- 1 -
WARSZAWSKA GIEA
DA PAPIERÓW
WARTOÅšCIOWYCH
Historia
Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w Warszawie 12 maja 1817
roku. Sesje odbywały się w godzinach 12.00 - 13.00. W XIX w. przedmiotem handlu na giełdzie
warszawskiej były przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozwinął się na szerszą
skalę w drugiej połowie XIX w. W latach między I a II wojną światową giełdy w Polsce działały na
podstawie rozporządzenia Prezydenta o organizacji giełd. Oprócz giełdy warszawskiej istniały
także giełdy papierów wartościowych w Katowicach, Krakowie, Lwowie, A
odzi, Poznaniu i Wilnie.
Podstawowe znaczenie miała jednak giełda w Warszawie, na której koncentrowało się 90%
obrotów. W 1938 r. na warszawskiej giełdzie notowano 130 papierów: obligacje (państwowe,
bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda
w Warszawie została zamknięta. Wprawdzie po roku 1945 podjęto próby reaktywowania
działalności giełd w Polsce, jednak ich istnienie było nie do pogodzenia z narzuconym systemem
gospodarki centralnie planowanej. We wrześniu 1989 r. nowy, niekomunistyczny rząd rozpoczął
program zmiany ustroju i odbudowy gospodarki rynkowej. Głównym motorem zmian
strukturalnych była prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego. W przeciwieństwie do
doswiadczeń innych krajów, gdzie prywatyzacja prowadzona była w ramach istniejącej już
struktury instytucji finansowych, w Polsce - równoczenie z prywatyzacją - konieczne było
stworzenie niezbędnej infrastruktury rynku kapitałowego. Pięćdziesięcioletnia przerwa w
funkcjonowaniu polskiego rynku kapitałowego stworzyła sytuację pustki prawno -
instytucjonalnej. Oznaczało to w praktyce brak doświadczeń i wiedzy fachowej, lecz również
ogromne możliwości rozwoju. Rozważając kilka alternatywnych rozwiązań, zdecydowano się na
bezpośrednie nawiązanie do wzorców zagranicznych rynków kapitałowych, a więc przeniesienie
nowoczesnych rozwiązań regulacji prawnych i organizacyjnych. Obserwowana standaryzacja i
globalizacja rynków kapitałowych na świecie nie stwarzała większych szans oryginalnym
modelom krajowym. Zaletą takiego wyboru było zdecydowane przyspieszenie procesu i przyjęcie
od razu rozwiązań docelowych.
Opracowanie szczegółowych procedur nowoczesnego obrotu giełdowego w okresie zaledwie kilku
miesięcy było możliwe dzięki pomocy merytorycznej i finansowej Francji, a konkretnie Spółki
GieÅ‚d Francuskich (Société de Bourses Françaises) i Centralnego Depozytu SICOVAM. Niezmiernie
ważnym elementem powstającego rynku kapitałowego była regulacja prawna, którą należało
opracować od początku. Pierwsza wersja projektu ustawy regulującej publiczny obrót papierami
wartościowymi została opracowana w lipcu 1990 r. W dniu 22 marca 1991 r. Sejm uchwalił
ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych.
Powstały w ten sposób podstawy prawne głównych instytucji rynku kapitałowego: domów
maklerskich, giełdy, funduszy powierniczych, jak również Komisji Papierów Wartościowych jako
organu administracji rządowej kontrolującego i promującego rynek papierów wartościowych. W
odniesieniu do giełdy ustawa ta określiła, że instytucja ta powinna zapewniać:
" koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego
w celu kształtowania powszechnego kursu
" bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń
" upowszechnianie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości
papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego
W niecały miesiąc po uchwaleniu przez Sejm Prawa o publicznym obrocie papierami
wartościowymi i funduszach powierniczych, dnia 12 kwietnia 1991 r., Minister Przekształceń
Własnościowych i Minister Finansów reprezentujący Skarb Państwa podpisali akt założycielski
Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Cztery dni póz
niej, 16 kwietnia odbyła się pierwsza
sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Wpłynęło
wówczas 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdy wyniósł 1.990 zł (2 tys. US$).
-
- 2 -
Uznanie zastosowanych w Polsce rozwiązań znalazło swój wyraz w przyjęciu w grudniu 1991 roku
Giełdy Papierów Wartościowych w poczet członków korespondentów Międzynarodowej Federacji
Giełd Papierów Wartościowych (FIBV). W paz
dzierniku 1994 r. polska giełda została pełnym
członkiem tej organizacji, grupującej wszystkie najważniejsze giełdy świata. Zadaniem FIBV jest
koordynacja współpracy między giełdami poszczególnych krajów, wprowadzanie nowoczesnych
rozwiązań, ujednolicanie standardów i poszerzanie zasięgu transakcji międzynarodowych. Od
1992 r. giełda warszawska jest również członkiem korespondentem Federacji Europejskich Giełd
Papierów Wartościowych (FESE).
