ZAKA
AD UBEZPIECZEC
SPOA
ECZNYCH
PODSTAWA WYMIARU
ORAZ WYSOKOŚĆ EMERYTURY
V Wprowadzenie
Niniejsza ulotka adresowana jest zarówno do osób dopiero ubiega-
jących się o emeryturę, jak i do tych, które to świadczenie już otrzymu-
ją, ale chcą je obliczyć jeszcze raz, bo np. znowu pracują albo odnalazły
brakujące świadectwa pracy, czy też dokumentację potwierdzającą
zarobki, które pozwolą na korzystniejsze obliczenie emerytury.
Ustawa emerytalna1 przewiduje kilka możliwości korzystniejsze-
go obliczenia wymienionego świadczenia, jednak nie wszyscy mogą
z nich skorzystać. Nie zawsze też na nowo ustalona emerytura będzie
wyższa od ostatnio wypłacanej.
Jeśli  po zapoznaniu się z tą ulotką  uznacie Państwo, że możliwe
jest uzyskanie emerytury w wyższej wysokości, należy zgłosić wniosek
w oddziale lub inspektoracie ZUS, który wypłaca Państwu emeryturę.
We wniosku prosimy o wskazanie, o co się Państwo ubiegają
(można przy tym skorzystać ze specjalnie opracowanych druków, któ-
re są dostępne w każdej jednostce ZUS). Może też okazać się, że będą
potrzebne dokumenty, które wcześniej nie zostały złożone w ZUS,
a teraz są konieczne do ponownego obliczenia emerytury, np. zaświad-
czenie o zatrudnieniu i zarobkach (druk ZUS Rp-7), legitymacja ubez-
pieczeniowa, świadectwo pracy lub zaświadczenie płatnika składek
potwierdzające przebyte okresy ubezpieczenia.
Przedłożenie kompletnego wniosku i  jeśli to możliwe  precy-
zyjne wskazanie, czego on dotyczy, pozwoli uniknąć postępowania
wyjaśniającego i znacznie skróci załatwianie sprawy.
Prezentowane niżej zasady uwzględniają stan prawny obowią-
zujący na dzień 1 marca 2008 r. W razie jakichkolwiek wątpliwości
1
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. nr 39 z 2004 r., poz. 353 z póz
n. zm.).
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 1
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 1
prosimy zwrócić się o pomoc do pracowników najbliższego oddziału
lub inspektoratu ZUS.
Przed dalszą lekturą tej ulotki dobrze będzie wiedzieć, co ozna-
czają takie terminy, jak: kwota bazowa, podstawa wymiaru, część
socjalna emerytury, wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru.
q Kwota bazowa to  ustalana corocznie  kwota stanowią-
ca 100% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej
z poprzedniego roku, pomniejszona o potrącone od ubezpieczonych
składki na ubezpieczenia społeczne. Kwota ta obowiązuje od 1 marca
każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku i ogła-
szana jest przez Prezesa GUS. Przy jej udziale obliczana jest podstawa
wymiaru emerytury oraz tzw. część socjalna emerytury.
q Na podstawę wymiaru składają się zarobki, ale tylko te, któ-
re stanowią podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne
(przed 1999 r.) lub na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (począwszy
od 1 stycznia 1999 r.), oraz kwoty, od których nie ma obowiązku opła-
cania składek, a które jednak podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu
podstawy wymiaru: na przykład kwoty zasiłków (np. chorobowego
czy opiekuńczego), świadczeń (np. wyrównawczego czy rehabilita-
cyjnego), wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, rekompensat
pieniężnych z tytułu niepodwyższania płac w sferze budżetowej.
q Część socjalna emerytury to 24% kwoty bazowej przyjętej do
obliczenia wysokości emerytury.
q Wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru to ustalona procentowo
relacja sumy zarobków i innych wypłat przyjmowanych do obliczenia
podstawy wymiaru emerytury we wszystkich latach kalendarzowych,
które przyjmowane są do obliczenia tej podstawy, do przeciętnego wy-
nagrodzenia w danym roku kalendarzowym, podzielona przez 10 lub 20
(w zależności od liczby lat, z jakiej ustalana jest podstawa wymiaru).
I. INFORMACJE PODSTAWOWE
V Jak się ustala podstawę wymiaru emerytury dla osoby
nieuprawnionej do żadnego świadczenia emerytalno-rentowego?
Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się zarobki uzy-
skane w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych
przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, po-
2 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
przedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek
o emeryturę.
