PODSTAWOWE POJ
CIA
1. Definicje ekonomii:
EKONOMIA- nauka zajmująca się badaniem zachowania przedmiotów gospodarczych w
dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być rozmaicie zastosowane
w sferze produkcji, podziału, wymiany, konsumpcji. /Nasiłowski/
EKONOMIA- jest nauką badającą, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje,
o tom, co, jak i dla kogo wytwarzać. /Begg/
EKONOMIA- nauka o gospodarce, która tłumaczy postępowanie związane z działalnością
gospodarczą. Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest analiza elementów
występujących w procesie gospodarowania, a także powiązań pomiędzy nimi. Ekonomia
zajmuje się również przebiegiem i rezultatami procesu gospodarowania. /A. Komosa/
EKONOMIA- nauka o tym jak jednostki i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu
rzadkich zasobów, które mogą mieć także inne alternatywne zastosowania, w celu
wytwarzania dóbr i usług oraz rozdzielanie ich na konsumpcję obecną i przyszłą pomiędzy
różne grupy w społeczeństwie. /G. Musiał/
EKONOMIA- bada prawa ekonomiczne rzÄ…dzÄ…ce zjawiskami i procesami gospodarczymi.
W szczególności zajmuje się odkrywaniem praw, opisywaniem ich, określaniem zasięgu
historycznego działania, sposobów działania i wzajemnego oddziaływania. /O. Lange/
EKONOMIA- nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością- brakiem
nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji
ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, aby zaspokoić ich
tyle, ile jest w danej sytuacji możliwe. /D. Kamershen/
Ekonomia musi odpowiadać na następujące pytania:
a) Co i ile produkować?
b) Jak produkować, jakimi metodami?
c) Dla kogo produkować?
d) Jak dzielić produkcję na konsumpcję i inwestycje?
2. Geneza nazwy przedmiotu:
·ð Ksenofont (444-355 p.n.e.) OIKONOMIKOS- oznacza przepisy dotyczÄ…ce spraw
domowych o typie przewodzenia gospodarstwem domowym o typie
niewolniczym (OIKOS- dom, NOMOS- prawo, przepis).
·ð Arystoteles (384-322 p.n.e.) OIKONOMIA- nazwa dla okreÅ›lenia umiejÄ™tnoÅ›ci
nabywania lub zdobywania dóbr niezbędnych dla życia, użytecznych dla domu
lub państwa.
·ð Antoine Montchretien- ekonomista francuski, 1615r.  Traktat o ekonomii
politycznej - jako gospodarstwo publiczne, społeczne.
·ð William Petty  Public economy - oznacza naukÄ™ wyjaÅ›niajÄ…cÄ… z
ródła bogactwa
narodów
·ð Ekonomia polityczna  to nauka o  prawach domu spoÅ‚ecznego . PoczynajÄ…c
od XVII wieku upowszechnił się termin  ekonomia polityczna , przy czym
przymiotnik  polityczna oznacza mniej więcej to samo, co  społeczna .
Współcześnie zwłaszcza w literaturze anglo- amerykańskiej. Przymiotnik ten
jest zazwyczaj pomijany i stosowany jest termin  ekonomia .
Funkcje ekonomii:
·ð Poznawcza- polega na tym, że dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach
gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościami oraz o ich przyczynach i
skutkach. Co? Jak? I dla kogo produkować?
·ð Aplikacyjna- polega głównie na tym, że jej ustalenia i wynikajÄ…ce z nich wnioski
dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarczo-domowych,
przedsiębiorstw, państwa.
3. Działy ekonomii:
I- Kryterium wielkości przedmiotu badań /jednostka gospodarcza, gospodarka
jako całość/
a) Mikroekonomia- zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych
producentów i konsumentów jako przedmiotów życia gospodarczego
zarówno w toku produkcji jak i konsumpcji, aby na tej podstawie wskazać
im drogę do maksymalizacji ich przychodów. Patrzy na gospodarkę
narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu
widzenia maksymalizacji ich korzyści.
b) Makroekonomia- nie zajmuje się poszczególnymi podmiotami
gospodarczymi, lecz gospodarką jako całością. Zakres badań
makroekonomii obejmuje wszelkie zależności występujące w gospodarce
narodowej jako całości. Wyniki tych badań przedstawione są w postaci
takich ważnych agregatów ekonomicznych jak: wydatki na inwestycje i
konsumpcję, bilans handlowy państwa. W analizie gospodarki posługuje się
wielkimi agregatami.
Gospodarka narodowa- całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na
terytorium danego kraju.
II- kryterium prezentacji wyników badań ekonomicznych:
a) Ekonomia pozytywna- koncentruje siÄ™ na opracowaniu najbardziej
uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej, w celu możliwie jak
najbardziej bezstronnego uogólnienia procesów gospodarczych i mechanizmów
ekonomicznych, jak: wydatki na inwestycje, i konsumpcjÄ™, bilans handlowy
państwa. Gałąz
badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim on
jest, a nie takim, jakim powinien być.
b) Ekonomia normatywna- skupia się na tworzeniu określonego systemu poglądów
wartościujących, na opracowaniu określonej ideologii umożliwiającej interpretację
różnych zjawisk i procesów gospodarczych. Jest gałęzią badań ekonomicznych,
która zajmuje się sądami wartościującymi, jakie powinny być ceny, poziomy
produkcji, kierunki polityki gospodarki rzÄ…du.
c) Ekonomia polityczna- nauka, której przedmiotem są prawa rządzące w ramach
całego państwa, a nie tylko przedsiębiorstwa. Bada zachowanie ludu w produkcji i
dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług w świecie rzadkich zasobów
pozostajÄ…cych do naszej dyspozycji.