WAŻNE DATY
rok 1990
16.10 podpisanie umowy o współpracy między
PolskÄ… a FrancjÄ… w celu uruchomienia
giełdy papierów wartościowych w
Warszawie
rok 1991
12.04 podpisanie aktu założycielskiego spółki
akcyjnej Giełda Papierów Wartościowych
w Warszawie SA
16.04 pierwsza sesja giełdowa; notowano spółki:
Tonsil, Próchnik, Krosno, Kable, Exbud;
sesje odbywajÄ… siÄ™ raz w tygodniu
10.07 rozpoczęcie działania informatycznego
systemu ewidencyjnego
16.07 wprowadzenie dodatkowej oferty
specjalisty (dogrywki)
1.08 wprowadzenie komputerowego systemu
rozliczeń
3.09 pierwszy numer biuletynu giełdowego "
Ceduła GiełdyWarszawskiej"
3.12 przyjęcie GPW jako członka
korespondenta do Międzynarodowej
Federacji Giełd Papierów Wartościowych
(FIBV)
rok 1992
9.01 wprowadzenie drugiej sesji giełdowej w
tygodniu
28.01 instalacja pierwszych terminali giełdowych
w biurach członków giełdy
23.04 obsługa sesji giełdowej przez system
komputerowy IBM AS/400
26.05 przeprowadzenie po raz pierwszy obsługi
wypłat dywidendy
15.06 rozpoczęcie notowań obligacji Skarbu
Państwa w systemie ciągłym
18.08 uruchomienie serwisu elektronicznego
informacji giełdowych KING
1.09 pierwsze notowanie obligacji Skarbu
Państwa w systemie kursu jednolitego
rok 1993
4.01 wprowadzenie trzeciej sesji giełdowej w
tygodniu
22.04 uruchomienie rynku równoległego
1.05 zmiana cyklu rozliczeń z T+5 na T+3
9.06 przeprowadzenie po raz pierwszy podziału
wartości nominalnej akcji
5.07 komputeryzacja obsługi dogrywki,
składanie zleceń na dogrywce z terminali
giełdowych
15.07 rozpoczęcie przekazywania wyników
-
- 3 -
notowań do telegazety
rok 1994
10.02 pierwsze notowanie praw poboru z akcji
notowanych na giełdzie
1.03 dokonanie pierwszego przydziału akcji
nowej emisji w drodze publicznej
subskrypcji
8.03 maksymalna wartość indeksu giełdowego
WIG (20 760,3)
16.04 wprowadzenie indeksu cenowego WIG20
1.06 rozpoczęcie transmisji dogrywki w czasie
rzeczywistym w telegazecie
1.07 wprowadzenie czwartej sesji giełdowej w
tygodniu
3.10 wprowadzenie piątej sesji giełdowej w
tygodniu
10.10 przyjęcie GPW jako członka do FIBV
7.11 wyodrębnienie Krajowego Depozytu
Papierów Wartościowych; KDPW
funkcjonuje jako spółka akcyjna będąca
własnością GPW i Skarbu Państwa
rok 1995
3.01 wprowadzenie indeksu rynku
równoległego WIRR (Warszawski Indeks
Rynku Równoległego)
25.01 pierwsze posiedzenie Komitetu
Koordynacyjnego Nowego Systemu
Giełdowego
20.04 rozpoczęcie notowań ciągłych z
wykorzystaniem komputera IBM AS/400 i
terminali giełdowych
17.05 pierwsze publiczne wezwanie do
zapisywania się na sprzedaż akcji
notowanych na GPW
12- Pierwsze Polskie Forum Inwestycji
14.10 Kapitałowych "Twoje Pieniądze" -
zorganizowane przez GPW targi połączone
z debatami publicznymi
18.12 wprowadzenie dogrywki dwustronnej
rok 1996
15.02 pierwszy numer Biuletynu Miesięcznego
GPW
6.05 kapitalizacja Giełdy osiąga 20 mld zł
8.07 wprowadzenie do notowań ciągłych akcji
pierwszych pięciu spółek
15.07 rozpoczęcie notowań świadectw
udziałowych NFI w systemie kursu
jednolitego
12.08 rozpoczęcie notowań ciągłych świadectw
udziałowych NFI
1.10 uruchomienie komercyjnego systemu
dystrybucji danych giełdowych w czasie
rzeczywistym
10- Drugie Forum Inwestycji Kapitałowych
12.10 "Twoje PieniÄ…dze", zorganizowane przez
GPW, Związek Banków Polskich oraz
Polską Izbę Ubezpieczeń
20.12 rozesłanie zapytania ofertowego o
dostawę nowego systemu giełdowego
-
- 4 -
rok 1997
3.02 rozpoczęcie publikacji indeksu WIG20 w
czasie notowań ciągłych, tysięczna sesja
na GPW
12.02 kapitalizacja GPW osiÄ…ga 10 mld USD
rekordowy dzienny obrót - 953,8 mln zł
(Å‚Ä…cznie z transakcjami pakietowymi)
20.02 pierwsza spółka na rynku wolnym (Elpo)
1.04 informacje giełdowe w czasie
rzeczywistym w serwisie Reuters`a
12.05 180 rocznica założenia pierwszej giełdy w
