Leki zmniejszające działania
niepożądane leków
przeciwnowotworowych
LEKI PRZECIWWYMIOTNE
óð Wymioty w przebiegu chemioterapii
przeciwnowotworowej można podzielić na 3
kategorie:
" wczesne lub ostre rozwijają się bezpośrednio
po podaniu leku
" póz
ne rozwijają się powyżej 24 godzin po
podaniu leku
" antycypacyjne rozwijają się u chorych, którzy
doświadczyli już wymiotów związanych z
chemioterapiÄ… i majÄ… charakter odruchu
warunkowego
ANTAGONIÅšCI RECEPTORA 5-HT3
(SETRONY)
óð SÄ… lekami pierwszego wyboru w terapii nudnoÅ›ci i
wymiotów warunkowanych leczeniem cytostatykami
oraz naświetlaniami
óð Mechanizm dziaÅ‚ania: silne, wybiórcze
blokowanie rec serotoninowych 5-HT3. HamujÄ…
nudności i wymioty związane z działaniem serotoniny
uwalnianej w jelicie cienkim przez leki cytostatyczne
i radioterapię, a także blokując ośrodkowe rec 5-HT3
PRZYKA
ADY SETRONÓW
Granisetron ( Kytril )
Tropisetron ( Navoban )
Ondansetron ( Zofran ) pierwszy lek skutecznie
likwidujÄ…cy wymioty powodowane przez cisplatynÄ™.
Może być stosowany doustnie lub we
wstrzyknięciach. Po podaniu doustnym wchłania się
z biodostępnością 60%, T1/2 = 4-5h. Stężenia
terapeutyczne leku pojawiajÄ… siÄ™ po ok. 60min.
SETRONY
óð Po podaniu doustnym wchÅ‚aniajÄ… siÄ™ szybko i
dobrze, w wysokim odsetku podlegajÄ…
biotransformacji
óð Wydalanie nastÄ™puje głównie przez nerki w
postaci metabolitów
óð Dawkowanie: 8-32 mg/d
óð DN: bóle gÅ‚owy, zaparcia, przejÅ›ciowe podwyższenie
poziomu transaminaz, objawy grypopodobne, rzadko:
reakcje nadwrażliwości, zaburzenia rytmu serca
óð PW: pacjenci z ciężkimi zaburzeniami motoryki w
obrębie przewodu pokarmowego, a zwłaszcza jelit
SETRONY + GKS
W celu zapobieżenia ostrym wymiotom będącym
skutkiem agresywnej chemioterapii można je stosować
Å‚Ä…cznie z deksametazonem (20mg i.v. przed
rozpoczęciem leczenia ondansetronem)
óð W pojedynczych dawkach GKS rzadko powoduje skutki
niepożądane, choć mogą wystąpić hiperglikemia i zaburzenia
snu.
óð Różne kortykosteroidy w równoważnych dawkach sÄ… równie
bezpieczne i skuteczne, można je więc stosować zamiennie.
Wobec braku badań porównawczych, większość ekspertów
zaleca stosowanie deksametazonu lub metyloprednizolonu z
uwagi na udokumentowaną skuteczność tych leków.
óð Dawkowanie:Deksametazon 20 mg i.v., metyloprednizolon
40-125 mg, jednorazowo przed chemioterapiÄ….
METOKLOPRAMID
óð Lek o dziaÅ‚aniu p/wymiotnym i pobudzajÄ…cym
perystaltykę p. pokarmowego przez zwiększenie
wrażliwości rec cholinergicznych. Antagonista
rec dopaminowych D2.
