1
Instytut Położnictwa i Pielęgniarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu,
Celem badań była ocena okoliczno-
dyrektor Instytutu prof. dr hab. med. Tadeusz Pisarski
S
ci rozpoznania choroby oraz reak- 2
Katedra Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego
cje kobiet na postawioną diagnozę, im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik Katedry dr hab. Krystyna Jaracz
subiektywna ocena przygotowania
do zabiegu operacyjnego, okreS
le-
nie zakresu opieki, jakiej udzielono
badanym po mastektomii, a także
ocena wpływu edukacji pacjentek
po mastektomii na dalsze funkcjo-
Funkcjonowanie kobiet
nowanie w życiu codziennym.
U 50% ankietowanych rozpoznanie
po mastektomii jako ocena
choroby nastąpiło podczas samoba-
dania piersi. Reakcją, jaką zadekla-
efektywności leczenia, opieki
rowały badane, był lęk przed
przyszłoS
cią. Pozytywnie oceniło
przygotowanie do operacji mastek-
pielęgniarskiej oraz edukacji
tomii 71,7% pacjentek, którym
udzielono pomocy psychologicznej
Functioning of women after mastectomy as efficiency
oraz informacji, np. na temat prze-
treatment, nursing care and education
biegu operacji.
Po operacji 61,7% badanych
wsparcia udzieliła rodzina i przyja-
Katarzyna Lewandowska1, Grażyna Bączyk1,2
ciele; 3% operowanych uzyskało
wsparcie od lekarza prowadzącego.
Pełna informacja na temat okresu
Wstęp stępu w terapii, poprawa sytuacji
pooperacyjnego, edukacja w zakre-
zdrowotnej w tym zakresie następuje
W Polsce od wielu lat wzrasta
sie pielęgnacji oraz czynnoS
ci dnia
bardzo powoli, a współczynnik zacho-
zachorowalnoS
ć na raka piersi,
codziennego ułatwia życie kobiet
rowalnoS
ci zwiększa się wraz z wie-
a w ostatnich latach zjawisko to przy-
po mastektomii.
kiem kobiety [1].
brało na sile. Wzrost zachorowalnoS
ci
Zależnie od wielkoS
ci zmiany
dotyczy zwłaszcza nowotworów pier-
Słowa kluczowe: funkcjonowanie,
w piersi, jej umiejscowienia, stopnia
si u kobiet w wieku pomenopauzal-
mastektomia, edukacja.
agresywnoS
ci, zajęcia pachowych wę-
nym i związany jest ze zmianą stylu
złów chłonnych oraz stopnia ograni-
życia kobiet polskich, szczególnie
czenia nowotworu od zdrowych tka-
tych elementów, które wpływają bez-
nek w leczeniu operacyjnym raka
poS
rednio na metabolizm hormonalny.
piersi stosowane są różne metody.
Zmiany te widoczne są także w różni-
Ogólnie można stwierdzić, że istnieje
cach w zachorowalnoS
ci i umieralno-
kilka rodzajów operacji i wybór doko-
S
ci na nowotwory złoS
liwe w mieS
cie
nywany jest w odniesieniu do konkret-
i na wsi. CzęS
ciowo powodem jest
nej sytuacji. Lekarze w trakcie zabiegu
występowanie większej liczby czyn-
starają się wycinać jak najmniejszą
ników rakotwórczych związanych
iloS
ć tkanki potrzebnej do usunięcia
z uprzemysłowieniem w mieS
cie,
raka, aby lecząc chorobę, pozostawić
a także z wydłużeniem S
redniej długo-
także, w miarę możliwoS
ci, dobry
S
ci życia.
efekt kosmetyczny. W przypadku ma-
Geografia umieralnoS
ci na nowo-
łych zmian (do 3 4 cm) położonych
twory złoS
liwe piersi wykazuje duże
w bocznej częS
ci piersi, w niektórych
zróżnicowanie. Zatoński i wsp. wyka-
przypadkach raka piersi możliwe jest
zali, że wzrost współczynników umie-
wykonywanie zabiegów oszczędzają-
ralnoS
ci następuje w miarę przesuwa-
cych skojarzonych z napromienia-
nia się ze wschodu na zachód Polski.
niem. Zabiegi te pozwalają uzyskać
Szczególnie duże ryzyko zgonu
dobry efekt kosmetyczny. Jeżeli guz
stwierdzono na Górnym R
ląsku,
w Wielkopolsce, Warszawie i na Ka- znajduje się w centralnej częS
ci piersi,
jest duży lub wieloogniskowy, bar-
szubach [1].