Warszawie
21.05 setna spółka na GPW maj liczba
rachunków inwestycyjnych przekracza 1
milion
12.06 pierwsze notowanie akcji 15 Narodowych
Funduszy Inwestycyjnych rozpoczęcie
publikacji indeksu NIF
1.07 rozpoczęcie notowań ciągłych akcji NFI
oraz publikacji indeksu NIF w czasie
notowań ciągłych
10.07 kapitalizacja Giełdy osiąga 40 mld zł
25.07 podpisanie listu intencyjnego między GPW
a giełdą SBF w Paryżu w sprawie dostawy
nowego systemu giełdowego
16- Trzecie Polskie Forum Kapitałowo-
18.10 Finansowe "Twoje PieniÄ…dze"
rok 1998
16.01 uruchomienie rynku instrumentów
pochodnych - kontrakty terminowe na
indeks WIG20
9.03 wprowadzenie do obrotu giełdowego
pierwszych warrantów (na indeks NIF oraz
akcje spółki Elektrim)
11.03 indeks WIG osiąga najwyższy poziom w
1998 roku - 18.582,7 pkt
25.03 rozpoczęcie budowy nowej siedziby Giełdy
30.06 pierwsze notowanie największego banku
na Giełdzie - Pekao SA
4.08 pierwsze notowanie praw do nowych akcji
(na akcje BRE)
21.08 podpisanie umowy z SBF Paris Bourse
oraz firmÄ… Euronext na dostawÄ™ nowego
systemu giełdowego
15.09 przyjęcie GPW jako członka afiliowanego
IOSCO (Międzynarodowa Organizacja
Komisji Papierów Wartościowych)
21.09 rozpoczęcie podawania wartości indeksu
średnich spółek MIDWIG
25.09 wprowadzenie do obrotu kontraktów
terminowych na kurs USD
15- Czwarte Polskie Forum Kapitałowo-
17.10 Finansowe "Twoje PieniÄ…dze"
18.11 pierwsze notowanie na Giełdzie TPSA -
największej firmy na GPW Kapitalizacja
Giełdy przekroczyła 20 mld USD
28.12 ostatnie notowanie powszechnych
świadectw udziałowych
rok 1999
11.01 Dwusetna spółka na GPW (Skotan).
-
- 5 -
26.03 Rozpoczęcie publikowania subindeksów
sektorowych.
31.05 Rozpoczęcie obrotu kontraktami
terminowymi na kurs euro
maj Inauguracja pierwszych "Szkół
Giełdowych" - zorganizowanych przez
GPW kursów dla początkujących
inwestorów
4.06 Uzyskanie przez Giełdę statusu członka
stowarzyszonego Federacji Europejskich
Giełd Papierów Wartościowych (FESE)
11.06 Kapitalizacja Giełdy przekroczyła 100 mld
zł
12 i Podpisanie porozumienia o współpracy i
16.07 wymianie informacji z giełdą w Londynie
oraz giełdą w Paryżu
rok 2000
luty Początek udostępniania przez
dystrybutorów serwisów giełdowych
danych w czasie rzeczywistym w
Internecie.
5.04 Pierwsze notowanie na giełdzie obligacji
korporacyjnych (emitent: Centrum
Leasingu i Finansów Clif SA)
28.04 Utworzenie Segmentu Innowacyjnych
Technologii SiTech przeznaczonego
(niezależnie od rynku notowań) dla spółek
zaliczonych do sektora telekomunikacja -
informatyka i spółek, których
przedmiotem działalności jest produkcja i
usługi z wykorzystaniem innowacyjnych
technologii.
19.05 Wprowadzenie indeksu TechWIG
Warszawskiego Indeksu Segmentu
Innowacyjnych Technologii
25.05 Wprowadzenie do obrotu giełdowego
pierwszych certyfikatów inwestycyjnych
(emitent: Skarbiec - Gwarancja 2002
Zamknięty Fundusz Inwestycyjny).
23.10 Uruchomienie Rynku Papierów
Skarbowych przeznaczonego dla dużych
instytucjonalnych inwestorów.
17.11 Uruchomienie Nowego Systemu
Giełdowego Warset
rok 2001
22.01 Wprowadzenie do obrotu giełdowego
pierwszych kontraktów terminowych na
akcje spółek.
07.02 Dwutysięczna sesja giełdowa.
SYSTEM WARSET
SYSTEM NOTOWAC
CI
GA
YCH
W czasie notowań ciągłych kupujący i sprzedający składają zlecenia, które po przekazaniu na
giełdę są realizowane na bieżąco, pod warunkiem zgodności cen, lub trafiają do arkusza zleceń i
oczekują ofert przeciwnych o odpowiedniej cenie, umożliwiających zawarcie transakcji. Przy
realizacji zleceń obowiązują dwa priorytety: cena i czas złożenia zlecenia. Oznacza to, że w
przypadku gdy czekajÄ… na realizacjÄ™ dwa zlecenia z identycznej cenie, jako pierwsze realizowane
jest to, które zostało przekazane na giełdę wcześniej.