GA
ÓWNE NURTY EKONOMICZNE
Merkantylizm, pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych powstały w XVI-XVII
w., głównie w Anglii i Francji, w związku ze zmianami gospodarczymi wywołanymi
rozwojem gospodarki rynkowej (zastępowanie pańszczyzny pieniężnym czynszem
dzierżawnym) oraz odkryciami geograficznymi.
Jego reprezentantami byli m.in. A. de Montchrétien, J. Bodin, T. Mun, J. Child, J.H.
Justi, J. von Sonnenfels i A. Serra. W Polsce - M. Kopernik, P. Grabowski, J. Wybicki.
Za z
ródło bogactwa narodowego i siły państwa merkantyliści uznawali ilość
posiadanego kruszcu, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy.
y
ródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą -
dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów
przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła. Rozwój
produkcji przemysłowej i handlu powinien być wspierany przez państwo (zakładanie
fabryk, popieranie prywatnych przedsiębiorstw, ułatwianie komunikacji, rozbudowa
floty).
Dużą wagę przywiązywali do wzrostu kwalifikacji.
Fizjokratyzm (z greckiego fizjokracja - panowanie natury), pierwszy teoretyczny
system poglądów ekonomicznych, powstały w połowie XVIII w. we Francji. Jego twórcą
był F. Quesnay, który istotę fizjokratyzmu zawarł w słynnej tablicy ekonomicznej,
przedstawiającej reprodukcję i cyrkulację kapitału społecznego. Najbardziej znanymi
przedstawicielami fizjokratyzmu w Polsce byli: H. Stroynowski, W. Stroynowski, A.
Popławski. Teoretyczne poglądy fizjokratów francuskich z wyraz
nym piętnem
samodzielnej, rodzimej myśli polskiej głosili również H. Kołłątaj i S. Staszic.
Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku
gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury. Stąd też
fizjokraci głosili zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania
własności i wolności osobistej.
Ziemia jest jedynym z
ródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność
produkcyjna - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na
niej dają produkt czysty - nowe dobra. Przepływa on pomiędzy podzielonym na trzy
klasy społeczeństwem: klasą właścicieli ziemi, klasą produkcyjną - rolnikami i klasą
jałową (rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy), która nie przynosi produktu czystego.
Klasyczna szkoła angielska, ekonomia klasyczna, kierunek ekonomii, który
powstał w 2. poł. XVII w. za sprawą W. Petty'ego i P. Boisguilleberta, a szczytowy
poziom i pełną dojrzałość osiągnął na przełomie XVIII i XIX w. w pracach A. Smitha
Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776) i jego kontynuatora - D.
Ricardo Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817). Do jego przedstawicieli
zalicza się m.in. także J.B. Saya, P. Malthusa, J.S. Milla, J.C. Simonde de Sismondiego
i J.R. McCullocha.
Klasyczna szkoła angielska sformułowała pierwszy zwarty system naukowy, dając
podstawy wyodrębnienia się ekonomii jako samodzielnej nauki. Głównym przedmiotem
jej zainteresowań był problem tworzenia i powiększania bogactwa. Za jego z
ródło
uznano pracę, formułując teorię wartości opartej na pracy. Poszukiwano czynników
perspektywicznego wzrostu produkcji i warunków jego maksymalizacji.
Uznanie pracy za z
ródło wartości doprowadziło klasyków (Ricardo) do sformułowania
zasad podziału produktu społecznego pomiędzy robotników, przedsiębiorców
i właścicieli ziemskich i wykazania, że to, co w trakcie podziału zyskuje jedna grupa,
odbywa się kosztem drugiej. Gospodarkę rozpatrywano jako organizm, w którym
zmiana jednego z członów wywołuje automatycznie zmiany innych członów, dzięki
działaniu "niewidzialnej ręki rynku". Ta część ich rozważań stała się istotnym
elementem sformułowanej póz
niej teorii mechanizmu rynkowego.
W dziedzinie funkcjonowania gospodarki przedstawiciele ekonomii klasycznej stali więc
zdecydowanie na pozycjach liberalizmu, poświęcając wiele uwagi wykazaniu
szkodliwości ingerencji państwa w życie gospodarcze. Sformułowali pojęcie "homo
oeconomicus", człowieka ekonomicznego, który sam najlepiej wie, co jest dla niego
korzystne. Byli także zwolennikami wolnego handlu międzynarodowego, tworząc
teoretyczną podbudowę tego poglądu w postaci teorii kosztów komparatywnych,
ilościowej teorii pieniądza i międzynarodowych ruchów kruszców.
Krytyka ekonomii klasycznej stała się podstawą powstania trzech kierunków myśli
ekonomicznej: historycznego, subiektywistycznego i marksistowskiego.
Ekonomia neoklasyczna
Nurt poglądów opierający się na fundamencie pojęciowo-metodologicznym ekonomii
klasycznej, ale ukierunkowany nie na rozważania makro-, lecz mikroekonomiczne.
Najwybitniejszym przedstawicielem ekonomii neoklasycznej jest angielski ekonomista i
matematyk Alfred Marshall (1842-1924), nauczyciel J. M. Keynesa.
Ekonomia neoklasyczna koncentruje się na kosztach produkcji, których analizę uważa za
podstawę osiągania równowagi w skali firmy i branży. Podział kosztów na stałe i zmienne
w zależności od tego, czy są związane z aparatem wytwórczym czy z wielkością
produkcji, zawdzięczamy właśnie ekonomii neoklasycznej. Jedną z najważniejszych
kategorii ekonomii neoklasycznej jest reguła maksymalizacji, według której dla
maksymalizowania jednej zmiennej (dobro rzadkie) wszystkie pozostałe zmienne muszą
zostać optymalnie dostosowane. Wywodzące się z tego założenia przekonanie, że
optymalne wykorzystanie zasobów zapewniają wolnokonkurencyjne mechanizmy
rynkowe to fundament ekonomii neoklasycznej. Na ekonomii neoklasycznej opierajÄ… siÄ™
również zasady racjonalności gospodarowania w drodze maksymalizowania korzyści lub
minimalizowania nakładów.