dziej odpowiednim postępowaniem
Według badań Instytutu Onkologii
jest jednak wykonanie mastektomii.
w Warszawie, w ciągu roku na raka
piersi zapada ok. 8000 kobiet, a 5000 W raku piersi do usunięcia kwalifi-
umiera z tego powodu, co stano- kuje się zdecydowana większoS
ć
wi 20% wszystkich zgonów. R
rednio zmian nowotworowych. Zasięg opera-
co szesnasta Polka zachoruje na raka cji i zastosowana metoda zależą
piersi. Mimo dynamicznego rozwoju od wielkoS
ci guza, jego lokalizacji,
metod diagnostycznych i stałego po- cech klinicznych i histopatologicz-
12
GI NEKOLOGI A PRAKTYCZNA
nych. Usunięcie pachowych węzłów Klubie Kobiet Po Mastektomii Ama-
Aim: Assessment of circumstances
chłonnych wykonuje się równoczeS
- zonki, który został założony w 1996 r.
diagnosis of illness and reaction
nie z operacją piersi [2]. Siedzibą klubu jest internat Zespołu
of women to diagnosis. Subjective
Metody leczenia raka piersi oraz Szkół Medycznych mieszczący się
assessment of preparation to
następstwa z nimi związane mogą być przy ul. Przemysłowej 4.
operation. Describe range of care
przyczyną złego funkcjonowania cho- W badaniach wykorzystano kwe-
to women be given post-mastecto-
stionariusz ankiety, zawierający pyta-
rych. Coraz lepsze wyniki leczenia
my. Assess how educating these
operacyjnego oraz dodatkowego (ra- nia zamknięte i otwarte umożliwiające
patients post-mastectomy had
dioterapia, chemioterapia i hormono- udzielenie odpowiedzi na postawione
influence on daily activities. 50%
terapia), wyrażające się m.in. dłuż- problemy badawcze.
of researched of women, diagnosis
szym przeżyciem, zachęcają do oceny
of illness was discovered during
funkcjonowania tych chorych. Utrzy- Charakterystyka badanych
self-examination of breasts. Wo-
manie satysfakcjonującego funkcjono-
R
rednia wieku badanych wynosi-
men after diagnosis felt despair
wania kobiet po mastektomii stanowi
ła 57,2 roku. W mieS
cie do 50 tys. lud-
and anxiety for the future.
istotne kryterium oceny efektywnoS
ci
noS
ci mieszkało 23,3% badanych,
72% of researched women
leczenia, opieki pielęgniarskiej i psy-
w mieS
cie powyżej 50 tys. 51,7%,
described the pre-operative prepa-
chologicznej oraz edukacji.
10 kobiet mieszkało na wsi (ryc. 1.).
ration process positively. These
Celem pracy była analiza funkcjo-
Wykształcenie podstawowe i zawodo-
women were give psychological
nowania kobiet po mastektomii
we podało 20 kobiet, ok. 50% S
rednie,
support and information. 62%
w kontekS
cie oceny efektywnoS
ci le-
natomiast 10 kobiet  wyższe. Dzieci
of women were given support from
czenia, opieki pielęgniarskiej i psy-
miało 96,7% ankietowanych.
family and friends, 3% from their
chologicznej oraz edukacji. Problemy
doctor. Given full information to
badawcze dotyczyły:
Wyniki i omówienie
these women about post-operative
" oceny okolicznoS
ci rozpoznania
Badane kobiety poddane były rady-
activities and education about
choroby oraz reakcji kobiet na posta-
kalnej mastektomii i leczeniu dodat-
nursing care, help in daily life
wioną diagnozę,
kowemu. Chemioterapię przeby-
post-mastectomy. " subiektywnej oceny przygotowania
ło 83,3% pacjentek, chemioterapię
do zabiegu operacyjnego,
i radioterapię 16,7%. O zmianach pa-
Key words: functioning, mastecto- " okreS
lenia zakresu opieki, jakiej
tologicznych w gruczole piersio-
my, education. udzielono badanym po mastektomii,
wym 50% kobiet dowiedziało się pod-
" oceny wpływu edukacji pacjentek
czas samobadania piersi, 30% 
po mastektomii na dalsze funkcjono-
podczas badań przesiewowych. Nie-
wanie w życiu codziennym.
pokojące objawy w innych okoliczno-
S
ciach zauważyło 6 kobiet, np. pod-
Materiał i metody
czas kąpieli i tyle samo podczas badań
Grupę badaną stanowiło 60 kobiet
u lekarza ginekologa (ryc. 2.).