-
- 6 -
W ramach notowań ciągłych stosowana jest jednak również procedura fixingu. Standardowo
odbywa się ona na rozpoczęcie i zakończenie sesji. Notowania ciągłe rozpoczynają się
ogłoszeniem kursu otwarcia (zlecenia są przyjmowane w fazie przed otwarciem, w czasie której
nie są one realizowane, natomiast określany jest teoretyczny kurs otwarcia), zaś kończą się
ogłoszeniem kursu zamknięcia. Z chwilą ogłoszenia kursu otwarcia staje się on ceną, po której
zostają zawarte transakcje giełdowe na otwarciu. Analogicznie jest w przypadku kursu
zamknięcia - na podstawie zleceń złożonych w fazie przed zamknięciem określa się kurs
zamknięcia, po którym zawierane są transakcje na zamknięcie sesji giełdowej.
Jednak zdarzyć się mogą sytuacje, w których określenie kursu otwarcia (lub zamknięcia) nie jest
możliwe przy zastosowaniu przyjętych reguł. Dzieje się tak w następujących przypadkach:
" gdy najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w
zleceniu sprzedaży
" gdy występują wyłącznie zlecenia kupna lub wyłącznie zlecenia sprzedaży
" gdy występuje brak zleceń
" jeśli występują wyłącznie zlecenia kupna nie zawierające limitu ceny lub wyłącznie
zlecenia sprzedaży nie zawierające limitu ceny
" jeśli przy określaniu kursu otwarcia (lub zamknięcia) kurs wykracza poza dopuszczalne
wahania
W sytuacji wystąpienia jednego z trzech pierwszych przypadków, za kurs otwarcia przyjmuje się
kurs pierwszej transakcji zawartej na danej sesji w systemie notowań ciągłych, zaś za kurs
zamknięcia kurs ostatniej transakcji zawartej na danej sesji. Jeśli na sesji nie zawarto żadnej
transakcji, kursu otwarcia oraz zamknięcia nie określa się.
W systuacji wystapienia jednego z dwóch ostatnich przypadków, kurs otwarcia (zamknięcia) nie
jest ogłaszany i rozpoczyna się równoważenie rynku. W trakcie równoważenia można składać
dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży oraz anulować i modyfikować wcześniej złożone przez
siebie zlecenia.
Jeśli w skutek równoważenia możliwe jest określenie kursu mieszczącego się w ograniczeniach
wahań, równoważenie zostaje zakończone i ogłaszany jest kurs otwarcia (zamknięcia). Jeśli
przewodniczący sesji uzna, że w wyniku równoważenia nie jest możliwe określenie kursu
mieszczącego się w ramach dopuszczalnych wahań, może zmienić ograniczenia wahań kursów
albo zakończyć notowanie ogłaszając nietransakcyjny kurs otwarcia (zamknięcia) równy górnemu
ograniczeniu wahań - w przypadku przewagi zleceń kupna, bądz
równy dolnemu ograniczeniu - w
przypadku przewagi zleceń sprzedaży.
W przypadku gdy w wyniku równoważenia powstanie rynek zleceń rozbieżnych, przewodniczący
sesji może przedłużyć równoważenie, zakończyć równoważenie z jednoczesnym rozpoczęciem
notowań ciągłych (w przypadku gdy równoważenie odbywa się na otwarciu) lub zakończyć
notowanie, jeśli równoważenie odbywa się na zamknięciu sesji.
Po ogłoszeniu rozpoczęcia notowań ciągłych transakcje zawierane są po kursie transakcyjnym
równym limitowi ceny zlecenia oczekującego, zaś zlecenia czekające na realizację wykonywane
są według limitu ceny. Jeśli limity zleceń są identyczne, realizacja następuje według kolejności
przyjęcia zlecenia lub jego ujawnienia (dla zleceń z wielkością ujawnianą).
Jeśli po rozpoczęciu notowań ciągłych kurs wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań,
zawieranie transakcji zostaje zawieszone i rozpoczyna się równoważenie rynku.
Kurs otwarcia i zamknięcia określany jest przy zastosowaniu kolejno zasady:
" maksymalizacji wolumenu obrotu,
" minimalizacji różnicy między liczbą papierów wartościowych w zleceniach sprzedaży i
kupna możliwych do realizacji po określonym kursie,
" minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia.
W okresie między rozpoczęciem przyjmowania zleceń maklerskich w danym dniu a początkiem
notowań ciągłych, między początkiem przyjmowania zleceń na zamknięcie a określeniem kursu
zamknięcia oraz w okresie równoważenia rynku, na bieżąco określany jest kurs teoretyczny.
W systemie ciągłym notowane są akcje najbardziej płynnych spółek, wszystkie obligacje,
certyfikaty inwestycyjne, kontrakty terminowe i warranty. Prawa poboru i prawa do akcji sÄ…
również notowane w sposób ciągły, gdy akcje do których się odnoszą są notowane w tym
systemie.
