuwaniu azbestu,
korzystających z pięciokomorowego bloku
oczyszczania.
 Blok oczyszczania powinien być pierwszym
Rys. Widok bloków dekontaminacyjnych  oczyszczania personelu po opuszczeniu strefy wykonywania robót
elementem wyposażenia ustawionym na tere-
usuwania azbestu słabo związanego (miękkiego): a) kabina pięciokomorowa; b) kabina trzykomorowa (kolorem
nie pracy i ostatnim usuniętym z terenu.
niebieskim pokazano kierunek przepływu nadmuchu powietrza) [2]
Blok oczyszczania stanowi  szatnię czystą
Fig. Personal decontamination in (a) a five-compartment decontamination unit and in (b) a three-compartment unit
(zwaną często  czystym końcem ) oddzieloną (direction of the air-flow is marked in blue)[2]
25
BEZPIECZEC
STWO PRACY 6/2007
ochrony układu oddechowego, nie dopuszcza- ści są określone zgodnie z krajowymi przepisami W podręczniku uwagę skupiono przede
jąc do wniknięcia wody w otwory filtrów prawnymi i/lub praktyką . Podano przykłady wszystkim na dobrych praktykach usuwa-
" po oczyszczeniu sprzętu ochrony układu sposobów wykonywania takich robót. Omówio- nia azbestu słabo związanego, natomiast
oddechowego zdjąć go i starannie umyć się pod no specyfikę i uwarunkowania środowiska pracy
problem usuwania wyrobów zawierających
prysznicem; wyjąć filtr z tego sprzętu i umie- i wyposażenia ochronnego pracownika, a także
azbest mocno związany, np. wyrobów azbe-
ścić w worku jako odpady skażone azbestem
zagadnienia unieszkodliwiania odpadów azbesto-
stowo-cementowych, nie został dostatecznie
i przeznaczone do usunięcia
wych, w tym wymagania dotyczące oceny ryzyka
omówiony. Wynika to prawdopodobnie z tego,
" osuszyć ciało ręcznikiem; żaden z ręcz- w procesie transportu i składowania odpadów.
że w tzw. starych krajach UE azbest słabo
ników używanych przed opuszczeniem po- Zaprezentowano także:
związany jest powszechnie stosowany nie tylko
mieszczenia prysznicowego nie może być  zagadnienia monitorowania i pomiarów
w zastosowaniach przemysłowych, ale również
zabrany do pomieszczenia na  czystym końcu
stężeń włókien w powietrzu
w budownictwie mieszkaniowym. W przypad-
(powinien być pozostawiony w pomieszczeniu
 rolę osób (klient, architekt, administrator
ku Polski zapasy azbestu słabo związanego
prysznicowym lub usunięty jako potencjalnie
budynku) kompetentnych w procesie decyzyj-
są znacznie mniejsze niż ilość wyrobów azbe-
skażony); wszystkie użyte ręczniki powinny być
nym usuwania azbestu
stowo-cementowych i z tego względu celowe
traktowane jako potencjalnie skażone i powin-
W rozdziale 18. podano przykłady zastoso-
wydaje się opracowanie podręcznika dobrych
ny zostać w odpowiedni sposób usunięte lub
wania azbestu w urządzeniach przemysłowych
praktyk w zakresie tych wyrobów.
stosownie oczyszczone
i maszynach, zwracając uwagę na ograniczenia
Warto zwrócić uwagę, że w polskiej wersji
" na  czystym końcu dokończyć osuszanie
(ograniczenie wielkości przestrzeni manewro-
językowej podręcznika SLIC, zarówno w wersji
ciała innym ręcznikiem
wania) jakie mogą wystąpić podczas usuwania
elektronicznej jak i drukowanej, występują
" założyć kombinezon przeznaczony do no-
azbestu z tego rodzaju obiektów. Podano
pewne niejasności. I tak np. bardzo często
szenia podczas przejścia (np. na czas przerwy)
również wskazówki dotyczące usuwania po-
lub odzież prywatną pojawia się termin  cement azbestowy . Chodzi
włok ochronnych i dekoracyjnych, do których
" wyjść przez zewnętrzne drzwi na  czystym chyba jednak o wyroby azbestowo-cementowe,
stosowano azbest.
końcu .
bowiem zarówno dyrektywa 83/477/EWG, jak
W rozdziale 19. dotyczącym nadzoru
Ponadto w podręczniku podano przykłady
i dyrektywa 2003/18/WE nie dotyczą cementu
medycznego podano ogólne zasady badań le-
specjalistycznego sprzętu i technik pracy
azbestowego, jest tam jedynie mowa o wyro-
karskich wynikające z dyrektywy 83/477/EWG
stosowanych podczas usuwania azbestu,
bach azbestowo-cementowych, co trzeba brać
(2003/18/WE), zwracając uwagę na specyfikę
a więc prac podlegających zgłoszeniu, służące
skutków zdrowotnych narażenia na kon- pod uwagę korzystając z tej publikacji.
