Copyright © 2005 Via Medica ISSN 1734 5251
Potencjały wywołane w diagnostyce
stwardnienia rozsianego
Małgorzata Zielińska
Klinika Neurologii Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
STRESZCZENI E
Potencjały wywołane (EP, Evoked Potentials) dzieli się na wzrokowe ośrodkowego (CMCT, Central Motor Conduction Time). Zmiany MEP
potencjały wywołane (VEP, Visual Evoked Potentials), somatosen- dotyczą 84% chorych z klinicznie pewnym SM. Ze wszystkich EP
soryczne potencjały wywołane (SSEP, Somatosensory Evoked Po- najbardziej przydatne w diagnostyce stwardnienia rozsianego są MEP,
tentials), słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu (BAEP, Brain jednak rozpowszechnienie tej metody jest jeszcze zbyt małe.
Auditory Evoked Potentials) i ruchowe potencjały wywołane po sty- Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane, potencjały wywołane,
mulacji magnetycznej (MEP, Motor Evoked Potential). Największe zna- stymulacja magnetyczna
czenie w diagnostyce stwardnienia rozsianego (SM, Sclerosis Multi-
plex) ma badanie VEP, co wynika z faktu, że nerwy wzrokowe (n. II)
należą do miejsc zajętych najwcześniej i najczęściej. W ocenie VEP, Wstęp
poza wydłużeniem latencji P100, zwraca się uwagę na obniżenie am- Potencjały wywołane (EP, Evoked Potentials) to
plitudy poniżej 5 mV, zmieniony kształt odpowiedzi, różnicę latencji
elektryczne odpowiedzi ośrodkowego układu ner-
międzyocznej lub brak odpowiedzi. Częstość zmian VEP jest różna,
wowego (OUN), które powstają z opóz
nieniem kil-
sięga nawet 96%. Słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu po-
ku kilkudziesięciu sekund po zadziałaniu bodz
ca
zwalają na obiektywną ocenę nerwu słuchowego i pnia mózgu. Czę-
na swoisty receptor. W ich zapisie ocenia siÄ™ la-
stość zmian w BAEP sięga 33 82%, w tym dotyczy 20% chorych
tencję, amplitudę i kształt odpowiedzi. Latencja to
bez objawów zajęcia pnia mózgu.
czas opóz
nienia odpowiedzi w stosunku do bodz
-
Somatosensoryczne potencjały wywołane rejestruje się znad kory
ca, mierzony w milisekundach (ms). Zależy ona od
czuciowej, po drażnieniu nerwu obwodowego bodz
cem elektrycznym,
miejsca przyłożenia bodz
ca, położenia generatora
przy czym pobudzenie rozchodzi się wzdłuż sznurów tylnych do za-
potencjałów wywołanych oraz liczby synaps, przez
krętu zaśrodkowego kory czuciowej. Ośrodkowy czas przewodzenia
które musi przeniknąć impuls. Amplitudę odpo-
(CCT, Central Condution Time) jest bardziej czułym wskaz
nikiem niż
wiedzi mierzy się w miliwoltach (mV), a kształt
określanie poszczególnych latencji.