Najprostsze definicje sprowadzają ekonomię wręcz do nauki zajmującej się alokowaniem
ograniczonych zasobów (tj. dóbr rzadkich) między konkurencyjne cele. Według teorii
neoklasycznej w ekonomii chodzi o to, by ograniczone zasoby rozdzielić w sposób
zapewniający optymalne zaspokojenie potrzeb. Osiąga się to przez zrównanie wielkości
krańcowych oraz cen. Takie zrównanie dla ekonomistów neoklasycznych oznaczało
osiągnięcie równowagi (w skali gospodarstwa domowego, firmy, branży czy gospodarki)
możliwej, jeżeli procesy gospodarce nie są zakłócane. Kolejne pokolenia ekonomistów
wykazały, że w tym skądinąd odkrywczym rozumowaniu tkwiła zasadnicza słabość,
polegająca na tym, że neoklasycy postrzegali równowagę jako stan, a nie jako proces.
Przydatność narzędzi ekonomii neoklasycznej do badania procesów rozwojowych
gospodarki jest więc ograniczona, ponieważ wzrost z natury rzeczy zakłóca równowagę,
którą odbudowuje się na wyższym poziomie rozwoju.
NEOKLASYCZNA EKONOMIA, nurt w ekonomii oparty na teorii optymalizacji
działalności gospodarczej. Początek ekonomii neoklasycznej dały prace C. Mengera
(Grundsätze der Volkswirtschaftslehre 1871), S. Jevonsa (Theory of Political Economy
1871) i L.M.E. Walrasa (Éléments d'économie politique pure... 1873 77), którzy
niezależnie od siebie sformułowali zasadę malejącej użyteczności krańcowej, jako
podstawowego elementu konstrukcyjnego statycznej teorii mikroekonomii nowego
rodzaju; odkrycie to określa się zazwyczaj mianem rewolucji marginalnej. Pełne
podstawy współczesnej ekonomii neoklasycznej stworzyli ich bliscy kontynuatorzy:
przedstawiciele szkoÅ‚y austr.  gÅ‚. F. Wieser i E. Böhm-Bawerk, szkoÅ‚y lozaÅ„skiej  gÅ‚.
W. Pareto i Walras oraz neoklasycy bryt. z A. Marshallem na czele. Punktem wyjścia
szkoły austr. były subiektywne, indywidualne potrzeby ludzkie: konsument stara się je
zaspokajać nabywając w określonych warunkach rynkowych różne dobra, dążąc do stanu
względnego nasycenia i satysfakcji (tzw. stan równowagi konsumenta); ujęcie szkoły
austr. długo pozostawało nie zmatematyzowane. Twórca szkoły lozańskiej, Walras,
problemy ekon. od początku ujmował matematycznie; zakładał on, że zachowania ekon.
mają charakter optymalizujący; w sposób sformalizowany opisywał je za pomocą
rachunku różniczkowego. Centralnym pojęciem szkoły lozańskiej jest równowaga ogólna:
wzajemne, nie przyczynowe, zwrotne uwarunkowanie wszystkich wielkości ekon.,
określane za pomocą układów równań równoczesnych. Układ tych równań daje
równowagę ogólną, gdyż w rezultacie przystosowywania się każdego podmiotu
gospodarującego do stanu najlepszego z osiągalnych (optymalnego) ustala się właściwy
system cen (tj. składający niezależne od siebie decyzje podmiotów gospodarujących
w harmonijną całość). Marshall, najbardziej wierny tradycji ekonomii klas., stronił od
abstrakcji równowagi ogólnej, zwracając się ku cząstkowej analizie poszczególnych
działów gospodarki. W jego teorii podstawą była konfrontacja popytu i podaży na
pojedynczym rynku, na których przecięciu pojawiają się ceny. W sferze produkcji
Marshall szczególną wagę przywiązywał do analizy kosztów przedsiębiorstwa i do
problemu kapitału, w związku z tym do społ.-ekon. uzasadnienia zysku jako
wynagrodzenia przedsiębiorcy i procentu jako wynagrodzenia właściciela kapitału. Szkoły
te (austr., lozańska i neoklas. bryt.), mimo formalnych odrębności, różnej terminologii
i niejednakowego rozkładu akcentów, mają cechy wspólne. Głównym przedmiotem ich
badań jest rynek: teoria neoklas. jest sformułowana w ten sposób, jakby wszelkie
zachowania ekon. były zachowaniami rynkowymi, a wszystkie decyzje ekon.  decyzjami
bezpośrednio lub pośrednio rynkowymi; pomija się istotne z ekon. punktu widzenia,
działania pozarynkowe. Ekonomiści neoklas. zakładają określoną podaż czynników
wytwórczych, której wielkość jest wyznaczana niezależnie przez wiele elementów
znajdujących się poza ramami prowadzonej analizy. Istotą problemu ekon. stało się
określenie warunków, których spełnienie sprawia, że przemieszczanie danych usług
produkcyjnych do różnych, konkurencyjnych ze sobą zastosowań przynosi optymalne
wyniki (tj. takie, które dają maksimum satysfakcji konsumentom). Ekonomia
neoklasyczna bada więc związki zachodzące między danymi celami a danymi środkami
mającymi alternatywne zastosowania. Klasyczną teorię rozwoju gosp. zastąpiła koncepcja
równowagi ogólnej w ramach konstrukcji statycznej. Gra sił rynkowych została
sprowadzona do zasad mechaniki, w której wzajemnie oddziałującymi na siebie siłami są
dążenia jednostek oparte na subiektywnym wartościowaniu, rachunku przyjemności
(otrzymywanie czegoś) i przykrości (wyzbycie się w zamian czegoś innego); w takim
ujęciu prawa wymiany, podlegającej działaniu przeciwnie skierowanych sił subiektywnych
(przyjemności i przykrości), stają się analogiczne do praw fizycznych rządzących np.
równowagą dz
wigni. Współczesna wersja teorii równowagi ogólnej jest związana gł.
z badaniami K.J. Arrowa i G. Debreu, którzy udowodnili przez analizę mat., że przy
spełnieniu wielu założeń dotyczących technologii i preferencji konsumentów istnieje
system cen harmonizujący decyzje podejmowane przez producentów i nabywców dóbr.