zmniejszeniu zagrożenia, jak np.:
takt z azbestem, podkreślając jednocześnie Określając kryteria wyboru praktyk i metod
 osłony ograniczające wielkość strefy
konieczność uświadomienia tych zagrożeń pracy kwalifikujących się do uwzględnienia
narażenia
pracownikowi wykonującemu prace związa- w podręczniku, autorzy przyjęli m.in. zasadę,
 metody ograniczające pylenie (praca
ne z azbestem, jak również powiadomienie
że będą to metody pochodzące z różnych
na mokro)
go o potrzebie badań lekarskich, których celem
z
ródeł, które można uznać za najlepsze
 sprzęt służący do wentylacji wyposażony
jest dobro i zdrowie pracownika. Zwrócono
w określonych okolicznościach i odzwiercie-
w filtr HEPA (filtr o wysokiej skuteczności za-
uwagę na prawo pracownika do wiedzy
dlające postęp, jaki nastąpił w omawianej
trzymywania włókien, np. azbestu)
na temat oceny stanu jego zdrowia wynikającej
dziedzinie. Pomimo przedstawionych uwag,
 sprzęt wytwarzający podciśnienie w osło-
z przeprowadzanych badań lekarskich.
wydaje się, że zamiar ten został zrealizowany.
nie i inne.
Podręcznik jest zbiorem dobrych praktyk i pro-
W czwartej grupie zagadnień (rozdziały
Podsumowanie
cedur, których stosowanie pozwoli na znaczne
13  17) omówiono prace rozbiórkowe, które
ograniczenie zagrożeń, jakie mogłyby wystąpić
podlegają zgłoszeniu organom nadzoru nad
W podręczniku brakuje przykładów organi-
podczas wykonywania bardzo niebezpiecznych
warunkami pracy. Należy dodać, że dyrektywą
zacji prac niebezpiecznych wykonywanych przez
2003/18/WE [3] ustanowiono wymaganie o tre- prac związanych z usuwaniem azbestu. Trzeba
kompetentnych wykonawców, a także wymagań
ści:  Przed pracami rozbiórkowymi lub usuwania
technicznych dotyczących np. certyfikacji firm wy- mieć nadzieję, że również w Polsce opisane
azbestu (przy wykonywaniu których stężenie
praktyki będą szeroko stosowane.
konujących prace związane z dużym narażeniem
włókien azbestowych w powietrzu może prze-
na azbest, co byłoby przydatne w praktyce.
kroczyć wartości dopuszczalne tj. 0,1 wł./cm3)
PIŚMIENNICTWO
Podstawowym zagadnieniem w procesie
firmy muszą wykazać się umiejętnościami w tej
decyzyjnym dotyczącym m.in. postępowania, [1] Proceedings of the European Asbestos Conference
dziedzinie. Dowody posiadania takich umiejętno- 2003, HVBG, Sankt Augustin, Niemcy
metod pracy, doboru środków ochrony jest do-
[2] A practical guide on best practice to minimise
konanie oceny ryzyka, na co autorzy zwracają
asbestos-risks in work that involves (or may involve)
wielokrotnie uwagę. Nie ma tam jednak odpo-
asbestos: for the employer, the workers and the
wiedzi na pytanie  jak dokonać takiej oceny,
labour inspector A.D. Jones et al., SLIC, Komisja
a przede wszystkim przykładów poprawnej Europejska  DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych
i Równości Szans, 2006, http://www.ec.europa.eu/
oceny ryzyka związanego z wykonywaniem
employment_social/health_safety/asbestos_en.htm
prac w kontakcie z azbestem.
Polski tytuł: Azbest  podręcznik dobrych praktyk. GIP
,
Interesujące byłyby informacje o prakty-
Warszawa 2006, http://www.pip.gov.pl/html/pl/
kach mających decydujące znaczenie w bez- html/03120000.htm
pieczeństwie pracy, np. o:
[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE
2003/18/WE z 27 marca 2003 r. zmieniająca dyrektywę
 próbie dymnej szczelności osłony, w której
Rady UE 83/477/EWG w sprawie ochrony pracowni-
wykonywane są prace rozbiórkowe czy usu-
ków przed zagrożeniami związanymi z narażeniem
wanie azbestu
na działanie azbestu w miejscu pracy, OJEU L.97/48,
 próbie szczelności środka ochrony układu od-
15.04.2003
Niedobre praktyki dechowego (jeśli wcześniej był wykorzystywany)
[4] Asbestos: The licensed contractors guide, HSE Books,
Asbestos Bad Practice  postępowaniu w sytuacji awaryjnej. HSG247, 2006, ISBN 0 7176 2874 4
26
26