odpowiedzi jest oceniany w porównaniu ze wzor-
Częstość nieprawidłowych SSEP sięga 84% u chorych z objawami
cem. Wyróżnia się potencjały wywołane krótkiej
czuciowymi i ponad 50% u pacjentów bez takich zaburzeń; SSEP
latencji, które powstają w ośrodkach podkorowych
wskazują na częste umiejscowienie plak w rdzeniu szyjnym. Rucho-
i w pierwotnych ośrodkach recepcyjnych kory mó-
we potencjały wywołane po stymulacji magnetycznej to badanie nie-
zgowej i pojawiajÄ… siÄ™ w czasie do 30 ms. Charak-
inwazyjne, w którym poprzez stymulację na poziomie kory i rdzenia
teryzuje je niska amplituda oraz stabilność laten-
można ocenić drogi piramidowe oraz czas ruchowego przewodzenia
cji, interlatencji i wielkości odpowiedzi. Z kolei po-
tencjały o średniej latencji, trwające 30 70 ms, są
Adres do korespondencji: dr med. Małgorzata Zielińska
generowane przez pierwotne i dodatkowe pola re-
Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytetu Medycznego
ul. Kopcińskiego 22, 90 153 A
ódz

cepcyjne kory mózgowej i wykazują większą zmien-
tel.: [phone]
ność. Zmienne potencjały o długiej latencji powsta-
e-mail: [e-mail]
Polski Przegląd Neurologiczny 2005, tom 1, 3, 106 113 jące w ośrodkach kojarzeniowych kory mózgowej
Wydawca: Wydawnictwo Via Medica
www.ppn.viamedica.pl
106
Małgorzata Zielińska, Potencjały wywołane w diagnostyce stwardnienia rozsianego
rejestruje siÄ™ w czasie 70 500 ms po bodz
cu . Po- rozsiane uwzględnia się przede wszystkim wy-
tencjały wywołane dzieli się także na mózgowe, po- dłużenie latencji załamka P100. Zwraca się także uwagę
tencjały pnia mózgu i rdzeniowe. Nieprawidłowy na obniżenie amplitudy poniżej 5 mV, zmieniony
obraz EP wynika z uszkodzenia na drodze od re- kształt odpowiedzi, zwykle polegający na posze-
ceptora do kory mózgu. Wprowadzenie kryteriów rzeniu kompleksu NPN, różnicę latencji i ampli-
diagnostycznych przez Posera i wsp. [1] w 1983 ro- tud międzyocznych, ewentualnie brak odpowiedzi.
ku, uwzględniających potencjały wywołane, utrwa- Czułość VEP w wykrywaniu uszkodzeń dróg wzro-
liło ich znaczenie w diagnostyce stwardnienia roz- kowych jest wysoka, jednak nie pozwala jedno-
sianego (SM, Sclerosis Multiplex). znacznie wypowiedzieć się o etiologii zmian [3].
Z klinicznego punktu widzenia nieprawidłowa W fazie ostrej pozagałkowego zapalenia nerwu II
odpowiedz
wywołana umożliwia lokalizację uszko- dochodzi do obniżenia amplitudy odpowiedzi,
dzenia oraz może wykazać istnienie podklinicznych a nawet zaniku potencjału (ryc. 1). Opóz
nienie la-
ognisk demielinizacyjnych, co stanowi podstawę do tencji P100 jako następstwo pozagałkowego zapale-
przeklasyfikowania przypadków prawdopodobnego nia nerwu II utrzymuje się długo, mimo ustąpienia
SM do klinicznie pewnego. Niewątpliwymi zaleta- objawów klinicznych [4]. Świadczy to o stacjonar-
mi EP są: nieinwazyjność, czułość, powtarzalność nym okresie procesu demielinizacji i dotyczy rów-
oraz łatwy sposób wykonania. Ograniczeniem ich nież 70 80% chorych z niemymi klinicznie zmia-
wartości jest mała swoistość. Badania porównaw- nami w nerwie wzrokowym. Jeśli dodatkowo am-
cze użyteczności diagnostycznej EP różnią się plituda odpowiedzi VEP jest obniżona, przemawia
w zależności od stosowanych kryteriów klinicz- to za znaczącym ubytkiem włókien osiowych.
nych oraz doświadczenia poszczególnych ośrod- U pacjentów ze stwardnieniem rozsianym frekwen-
ków, co powoduje dużą rozpiętość uzyskiwanych cja zmian VEP jest różna; w zaawansowanych sta-
wyników [2]. diach choroby sięga nawet 96% i wykazuje silną
W diagnostyce SM stosuje siÄ™: korelacjÄ™ z innymi testami paraklinicznymi. CzÄ™-
" wzrokowe potencjały wywołane (VEP, Visual stość rejestrowanych zaburzeń wzrasta zazwyczaj
Evoked Potentials); wraz z czasem trwania choroby. Zmiany VEP majÄ…
" somatosensoryczne potencjały wywołane (SSEP, charakter stały, gdyż normalizacja zapisów w okre-
Somatosensory Evoked Potentials); sach remisji choroby dotyczy zwykle nie więcej niż
" słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu 5% pacjentów. Nieprawidłowości w VEP mogą po-
(BAEP, Brain Auditory Evoked Potentials); twierdzać wieloogniskowy charakter schorzenia,
" ruchowe potencjały wywołane po stymulacji zwłaszcza w przypadkach spastycznego niedowła-
magnetycznej (MEP, Motor Evoked Potentials). du kończyn dolnych [5].