SYSTEM NOTOWAC
JEDNOLITYCH
-
- 7 -
Notowania w systemie kursu jednolitego opierajÄ… siÄ™ na procedurze tzw. fixingu, czyli
wyznaczenia ceny papieru wartościowego na podstawie zleceń złożonych przed rozpoczęciem
notowań.
Pierwszą fazą sesji jest faza zwana przed otwarciem, w czasie której do systemu przyjmowane są
zlecenia kupna i sprzedaży, jednak nie są zawierane żadne transakcje. Jest natomiast wyliczany i
publikowany teoretyczny kurs otwarcia papieru wartościowego (TKO).
Następnie system informatyczny, wykorzystując odpowiedni algorytm, wyznacza kurs jednolity,
po którym zawierane są transakcje giełdowe. Kurs jednolity określany jest na podstawie zleceń
maklerskich zawierających limit ceny oraz nie zawierających tego limitu. Z chwilą ogłoszenia
kursu jednolitego staje się on ceną, po której zawierane są transakcje giełdowe.
Określając wartość kursu jednolitego system kieruje się następującymi zasadami:
" maksymalizacja wolumenu obrotu,
" minimalizacja różnicy miedzy liczbą papierów w zleceniach sprzedaży i zleceniach kupna,
możliwych do zrealizowania po określonym kursie,
" minimalizacja różnicą między kursem określanym i kursem odniesienia.
Po ogłoszeniu kursu jednolitego rozpoczyna się składanie dodatkowych zleceń kupna i sprzedaży
z limitem równym określonemu kursowi jednolitemu, czyli następuje faza dogrywki.
Zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu ceny i czasu przyjęcia lub uaktywnienia oraz
zasady minimalizacji liczby transakcji. W pierwszym etapie wszystkie zlecenia po każdej cenie, a
następnie z limitem ceny lepszym od wyznaczonego kursu są realizowane w całości. Następnie
realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie, a potem z limitem ceny równym
wyznaczonemu kursowi jednolitemu. Jeśli wystąpi brak możliwości wyznaczenia kursu jednolitego
w dopuszczalnych widełkach, podawany jest kurs nietransakcyjny. Wówczas transakcje nie są
zawierane, zaś określony kurs stanowi punkt odniesienia na następną sesję.
W przypadku notowań jednolitych z dwoma fixingami, a właśnie w tym systemie odbywa się
notowanie części spółek na Giełdzie w Warszawie, procedura wyznaczania kursu i zawierania
transakcji dokonywana jest dwukrotnie w ciągu dnia. Oznacza to, że po fazie dogrywki
rozpoczyna siÄ™ ponownie faza przed otwarciem, ponowne wyliczane jest TKO i wyznaczany jest o
określonej godzinie drugi w ciągu dnia sesyjnego kurs transakcyjny dla papierów notowanych w
systemie kursu jednolitego. Po ogłoszeniu kursu jednolitego rozpoczyna się podobnie jak
wcześniej faza dogrywki.
TRANSAKCJE PAKIETOWE
Transakcje pakietowe to transakcje zawierane poza systemem notowań ciągłych oraz kursu
jednolitego. Przedmiotem transakcji mogą być znaczące pakiety każdego z papierów
wartościowych (oprócz kontraktów terminowych). Najczęściej są zawierane przez dużych
inwestorów, którzy przed ich zawarciem uzgodnili ich szczegóły - cenę, ilość, termin rozliczenia).
Regulamin Giełdy precyzuje warunki zawarcia transakcji pakietowej, określając minimalną
wartość pakietu i maksymalną różnicę między ceną w transakcji pakietowej a kursem danego
papieru na sesji giełdowej. Transakcje mogą być zawierane w trakcie i poza godzinami sesji.
Transakcja pakietowa może być zawarta w trakcie sesji, jeżeli przedmiotem transakcji jest pakiet
o wartości co najmniej:
" 3 mln zł w przypadku akcji wchodzących w skład indeksu WIG20
" 1 mln zł w przypadku pozostałych akcji notowanych w notowaniach ciągłych
" 0,5 mln zł w przypadku innych akcji, papierów wartościowych, instrumentów finansowych
a maksymalna różnica pomiędzy kursem transakcji a ostatnim kursem papieru wartościowego na
sesji giełdowej jest nie wyższa niż +/- 0,5 %. Jeżeli transakcja opiewa na wielokrotność
minimalnego pakietu (określonego powyżej), różnica ceny (0,5 %) może ulec odpowiedniemu
zwielokrotnieniu, maksymalnie do +/- 10 % w stosunku do ostatniego kursu papieru na sesji.