w wieku 35 60 lat. Do badań zakwa- Na zdiagnozowanie choroby nowo-
lifikowano kobiety z rozpoznanym tworowej gruczołu piersiowego
nowotworem gruczołu piersiowego. 43,3% kobiet zareagowało rozpaczą,
Wszystkie badane przeszły zabieg 30%  lękiem o przyszłoS
ć, nato-
mastektomii. Od zakończenia leczenia miast 21,7%  niedowierzaniem;
upłynęły przynajmniej 3 mies. Bada- 5% badanych przyjęło diagnozę z obo-
nia przeprowadzono w Konińskim jętnoS
cią (ryc. 3.). W okresie przygo-
30
25
20
15
10
5
0
35 40 41 45 46 50 powyżej 50
wiek [lata]
miasto do 50 tys. miasto powyżej wieS

mieszkańców
50 tys. mieszkańców
Ryc. 1. Podział badanych ze względu na wiek i miejsce zamieszkania
13
GI NEKOLOGI A PRAKTYCZNA
[%]
50 Podczas hospitalizacji, na poszcze-
gólnych etapach leczenia pacjentki
45
są objęte opieką psychologiczną.
40
Ponad połowa kobiet otrzymała
35
przed operacją pomoc psychologicz-
30
ną. Badane podkreS
lały jej korzystny
25
wpływ na pozytywne myS
lenie, na
20
znalezienie motywacji do powrotu do
zdrowia.
15
Po zabiegu operacyjnym 70% bada-
10
nych skierowano na rehabilitację.
5
W subiektywnej ocenie badanych była
0
ona skuteczna dla 75% kobiet. Rehabi-
podczas samobadania podczas badań podczas badań przypadkowo
litacja obejmowała w większoS
ci ćwi-
piersi u lekarza ginekologa przesiewowych
czenia ruchowe, ogólnousprawniające
i oddechowe. Rehabilitacja dla pacjen-
Ryc. 2. Sposób i okolicznoS
ci zdiagnozowania choroby
tek po mastektomii obejmuje program
umożliwiający uzyskanie optymalnej
sprawnoS
ci psychofizycznej.
W procesie leczenia choroby nowo-
45
tworowej 43,3% kobiet otrzymało
wsparcie od rodziny, natomiast 23,3%
40
od przyjaciół. Wsparcie od rodziny
35
i przyjaciół dotyczyło przede wszyst-
30
kim pomocy w czynnoS
ciach pielęgna-
cyjnych oraz rozmowy, podczas której
25
badane mogły przedstawić swoje oba-
20
wy i lęki. Ponadto, rodzina i przyjacie-
15
le służyli pomocą materialną, a także
pomagali w wyszukiwaniu informacji
10
o chorobie, potencjalnych powikła-
5
niach pooperacyjnych i dalszym trybie
0
życia (ryc. 4.).
niedowierzanie rozpacz lęk przed przyszłoS
cią obojętnoS
ć
Tylko 3 kobiety przeszły zabieg re-
konstrukcji piersi, 35 badanych nie
Ryc. 3. Reakcja na rozpoznanie choroby nowotworowej
wiedziało o takiej możliwoS
ci. Na za-
bieg nie zdecydowały się 2 kobiety.
Najczęstszymi przyczynami braku za-
interesowania rekonstrukcją piersi były
45
starszy wiek, lęk przed zabiegiem oraz
40
problemy finansowe.
35 Przed zabiegiem 65% kobiet było
czynnych zawodowo. Żadna z bada-
30
nych nie miała renty inwalidzkiej.
25
Emeryturę pobierało 5 kobiet. Nato-
20
miast po operacji tylko 15% kobiet
wróciło do pracy, a 45% przyznano
15
rentę inwalidzką (ryc. 5.).
10
Po zabiegu operacyjnym, zgodnie
5
z oceną badanych, 8,3% kobiet okreS
li-
ło swoje funkcjonowanie jako złe i do-
0
tyczyło to funkcjonowania w obszarze
rodzina przyjaciele personel amazonki psycholog
fizycznym i społecznym (niemożli-
medyczny
woS
ć wykonywania codziennych czyn-
Ryc. 4. ródła wsparcia emocjonalnego po operacji
noS
ci, zmniejszenie efektywnoS
ci pra-
cy i niemożnoS
ć powrotu do pracy
zawodowej) oraz w obszarze emocjo-
towywania do zabiegu operacyjne- Dzięki wiedzy uzyskanej w okresie
nalnym (nieradzenie sobie z powodu
go 55% kobiet zostało poinformowa- przygotowywania do zabiegu 46 ko- rozpaczy, braku chęci do działa-
nych przez lekarza o metodzie lecze- biet stwierdziło, że były pozytywnie
nia). Z pomocy psychologa korzysta-
nia, możliwoS
ci wystąpienia powikłań nastawione do leczenia, 4 kobiety oce- ło 6,7% badanych, 8,3% akceptowało
pooperacyjnych, profilaktyce przeciw- niły, że wiedza ta nic im nie dała,
zaistniałą sytuację (ryc. 6.). Ważne x
ró-
obrzękowej i rokowaniu, 16,7% nie a 10 kobiet, że główne x
ródło wiedzy
dło wsparcia emocjonalnego stanowili
otrzymało takich informacji, a 28,3% stanowili znajomi oraz literatura me- przyjaciele i rodzina, dotyczyło to
otrzymało tylko informacje częS
ciowe. dyczna.