Wzrokowe potencjały wywołane Słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu
Praktyczne znaczenie w diagnostyce stwardnie- Bodziec dz
więkowy  klick jest krótkim, trwa-
nia rozsianego ma badanie VEP, ponieważ nerwy jącym 100 ms impulsem, o natężeniu 60 70 dB po-
wzrokowe (n. II) należą do miejsc najwcześniej wyżej progu słuchowego, podawanym za pomocą
i najczęściej zajętych. Odwracalny wzorzec czarno- słuchawek, który powoduje powstawanie serii fal
-białej szachownicy jest wyświetlany z częstotli- przemieszczających się przez pień i korę mózgową.
wością 1 2 Hz. Uśrednioną odpowiedz
odbiera się Wywołane potencjały słuchowe dzieli się na wcze-
w punkcie Oz, z kory wzrokowej płatów potylicz- sne, średnie i póz
ne. Potencjały póz
ne pochodzÄ…
nych. Elektroda odniesienia jest położona w okoli- z pól słuchowych kory mózgowej i są analizowane
cy czołowej przedniej Fz, a uziemiająca  w punk- w czasie do 500 ms po bodz
cu. Potencjały o śred-
cie Cz, według międzynarodowego schematu 10 niej latencji, pochodzące z pierwotnej kory słucho-
 20. Potencjał kształtem przypomina literę V, rza- wej, ujawniają się w czasie do 50 ms [6].
dziej  literę W. Zwykle jest trójfazowy, składa Podczas badania wczesnych potencjałów słucho-
się z: załamka ujemnego N75, rejestrowanego z ak- wych, zwanych pniowymi, elektrody odbiorcze
sonów do warstwy ziarnistej kory wzrokowej; za- umieszczane są nad wyrostkami sutkowatymi
Å‚amka dodatniego P100, odzwierciedlajÄ…cego czyn-  punkty A1, A2, elektroda odniesienia w punkcie Cz.
ność neuronów kory wzrokowej, czyli komórek Słuchowe potencjały wywołane z pnia mózgu re-
piramidowych i gwiaz
dzistych dużych, oraz z za- jestruje się jako 5 7 załamków, zgodnych z kolej-
łamka N145 wyrażającego depolaryzację kory mó- nymi strukturami ipsilateralnej drogi słuchowej
zgowej. W ocenie VEP u chorych na stwardnienie w pniu mózgu, przy czym ocenie jest poddawanych
www.ppn.viamedica.pl
107
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 3
Rycina 1. VEP  brak potencjału wzrokowego jako wynik pozagałkowego zapalenia prawego nerwu wzrokowego u chorego na stward-
nienie rozsiane; droga wzrokowa lewa  zapis prawidłowy
pierwszych 5 załamków. Pochodzące z obwodowej III, V, wydłużenie różnicy latencji między załam-
części drogi słuchowej załamki I i II ujawniają się kami; ponadto możliwa jest obecność jedynie za-
po 2 i 3 ms; załamek III  o czasie utajenia około łamka I. Zmianą najczęściej stwierdzaną w stward-
4 ms  jest generowany w moście przez neurony nieniu rozsianym jest wydłużenie interlatencji
jąder ślimakowych i jąder oliwki górnej, IV załamek I V (ryc. 3). Częstość zmian w BAEP sięga 33 82%,
o latencji 5 ms pochodzi z jąder oliwki górnej i jąder przy czym dotyczy około 20% chorych bez obja-
wstęgi bocznej. Załamek V o latencji 6 ms jest gene- wów zajęcia pnia mózgu. Na ogół wykazują one
rowany w górnym moście lub w śródmózgowiu. znaczną zgodność ze stopniem ciężkości stanu kli-
Załamki IV i V często nachodzą na siebie. Załamek nicznego. Mniejsza część nieprawidłowych zapi-
VI o latencji 7 8 ms prawdopodobnie wiąże się sów BAEP w stwardnieniu rozsianym wynika praw-
z ciałem kolankowatym bocznym, a VII, pojawiają- dopodobnie z mniejszej długości dróg słuchowych
cy się po 9 ms, pochodzi z pierwotnej kory słucho- w porównaniu do VEP i SSEP [7, 8]. Możliwość
wej. Najbardziej stałymi załamkami są I, III, V. Ba- ujawnienia w pniu mózgu ogniska niemego klinicz-
dając BAEP, ocenia się: latencję fal I, III, V, interla- nie świadczy o wartości tej metody w diagnostyce
tencję I V odzwierciedlającą czas przewodzenia od SM. Dotyczy to szczególnie przypadków izolowa-
proksymalnej części nerwu słuchowego do górnej nego pozagałkowego zapalenia nerwu II oraz nie-
części mostu, interlatencję III V reprezentującą prze- dowładu spastycznego kończyn dolnych.