Jeżeli w którymkolwiek z 10 kolejnych tych lat kalendarzowych
wnioskodawca nie osiągał zarobków przez cały rok lub część roku,
rok ten nie podlega wyłączeniu, a do ustalenia podstawy wymia-
ru przyjmuje się zarobki w faktycznie uzyskanej wysokości lub też
w wysokości zerowej.
Przykład
Osoba, ubiegająca się o emeryturę w 2008 r., do ustalenia podstawy
wymiaru od zarobków uzyskanych w 10 latach kalendarzowych musi
wskazać zarobki uzyskane w dwudziestoleciu 1988-2007. W okresie tym
pracowała z przerwami, a wraz z wnioskiem o emeryturę przedłożyła wy-
kaz zarobków uzyskanych w latach 1996-2005. W 1999 r. nie pracowała,
a więc nie osiągnęła żadnych zarobków, a w 2000 r. pracowała jedynie przez
trzy miesiące. Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury za 1999 r. zosta-
nie przyjęte wynagrodzenie  zerowe , a za 2000 r.  faktycznie uzyskane.
Na wniosek ubezpieczonego możliwe jest także ustalenie podsta-
wy wymiaru emerytury od zarobków z okresu 20 lat kalendarzowych
dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, po-
przedzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę.
W przypadku wskazywania zarobków z okresu 20 lat nie ma żad-
nych ograniczeń czasowych do wskazania tych lat. Mogą to być więc
zarobki uzyskane zarówno 10, jak i 30 lat temu, muszą jednak przypa-
dać przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Nie muszą to być
też kolejne lata kalendarzowe.
Wymaga się natomiast, aby wśród wspomnianych wyżej 20 lat
wskazać wyłącznie te, w których osoba ubiegająca się o emeryturę
podlegała ubezpieczeniu społecznemu (jeśli wskazuje lata przypadają-
ce przed 1999 r.) lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (gdy
lata te przypadają począwszy od 1999 r.).
V Jak się oblicza podstawę wymiaru emerytury?
W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury:
q oblicza się sumę zarobków (tj. kwot stanowiących podstawę
wymiaru składek) oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru
składek, przyjmowanych jednak do ustalenia podstawy wymiaru
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 3
świadczenia (np. zasiłki chorobowe), oddzielnie dla każdego roku
z wybranych przez ubezpieczonego lat kalendarzowych,
q oblicza się stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty prze-
ciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyra-
żając go w procentach, z zaokrągleniem do setnej części procentu,
q oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi
wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru,
q wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru (po ograniczeniu go
do 250%) mnoży się przez kwotę bazową.
Dla umożliwienia Państwu dokonania przybliżonego obliczenia
podstawy wymiaru przedstawiamy wykaz przeciętnych wynagrodzeń
w latach 1950-2007.
Lata Przeciętne wynagrodzenie w zł Lata Przeciętne wynagrodzenie w zł
1950 6 612 (551 2 12) 1979 63 924 (5327 2 12)
1951 7 188 (599 2 12) 1980 72 480 (6040 2 12)
1952 7 824 (652 2 12) 1981 92 268 (7689 2 12)
1953 11 040 (920 2 12) 1982 139 572 (11 631 2 12)
1954 11 700 (975 2 12) 1983 173 700 (14 475 2 12)
1955 12 096 (1008 2 12) 1984 202 056 (16 838 2 12)
1956 13 416 (1118 2 12) 1985 240 060 (20 005 2 12)
1957 15 348 (1279 2 12) 1986 289 140 (24 095 2 12)
1958 16 176 (1348 2 12) 1987 350 208 (29 184 2 12)
1959 17 436 (1453 2 12) 1988 637 080 (53 090 2 12)
1960 18 720 (1560 2 12) 1989 2 481 096 (206 758 2 12)
1961 19 500 (1625 2 12) 1990 12 355 644 (1 029 637 2 12)
1962 20 160 (1680 2 12) 1991 21 240 000 (1 770 000 2 12)
1963 21 156 (1763 2 12) 1992 35 220 000 (2 935 000 2 12)
1964 21 792 (1816 2 12) 1993 47 940 000 (3 995 000 2 12)
1965 22 404 (1867 2 12) 1994 63 936 000 (5 328 000 2 12)
1966 23 208 (1934 2 12) 1995 8 431,44 (702,62 2 12)
1967 24 192 (2016 2 12) 1996 10 476,00 (873,00 2 12)
1968 25 272 (2106 2 12) 1997 12 743,16 (1061,93 2 12)
1969 26 088 (2174 2 12) 1998 14 873,88 (1239,49 2 12)
1970 26 820 (2235 2 12) 1999 20 480,88 (1706,74 2 12)
1971 28 296 (2358 2 12) 2000 23 085,72 (1923,81 2 12)
1972 30 108 (2509 2 12) 2001 24 742,20 (2061,85 2 12)
1973 33 576 (2798 2 12) 2002 25 598,52 (2133,21 2 12)
1974 38 220 (3185 2 12) 2003 26 417,64 (2201,47 2 12)
1975 46 956 (3913 2 12) 2004 27 474,84 (2289,57 2 12)
1976 51 372 (4281 2 12) 2005 28 563,48 (2380,29 2 12)
1977 55 152 (4596 2 12) 2006 29 726,76 (2477,23 2 12)
1978 58 644 (4887 2 12) 2007 32 292,36 (2691,03 2 12)
4 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
V Jak ZUS obliczy wysokość emerytury?