óð PoczÄ…tek dziaÅ‚ania po podaniu:
" i.v.  1-3 min
" i.m.  10-15 min
" p.o.  30-60 min
óð Z p. pokarmowego wchÅ‚ania siÄ™ szybko i dobrze, max
stęż w osoczu  po ok. 1-2h, T1/2 ok. 3-5h
óð Wydalany z moczem, gÅ‚. w postaci niezmienionej
METOKLOPRAMID
óð Dawkowanie:
" P.o. 5-10 mg 3x/dobę przed posiłkami
" i.m./i.v. 10-20 mg
" Max dawka dobowa i.v. 10 mg/kg
óð DN: nadmierna senność/bezsenność, bóle gÅ‚owy,
spowolnienie/pobudzenie psychoruchowe,
biegunki, zab pozapiramidowe (dyskineza póz
na)
óð PW: ostre choroby j. brzusznej (krwawienia, niedrożnoÅ›c,
perforacje), dyskinezy polekowe, zab wÄ…troby i nerek, guz
chromochłonny, guz nowotworowy zależny od prolaktyny
APREPITANT , FOSAPREPITANT
Aprepitant
óð selektywny antagonista receptorów substancji P (rec.
NK1)
óð dziaÅ‚anie przeciwwymiotne przez blokowanie area postrema
óð stosowany Å‚Ä…cznie z anatgonistami 5-HT3 i deksametazonem
zapobiega zarówno wczesnym (80-90%) jak i póz
nym
wymiotom (70%) po chemioterapii
óð Dawkowanie: p.o 125mg 1h przed chemioterapiÄ…, nastÄ™pnie po
80mg przez 2 kolejne dni (+ deksametazon + ondansetron)
óð metabolizowany przez CYP3A4 (podobnie jak docetaksel,
paklitaksel, etopozyd, irinotekan, imatinib, winblastyna,
winkrystyna)
Fosaprepitant
óð dożylny odpowiednik aprepitantu
óð Dawkowanie: i.v. 115mg 1h przed chemioterapiÄ…
BENZODIAZEPINY
Lorazepam, diazepam
óð stosowane przed podaniem chemioterapii, aby
zredukować ryzyko wystąpienia wymiotów
związanych z lękiem (wymioty antycypacyjne)
CZYNNIKI WZROSTU
W celu ochrony szpiku kostnego przed
mielotoksycznym działaniem cytostatyków stosuje
siÄ™ obecnie czynniki wzrostu :
óð IL-3, IL-11
óð G-CSF ( filgrastim )
óð GM-CSF ( molgramostim )
óð TrombopoetynÄ™
GRANULOCYTOPOETYCZNE CZYNNIKI WZROSTU
FILGRASTIM (G-CSF) I MOLGRAMOSTIM (G-CSF)
óð Rekombinowany ludzki czynnik wzrostu kolonii
granulocytów, podawany w celu skrócenia czasu trwania i
częstości neutropenii.
óð DziaÅ‚a poprzez rec na neutrofilach oraz w niewielkiej iloÅ›ci
na monocytach i ich prekursorach. GM-CSF działa na póz
niejszym
etapie rozwoju komórek ukierunkowanych dla układu granulocytowo-
makrofagowego, a G-CSF na etapie komórek ukierunkowanych dla układu
granulocytowego
óð Zwieksza liczbÄ™ neutrofili we krwi obwodowej w ciÄ…gu 24h po
podaniu (nie podawać 24h przed i po chemioterapii)
óð T1/2 =3,5h, wlew 24h i.v. lub wlew 24h s.c
óð Dawkowanie: poczÄ…tkowo 1mln j.m./kg/d,
póżniej 0,5mln j.m./kg/d
óð DN: bóle kostno-stawowe, dolegliwoÅ›ci dyzuryczne, przejÅ›ciowe
zwiekszenie aktywności dehydrogenazy mleczanowej i fosfatazy
alkalicznej, przemijające obniżenie ciśnienia, reakcje nadwrażliwości
INTERLEUKINA 3
óð IL-3, Multi-CSF
óð Pobudza proliferacjÄ™ wielopotencjalnych
komórek macierzystych oraz wczesnych komórek
prekursorowych poszczególnych linii komórkowych
dla układu czerwonokrwinkowego, płytkotwórczego i
granulocytowo-makrofagowego.
óð WS: niedokrwistość aplastyczna, zespół
mielodysplastyczny, mielosupresja po chemioterapii
przeciwnowotworowej.
óð Dawkowanie: 1-10ug/kg m.c. s.c. przez 7-14dni.
óð DN: gorÄ…czka, bóle gÅ‚owy.