Koordynacja decyzji podejmowanych przez izolowane od siebie podmioty gospodarujÄ…ce
jest możliwa dzięki informacji zaszyfrowanej w systemie cen  jedynej informacji
obiegającej w modelu neoklas.; dodatkowo każdy producent dysponuje wiedzą na temat
potencjału produkcyjnego swego przedsiębiorstwa, a każdy konsument wiedzą o swych
preferencjach. Można spotkać się z opinią (J. Kornai), że współcz. teoria równowagi jest
jedynie dokładnym mat. sformułowaniem smithowskiej niewidzialnej ręki rynku, która
harmonizuje w optymalny sposób interesy egoistycznych jednostek. W nowoczesnych
modelach neoklasycznych nadal zakłada się, że jednostki gospodarujące optymalizują
swoje zachowania bez względu na to, czy są to małe jednostki w otoczeniu doskonale
konkurencyjnym, czy oligopole lub monopole; zakłada się też, że cena jest jedynym
rodzajem informacji wiążącej jednostki gospodarujące. Analiza neoklasyczna opiera się
zasadniczo na założeniu o równości sił między jednostkami gospodarującymi. Ekonomiści
neoklas.  wypowiadający się za ograniczoną interwencją państwa w gospodarkę 
uważają, że większość gospodarek rynkowych spontanicznie dąży do równowagi popytu
i podaży, pod warunkiem istnienia prawdziwej konkurencji.
AUSTRIACKA SZKOA
A W EKONOMII, zw. też szkołą psychologiczną, kierunek
w ekonomii powstały w latach 70. XIX w.; jego twórcą był C. Menger, a gł.
przedstawiciele to F. von Wieser i E. von Böhm-Bawerk; gÅ‚. osiÄ…gniÄ™ciem Mengera byÅ‚o
sformułowanie teorii użyteczności krańcowej; teoretyczną kontynuacją tej szkoły jest
tzw. nowa szkoła wiedeńska, której twórcą był H. Mayer, a jego uczniowie, kontynuujący
tradycję szkoły austr., to L. von Mises, F. A. von Hayek i G. Haberler; na ziemiach pol.
zasady szkoły austr. głosił W. Czerkawski.
Zasadniczy ton gospodarce nadaje konsumpcja, a nie produkcja.
Prawa Gossena:
I-  W miarę zwiększenia konsumpcji danego dobra wzrost zadowolenia z niej będzie
coraz mniejszy (użyteczność krańcowa)
II-  Każdy człowiek dążący do maksymalizacji swego zadowolenia tak musi dzielić
dostępne mu dobra, między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki stały się równe we
wszystkich zastosowaniach
LOZAC
SKA SZKOA
A W EKONOMII, szkoła ekon., powstała pod koniec XIX w., jedna
z odmian mat. nurtu w ekonomii; założycielem był L. Walras, który wykładał w Lozannie
1870 92, i V. Pareto, który zajął tam 1893 jego miejsce; przedstawiciele: L. Amoroso, E.
Barone, F. Divisia, F.Y. Edgeworth; szkoła mat. ujmowała zjawiska gosp. od strony rynku
i dążyła do określenia warunków równowagi między podażą a popytem: na rynkach
poszczególnych dóbr  ceny równowagi, w skali ogólnogospodarczej  równowagi
ogólnej; zakładała, że w gospodarce towarowo-pieniężnej występują samoczynnie
działające mechanizmy, przywracające równowagę gosp., zachwianą przez wpływ
czynników zewn. (zmiana techniki, gustów konsumentów); przyjmując funkcjonalną
współzależność zjawisk gosp. oraz rzadkość; dóbr gosp., ujmowała procesy gosp., jako
procesy tworzenia się ilościowych relacji między rzeczami; znając takie parametry, jak
gusty konsumentów, technologia produkcji, warunki instytucjonalne itd., można 
w ujęciu szkoły lozańskiej  matematycznie ustalić optymalne ilościowe proporcje
między poszczególnymi elementami gospodarki, a więc określić równowagę gospodarczą.
Neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła, w ekonomii jedna z trzech szkół
metodologicznych w ramach kierunku subiektywistycznego, powstała w latach 70. XIX
w. Jej twórcą był W.S. Jevons, a najwybitniejszym przedstawicielem A. Marshall.
Zasadniczym przedmiotem zainteresowań tej szkoły była teoria ceny, wyjaśniająca
mechanizm równoważenia popytu i podaży na poszczególnych rynkach (równowaga
cząstkowa) jako proces zrównywania się użyteczności krańcowej, wyznaczającej
krzywą popytu i kosztu krańcowego, decydującego o kształcie krzywej podaży.
W badaniach nad popytem neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła sformułowała
pojęcie elastyczności popytu, określającej stopień reakcji wielkości popytu na zmianę
ceny oraz renty konsumenta.
Badania podaży przyczyniły się do określenia warunku równowagi przedsiębiorstwa, tj.
optymalnej (zapewniającej maksymalny zysk) wielkości produkcji przedsiębiorstwa,
wyznaczonej przez punkt przecięcia się krzywej kosztu krańcowego z krzywą utargu
krańcowego. Istotny wkład neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła do rozwoju myśli
ekonomicznej oraz zbieżność wielu jej poglądów z pozostałymi dwiema szkołami
(matematyczną szkołą lozańską i psychologiczną szkołą austriacką) spowodowały, że
z czasem nazwa szkoła neoklasyczna została utożsamiona z całym kierunkiem
subiektywistycznym.