Wysokość emerytury to:
q 24% kwoty bazowej,
q po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok składkowy, z uwzględ-
nieniem pełnych miesięcy,
q po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok nieskładkowy,
z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Do obliczenia wysokości emerytury przyjmuje się kwotę bazową
obowiązującą w dniu przyznania świadczenia, tj.:
 w miesiącu, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę  jeśli
ubezpieczony przed tym miesiącem spełnił już wszystkie warunki wy-
magane do jej przyznania,
 w miesiącu, w którym zostały spełnione warunki wymagane do
przyznania emerytury  jeśli wniosek o jej przyznanie został zgłoszony
wcześniej, w okresie obowiązywania poprzedniej kwoty bazowej.
V Jak się ustala podstawę wymiaru emerytury
dla osób uprawnionych już wcześniej
do renty z tytułu niezdolności do pracy?
Osoby, które w dniu ubiegania się o emeryturę były uprawnione
do renty z tytułu niezdolności do pracy (zwanej dalej rentą), do obli-
czenia podstawy wymiaru emerytury mogą wskazać:
1) zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty albo
2) zarobki z okresu:
 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych z 20 lat poprze-
dzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, lub
 dowolnych 20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu
podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia
wniosku o emeryturę.
Mogą to być:
 inne zarobki, tj. uzyskane w innym okresie niż te, które przy-
jęto do obliczenia podstawy wymiaru renty, albo
 te same zarobki, jakie zostały przyjęte do obliczenia podstawy wy-
miaru renty, jeśli można je przyjąć także do ustalenia podstawy wymiaru
emerytury (tj. jeżeli są to zarobki z okresu wskazanego w pkt 2).
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 5
V Jak ZUS zwaloryzuje podstawę wymiaru renty?
Jeżeli podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru
renty, podstawę tę przyjmuje się w wysokości uwzględniającej rewa-
loryzację i wszystkie waloryzacje od przyznania renty do przyznania
emerytury.
Przykład
Jeżeli podstawę wymiaru emerytury przyznanej od marca 2008 r.
stanowi podstawa wymiaru renty przyznanej w lipcu 2002 r., to ZUS
uwzględni waloryzacje: od 1 marca 2003 r. (wskaz
nik waloryzacji
103,7%), od 1 marca 2004 r. (wskaz
nik waloryzacji 101,8%), od 1 mar-
ca 2006 r. (wskaz
nik waloryzacji 106,2%) oraz od 1 marca 2008 r.
(wskaz
nik waloryzacji 106,5%).
Z wymienionej możliwości ustalenia podstawy wymiaru eme-
rytury mogą skorzystać wyłącznie osoby, które  ubiegając się
o to świadczenie  są uprawnione do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Nie dotyczy ona tych osób, które wprawdzie wcześniej były
uprawnione do renty, lecz prawo to straciły np. wskutek odzyskania
zdolności do pracy.
V Jak ZUS obliczy wysokość emerytury
z podstawą wymiaru taką jak przy rencie?
Każda emerytura  również i ta, na którą przechodzi się po ren-
cie, a do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjmuje się pod-
stawę wymiaru renty  to suma:
q 24% kwoty bazowej,
q po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok składkowy, z uwzględ-
nieniem pełnych miesięcy,
q po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok nieskładkowy,
z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Sposób obliczenia wysokości emerytury (a konkretnie kwota
bazowa, jaka zostanie przyjęta do obliczenia części socjalnej) będzie
zależał od tego, czy przyszły emeryt przez co najmniej 30 miesięcy
wykonywał jako rencista pracę zarobkową i podlegał z tego tytułu
ubezpieczeniu.
6 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
Bez takiego (udowodnionego) okresu ubezpieczenia wysokość eme-
rytury zostanie obliczona od kwoty bazowej przyjętej do obliczenia renty.