wodnictwo w górnym pniu oraz interlatencję I III,
która odpowiada przewodzeniu w pniu dolnym, Somatosensoryczne potencjały wywołane
a także amplitudę fal I, III, V oraz stosunek amplitu- Somatosensoryczne potencjały wywołane reje-
dy V do I i morfologię zapisu (ryc. 2). struje się znad kory czuciowej, po drażnieniu ner-
Powyższa metoda pozwala na obiektywną oce- wu obwodowego bodz
cem elektrycznym, przy
czym pobudzenie rozchodzi się wzdłuż sznurów
nę nerwu słuchowego i pnia mózgu, a ponadto
umożliwia lokalizację ognisk, którym nie towa- tylnych do zakrętu zaśrodkowego kory czuciowej.
rzyszą objawy kliniczne. Wydłużenie latencji za- Elektroda odbiorcza jest położona w punkcie C3
i C4 , a elektroda odniesienia  w punkcie Fz.
leży od demielinizacji drogi słuchowej w pniu
mózgu. Poza tym u chorych na SM stwierdza się: Kształt i forma zapisu SSEP są dobrze poznane. Sty-
obniżenie stosunku amplitudy V/I, brak załamka mulując nerw pośrodkowy w nadgarstku, rejestruje
www.ppn.viamedica.pl
108
Małgorzata Zielińska, Potencjały wywołane w diagnostyce stwardnienia rozsianego
Rycina 2. BAER  zapis prawidłowy
Rycina 3. BAER  obniżenie amplitudy załamków IV, V oraz wydłużenie interlatencji III V po stronie lewej u chorego na stwardnienie
rozsiane
www.ppn.viamedica.pl
109
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 3
siÄ™ odpowiedz
w kształcie litery W, złożoną z 5 6 za- dzenia między elektrodą stymulującą a punktem
łamków. Dwa pierwsze załamki, N20 i P25, są stałe, Erba oraz różnicę latencji między załamkami N10
rejestruje się je nad dolną częścią zakrętu zaśrod- a N13, która odpowiada przejściu potencjału czu-
kowego  pochodzą z pierwotnej kory czuciowej ciowego między splotem barkowym a rdzeniem
i są wykorzystywane do pomiaru latencji, interla- szyjnym i u większości chorych na SM pozostaje
tencji i amplitudy SSEP. Pozostałe załamki, o dłu- niezmieniona. W kończynie dolnej na odpowiedz

gim czasie utajenia, stanowią rezultat rozchodze- z rdzenia kręgowego składają się załamki: N8 (dół
nia się pobudzenia do obu półkul. Somatosenso- podkolanowy), N18 (korzenie tylne, ogon koński)
ryczne potencjały wywołane, które otrzymuje się oraz załamek N22 na wysokości L1/T12 (rogi tylne).
w wyniku drażnienia kończyn dolnych, są analo- Załamek N22 jest punktem odniesienia dla pierw-
giczne i mają odpowiednio niższe amplitudy i dłuż- szej odpowiedzi korowej P40. Na wysokości C5 C7
sze czasy utajenia. Drażniąc nerw piszczelowy wytwarzany jest załamek N30, jako wynik przejścia
w okolicy kostki przyśrodkowej, otrzymuje się kom- przez sznury tylne [10].
