sredniowiecze021aangelsa

Temat: Gatunki literackie średniowiecza.

Legenda - dosłownie "czytanka", utwór nasycony motywami niezwykłości i
cudowności. Ukazuje obrazy z życia świętych i męczenników. Posiada cechy
hagiograficzne i parenetyczne. (zbiory: Jakub z Voragine "Złota legenda" oraz
"Legenda austriacka")
Pieśń - wiersz zdaniowo-rymowy, początkowo nie przestrzegał jednakowego rozmiaru
sylabicznego. Pieśni posiadały rymy ograniczające po kilka wersów, uwydatniane
przez klauzule. W wierszu średniowiecznym dużą rolę odgrywała intonacja
(wznosząca - antykadencja i opadająca - kadencja). Ma on charakter meliczny,
monodyczny; jest chorałem gregoriańskim. ("Bogurodzica", "Lament świętokrzyski")

Epos rycerski - należy do typu "chansons de geste" (pieśni o czynach) tworzonych
przez truwerów. Utwory cechuje alegoryczność, hiperbolizacja i pareneza. Bohater
jest wyidealizowany, a jego działania uwznioślone. ("Pieśń o Rolandzie")
Epos miłosny - charakteryzuje się baśniowością; fantastyką. Wywodzi się z
tradycji ustnej. Przykład stanowi utwór "Dzieje Tristana i Izoldy". Tristan jest
synem króla Marka. Władca poleca synowi, by ten przywiózł mu żonę Izoldę.
Tristan i Izolda zakochują się po wypiciu napoju miłosnego. Po śmierci kochanków
ich groby złączył głóg. Utwór przedstawia konflikt między uczuciem, a honorem.
Kronika - chronologiczny opis wydarzeń historycznych, społeczno-obyczajowych,
zawiera-jący komentarz autora. Gall Anonim w "Kronice polskiej" odwołuje do
dziejopisarskiego gatunku gesta (czynów). Styl "Kroniki" jest informacyjny,
retoryczny - długie zdania, powtórze-nia, mnogość epitetów, hiperbola, proza
jest rymowana; rytmiczna.
Kazanie - proza kaznodziejska, ma charakter religijny i pouczający. ("Kazania
świętokrzy-skie", "Kazania gnieźnieńskie" dotyczące świąt religijnych)
Misterium - było to widowisko sceniczne, którego treść dotyczyła głównie motywów
z Nowego i Starego testamentu. Prezentowało ono fragment dziejów biblijnych, za
pomocą którego to miało prezentować dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości,
upadek człowieka, jego odkupienie lub sąd ostateczny.
Moralitet - to także sztuka dramatyczna, której bohaterem był Everyman - Każdy.
Za jego pomocą moralitet osiągał uniwersalizm - mógł odnosić się do każdego.
Zadaniem moralitetu było, przy użyciu alegorii, przedstawienie ogólnej prawdy
dotyczącej ludzkiego życia. Stałym elementem moralitetu był motyw walki dobra ze
złem.
Dramat liturgiczny - związany był z obrzędami liturgii chrześcijańskiej. Często
był wplatany w obrządek mszy św. Mógł przedstawiać np. zmartwychwstanie Jezusa.
Miracle - to obrazy sceniczne, związane z życiem Marii Panny, świętych i
męczenników.
Żywoty Świętych, czyli Hagiografie:
Przedstawiały one w wyidealizowany sposób sylwetki świętych, kształtowały wzorce
postaw i stwarzały wrażenie, iż takie wzory są właściwe i godne naśladowania.
modlitewnik - zbiór modlitw w formie książki.
psalm - pieśń biblijna, przeznaczona do śpiewania z towarzyszeniem instrumentów
strunowych, opiewająca wielkość i dobroć Boga, wyrażająca podziękowanie, prośbę,
błaganie, niekiedy sięgająca w przeszłość i wyciągająca z niej nauki (psalmy
historyczne) lub mówiąca o przyszłości aż po koniec świata (psalmy mesjańskie),
często o treści pouczającej lub pokutnej, zwrócona do Boga lub do zbiorowości,
którą wzywa do wspólnej modlitwy, często również sławiąca Boga w formie
trzecioosobowej.
- hebrajskie pieśni religijne o charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór psalmów
(150) wchodzi w skład Starego Testamentu. Autorstwo większości z nich przypisuje
się królowi Dawidowi. W średniowieczu psałterze były bardzo popularne. W końcu
XIV wieku powstał "Psałterz floriański", spisany na pergaminie w trzech
językach: łacińskim, polskim i niemieckim (przeznaczony najprawdopodobniej dla
królowej Jadwigi). XV wiek przyniósł pisany po polsku "Psałterz puławski" i
"Biblię królowej Zofii".
psałterz - zbiór pieśni religijnych (psalmów).
dialog - w literaturze staropolskiej gatunek przedstawiający rozmowę dwóch lub
więcej osób, przeznaczony dla teatru.
apokryfy - teksty związane tematycznie z Biblią, które nie są tłumaczeniem ksiąg
Starego Testamentu, lecz stanowią pewien rodzaj "uzupełnienia" Biblii. Temat
jest ujęty beletrystycznie, występuje dużo barwnych szczegółów (czasem
sprzecznych z Biblią). Największy rozkwit i popularność apokryfów - początki
chrześcijaństwa, II i III wiek n.e. W Polsce najobszerniejszy tekst, oparty na
opowieściach apokryficznych, to "Rozmyślania przemyskie" z XV wieku. Ten utwór
pisarza-anonima jest uznawany za pierwszy przykład polskiej prozy literackiej
(sprawna i interesująca narracja, bogactwo zdarzeń, realia społeczno-obyczajowe
i trafna charakterystyka postaci).