Następnie emerytura zostanie odpowiednio podwyższona o wszystkie
waloryzacje od dnia przyznania renty do dnia przyznania emerytury.
Przykład
Osobie pobierającej rentę, przyznaną od lipca 1998 r., została przy-
znana emerytura od marca 2008 r. Rencista nie pracował po przyznaniu
świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru wskazał zarobki z 9 kolej-
nych lat kalendarzowych, tj. 1980-1988, wybranych z 18 lat poprzedza-
jących rok zgłoszenia wniosku o rentę, a więc z lat 1980-1997. Były to
najlepsze zarobki, bowiem po 1988 r. zainteresowany miał przerwy w za-
trudnieniu i uzyskiwał znacznie niższe wynagrodzenie. Wskaz
nik wyso-
kości podstawy wymiaru renty wynosił 101,2%. Udowodniony staż eme-
rytalny to 28 lat okresów składkowych i 2 lata okresów nieskładkowych.
Do obliczenia wysokości renty przyjęto kwotę bazową 1147,29 zł, która
 po podwyższeniu do 100% przeciętnego wynagrodzenia  od 1 mar-
ca 2008 r. wynosi 1182,77 zł. Podstawa wymiaru wynosi więc 1196,96 zł
(1182,77 zł � 101,2%). Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury przy-
jęto podstawę wymiaru renty.
Emerytura wynosi zatem:
q 24% kwoty bazowej  283,86 zł,
q za okresy składkowe  435,69 zł,
q za okresy nieskładkowe  16,76 zł.
Razem: 736,31 zł.
Tak ustalona emerytura oraz podstawa jej wymiaru będzie podlegała
podwyższeniu w ramach waloryzacji, jakie były przeprowadzone w okre-
sie od lipca 1998 r. do marca 2008 r.
Dla zilustrowania tego mechanizmu prezentujemy kolejne etapy ob-
liczenia emerytury i podstawy jej wymiaru:
q od 1 września 1998 r.2  wskaz
nik waloryzacji 105,25%  wysokość
emerytury to 775,03 zł (61,52% � 1259,80 zł), a podstawy wymiaru to
1259,80 zł (1196,96 zł � 105,25%),
q od 1 czerwca 1999 r.  wskaz
nik waloryzacji 108,7%  wysokość
emerytury to 842,46 zł (775,03 zł � 108,7%), a podstawy wymiaru 1369,40 zł
(1259,80 zł � 108,7%),
2
UWAGA: We wrześniu 1998 r. waloryzacja polegała na pomnożeniu wskaz
nika
wysokości świadczenia, stanowiącego iloraz kwoty świadczenia i podstawy jego wy-
miaru, przez zwaloryzowaną podstawę wymiaru tego świadczenia.
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 7
q od 1 czerwca 2000 r.  wskaz
nik waloryzacji 104,3%  wysokość
emerytury to 878,69 zł (842,46 zł � 104,3%), a podstawy wymiaru to
1428,28 zł (1369,40 zł � 104,3%),
q od 1 czerwca 2001 r.  wskaz
nik waloryzacji 112,7%  wysokość
emerytury to 990,28 zł (878,69 zł � 112,7%), a podstawy wymiaru to
1609,67 zł (1428,28 zł � 112,7%),
q od 1 czerwca 2002 r.  wskaz
nik waloryzacji 100,5%  wysokość
emerytury to 995,23 zł (990,28 zł � 100,5%), a podstawy wymiaru to
1617,72 zł (1609,67 zł � 100,5%),
q od 1 marca 2003 r.  wskaz
nik waloryzacji 103,7%  wysokość
emerytury to 1032,05 zł (995,23 zł � 103,7%), a podstawy wymiaru to
1677,58 zł (1617,72 zł � 103,7%),
q od 1 marca 2004 r.  wskaz
nik waloryzacji 101,8%  wysokość
emerytury to 1050,63 zł (1032,05 zł � 101,8%), a podstawy wymiaru to
1707,78 zł (1677,58 zł � 101,8%),
q od 1 marca 2006 r.  wskaz
nik waloryzacji 106,2%  wysokość
emerytury to 1115,77 zł (1050,63 zł � 106,2%), a podstawy wymiaru to
1813,66 zł (1707,78 zł � 106,2%),
q od 1 marca 2008 r.  wskaz
nik waloryzacji 106,5%  wysokość
emerytury to 1188,30 zł (1115,77 zł � 106,5%), a podstawy wymiaru to
1931,55 zł (1813,66 zł � 106,5%).
Emerytura przyznana od marca 2008 r. wynosi więc 1188,30 zł.