pleks 4 5 załamków, przy czym pierwszym stałym Ośrodkowy czas przewodzenia (CCT, Central
komponentem jest P40, wykorzystywany do oceny Condution Time) to różnica między odpowiedzią
latencji, oraz N50 służący do pomiaru amplitudy [9]. korową a rdzeniową; służy ocenie przewodzenia
Umieszczając elektrodę aktywną nad C6 C7 we wstędze przyśrodkowej i drodze wzgórzowo-
i elektrodę odniesienia w punkcie Cz, uzyskuje się -korowej przeciwległej półkuli mózgu. Dla nerwu
potencjał wywołany z rdzenia kręgowego (zapis piszczelowego jest to różnica między załamkami
z dalekiego pola). W kończynie górnej potencjał N22 P40, a dla nerwu pośrodkowego  N13 N20.
rdzeniowy składa się z załamków: N9, P10 (splot bar- Ośrodkowy czas przewodzenia jest bardziej czu-
kowy), N11 (korzenie grzbietowe), N13 (róg tylny), łym wskaz
nikiem niż określanie poszczególnych
N14, P15 (sznury tylne, jądro klinowate, wstęga przy- latencji. Podczas drażnienia nerwu pośrodkowego
środkowa). Do pomiaru latencji, interlatencji oraz CCT wynosi około 5,5 ms, a nerwu piszczelowego
amplitudy istotne znaczenie ma stały załamek N13.  około 16 ms (ryc. 4). Kliniczna użyteczność SSEP
Ponadto ocenia się obwodową prędkość przewo- w stwardnieniu rozsianym polega na wykrywaniu
Rycina 4. SSEP uzyskane po stymulacji nerwów piszczelowych  potencjały korowe prawidłowe
www.ppn.viamedica.pl
110
Małgorzata Zielińska, Potencjały wywołane w diagnostyce stwardnienia rozsianego
uszkodzeń drogi czuciowej, których wywiad i ba- Przezczaszkową stymulację kory ruchowej
danie neurologiczne nie wykazują, w szczególno- zmiennym polem magnetycznym wprowadzono
ści u chorych z podwójnym widzeniem, ataksją czy w 1980 roku. W 1982 roku po raz pierwszy doko-
zajęciem nerwu wzrokowego [11]. nano zapisu odpowiedzi po drażnieniu nerwu ob-
Częstość nieprawidłowych SSEP sięga nawet 84% wodowego u człowieka polem magnetycznym,
u chorych z klinicznie pewnym SM, u których wy- a dalsze doświadczenia potwierdziły, że jest to me-
stępują objawy czuciowe, i ponad 50% u pacjentów toda bezpieczna. Ruchowe potencjały wywołane
bez takich zaburzeń. Według Chiappy [12] niepra- przezczaszkową stymulacją magnetyczną induku-
widłowe SSEP przy stymulacji nerwu pośrodkowe- je przepływ prądu elektrycznego przez tkanki mó-
go wyniosły odpowiednio 69%, 51% dla wyżej wy- zgu, którego natężenie nie przekracza 250 mA, jest
mienionych grup. Dla kończyny górnej może wy- proporcjonalne do przewodnictwa ośrodka i zale-
stąpić jedno- lub obustronne wydłużenie latencji lub ży od promienia cewki drażniącej, wykonanej
brak załamków N13, N20, wydłużony CCT i obniżo- z miedzianego drutu. Stymulacja polem magnetycz-
na amplituda N20 albo zmieniony kształt odpowie- nym umożliwia drażnienie głęboko położonych pól
dzi (ryc. 5). We wczesnym okresie choroby jedyną korowych, a także: ośrodków podkorowych, jąder
nieprawidłowością może być izolowane wydłuże- podkorowych, wewnątrzczaszkowego odcinka ner-
nie latencji odpowiedzi N13. Somatosensoryczne wu twarzowego, korzeni i splotów.