INTERLEUKINA 11
óð rhIL-11  oprelvekin: czynnik wzrostu
megakariocytów i wielu innych komórek
progenitorowych; zwiększa liczbę krążących
płytek krwi i neutrofili
óð WS: wtórna prewencja trombocytopenii po
chemioterapii
óð Dawkowanie: s.c. 50źg/kg/d przez 14-21 dni po
zakończeniu chemioterapii
TROMBOPOETYNA
óð Swoisty czynnik krwiotwórczy dla
megakariocytopoezy. Pobudza proliferacjÄ™ i
dojrzewanie magakariocytów, a w
konsekwencji powstawanie płytek krwi.
óð WS: stany maÅ‚opÅ‚ytkowoÅ›ci na skutek hipoplazji
szpiku, zwłaszcza występującej po chemioterapii
p/nowotworowej.
óð Dawkowanie: 5ug/kg m.c. na 24h; s.c. przez 10-
21 dni
MESNA
( 2-MERKAPTOETANOSULFONIAN SODU )
óð Antidotum przeciw akroleinie  metabolitowi
powstajÄ…cemu w wyniku biotransformacji
cyklofosfamidu i ifosfamidu, drażniącego błonę
pęcherza mocz.
óð Wydalana z moczem w postaci czynnej
óð T1/2 = 50-65min
óð Dawkowanie: i.v. 60% lub p.o. 40% podawanego
cytostatyku w 3 równych dawkach (pierwsza
bezpośrednio przed podaniem cytostatyku, następne co
4h)
óð DN: zab żoÅ‚Ä…dkowo-jelitowe, bóle gÅ‚owy, zmiany
skórne, reakcje zapalne w ścianie naczynia w miejscu
wstrzyknięcia
FOLINIAN WAPNIA
óð Sól wapniowa kwasu 5-formylo-4-hydroksyfoliowego. Jest on
aktywnym metabolitem kwasu folinowego (kwasu
tetrahydrofoliowego) i ważnym koenzymem w biosyntezie
kwasów nukleinowych podczas leczenia cytostatykami
óð Podawany w celu zmniejszenia dziaÅ‚ania toksycznego
antagonistów kwasu foliowego, takich jak metotreksat
óð DN: gorÄ…czka po podaniu leku we wstrzykniÄ™ciu, bezsenność,
pobudzenie i depresja, zaburzenia żołądkowo-jelitowe(po
dużych dawkach), reakcje alergiczne (w tym anafilaksja i
pokrzywka)
óð PW: NiedokrwistoÅ›ci megaloblastyczne z niedoboru
witaminy B12
ALLOPURINOL
Gwałtowny rozpad dużej ilości komórek ( zespół
określany jako TLS- tumor lysis syndrom )
występujący przy stosowaniu chemioterapeutyków
przeciwnowotworowych w białaczkach, ziarnicy,
chłoniakach, rzadziej innych guzach, zwłaszcza w
początkowym okresie leczenia, wiąże się ze
zwiększeniem stężenia kwasu moczowego.
Wskutek masywnej hiperurykemii może nastąpić ostra
niewydolność nerek.
ALLOPURINOL
óð izomer hipoksantyny, inhibitor oksydazy
ksantynowej
óð zmniejsza wytwarzanie kwasu moczowego i
ksantyny
óð dobrze siÄ™ wchÅ‚ania z p. pokarmowego, osiÄ…gajÄ…c max.
stężenie we krwi po 1godzinie
óð T1/2 =2-3h
óð Dawkowanie: 600-800 mg/d przez 2-3 dni
óð DN: zaczerwienienie skóry, Å›wiÄ…d, bóle brzucha,
nudności , biegunka, bóle głowy, skórne odczyny
alergiczne, hipertermia polekowa, leukopenia,
granulocytopenia, małopłytkowość, uszkodzenie
wątroby, ę! aktywności enzymów wątrobowych
RASBURIKAZA
óð rekombinowana oksydaza moczanowa, katalizuje
utlenianie kw. moczowego do alantoiny, Å‚atwo
wydalanej przez nerki
óð szybko ( w ciÄ…gu 4h ) i dÅ‚ugotrwale ( 17-21 godzin )
zmniejsza stężenie kwasu moczowego
óð T1/2 =19h
óð Stosować wyÅ‚Ä…cznie przed chemioterapiÄ… i na jej
poczÄ…tku
óð Dawkowanie: 0,2 mg/kg mc 1x/d w trwajÄ…cym 30 min
wlewie i.v. przez 5-7 dni.