INTERWENCJONIZM, ekon. zespół środków oddziaływania państwa na gospodarkę
w jej makroskali; teoret. podstawy interwencjonizmu stworzył J.M. Keynes ( Keynesa
teoria, keynesizm); wprowadzony przez wiele państw w latach 30. XX w był reakcją na
niesprawności rynku, ujawnione szczególnie drastycznie w postaci wielkiego kryzysu
gosp. 1929 34. Interwencjonizm ma na celu spłaszczenie cyklu koniunkturalnego dla
wyeliminowania głębokich kryzysów i związanego z nimi bezrobocia, stymulowanie
wzrostu gosp., ograniczanie inflacji, zrównoważenie bilansu płatniczego, sprawiedliwość
społ. w podziale dochodów (eliminowanie ubóstwa). Interwencjonizm obejmuje politykę
fiskalną i pieniężną. Instrumentami polityki fiskalnej są: automatyczne stabilizatory
koniunktury  podatki lub wydatki państwa, które podnoszą całkowite planowane
wydatki w okresie recesji i obniżają je w okresie ekspansji (podatki dochodowe, zasiłki
dla bezrobotnych i socjalne); wydatki państwa na zakup dóbr i usług; transfery; dług
publiczny i deficyt budżetowy. Instrumentami polityki pieniężnej są: stopa dyskonta,
operacje otwartego rynku, współczynnik rezerw obowiązkowych; służą one oddziaływaniu
na stopę procentową i podaż pieniądza.
Istotą interwencjonizmu jest zwiększanie efektywnego popytu w okresach recesji przez
wydatki państwa finansowane z deficytu i ekspansywną politykę pieniężną (politykę
taniego pieniÄ…dza) oraz ograniczanie wzrostu efektywnego popytu w fazie ekspansji przez
wzrost podatków i restrykcyjną politykę pieniężną (politykę drogiego pieniądza). W latach
50 i 60 interwencjonizm pozwalał na tak dokładne regulowanie gospodarki, iż zyskał
miano  precyzyjnego strojenia . Odwrót od interwencjonizmu opartego na keynesizmie
nastąpił w latach 70., po kryzysie energ. 1973. Wystąpiło wtedy zjawisko stagflacji,
które było sprzeczne z keynesowską interpretacją związków między inflacją
a bezrobociem, ujętą w tzw. krzywą Phillipsa. Odrodzenie konserwatywne w USA
spowodowało narastającą falę krytyki interwencjonizmu, m.in. z powodu niesprawności
państwa.
Monetaryzm, system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący
kontynuacjÄ™ kierunku subiektywistycznego, zwiÄ…zany przede wszystkim z dorobkiem
naukowym M. Friedmana, a także K. Brunnera, A. Meltzera, D. Laidlera i in.
Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że
wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny
do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu, kiedy J. Bodin
sformułował opisowo zależność między ilością kruszców a poziomem cen, a dowód
istnienia tej zależności w powiązaniu z wartością kruszcu przeprowadził B. Davanzatti.
Elementy ilościowej teorii pieniądza widoczne są w wielu póz
niejszych systemach
poglądów ekonomicznych, najpełniejszego jej rozwinięcia dokonał I. Fisher, formułując
pieniężne równanie wymienne, z którego wynika, że suma cen sprzedawanych towarów
równa się iloczynowi ilości pieniądza (gotówkowego i bezgotówkowego) i szybkości jego
obiegu.
Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego
podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego.
Dla stabilizacji gospodarki postuluje ścisłe powiązanie tej podaży ze wzrostem realnych
rozmiarów produktu społecznego, odrzucając równocześnie inne formy
interwencjonizmu państwowego, jako zakłócające naturalną grę sił rynkowych.
Spełnienie powyższego postulatu ma przeciwdziałać inflacji, z którą walkę monetaryzm
uznaje za priorytetowÄ… w stosunku do bezrobocia.
Ekonomia dobrobytu, gałąz
nauk o gospodarce, nurt poglądów ekonomicznych
w ramach neoklasycznej szkoły anglo-amerykańskiej. Zajmuje się problemami
normatywnym. Jej celem nie jest opisanie sposobu działania gospodarki (tym zajmuje
się tzw. ekonomia pozytywna), lecz ocena tego, czy działa ona dobrze. W badaniach
przewijają się dwa główne tematy: czy gospodarka wykorzystuje swe ograniczone
zasoby w najlepszy możliwy sposób, czy też je marnotrawi; oraz na ile dostęp
wszystkich członków społeczeństwa do dóbr i usług jest sprawiedliwy? Ekonomia
dobrobytu zajmuje się również określeniem podstaw skutecznie funkcjonującego
państwa, w którym żaden obywatel nie powinien bogacić się kosztem zubożenia
drugiego. Badania mają na celu wskazanie, w jakich warunkach pożądane stają się
zmiana zakresu i formy ingerencji państwa w gospodarkę. Za pioniera badań w tej
dziedzinie uważa się ekonomistę angielskiego Arthura Cecila Pigou .
Ekonomia potażowa- ingerencja państwa powoduje zakłócenia mechanizmu
rynkowego. Zalecane zmniejszenie podatków, celem zwiększenia tempa aktywności
gospodarczej i inwestycji. Polityka potażowa powinna być zorientowana na podnoszenie
poziomu potencjalnej produkcji.
Dobro- jest to każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb
ludzkich. Szczególnym rodzajem dobra jest usługa, która służy do zaspokajania potrzeb
ludzkich przez bezpośrednie wykonywanie pracy.