potencjały wywołane wskazują na częste umiejsco- Nie należy wykonywać stymulacji magnetycz-
wienie plak w rdzeniu szyjnym  zarówno w przy- nej u osób z wszczepionymi implantami, klipsami
padkach przebiegających z zaburzeniami czucia głę- czy stymulatorami serca. Stymulacja polem magne-
bokiego, jak i w okresach remisji czy nawet bez to- tycznym w okolicy kory ruchowej Cz powoduje po-
warzyszących objawów klinicznych [13]. budzenie dróg korowo-rdzeniowych i wywołuje
skurcz przeciwstronnych mięśni docelowych, re-
Ruchowe potencjały wywołane jestrowany za pomocą odbiorczych elektrod po-
przezczaszkowÄ… stymulacjÄ… magnetycznÄ…
wierzchniowych jako potencjał czynnościowy jed-
Ruchowe potencjały wywołane stymulacją ma- nostki ruchowej. Najczęściej rejestruje się odpowie-
gnetyczną to badanie nieinwazyjne, w którym po- dzi z mięśnia odwodziciela palca małego i mięśnia
przez stymulację na poziomie kory i rdzenia moż- piszczelowego przedniego. Ruchowe korzenie rdze-
na ocenić czynność dróg piramidowych oraz czas
niowe sÄ… pobudzane poprzez ustawienie cewki sty-
ruchowego przewodzenia ośrodkowego (CMCT,
mulacyjnej nad kręgosłupem w celu określenia ob-
Central Motor Conduction Time).
wodowego czasu przewodzenia (ryc. 6). Ośrodkowy
Rycina 5. SSEP uzyskane po stymulacji nerwów piszczelowych u chorego na stwardnienie rozsiane  obustronne obniżenie amplitudy
potencjału korowego P40, wydłużenie ośrodkowego czasu przewodzenia
www.ppn.viamedica.pl
111
Polski PrzeglÄ…d Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 3
Rycina 6. MEP uzyskane przy odbiorze z mięśni piszczelowych przednich: potencjały korowe i rdzeniowe prawidłowe; czas ruchowego
przewodzenia ośrodkowego w normie
czas przewodzenia oblicza siÄ™ dwoma metodami: w stwardnieniu rozsianym wzrasta, gdy jednocze-
jako różnicę latencji potencjału ruchowego po sty- śnie rejestruje się potencjały z kilku mięśni. Meto-
mulacji przezczaszkowej i latencji odpowiedzi po dÄ™ tÄ™ wykorzystuje siÄ™ do oceny leczenia ostrych
stymulacji korzeni rdzeniowych lub za pomocą rzutów SM. Obserwowano normalizację CMCT po
wzoru z wykorzystaniem latencji fali F. Przy od- leczeniu steroidami w stosunku do stanu wyjścio-
biorze z mięśnia odwodziciela palca małego CMCT wego [15]. Obecnie prowadzi się badania MEP z wy-
wynosi średnio 7 m/s, a dla mięśnia piszczelowego korzystaniem techniki przezspoidłowej, co pozwa-
przedniego  około 12,5 m/s [14]. Za pomocą MEP la na ocenę zajęcia ciała modzelowatego i wiąże się
można ujawnić nieme klinicznie ogniska demieli- ze złym rokowaniem w stosunku do zaburzeń funk-
nizacyjne. U 10 16% chorych na SM, bez pewnych cji poznawczych. KolejnÄ… technikÄ… jest metoda po-
objawów piramidowych, stwierdzono podklinicz- trójnej stymulacji, polegająca na jednoczasowym
ne zmiany w ruchowych potencjałach wywoła- drażnieniu nerwu, splotu i kory ruchowej, co pro-
nych, wskazujące na dyskretne uszkodzenie dróg wadzi do zderzenia impulsów ośrodkowych i ob-
korowo-rdzeniowych. Plaki powodują zwiększenie wodowych na poziomie obwodowych neuronów
progu pobudliwości, zwolnienie lub blok przewo- ruchowych. Uważa się, że metoda ta jest prawie
dzenia, co koresponduje z wydłużeniem CMCT 3-krotnie bardziej czuła od klasycznego badania
u 84% chorych z klinicznie pewnym SM (ryc. 7). MEP w wykrywaniu uszkodzeń dróg korowo-rdze-
U 50% pacjentów dochodzi do zmniejszenia am- niowych. Ze wszystkich potencjałów wywołanych
plitudy potencjału jako wyrazu utraty aksonów. Ob- najbardziej przydatne w diagnostyce stwardnienia
serwuje się także zmienność parametrów potencja- rozsianego jest badanie MEP, jednak w Polsce me-
łów w kolejnych wyładowaniach. Czułość MEP toda ta jest mało rozpowszechniona.