óð DN: odczyny gorÄ…czkowe, nudnoÅ›ci, wymioty, bóle
głowy, biegunki, odczyny w miejscu podania, reakcje
alergiczne
AMIFOSTYNA
óð Zapobiega neutropenii, “! dziaÅ‚. nefrotoksyczne cisplatyny i leków
alkilujÄ…cych
óð Organiczny tiofosforan, wybiórczo chroniÄ…cy zdrowe tkanki przed
promieniowaniem jonizującym i niektórymi cytostatykami (większe
stęż fosfatazy zasadowej aktywującej lek, >pH, lepsze unaczynienie w
tkankach zdrowych)
óð Dostarcza protonów w postaci grup SH do inaktywacji
wolnych rodników oraz naprawy DNA
óð Poza dziaÅ‚aniem ochronnym na komórki szpiku chroni również
komórki wątroby, nerek oraz ukł. nerwowego.
óð T1/2 ok. 1-8 min, wydalana z moczem
óð Dawkowanie: 740-910 mg/ m2 pc w 15-min wlewie i.v., 30 min
przed podaniem cytostatyków
óð DN: “! ciÅ›n (gÅ‚ SBP), nudnoÅ›ci, wymioty, zaczerwienienie twarzy,
zawroty głowy, senność, reakcje alergiczne
DEKSRAZOKSAN
óð Pochodna EDTA zapobiegajÄ…ca powikÅ‚aniom kardiologicznym
u chorych leczonych w ramach chemioterapii antracyklinami.
óð DziaÅ‚anie leku i jego metabolitu polega na usuwaniu poprzez
chelatowanie jonów żelaza i miedzi ze związków z
antracyklinami. Zapobiega to powstaniu toksyczych związków
upośledzających aktywność oksydazy cytochromu c i powstaniu
wolnych rodników tlenowych umożliwiających reakcji
oksydoredukcyjne kardiotoksycznych lipidów.
óð Wykazuje też wÅ‚asne dziaÅ‚anie przeciwnowotworowe, poprzez
hamowanie działania topoizomerazy II lub alkilacji DNA.
óð Dawkowanie: we wlewie i.v. max1000mg/m2 pc przez ok.
15min, zwykle 30min przed podaniem antracykliny
óð DN: podrażnienie w miejscu podania, nasilenie leukopenii i
małopłytkowości w dawkach kardioprotekcyjnych
óð PW: niewydolność wÄ…troby i nerek. Należy monitorować czynność
serca i morfologiÄ™ krwi obwodowej.
KANABINOIDY
óð agoniÅ›ci rec. kanabinoidowych
Sativex (prep. naturalny)  leczenie bólu w przebiegu chorób
nowotworowych, bólu neuropatycznego
Dronabinol  syntetyczny "9THC  tetrahydrokanabinol:
zahamowanie area postrema; zapobieganie nudnościom i
wymiotom zwiÄ…zanym z chemioterapiÄ…, stymulacja apetytu;
óð DN: euforia, sedacja, halucynacje, dysforia, suchość w ustach,
nadmierny apetyt, tachykardia, hipotonia ortostatyczna.
Nabilon  syntetyczny kannabinoid zbliżony do THC  szersze
zastosowanie, mniej efektów ubocznych, brak działania
euforyzującego; zapobieganie nudnościom i wymiotom
podczas chemioterapii, bóle przewlekłe, fibromialgia, anoreksja
zwiÄ…zana z AIDS.
INNE
Intensywne nawadnianie i.v.
óð ogranicza nefrotoksyczne dziaÅ‚ania cisplatyny
óð zapobiega krwotocznemu zapaleniu pÄ™cherza
moczowego po cyklofosfamidzie