Możemy wyodrębnić dobra w szerokim lub wąskim znaczeniu. Dobrami w wąskim
znaczeniu są rzeczy służące do zaspokajania potrzeb. Dobrami w szerokim znaczeniu są
rzeczy, usługi i stany potencjalnie służące do zaspokajania potrzeb. Jeżeli przyczyniają
się do osiągnięcia przez człowieka korzyści, to są dobrami w określonym stopniu
pozytywnymi. Jeżeli zaś nie przyczyniają człowiekowi korzyści, są dobrami negatywnymi.
Dobra jako środki zaspokajania potrzeb:
Dobra w szerokim znaczeniu
Rzeczy Stany
Usługi
Pozyt. Negat. Pozyt. Negat. Pozyt. Negat.
Dobra konsumpcyjne- są dobrami zaspokajającymi ludzkie potrzeby bezpośrednio w
akcie konsumpcji.
Dobra produkcyjne- są to dobra służące do wytwarzania innych dóbr
Dobra ekonomiczne- są dobrami wytworzonymi przez człowieka w ograniczonej ilości;
MajÄ… 2 cechy:
·ð Do ich wytworzenia używa siÄ™ pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i
dóbr pierwotnych dostarczanych bezpośrednio przez przyrodę.
·ð SÄ… dobrami rzadkimi tzn. takimi, które w danym czasie mogÄ… być wytworzone w
ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby.
Dobra wolne- dobra, które znajdują się w nieograniczonej ilości, nie muszą być
wytwarzane przez człowieka. /Np. dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę-
powietrze/
Dobra rzadkie- dobra, które w danym czasie mogą być wytworzone w określonej ilości i
przez to tylko częściowo zaspokoić potrzebę.
Podział dóbr a rzadkość:
Dobra w szerokim znaczeniu
Dobra rzadkie Dobra wolne
D. konsump. D. produk. D. konsump. D. produk.
Rozróżnia się również dobra:
·ð Dobra kapitaÅ‚owe- inaczej kapitaÅ‚ rzeczowy; to ekonomiczne dobra produkcyjne
takie jak maszyny, urzÄ…dzenia, budynki.
Rzadkość dóbr jest podstawą wyborów ekonomicznych. Gdyby, bowiem dobra
występowały w obfitości, to wszystkie cele mogłyby być w pełni osiągnięte, bez
konieczności podejmowania decyzji, jak użyć ograniczonych środków.
Zasoby- rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług. Dzielimy je na ziemię, siłę
roboczą(praca), kapitał(dobra inwestycyjne), technologia.
Ziemia- obejmuje obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co w naturze jest użyteczne w
procesie produkcji (minerały, rośliny itd.)
Praca- obejmuje każdy sposób, w jaki ludzka energia, fizyczna bądz
umysłowa, może
być sensownie wydatkowana.
Kapitał- obejmuje wszelkie wyniki procesu produkcyjnego, który przeznaczony jest do
póz
niejszego wykorzystania w procesie produkcyjnym. Budynki i wyposażenie- rzeczy
produkowane do produkcji innych rzeczy stanowią przykłady tych wytwarzanych przez
człowieka środków produkcji.
Technologia wytwarzania dóbr- to wiedza jak zasoby mogą być łączone w
produktywny sposób. Zasoby konieczne do wyprodukowania jakiegoś dobra muszą być ze
sobą w odpowiedni sposób połączone. Trzeba znać technologię wytwarzania danego
dobra. Technologia produkcyjna wyznacza ilości i rodzaj zasobów koniecznych do
wyprodukowania danego produktu; wyznacza też proporcje, w jakich zasoby powinny być
ze sobą połączone.
Zasoby ludzkie- wraz z wiedzą i ich praktycznymi umiejętnościami. To najważniejszy
składnik procesu produkcji. Istotną cechą kapitału ludzkiego jest zdolność do uczenia się i
rozwijania swej wiedzy. Wiedza służy do efektywniejszego wykorzystywania i
przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające ludzkie
potrzeby. Rozwój wiedzy stanowi główny czynnik postępu technicznego i
organizacyjnego. Człowiek jest innowatorem.
Zasoby naturalne- są to dary natury. Ziemia, woda, surowce mineralne są często
produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów.
Dzielą się na odnawialne (np. lasy) i nieodnawialne (np. ropa naftowa, minerały).
Niektóre zasoby naturalne można zastąpić w procesie produkcji zasobami sztucznymi
(włókna naturalne- włóknami syntetycznymi) inne do dziś nie doczekały się substytutów
(ziemia, ropa naftowa).
Zasoby kapitałowe- zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka(np.
przetworzone półprodukty, narzędzia, maszyny, środki transportu). Do nich należą środki
pracy (maszyny, narzędzia, instalacje- przy ich pomocy człowiek wytwarza produkty i
usługi) i przedmioty pracy (surowce, półfabrykaty- służą do wyprodukowania dobra.
Zalicza się tu także kapitał finansowy.
Czynniki produkcji- są to wszystkie środki użyte do produkcji. Różnią się pod względem
rzeczowym, ale ich wspólną cechą jest to, iż służą jako środki do osiągnięcia celu
produkcyjnego.
Strumień- jest to ilość dóbr lub pracy, które mierzymy jako przepływ podczas pewnego
okresu
Nakłady produkcji- strumienie dóbr produkcyjnych i pracy zastosowane w danym
procesie produkcyjnym.
Wyniki produkcji- strumienie dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych i usług
powstajÄ…cych w procesie produkcyjnym.
Rynkowa forma podziału czynników produkcji- podział, rozdysponowanie rzadkich
środków do producentów i konsumentów.