Jeśli osoba ubiegająca się o emeryturę podlegała ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez co
najmniej 30 miesięcy po przyznaniu renty, to:
 podstawa wymiaru emerytury zostanie obliczona od tej samej
kwoty bazowej, od której obliczono rentę, a następnie odpowiednio
zwaloryzowana,
 część socjalna emerytury (tzn. ten składnik emerytury, który
stanowi 24% kwoty bazowej) zostanie obliczona jako 24% kwoty bazo-
wej obowiązującej w dniu przyznania tej emerytury,
 część emerytury zależna od podstawy wymiaru i okresów
składkowych i nieskładkowych zostanie obliczona od zwaloryzowanej
podstawy wymiaru.
Przykład
Renta została przyznana od sierpnia 1997 r. Wskaz
nik wysokości
podstawy wymiaru wynosił 93,92%, a do obliczenia wysokości renty
zastosowano kwotę bazową w wysokości 936,05 zł. Po podwyższeniu do
8 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
100% przeciętnego wynagrodzenia kwota bazowa przyjęta do obliczenia
wysokości renty  od 1 marca 2008 r.  wynosi 985,32 zł.
Rencistka spełniła warunki wymagane do przyznania wcześniej-
szej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach
i w kwietniu 2008 r. zgłosiła stosowny wniosek. Od listopada 2002 r.
do lutego 2006 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Na
jej staż emerytalny składają się: 24 lata okresów składkowych i 2 lata
okresów nieskładkowych.
W pierwszej kolejności ustala się podstawę wymiaru, a następ-
nie waloryzuje się ją we wszystkich terminach waloryzacji do dnia
przyznania emerytury. Podstawa wymiaru emerytury, którą stanowi
podstawa wymiaru renty, wynosi 925,41 zł (985,32 zł � 93,92%).
Teraz kolejne waloryzacje:
q od 1 września 1997 r.  wskaz
nikiem 105,2%  podstawa wymiaru
to 973,53 zł,
q od 1 marca 1998 r.  wskaz
nikiem 105,25%  podstawa wymiaru
to 1024,64 zł,
q od 1 września 1998 r.  wskaz
nikiem 105,25%  podstawa wymia-
ru to 1078,43 zł,
q od 1 czerwca 1999 r.  wskaz
nikiem 108,7%  podstawa wymiaru
to 1172,25 zł,
q od 1 czerwca 2000 r.  wskaz
nikiem 104,3%  podstawa wymiaru
to 1222,66 zł,
q od 1 czerwca 2001 r.  wskaz
nikiem 112,7%  podstawa wymiaru
to 1377,94 zł,
q od 1 czerwca 2002 r.  wskaz
nikiem 100,5%  podstawa wymiaru
to 1384,83 zł,
q od 1 marca 2003 r.  wskaz
nikiem 103,7%  podstawa wymiaru to
1436,07 zł,
q od 1 marca 2004 r.  wskaz
nikiem 101,8%  podstawa wymiaru to
1461,92 zł,
q od 1 marca 2006 r.  wskaz
nikiem 106,2%  podstawa wymiaru to
1552,56 zł,
q od 1 marca 2008 r.  wskaz
nikiem 106,5%  podstawa wymiaru to
1653,48 zł.
Zwaloryzowana podstawa wymiaru wynosi 1653,48 zł.
Część należna za okresy składkowe wynosi 515,89 zł (po 1,3% pod-
stawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych), a część należna za
okresy nieskładkowe  23,15 zł (po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok
okresów nieskładkowych). Razem: 539,04 zł.
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 9
Do tego dodajemy część socjalną emerytury wynoszącą 24% kwo-
ty bazowej obowiązującej w dniu przyznania emerytury, tj. kwoty
2275,37 zł. Wynosi ona 546,09 zł.
Od kwietnia 2008 r. (miesiąc, od którego ustalono prawo do emery-
tury) wysokość emerytury wynosi 1085,13 zł.
V Kiedy opłaca się przyjęcie podstawy wymiaru renty
do obliczenia emerytury?
Przyjęcie podstawy wymiaru renty do obliczenia emerytury jest
korzystne dla osób, które przeszły na rentę dość dawno (z pewnością
przed 1 stycznia 1999 r.) i rentę tę wyliczono od zarobków np. z 12 mie-
sięcy albo kolejnych 24 miesięcy z ostatnich 12 lat zatrudnienia, czy też
z 3, 4 lub 7 lat kalendarzowych (a nie z kolejnych 10 lub dowolnych 20,
jak to jest wymagane przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury),
a przy ubieganiu się o emeryturę:
q nie mogą udowodnić zarobków wymaganych do zastosowania
aktualnej kwoty bazowej,
q przedstawione zarobki są na tyle niższe od przyjętych przy
obliczaniu renty, że emerytura byłaby niższa niż wyliczona od zwalo-
ryzowanej podstawy wymiaru renty.