ok. 80% kobiet.
14
GI NEKOLOGI A PRAKTYCZNA
[%]
[%]
[%]
Z przeprowadzonych badań wyni-
70
ka, że funkcjonowanie kobiet po ma-
stektomii zmieniło się. WiększoS
ć ba- 60
danych nie podjęła pracy zawodowej.
50
Metody leczenia i ich następstwo
 możliwoS
ć wystąpienia obrzęku
40
limfatycznego kończyny  przyczy-
niają się do ograniczania aktywnoS
ci,
30
szczególnie kończyny po stronie ope-
20
rowanej. Wyniki te znajdują potwier-
dzenie w innych doniesieniach [3 6].
10
Mastektomia jako zabieg chirurgicz-
ny polegający na odjęciu piersi może
0
czynna zawodowo renta inwalidzka emerytura inne
powodować wiele niekorzystnych
zmian, do których najczęS
ciej należą: Zatrudnienie
ograniczenie ruchomoS
ci, zmniejsze-
Przed zabiegiem Po zabiegu
nie siły mięS
niowej kończyny górnej
Ryc. 5. Funkcjonowanie zawodowe badanych przed zabiegiem
po stronie operowanej, obrzęk limfa-
i po zabiegu operacyjnym
tyczny kończyny, wady postawy po-
legające na obniżeniu lub uniesieniu
barku, odstawanie łopatki czy wresz-
cie skrzywienie kręgosłupa. Wszyst-
kie te nieprawidłowoS
ci można z po-
wodzeniem korygować, uczęszczając
45
na zajęcia rehabilitacyjne i stosując
40
się do wskazówek rehabilitanta. Kon-
35
sekwencją mastektomii jest stan psy-
chiczny, okreS
lany jako kompleks po- 30
łowy kobiety. Utrata piersi, będącej
25
atrybutem kobiecoS
ci i macierzyń-
20
stwa, rodzi u dotkniętych nią kobiet
15
poczucie mniejszej wartoS
ci jako ko-
biety i związany z tym lęk przed roz-
10
biciem rodziny, pożycia małżeńskie-
5
go i partnerskiego [7 9]. Z analizy
0
materiału badawczego wynika, że
pomagają jestem w ogóle sobie korzystam korzystam
po operacji największe wspar-
mi cierpliwa, nie radzę ze wsparcia, z pomocy
cie 43,3% kobiet otrzymało właS
nie
przyjaciele akceptuję pomocy psychologa
od rodzin (w tym także męża/partne-
zaistniałą najbliższej
ra), co niewiele różni się od wsparcia
sytuację rodziny
przed zabiegiem, które wynosi-
ło 40%. Zdecydowanie zmalało
Ryc. 6. Opinia pacjentek na temat funkcjonowania po zabiegu operacyjnym
wsparcie emocjonalne psychologa,
które przed zabiegiem dotyczyło 20,
natomiast po operacji 5 kobiet.
Na równym poziomie pozostaje
od ponad 15 lat kluby amazonek. Za- piersi. Po ustaleniu rozpoznania więk-
w okresie przedoperacyjnym i poope-
pewniają one m.in. pomoc w odzyska- szoS
ć badanych zareagowała rozpaczą
racyjnym wsparcie ze strony lekarza.
niu i podtrzymywaniu sprawnoS
ci fi- i lękiem o przyszłoS
ć.
