ZWYCZAJE BOŻEGO NARODZENIA
Prezenty
Kochani wiecie, że w XIX wieku tylko w niektórych częściach Polski
obdarowywano dzieci drobnymi upominkami, które chowano w sianie. Czasem do prezentów
należała również przybrana orzechami, cukierkami, jabłuszkami oraz świeczkami sosenka.
Ofiarodawcą tych podarunków był oczywiście św. Mikołaj, który żył na przełomie III i IV
wieku w Azji Mniejszej i był biskupem Miry. Kult Świętego Mikołaja rozprzestrzenił się z
czasem po całym świecie. Mikołaj stał się najbardziej kochanym przez wszystkich świętym.
A teraz każdy - każdemu na święta daje choćby najmniejszy podarunek.
Choinka
A wiecie, że współczesna choinka, przybrana świeczkami i innymi ozdobami pojawiła się
najwcześniej na ziemiach niemieckich. Jej ojczyzną była najprawdopodobniej Alzacja. Tam
właśnie zwyczaj polegający na wnoszeniu do domu wiecznie zielonej gałęzi i wieszaniu jej
przy suficie został zastąpiony w XV lub XVI wieku stojącym drzewkiem wigilijnym.
Zwyczaj przystrajania drzewka wigilijnego rozpowszechnił się zapewne na przełomie XVIII i
XIX wieku. Wieczne zielone drzewko jest symbolem nadziei, długowieczności a także
czarodziejskiej mocy przed złem. Ozdoby choinkowe też mają swoje znaczenie. Gwiazdka -
przypomina gwiazdę Betlejemską i jest symbolem narodzenia i czystości. Lampki albo świece
- przypominają o przyjściu na świat Światłości czyli Jezusa. Są też symbolem ogniska
domowego. A
ańcuch symbolizuje węża - kusiciela.
Opłatek
Z pewnością wiecie, że wigilijny opłatek jest zwyczajem typowo polskim z łaciny oblatum
czyli dar ofiarny. A
amanie się opłatkiem symbolizuje łamanie chleba przez Chrystusa w
czasie Ostatniej Wieczerzy. Dzielenie rozpoczyna pan domu lub najstarszy syn. Każdy łamie
się z każdym, a dopiero potem można zasiąść do stołu. Geneza opłatka jest kościelna,
religijna. W Polsce zwyczaj ten należy obecnie do powszechnie znanych, chociaż pojawił się
dość póz
no i upowszechnił się w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Zgodnie z tradycją
Kościoła współczesny opłatek jest śladem po starochrześcijańskich eulogiach. Były to
specjalne chleby ofiarne składane na ołtarzu. Część z nich konsekrowano i rozdawano jako
Eucharystię, resztę święcono po Mszy i posyłano do domu wiernych nieobecnych w kościele.
Potrawy wigilijne
A teraz trochę Wam opowiem o potrawach wigilijnych. W zwyczajach wigilijnych obecnych
było wiele elementów zaczerpniętych z pogańskiej obrzędowości. W dzisiejszej wieczerzy
wigilijnej związki z tymi wierzeniami zachowały się przede wszystkim w potrawach,
przyrządzanych głównie z ziaren zbóż, maku, miodu, grzybów. W zależności od regionu,
tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest różny, ale na wigilijnym stole powinny
znalez
ć się wszystkie płody ziemi. Potraw powinno być dwanaście. Każdej należy spróbować,
co zapewni szczęście przez cały rok. Do najbardziej typowych należą: barszcz z uszkami a w
niektórych regionach Polski biały żur lub zupa grzybowa, ryby przyrządzane na różne
sposoby, kapusta z grochem, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kluski z makiem,
cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej
kulebiak i kutia.
Puste miejsce
Przy wigilijnym stole powinno, według dawnej tradycji, zawsze stać puste nakrycie dla
nieobecnych i biednych, którzy mogą zapukać do naszych drzwi. Przecież tego wieczoru nikt
nie powinien być głodny i samotny.
Siano
Garstka siana pod wigilijnym obrusem symbolizuje żłóbek, w którym leżało Dzieciątko Jezus.
Kolędy
Termin kolęda pochodzi od łacińskiego wyrazu - calendae, oznaczającego pierwszy dzień
miesiąca. Po reformie kalendarza dokonanej z inicjatywy cesarza Juliusza Cezara (101 p.n.e. -
44 n.e.) w 45 r. p.n.e. calendae styczniowe (mensis Januarius) rozpoczynały nowy rok.
Pierwsze dni nowego roku obchodzono uroczyście, Rzymianie odwiedzali się, podczas
składania życzeń wymieniali się prezentami. Noworoczne zwyczaje rzymskie dotarły w VI -
VII w. na Bałkany, do Greków, Rumunów, bałkańskich ludów słowiańskich, dalej na Ruś i do
Polski. Pierwotnie kolęda była pieśnią towarzyszącą odwiedzinom, jej warstwa tekstowa
obejmowała formuły powitalne i pochwalne na cześć gospodarzy, życzenia szczęścia i
pomyślności. Dopiero póz
niej wykształciła się kolęda, rozumiana jako  pieśń religijna o
tematyce związanej z narodzeniem Chrystusa . A
acińskie kolędy obejmują różne rodzaje
śpiewów - introitus, antyfony, responsoria, tropy, sekwencje, hymny i pieśni. Obecnie kolędy
są śpiewane w okresie od 24 grudnia do 2 lutego. Pieśni opowiadających o narodzeniu Jezusa
mamy w polskiej tradycji bardzo dużo. Najstarsze sięgają czasów średniowiecza. Ich
wprowadzenie a potem upowszechnienie zawdzięczamy prawdopodobnie franciszkanom. Oni
też przynieśli do Polski zwyczaj budowy szopek.
Pasterka
Wieczór wigilijny kończy pasterka czyli Msza odprawiana w kościołach dokładnie o północy.
Zgodnie z tradycją upamiętnia ona przybycie do Betlejem pasterzy i złożenie przez nich hołdu
nowo narodzonemu Mesjaszowi. Zwyczaj sprawowania bożonarodzeniowej liturgii nocnej
wprowadzono w Kościele już w drugiej połowie V wieku. Do Polski dotarł on
najprawdopodobniej razem z chrześcijaństwem.