Transakcje pakietowe zawierane poza godzinami sesji giełdowej mogą zostać również
zrealizowane gdy różnica kursu transakcji wynosi do +/- 40 % średniej arytmetycznej kursów
wszystkich transakcji zawartych na danej sesji giełdowej.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach Zarząd Giełdy może zgodzić się na transakcję
niespełniającą warunków minimalnej wartości i odchylenia od kursu, jeżeli będzie ona dotyczyła
co najmniej 5 % papierów wartościowych wprowadzonych do obrotu giełdowego. W takiej
sytuacji zlecenia są przekazywane na Giełdę w godzinach 8.30-13.00, realizowane zaś do godziny
16.30.
HARMONOGRAM SESJI
-
- 8 -
Transakcje na giełdzie (oprócz transakcji pakietowych) zawierane są w godzinach 9.00 - 16.10.
W tym czasie odbywają się notowania w dwóch systemach: notowań ciągłych i jednolitych.
Notowania ciągłe obejmują notowania instrumentów pochodnych (kontraktów terminowych,
warrantów itp. od godziny 9.00) i instrumentów rynku kasowego (od godziny 10.00). Notowania
jednolite odbywają się dwukrotnie w ciągu dnia: o godzinie 11.15 i 15.00. Sesja giełdowa składa
się z faz właściwych dla danego systemu notowań.
W systemie kursu jednolitego sÄ… to: faza przez otwarciem, interwencja animatora, fixing,
dogrywka i faza przed otwarciem kolejnej sesji. W notowaniach ciągłych fazy sesji to: faza przed
otwarciem, fixing na otwarcie, notowania ciągłe, przed zamknięciem, fixing na zamknięcie i faza
przed otwarciem sesji w kolejnym dniu.
Harmonogram (fazy) sesji giedowej w systemie WARSET
Notowania jednolite z dwoma fixingami
Fazy sesji w systemie kursu jednolitego:
" przed otwarciem: składanie zleceń na otwarcie, publikowanie TKO (Teoretycznego Kursu
Otwarcia), brak transakcji
" interwencja: nie można składać nowych zleceń, animator rynku modyfikuje swoje
wcześniejsze zlecenia celem poprawy płynności papieru, jeśli papier nie ma animatora,
wszyscy uczestnicy rynku mogą modyfikować wcześniejsze zlecenia
" fixing: określenie kursu jednolitego i realizacja zleceń
" dogrywka: składanie i realizacja zleceń po cenie równej kursowi jednolitemu - cenie z
fixingu
" przed otwarciem: składanie zleceń na kolejną sesję
Fazy sesji w systemie notowań ciągłych:
" przed otwarciem: składanie zleceń na otwarcie, publikowanie TKO (Teoretycznego Kursu
Otwarcia), brak transakcji
" otwarcie (fixing): określenie kursu otwarcia, realizacja zleceń wprowadzonych do systemu
w fazie przed otwarciem, brak nowych zleceń
" notowania ciągłe: przyjmowanie zleceń i ich realizacja zgodnie z sytuacją rynkową
" przed zamknięciem: składanie zleceń na zamknięcie, brak transakcji
" zamknięcie (fixing): określenie kursu zamknięcia, realizacja zleceń wprowadzonych do
systemu w fazie przed zamknięciem
" przed otwarciem: składanie zleceń na otwarcie kolejnej sesji
V
ZLECENIA W WARSECIE
System giełdowy Warset daje możliwość korzystania z wielu różnego rodzaju zleceń
pozwalających na stosowanie różnorodnych strategii inwestycyjnych dostosowanych do celów i
potrzeb inwestora w konkretnych sytuacjach. Składając różne zlecenia inwestor może położyć
nacisk na różne aspekty realizacji transakcji - jedne zlecenia kładą nacisk na realizację po
określonej cenie, jeszcze inne uzależniają wykonanie od sytuacji na rynku.
Składając zlecenie inwestor musi określić:
" rodzaj oferty (kupno lub sprzedaż)
" limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu ceny
" termin ważności zlecenia
" nazwę papieru wartościowego/instrumetu finansowego, który chce kupić/sprzedać
" liczbę papierów wartościowych
" dodatkowe warunki wykonania zlecenia
Zlecenia z limitem ceny.
-
- 9 -
W tym zleceniu inwestor precyzyjnie określa cenę po jakiej chce kupić lub sprzedać dany papier
wartościowy. W przypadku kupna jest to cena, powyżej której składający zlecenie nie godzi się
na realizację zlecenia, zaś dla zleceń sprzedaży jest to cena, poniżej której inwestor nie jest
skłonny pozbyć się papierów.
Zlecenia bez limitu ceny.
" Zlecenia PCR - Po Cenie Rynkowej
mogą być wprowadzane na giełdę wyłącznie w trakcie notowań ciągłych z wyłączeniem
okresów równoważenia rynku i są realizowane po cenie pierwszego najlepszego zlecenia
przeciwstawnego. Niezrealizowana część zlecenia PCR staje się zleceniem z limitem ceny
równym kursowi po jakim dokonana została ostatnie transakcja. Zlecenia po cenie
rynkowej mogą zawierać dodatkowe warunki wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej.