Przykład 1
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy została przyznana
od 1 lutego 1992 r. W chwili składania wniosku 45-letni ubezpieczony
udowodnił 26-letni staż pracy, przy czym cały ten okres podlegał ubez-
pieczeniu z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Zatrudnienie
ustało 31 grudnia 1991 r.
Do ustalenia podstawy wymiaru zainteresowany przedłożył wykaz
zarobków uzyskanych w latach 1980-1991, z prośbą o ustalenie tej podsta-
wy w najkorzystniejszej wysokości.
Do obliczenia podstawy wymiaru renty organ rentowy przyjął
najkorzystniejsze zarobki, uzyskane w kolejnych 3 latach kalendarzo-
wych, tj. 1989-1991. Wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru wynosił
198,89%.
Po przyznaniu renty uprawniony nie wykonywał żadnej pracy zarob-
kowej, a więc nie podlegał ubezpieczeniom społecznym.
W grudniu 2007 r. rencista ukończył 60 lat, a w styczniu 2008 r.
zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę, przewidzianą dla mężczyzn
10 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którzy ukończyli 60 lat, udowodnili
co najmniej 25-letni staż emerytalny i zostali uznani za całkowicie nie-
zdolnych do pracy, a także spełnili pozostałe warunki wskazane w art. 29
ustawy emerytalnej.
We wniosku o emeryturę zainteresowany zaznaczył, aby za podstawę
wymiaru emerytury przyjęta została podstawa wymiaru renty.
Wnioskodawca nie pracował po przyznaniu renty, a z dwudzie-
stolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, tj. z lat
1988-2007, do ustalenia podstawy wymiaru mógłby przedłożyć zarob-
ki z lat 1988-1991, tj. z 4 lat. Dopełnienie tych lat kolejnymi 6 latami,
w celu ustalenia podstawy wymiaru od zarobków z 10 kolejnych lat
kalendarzowych, oznacza przyjęcie za te 6 lat zarobków zerowych.
Wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru obliczony od tych zarobków
wynosiłby 82,20%, a emerytura obliczona od tej podstawy wymiaru
byłaby niższa od emerytury, do obliczenia której przyjęto zwaloryzo-
waną podstawę wymiaru renty.
Przykład 2
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy została przyznana
od 1 paz
dziernika 1994 r. pracownikowi, który w chwili składania wnio-
sku miał 46 lat i legitymował się 23-letnim okresem zatrudnienia wyko-
nywanego w ramach stosunku pracy. W dziesięcioleciu poprzedzającym
rok zgłoszenia wniosku o rentę zainteresowany pracował z przerwami,
udowodnił jednak wymagane 5 lat okresów składkowych. Do ustalenia
podstawy wymiaru przedłożył wykaz zarobków z lat 1987-1991, a wskaz
-
nik wysokości podstawy wymiaru wynosił 56,89%.
Po przyznaniu renty zainteresowany pozostawał w zatrudnieniu
przez 7 miesięcy w 1995 r., 8 miesięcy w 1997 r., 5 miesięcy w 1999 r.,
8 miesięcy w 2003 r. i 7 miesięcy w 2005 r. A
ącznie po przyznaniu renty
przepracował 35 miesięcy.
W marcu 2008 r. zainteresowany złożył wniosek o emeryturę,
ukończył bowiem 60 lat, udowodnił ponad 25-letni staż emerytalny,
jest całkowicie niezdolny do pracy, a ostatnio podlegał ubezpieczeniu
pracowniczemu. Zainteresowany przedłożył wykaz wszystkich zarobków,
jakimi dysponował, jednak w każdym przypadku emerytura obliczona
z ich uwzględnieniem byłaby niższa od emerytury obliczonej od zwalory-
zowanej podstawy wymiaru renty. Należy zaznaczyć, że w tym przypadku
część socjalna emerytury obliczana jest od kwoty bazowej 2275,37 zł.
Wnioskodawca pozostawał bowiem w ubezpieczeniu przez co najmniej
30 miesięcy po przyznaniu renty.
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 11
V Kiedy ZUS przyjmie do ustalenia
podstawy wymiaru emerytury zarobki
wskazane już do ustalenia
podstawy wymiaru renty?
Przyjęcie do ustalenia podstawy wymiaru emerytury tych
samych zarobków, jakie zostały przyjęte do obliczenia podstawy
wymiaru renty, możliwe jest tylko wtedy, gdy zostały one uzyskane
w okresie:
 kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z dwudzie-
stolecia poprzedzającego rok, w którym zgłoszono wniosek o eme-
ryturę,
 dowolnie wybranych, z całego okresu ubezpieczenia, 20 lat
kalendarzowych również poprzedzających rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę.