Kobiety były najczęS
ciej wspierane
zycznej przez prowadzenie rehabilitacji
Przygotowanie pacjentek do opera-
emocjonalnie i materialnie przez ro-
ruchowej, wsparcie psychologa  indy-
cji mastektomii ocenione zostało po-
dzinę i przyjaciół, a kontakty towarzy-
widualnie i grupowo, pomoc w znale-
zytywnie przez 72% badanych, udzie-
skie polegały zwykle na odwiedzi-
zieniu motywacji do powrotu do zdro-
lono im pomocy psychologicznej oraz
nach i przebywaniu w klubie
wia, wsparcie w trudnych chwilach
informacji, m.in. na temat przebiegu
amazonek. WiększoS
ć kobiet obawia-
w szpitalu po operacji i po wyjS
ciu ze
operacji oraz o możliwoS
ci wystąpie-
ła się o swoją przyszłoS
ć, podobnie
szpitala, pomoc w wyjazdach na turnu-
nia powikłań pooperacyjnych.
jak uważają Mika oraz Chwałczyńska
sy rehabilitacyjne i do sanatorium [11].
Po operacji ok. 80% badanych
i wsp. [10, 11]. NiepewnoS
ć co
Dlatego tak ważna jest działalnoS
ć tych
wsparcia emocjonalnego udzielili ro-
do skutecznoS
ci leczenia, upoS
ledze-
klubów, pozytywnie wpływająca
dzina i przyjaciele, natomiast 3% ope-
nie fizyczne spowodowane mastekto-
na dobre funkcjonowanie i jakoS
ć życia
rowanych uzyskało takie wsparcie
mią wpływają bezpoS
rednio na stan
kobiet po mastektomii.
od lekarza prowadzącego. Bogata wie-
emocjonalny. Dominuje lęk przed
dza na temat perspektyw pooperacyj-
S
miercią i niesprawnoS
cią, obawa
Wnioski
nych, edukacja w zakresie pielęgnacji
o przyszłoS
ć i funkcjonowanie w ro-
dzinie. Istotną rolę dla kobiet po ma- U 50% badanych rozpoznanie cho- oraz czynnoS
ci dnia codziennego uła-
stektomii odgrywają istniejące już roby nastąpiło podczas samobadania twiają życie kobiet po mastektomii.
15
GI NEKOLOGI A PRAKTYCZNA
[%]
[%]
PiS
miennictwo
1. BarnaS
E, Skręt A, Skręt-Magierło J, So-
bolewski M. JakoS
ć życia kobiet z cho-
robą nowotworową piersi. Przegląd Me-
nopauzalny 2009; 1: 15-9.
2. Sheehan J, Sherman KA, Lam T, Boy-
ages J. Association of information satis-
faction, psychological distress and mo-
nitoring coping style with post-decision
regret following breast reconstruction.
Psychooncology 2007; 16: 342-51.
3. Bręborowicz GH, Sajdak S, Stanek J,
Uchman P. Zmiany nowotworowe w gru-
czołach piersiowych. W: Opala T. (red.).
Ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2003; 239-45.
4. Chachaj A, Małyszczak K, Lukas J i wsp.
JakoS
ć życia kobiet z obrzękiem limfa-
tycznym kończyny górnej po leczeniu ra-
ka piersi. Współcz Onkol 2007;
11: 444-8.
5. Wronkowski Z, Chmielarczyk W. Zwal-
czanie raka piersi w praktyce lekarza ro-
dzinnego. Służba Zdrowia 2000;
24-26: 2917-19.
6. Chwałczyńska A, Wox
niewski M, Rożek-
-Mróz K, Malicka I. JakoS
ć życia kobiet
po mastektomii. WiadomoS
ci Lekar-
skie 2004; 57: 201-5.
7. Graja T, Grodecka-Gazdowska S. Czynni-
ki wpływające na jakoS
ć życia kobiet le-
czonych z powodu raka piersi. Przegl Gi-
nekol Poł 2005; 5: 115-20.
8. Harcourt D, Rumsey N. Psychological
aspects of breast reconstruction: a re-
view of the literature. J Adv Nurs 2001;
35: 477-87.
9. Mika K. Po odjęciu piersi. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 1995.
10. Stępień RB. Uwarunkowania społeczno-
-demograficzne poziomu lęku i depresji
u kobiet po radykalnym leczeniu chirur-
gicznym raka piersi  mastektomii. Pro-
blemy Pielęgniarstwa 2007; 15: 20-5.
11. Życińska J. Znaczenie poczucia własnej
skutecznoS
ci w kształtowaniu obrazu
siebie i jakoS
ci związku małżeńskiego
przez kobiety po mastektomii. W: Ku-
backa-Jasiecka D, Ostrowski TM (red.).
Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu
i choroby. Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2006; 221-39.
Adres do korespondencji
dr Grażyna Bączyk
ul. Smoluchowskiego 11
60-179 Poznań
tel. [phone],
faks [phone]
e-mail: [e-mail]
16
GI NEKOLOGI A PRAKTYCZNA