www.ppn.viamedica.pl
112
Małgorzata Zielińska, Potencjały wywołane w diagnostyce stwardnienia rozsianego
Rycina 7. MEP z odbiorem z mięśni piszczelowych przednich u chorego na stwardnienie rozsiane: niestabilny potencjał korowy z obni-
żoną amplitudą; wydłużony czas ruchowego przewodzenia ośrodkowego
PI ÅšMI ENNI CTWO
1. Poser C.M., Paty D.W., Scheinberg L. i wsp. New diagnostic criteria for 9. Gobbele R., Waberski T.D., Dieckhofer A. i wsp. Patterns of disturbed
multiple sclerosis: guidelines for research protocols. Ann. Neurol. 1983; impulse propagation in multiple sclerosis identified by low and high freque-
13: 227 231. ncy somatosensory evoked potential components. J. Clin. Neurophysiol.
2. Matthews W.B., Wattam-Bell J.R.B., Pountey E. Evoked potentials in the 2003; 20 (4): 283 290.
diagnosis of multiple sclerosis: a follow-up study. J. Neurol. Neurosurg. 10. Irkec C., Nazliel B., Kocer B. The correlation between cerebrospinal fluid
Psychiatry 1982; 45: 303 307. findings and evoked potentials during an acute MS attack. Electromyogr.
3. Davidson A.W., Scott R.F., Mitchell K.W. The effect of contrast reduction Clin. Neurophysiol. 2001; 41 (2): 117 122.
on pattern-reversal VEPs in suspected multiple sclerosis and optic neuri- 11. Miscio G., Guastamacchia G., Priamo L., Bando S., Mauro A. Are the neu-
tis. Doc. Ophtalmol. 2004; 109 (2): 157 161. rophysiological techniques useful for the diagnosis of diaphragmatic im-
4. Martinelli V., Comi G., Filippi M. i wsp. Paraclinical tests in acute-onset pairment in multiple sclerosis (MS)? Clin. Neurophysiol. 2003; 114 (1):
optic neuritis: basal data and results of a short follow-up. Acta Neurol. 147 153.
Scand. 1991; 84: 231 236. 12. Chiappa K.H. Use of evoked potentials for diagnosis of multiple sclerosis.
5. Diem R., Tschirne A., Bahr M. Decreased amplitudes in multiple sclerosis Neurol. Clin. 1988; 6: 861 879.
patients with normal visual acuity: a VEP study. J. Clin. Neurosci. 2003; 13. O Connor P.W., Tansey C.M., Detsky A.S., Mushlin A.I., Kucharczyk W.
10 (1): 67 70. The effect of spectrum bias on the utility of magnetic resonance imaging
6. Kotowicz J. Badania mózgowych i rdzeniowych uśrednionych potencja- and evoked potentials in the diagnosis of suspected multiple sclerosis.
łów wywołanych w stwardnieniu rozsianym. Praca habilitacyjna, Warsza- Neurology 1996; 47: 140 144.
wa 1995. 14. Perretti A., Balbi P., Orefice G. i wsp. Post-exercise facilitation and depres-
7. Khoshibin S., Hallett M. Multimodality woked potentials and blink reflex in sion of motor evoked potentials to transcranial magnetic stimulation:
multiple sclerosis. Neurology 1981; 31: 138 144. a study in multiple sclerosis. Clin. Neurophysiol. 2004; 115 (9): 2128 2133.
8. Fillippini G., Comi G.C., Cosi V. i wsp. Sensitivities and predictive valnes of 15. Fierro B., Salemi G., Brighina F. i wsp. A transcranial magnetic stimulation
paraclinical tests for diagnostic multiple sclerosis. J. Neurol. 1994; 241: study evaluating methylprednisolone treatment in multiple sclerosis. Acta
132 137. Neurol. Scan. 2002; 105 (3): 152 157.
www.ppn.viamedica.pl
113