ZUS nie ustali zatem podstawy wymiaru przy zastosowaniu
wskaz
nika wysokości podstawy wymiaru od zarobków przyjętych do
obliczenia podstawy wymiaru renty, jeżeli:
q zostały wskazane z okresu krótszego niż 10 kolejnych lat
kalendarzowych (dotyczy to wszystkich rent przyznanych przed
1 stycznia 1999 r., kiedy to podstawa wymiaru renty była ustala-
na z ostatnich 12 miesięcy lub kolejnych 24 miesięcy z ostatnich
12 lat zatrudnienia, albo z okresu od 3 do 9 kolejnych lat kalenda-
rzowych),
q zostały uzyskane w 10 kolejnych latach kalendarzowych, jed-
nak sprzed dwudziestolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę.
V Kiedy ZUS przyjmie do ustalenia
podstawy wymiaru emerytury zarobki
inne niż wskazane już do ustalenia
podstawy wymiaru renty?
Każdy rencista przy ubieganiu się o emeryturę może wskazać
zarobki inne niż te przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru renty, co
nie oznacza, że mogą to być zarobki z krótszego okresu.
Podkreślamy, że mogą to być wyłącznie zarobki uzyskane
w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z dwudzie-
12 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
stolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, lub
z dowolnie wybranych 20 lat podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym, również i w tym przypadku poprzedzających rok zgłoszenia
wniosku o emeryturę.
V Jak ZUS obliczy emeryturę,
do której ustalenia wskazano zarobki?
Wysokość emerytury oraz podstawę jej wymiaru, do ustalenia
której zostały wskazane zarobki (te same co do renty lub uzyskane
w innym okresie  o ile mogą być przyjęte do ustalenia podstawy
wymiaru emerytury), oblicza się przy zastosowaniu kwoty bazowej
obowiązującej w dniu przyznania emerytury.
Jest to więc kwota bazowa obowiązująca:
 w miesiącu, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę,
albo
 w miesiącu, w którym zostały spełnione wszystkie warunki
wymagane do przyznania emerytury, jeżeli wniosek został zgłoszony
przed ich spełnieniem.
V Podsumowanie
Osoba wcześniej uprawniona do renty, ubiegając się o emeryturę,
może wnioskować:
r o przyjęcie do obliczenia emerytury podstawy wymiaru renty
 wówczas emerytura zostanie obliczona, w całości lub w części zależ-
nej od podstawy wymiaru i okresów ubezpieczenia, od tej samej kwoty
bazowej co renta i odpowiednio zwaloryzowana,
r o przyjęcie zarobków z innego okresu niż wskazane do oblicze-
nia renty  wtedy emerytura zostanie w całości obliczona od kwoty
bazowej obowiązującej w dniu przyznania emerytury,
r o przyjęcie tych samych zarobków, jakie zostały przyjęte do
obliczenia renty (o ile mogą stanowić podstawę wymiaru emerytury)
 wówczas emerytura zostanie w całości obliczona od kwoty bazowej
obowiązującej w dniu przyznania emerytury.
Wymieniona osoba może także:
q nie wskazać sposobu ustalenia podstawy wymiaru,
q wnioskować o wybranie najkorzystniejszego wariantu.
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 13
II. ZMIANA SPOSOBU USTALENIA PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY
Jeżeli istnieją przesłanki, by sądzić, że podstawa wymiaru emery-
tury może być ustalona w korzystniejszy sposób, możliwe jest zgłosze-
nie wniosku o jej ponowne ustalenie.
Osoba, której do ustalenia emerytury przyjęto:
q zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty  może w każdym
czasie zgłosić wniosek o obliczenie emerytury od podstawy wymiaru
ustalonej na nowo: albo od tych samych zarobków co wskazane do
obliczenia renty, albo od innych, nowych;
q zarobki inne niż do ustalenia podstawy wymiaru renty  może
w każdej chwili złożyć wniosek o przyjęcie za podstawę wymiaru
emerytury zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty albo tych sa-
mych zarobków, jakie zostały przyjęte do ustalenia podstawy wymia-
ru renty;
q te same zarobki co do ustalenia podstawy wymiaru renty
 może w każdej chwili złożyć wniosek o przyjęcie za podstawę wy-
miaru emerytury zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty.