" Zlecenia PCRO - Po Cenie Rynkowej na Otwarcie
stosowane przy fixingu, przyjmowane na giełdę w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie i
zamknięcie w systemie notowań ciągłych i systemie kursu jednolitego, oraz w okresach
równoważenia rynku. Realizowane odpowiednio po kursie otwarcia, zamknięcia, po kursie
jednolitym lub określonym w wyniku równoważenia. Niezrealizowana część zlecenia staje
się zleceniem z limitem ceny równym odpowiednio: kursowi otwarcia, zamknięcia, kursowi
jednolitemu lub kursowi określonemu w wyniku równoważenia rynku. Zlecenia te nie
mogą zawierać dodatkowych warunków limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości
ujawnianej. Nie mogą być również modyfikowane w fazie interwencji.
" Zlecenia PKC - Po Każdej Cenie
mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych
oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjÄ…tkiem fazy interwencji i fazy dogrywki. Zlecenia
te złożone w trakcie przyjmowania zleceń na otwarcie, na zamknięcie, na notowania
jednolite oraz w okresie równoważenia rynku podlegają realizacji odpowiednio po kursie
otwarcia, zamknięcia, kursie jednolitym lub kursie określonym w wyniku równoważenia
rynku. Zlecenia PKC nie podlegajÄ… modyfikacji w fazie interwencji. Natomiast w fazie
notowań ciągłych, z wyjątkiem okresów równoważenia rynku, jeżeli na realizację czeka co
najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny, zlecenie PKC podlega realizacji po
cenie lub cenach zgłoszonych wcześniej, a niezrealizowanych najlepszych zleceń
przeciwstawnych (odpowiednio sprzedaży lub kupna).
Jeżeli w chwili składania zleceń po każdej cenie w fazie notowań ciągłych w arkuszu nie ma
zleceń przeciwstawnych z limitem ceny, zapewniających pełną realizację zlecenia PKC,
rozpoczyna się proces równoważenia rynku, a zlecenie PKC traci ważność.
Należy pamiętać, że zlecenia PKC jak i PCRO nie są przyjmowane w przypadku warrantów, praw
poboru i na pierwszą sesję, na której notowany jest dany papier wartościowy. Dodatkowe
warunki wykonania zlecenia:
" z minimalną wielkością wykonania - Wmin
" warunek wielkości ujawnianej - WUJ
" zlecenia z limitem aktywacji - LimAkt
W przypadku zleceń z tym samym limitem ceny i warunkiem limitu aktywacji, o kolejności ich
realizacji decyduje:
" w fazie notowań ciągłych (z wyjątkiem równoważenia): czas przyjęcia - w przypadku
zleceń z tymi samymi limitami aktywacji, lub czas ujawnienia - w przypadku zleceń z
różnymi limitami aktywacji
" w przypadku zleceń realizowanych po kursie otwarcia (zamknięcia), kursie jednolitym,
kursie określonym w wyniku równoważenia - czas przyjęcia na giełdę.
Zlecenia z limitem aktywacji ujawnione w trakcie notowań ciągłych oraz w wyniku określenia
kursu otwarcia (zamknięcia), kursu jednolitego lub kursu określonego w wyniku równoważenia
pozostają w arkuszu zleceń jako zlecenia bez warunku limitu aktywacji.
Terminy ważności zleceń.
Zlecenia maklerskie mogą mieć termin ważności określony w formie konkretnej daty lub
oznaczony jako do końca sesji giełdowej, albo ważność domyślna , albo do pierwszego
wykonania, albo wykonaj lub anuluj. Zlecenie ważne do pierwszego wykonania obowiązuje do
momentu zawarcia pierwszej transakcji (lub pierwszych transakcji, jeżeli zlecenie realizowane
jest jednocześnie w kilku transakcjach). Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu
i może zostać zrealizowane częściowo. Jeżeli będzie zrealizowane częściowo, niezrealizowana
część traci ważność. Zlecenia te mogą być przekazane na giełdę we wszystkich fazach w
systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji.
-
- 10 -
Zlecenie z oznaczeniem ważności wykonaj lub anuluj ważne jest do momentu zawarcia pierwszej
transakcji (lub pierwszych transakcji, jeżeli zlecenie realizowane jest jednocześnie w kilku
transakcjach). Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu, ale wyłącznie w całości -
nie może być zrealizowane częściowo. W przypadku gdy układ zleceń w arkuszu po przeciwnej
stronie nie pozwala na realizację zlecenia w całości, traci ono ważność. Należy pamiętać, że jeżeli
w fazie notowań ciągłych lub w fazie dogrywki w chwili składania zlecenia z oznaczeniem
ważności do pierwszego wykonania albo wykonaj lub anuluj, w arkuszu zleceń brak zleceń
przeciwstawnych z limitem ceny umożliwiającym zawarcie transakcji, zlecenie traci ważność.
V
OGRANICZENIA WAHAC
KURSÓW
Zarówno w systemie kursu jednolitego, jak i w notowaniach ciągłych obowiązują ograniczenia
zmian ceny papierów wartościowych w stosunku do kursu odniesienia.