Potrzeba- człowiek wskutek wielowymiarowości swojej natury odczuwa różne potrzeby,
których konieczność lub chęć zaspokajania jest naturalnym i uniwersalnym celem
działalności gospodarczej ludzi; potrzebą nazywa się stan człowieka odznaczający się
niespełnieniem określonych ważnych warunków; jest to subiektywne odczuwanie braku,
niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które są człowiekowi
niezbędne do utrzymania się przy życiu, umożliwiają mu rozwój, pozwalają realizować
cele społeczne.
Cechy potrzeb to indywidualizm i subiektywizm.
Struktura potrzeb ludzkich według Maslow a
Potrzeby
Samo-
realizacji
Uznania
Kontaktów społ.
Bezpieczeństwa
Biologiczne
Cele gospodarowania wynikajÄ… z potrzeb ludzkich. EkonomiÄ™ interesuje taki
sposób zaspokajania potrzeb ludzkich, który realizuje się poprzez rozmaite środki
wytwarzania przez człowieka. Różnorodności potrzeb odpowiada różnorodność i
rozmaitość środków. Ekonomia sprowadza zaspokajania potrzeb ludzkich do wspólnego
mianownika, co oznacza, że:
·ð OsiÄ…gniÄ™cia celu gospodarczego traktuje siÄ™ w niej jako korzyść dla czÅ‚owieka,
wynikajÄ…ca z zaspokojenia potrzeb;
·ð OsiÄ…gniÄ™cie korzyÅ›ci wymaga odpowiednich Å›rodków materialnych lub
pieniężnych;
·ð Åšrodkami zaspokajania potrzeb sÄ… dobra.
Na proces gospodarowania składa się ciągle powtarzające się kontinuum:
CELEÅšRODKIWYNIKI EKONOMICZNE
Przedmiotem działania gospodarczego jest osiąganie celu za pomocą określonych
środków. Gospodarowanie dokonuje się na podstawie specjalizacji i podziału pracy.
Produkcja- wytwarzanie dóbr i usług; jest to podstawowe działanie gospodarcze
(najpierw trzeba wytworzyć dobra, a potem je podzielić pomiędzy potrzebujących).
Produkcja jest świadoma i celową działalnością ludzką polegającą na przystosowaniu dóbr
dostarczanych przez naturę i wykorzystywaniu sił przyrody do wytwarzania dóbr, które w
odróżnieniu od pierwotnych, (które znajdują się w przyrodzie) są dobrami
ekonomicznymi, czyli produktami pracy ludzkiej. Produkty powstajÄ… w wyniku
przekształcenia cech fizycznych, chemicznych i biologicznych dóbr pierwotnych w taki
sposób, ażeby ich nowe właściwości służyły człowiekowi do zaspokajania potrzeb.
Produkcja to także przemieszczanie przedmiotów w przestrzeni i czasie oraz świadczenie
usług
Podział- polega na rozdysponowaniu rzadkich dóbr pomiędzy producentów i
konsumentów; bez produkcji nie ma podziału.
Każdy proces produkcyjny polega na zastosowaniu czynników produkcji i przetwarzaniu
ich w produkty. Każdy proces produkcji jest zespołem skoordynowanych czynności, w
których człowiek za pomocą maszyn, narzędzi przekształca surowce w dobra. Istotę
produkcji stanowi zależność pomiędzy użytymi czynnikami, a osiągniętymi wynikami.
Czynniki produkcji- to wszystkie środki użyte w produkcji; dzielą się na 3 rodzaje:
1. Dobra pierwotne, czyli surowce mineralne, lasy, użytki rolne, wody- ziemia.
2. Praca człowieka,
3. Ekonomiczne dobra produkcji tj. maszyny, urzÄ…dzenia, budynki- dobra
kapitałowe(kapitał rzeczowy).
Wyodrębnia się także czwarty czynnik: praca przedsiębiorcy.
Schemat produkcji:
Praca
Przekształcenie
Ziemia Dobra
Kapitał Ekonom.
Czynniki produkcji dzieli się na rzeczowe i osobowe. Ze względu na sposób zużywania
rzeczowe czynniki produkcji możemy podzielić na czynniki zużywające się jednorazowo i
stopniowo. Ilość czynników zastosowanych w danym czasie w danej produkcji nazywa się
nakładem, a ilość uzyskanego produktu wynikiem.
Zjawiska ekonomiczne mierzy się ze względu na odniesienie do ich czasu jako strumienie
i zasoby.
Podział, czyli rozdysponowanie rzadkich środków do producentów i konsumentów
odbywał się w przeszłości, w różnych formach. Ekonomia zajmuje się rynkową formą
podziału (jest dominująca w świecie). W krajach centralnie planowanych stosowano do
niedawna racjonowanie wg kryteriów nierynkowych.
Problem rzadkości zasobów i technologii:
Gospodarowanie napotyka na ograniczoność zasobów i technologii, dlatego, gdyż
dana jest pewna wielkość zasobów i technologii. Nie wszystkie zasoby mogą
wykorzystywane w stopniu maksymalnym (np. bariera biologiczna człowieka nie pozwala
pracować 24 godziny na dobę). Również wszyscy producenci stosują najlepszą i
najnowszą technologię, większość wykorzystuje technologie znane i opanowane.
Konsekwencją tych zjawisk jest rzadkość. Rzadkość jest wynikiem zależności między
zapotrzebowaniem ludzi na dobra, a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr.
Pojawia się konieczność dokonania wyboru:, co, jak i dla kogo produkować?
Decyzje, co, jak i dla kogo produkować, są podejmowane w celu osiągnięcia korzyści
przez producentów. Zrealizowanie tych korzyści jest możliwe, gdy uwzględnia się
potrzeby konsumentów (gusty, preferencje). Mówi się, że w gospodarce suwerenny jest
konsument.
Suwerenność konsumenta oznacza, że w procesie dokonywania wyborów
ekonomicznych jako przesłanki występują decyzje konsumenta, ci i ile konsumować.