III. PRZELICZENIE PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY
Ten, kto już wyczerpał możliwości ustalenia podstawy wymiaru
emerytury, jakie wskazaliśmy w części II ulotki, a więc:
 od zarobków  nowych lub tych samych, jakie przyjęto do ob-
liczenia podstawy wymiaru renty,
 od podstawy wymiaru renty,
ma jeszcze możliwość przeliczenia emerytury z uwzględnieniem
zarobków uzyskanych zarówno przed jej przyznaniem (jeśli uzyska
dokumentację potwierdzającą wyższe zarobki niż wskazane do obli-
czenia emerytury), jak i po jej przyznaniu (jeśli pracował po przejściu
na emeryturę i osiągał korzystne zarobki).
Możliwość takiego przeliczenia dotyczy również wszystkich pozo-
stałych uprawnionych do emerytury, a więc także osób, które:
q przed przyznaniem emerytury nie były uprawnione do innego
świadczenia emerytalno-rentowego przyznanego przez ZUS lub były
uprawnione do takiego świadczenia, ale prawo to ustało przed przej-
ściem na emeryturę,
q były uprawnione do wcześniejszej emerytury lub do świadcze-
nia przedemerytalnego.
14 �# Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury
V Przeliczenie
podstawy wymiaru emerytury
od zarobków uzyskanych przed jej przyznaniem
Emeryci, którzy wskazali już do ustalenia podstawy wymiaru
zarobki, a póz
niej np. uzyskali dokumentację o wyższych zarobkach,
uzyskanych w innym okresie, mogą w każdej chwili zgłosić wniosek
o ponowne obliczenie emerytury od podstawy wymiaru uwzględniają-
cej te korzystniejsze zarobki.
Warunkiem tego przeliczenia jest:
 wskazanie zarobków uzyskanych w ciągu 10 kolejnych lat
kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających bez-
pośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub wniosek
o przeliczenie podstawy jej wymiaru, albo z dowolnie wybranych
20 lat podlegania ubezpieczeniom społecznym,
 wskaz
nik wysokości podstawy wymiaru musi być wyższy niż
poprzednio ustalony.
Emerytura zostanie ponownie obliczona przy zastosowaniu tej
samej kwoty bazowej.
V Przeliczenie podstawy wymiaru emerytury
od zarobków uzyskanych po jej przyznaniu
Ten, kto pracował po przejściu na emeryturę i osiągał korzystne
zarobki, może zgłosić wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z ich
uwzględnieniem.
Do przeliczenia podstawy wymiaru należy wskazać zarobki
(uzyskane w całości lub w części po przyznaniu emerytury) z 10 ko-
lejnych lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalenda-
rzowych poprzedzających rok, w którym zgłoszono wniosek o prze-
liczenie, lub z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych ubezpie-
czenia.
ZUS dokona przeliczenia, jeżeli wskaz
nik wysokości podstawy
wymiaru będzie wyższy od ustalonego poprzednio.
Wysokość emerytury oraz podstawa jej wymiaru zostanie obli-
czona od kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku
o przeliczenie.
Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury �# 15
Emeryci, którzy nie pobierali emerytury wskutek zawieszenia
prawa (np. osiągali zarobki przekraczające 130% przeciętnego wyna-
grodzenia lub kontynuowali, bez rozwiązania stosunku pracy, zatrud-
nienie), do przeliczenia nie muszą wykazywać wyższych zarobków.
Mogą więc wskazać zarobki niższe  uzyskane, w całości lub w części,
po przyznaniu emerytury.
W takim przypadku ZUS również obliczy emeryturę od kwoty ba-
zowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie podsta-
wy wymiaru emerytury, jednak nie w każdym przypadku przeliczenie
pozwoli na ustalenie emerytury wyższej niż poprzednia.
Jeżeli w wyniku ponownego obliczenia emerytura będzie niższa
 świadczenie to przysługuje w dotychczasowej wysokości.
ZUS przeliczy także podstawę wymiaru  nawet jeżeli wskaz
nik
jej wysokości jest niższy lub równy poprzedniemu  temu emerytowi,
który do nowego ustalenia wskaże zarobki wyłącznie z okresu po
przyznaniu emerytury i pod warunkiem, że wskaz
nik wysokości pod-
stawy wymiaru wyniesie co najmniej 130%.
Również i w tym przypadku ZUS przyjmuje do przeliczenia kwo-
tę bazową obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie.
Warszawa, marzec 2008 r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Departament Świadczeń Pieniężnych)
00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16
Skład: Poligrafia ZUS w Warszawie. Zam. 497/08.
Druk: Wydz. Poligr. ZUS w Szczecinie. Nakł. 20 000 egz. Zam. nr 163/08.