W notowaniach jednolitych kursem odniesienia jest ostatni kurs jednolity danego papieru. W
notowaniach ciągłych kursem odniesienia dla kursu otwarcia, kursu transakcyjnego oraz kursu
zamknięcia jest ostatni kurs zamknięcia. Na pierwszą sesję, na której notowany jest dany papier
wartościowy, przyjmuje się teoretyczną wysokość kursu odniesienia (jest ona podawana przez
Giełdę w formie komunikatu). Na sesji tej nie obowiązują również ograniczenia wahań kursów. W
przypadku papierów notowanych w systemie kursu jednolitego z dwukrotnym określaniem kursu,
ograniczenia wahań nie obowiązują wyłącznie w odniesieniu do pierwszego kursu jednolitego,
chyba że kurs ten nie został określony. W przypadku zmiany systemu notowań kursem
odniesienia na pierwszej sesji, na której notowany jest dany papier po zmianie systemu, jest
odpowiednio ostatni kurs zamknięcia lub ostatni kurs jednolity tego papieru z ostatniej sesji, na
której notowany był on przed zmianą systemu.
Notowania ciągłe
Dopuszczalne ograniczenia wahań kursów dla instrumentów notowanych w systemie notowań
ciągłych przedstawia tabela.
W przypadku zmiany ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia rynku, kursem
odniesienia jest odpowiednio górne lub dolne ograniczenie wahań obowiązujące przed
dokonaniem tej zmiany. W wyjątkowych przypadkach Zarząd Giełdy może określić inne zasady
ustalania kursu odniesienia. W przypadku równoważenia rynku, przewodniczący sesji może
zmienić ograniczenia wahań kursów danego papieru wartościowego, przy czym największe
dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia nie może przekroczyć 26,5% - w przypadku akcji i
10 punktów procentowych - w przypadku obligacji. Zarząd Giełdy może także wyrazić zgodę na
większe odchylenie.
Dla kontraktów terminowych na indeksy giełdowe i kursy walut w przypadku równoważenia
rynku, przewodniczący sesji może zmienić ograniczenia wahań, pod warunkiem uzyskania z
-
- 11 -
Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych potwierdzenia o uzupełnieniu przez uczestników
rozliczających depozytów zabezpieczających do wymaganego poziomu lub podjęcia przez
Depozyt innej decyzji umożliwiającej obrót.
Notowania jednolite
Ograniczenia wahań kursów dla instrumentów znajdujących się w notowaniach jednolitych
W przypadku rozszerzenia widełek największe dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia, nie
może przekroczyć odpowiednio 21 % - w przypadku akcji i praw do nowych akcji w systemie
notowań z dwukrotnym określaniem kursu jednolitego, chyba że członek Zarządu Giełdy wyrazi
zgodę na większe odchylenie.
W przypadku akcji notowanych w systemie notowań z dwukrotnym określeniem kursu jednolitego
(dwukrotnym fixingiem) istnieje dodatkowe ograniczenie maksymalnych wahań kursu w ciągu
sesji. Kurs jednolity akcji, w przypadku drugiego fixingu na danej sesji, może być wyższy lub
niższy od pierwszego fixingu w tym dniu najwyżej o 21 %, jednak nie więcej niż o 33,1% od
ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej sesji. Szczegółowy tryb zmiany ograniczeń wahań
kursów określa Zarząd Giełdy. Może on również zdecydować o zmianie lub zniesieniu ograniczeń
wahań kursów dla wybranych lub wszystkich papierów wartościowych.
V
OPIS TECHNICZNY
System transakcyjny Warset to modyfikacja i polska adaptacja najnowszej wersji systemu NSC
giełdy paryskiej. Działa w oparciu o jednostkę centralną - komputer TANDEM S 70006 firmy
Compaq - odpowiedzialny za prowadzenie notowań papierów wartościowych. W każdym Domu
Maklerskim znajdują się dwa serwery, których zadaniem jest zapewnienie połączenia z systemem
giełdowym, utrzymywanie kontaktu i gromadzenie informacji dotyczących zdarzeń na rynku.
Serwer zleceń SLE, łączący wszystkie terminale maklerskie danego biura z komputerem
centralnym poprzez sieć rozległą lub lokalną przyjmuje i wstępnie weryfikuje zlecenia składane
przez maklerów. Zlecenia formalnie poprawne są przekazywane do systemu giełdowego. Zwrotne
informacje dotyczące przesłanych zleceń pozwalają na bieżące śledzenie statusu zlecenia
odrzuceniu lub akceptacji i realizacji. Drugi serwer - informacji publicznych SLC magazynuje
informacje rynkowe o charakterze publicznym, uwzględniając zdarzenia powodujące zmiany w
arkuszu zleceń. Informacje te dostarczane są za pośrednictwem Satelitarnego Systemu
Dystrybucji Informacji Giełdowej. SLC gromadzi otrzymane komunikaty i buduje na ich podstawie
Publiczny Arkusz Zleceń, dostępny na wszystkich stacjach roboczych biura maklerskiego.
-