Niepożądane działania leków  niedoceniany problem
Na podstawie: Arcab A., Trojan M., Maciejczyk A.: Niepożądane działania leków 
niedoceniany problem. Biuletyn Leków 2001, 10, 1  5.
Działanie niepożądane leku wyklucza jego występowanie z powodu złej jakości preparatu
i/lub nieprawidłowego jego dawkowania.
Istnieje wiele podziałów działań niepożądanych kilka z nich przedstawiono poniżej:
1. związane z mechanizmem działania leku  zwykle można je przewidzieć
2. nie związane z działaniem farmakologicznym i dawką leku  występujące rzadko,
niemożliwe do przewidzenia
3. zależne od czasu i dawki, a szczególnie od całkowitej podanej dawki leku
4. zależne od czasu, występujące po długim okresie podawania preparatu  zdarzają się
rzadko i są związane głównie z dawką leku
5. wynikające z odstawienia leku
6. działania niepożądane polegające na braku skuteczności leku  często zależą od dawki i
mogą wynikać z interakcji różnych stosowanych preparatów
Z badań przeprowadzonych w Niemczech wynika, że średni czas pobytu chorego w szpitalu
związany z niepożądanym działaniem leku wynosi około 11 dni. Czas ten wydłuża się
znacznie w przypadku pacjentów w wieku podeszłym, chorych z polekowym uszkodzeniem
wątroby i dróg żółciowych (ok. 16,5 dni) oraz pacjentów z uszkodzeniem układu mięśniowo 
szkieletowego (ok. 15 dni).
Koszty leczenia ww. pacjenta obliczono na ok. 3100 USD, a suma ta wzrasta do 4600 USD w
przypadku terapii osób z polekowymi powikłaniami chorób wątroby i dróg żółciowych.
W USA szacuje się, że tego typu powikłania są jedną z 10 najczęstszych przyczyn zgonów, zaś
niepożądane działanie leków staje się coraz istotniejszym problemem medycznym,
nasilającym się szczególnie w dobie starzenia społeczeństw i powszechnie panującej
polipragmazji.
Wydaje się, że w Polsce problem ten jest jednak niedoceniany przez lekarzy. Jak wynika z
danych Instytutu Leków w Warszawie zamiast kilkunastu tysięcy doniesień o działaniu
niepożądanym leków rocznie, jak to ma miejsce w krajach rozwiniętych, ośrodek ten
otrzymuje zaledwie kilkaset tego typu zgłoszeń rocznie.
W 2000 r. otrzymał on ok. 180 zgłoszeń tzw. monitorowania spontanicznego, ok. 20
reklamacji klinicznych i ok. 200 danych od firm farmaceutycznych. Pięć lat wcześniej
zgłoszono ok. 60 raportów z tzw. monitorowania spontanicznego i ok. 40 reklamacji
klinicznych.
W 2000 r. w Polsce najczęściej zgłaszane niepożądane działania leków dotyczyło przede
wszystkim antybiotyków, leków stosowanych w zaburzeniach przemiany materii i leków
stosowanych w chorobach układu krążenia.
1
PI
PD
LPB
IN
LK
LSwZPM
ANT
ANT  antybiotyki (18%), LSwZPM  leki stosowane w zaburzeniach przemiany materii (13%), LK  leki stosowane w chorobach układu
krążenia (11%), LPB  leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (11%), PD  preparaty diagnostyczne (6%), PI  płyny
infuzyjne (4%), IN  inne (37%)
Komentarz:
W zakresie zainteresowań toksykologii klinicznej znajduje się wiele aspektów niekorzystnego
działania substancji toksycznych, w tym i farmaceutyków na ustrój człowieka. Lekarze
toksykolodzy stykają się na co dzień z chorymi, u których z powodu przedawkowania leków
występują burzliwe reakcje ogólnoustrojowe, zdają sobie doskonale sprawę z tego jaką wagę
mają doniesienia na temat działań niepożądanych różnego rodzaju farmaceutyków.
Z badań przeprowadzonych w Niemczech wynika, że średni czas pobytu chorego w szpitalu
związany z niepożądanym działaniem leku wynosi około 11 dni, zaś koszty leczenia takiego
pacjenta obliczono na ok. 3100 USD. W USA szacuje się, że tego typu powikłania są jedną z
10 najczęstszych przyczyn zgonów, zaś niepożądane działanie leków staje się coraz
istotniejszym problemem medycznym, nasilającym się szczególnie w dobie starzenia
społeczeństw i powszechnie panującej polipragmazji.
W ramach prowadzonych przez nas Ośrodków Informacji Toksykologicznych staramy się
gromadzić podobne doniesienia, mogące przyczynić się do ratowania życia i zdrowia naszych
chorych.
Z dużym zainteresowaniem odebrałem pomysł tworzenia przez Instytut Leków w Warszawie
regionalnych/lokalnych ośrodków monitorowania działań niepożądanych leków. Wydaje się,
że istniejące w Polsce Ośrodki Toksykologiczne byłyby w stanie skutecznie odbierać,
gromadzić i przekazywać do Instytutu Leków raporty na temat niepożądanego działania
leków z regionów swojego działania.
Dr n. med. Jacek Sein Anand
2