W gospodarce rynkowej impulsy do produkcji pochodzą od konsumentów. To oni
wybierają na rynku te, a nie inne dobra określonych producentów. Producenci muszą
reagować na zmiany wyborów konsumentów. Producenci w danym czasie dysponują
ograniczoną ilością czynników produkcji, z których mogą wytworzyć ograniczone ilości
dóbr.
Rzadkość ekonomiczna oznacza istnienie skończonych ilości czynników produkcji,
których zastosowanie w najlepszy sposób pozwala produkować ograniczone ilości dóbr
ekonomicznych. Producenci podejmujący decyzję produkcji muszą brać pod uwagę:
·ð Wybory konsumentów,
·ð Posiadane w danym czasie czynniki produkcji,
·ð IloÅ›ciowe zależnoÅ›ci pomiÄ™dzy nakÅ‚adami a wynikami produkcyjnymi.
Wybory konsumentów są suwerenne, tzn. producenci nie mają na nie wpływu. Wybór
producenta polega, więc na takim zastosowaniu posiadanych czynników produkcji, by
wytworzyć chcianą przez nabywców dobra z jak najwyższą korzyścią dla siebie.
;&Czynniki produkcji sÄ… komplementarne.
Komplementarność polega na uzupełnianiu się dóbr w celu spełnienia określonej
funkcji.
Alokacja czynników produkcji to zastosowania czynników produkcji w danym czasie do
produkcji określonych dóbr.
Realokacja oznacza zmianÄ™ przeznaczenia produkcyjnego czynnika produkcji (np.
produkcja skarpet i kalesonów, jeżeli producent zwiększy produkcję skarpet kosztem
kalesonów).
;&Czynniki produkcji sÄ… substytucyjne:
Substytucyjność polega na zastępowaniu danego dobra innym, służącym również do
osiÄ…gania danego celu.
RACJONALNOŚĆ JAKO POSTAWA DZIAA
ANIA W ÅšWIECIE OGRANICZONYCH
ZASOBÓW- ZASADY RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA, RACHUNEK
EKONOMICZNY
Racjonalność: postawa badania zachowań ludzkich
·ð Nikt nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb i chÄ™ci,
·ð MajÄ… one tendencjÄ™ do wzrostu,
·ð W sytuacji, w której mamy do czynienia z ograniczonÄ… dostÄ™pnoÅ›ciÄ… dóbr, można
najwyżej maksymalizować naszą satysfakcję, inaczej- uzyskiwaną przez nas
użyteczność.
Użyteczność- to satysfakcja, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra lub
usługi lub też z udziału w jakimś rodzaju działalności.
Postępowanie jednostki:
·ð Gdy ludzie dziaÅ‚ajÄ… w celu zaspokajania swych odczuwanych chÄ™ci, ich
postępowanie musi być samodzielne, raczej nie sterowane z zewnątrz,
·ð EkonomiÅ›ci zakÅ‚adajÄ…, że dziaÅ‚ania podejmowane sÄ… przez poszczególnych ludzi, a
nie ich grupy. To właśnie pojedynczy człowiek ma chęci i pragnienia, poszukuje
środków do ich zaspokajania, próbuje przezwyciężyć  niezadowalający stan
rzeczy ,
·ð DziaÅ‚anie grupy wynika z dziaÅ‚ania jednostek wchodzÄ…cych w skÅ‚ad danej grupy,
·ð Jednostki w grupie wpÅ‚ywajÄ… wzajemnie na swe zachowania.
Postępowanie racjonalne:
·ð Gdy poszczególne jednostki dążą do zaspokojenia swych chÄ™ci, zachowujÄ… siÄ™
racjonalnie,
·ð PostÄ™powanie racjonalne, to takie postÄ™powanie, które umożliwia jednostce
maksymalizację satysfakcji. Pojęcie postępowania racjonalnego opiera się o 3
założenia:
1) Jednostka ma preferencje i potrafi w pewnych granicach określić swoje
chęci,
2) Jednostka jest zdolna uporządkować swe chęci w sposób wewnętrznie
spójny, od bardziej pożądanych do najmniej pożądanych,
3) Jednostka będzie dokonywać wewnętrznie spójnych wyborów w celu
maksymalizacji swego zadowolenia.
Racjonalne decyzje w warunkach ograniczeń w otoczeniu:
1. Poszczególne jednostki dokonują wyboru spośród wachlarza alternatyw,
2. Przy dokonywaniu wyborów każdy musi zrezygnować z jednego lub więcej
wariantów alternatywnych,
3. Dążąc do maksymalizacji dobrobytu, dana jednostka powinna podejmować
działania przynoszące więcej korzyści niż kosztów.
Koszt:
·ð Przy dokonywaniu wyboru- w sytuacji, gdy nie wiÄ™cej niż jedna alternatywa może
być wybrana w danym momencie musi być poniesiony koszt,
·ð Koszt alternatywny- to wartość najbardziej preferowanej, ale niewykorzystanej
alternatywy.
·ð Koszt pieniężny- jest pieniężnÄ… miarÄ… nieuzyskanych w momencie dokonywania
wyborów korzyści z najbardziej atrakcyjnej, ale pominiętej alternatywy.
Maksymalizowanie zadowolenia: analiza kosztów- korzyści:
·ð Jednostka zachowywujÄ…ca siÄ™ racjonalnie wybierze dany wariant, wtedy i tylko
wtedy, gdy uzyskane korzyści będą większe bądz
równe jego kosztowi,
·ð Poszczególne jednostki bÄ™dÄ… staraÅ‚y siÄ™ maksymalizować swoje zadowolenie
wybierając najbardziej atrakcyjny z dostępnych wariantów,
·ð Oznacza to, że bÄ™dÄ… produkować lub spożywać te dobra i usÅ‚ugi, które dawać im
będą korzyści większe niż korzyści możliwe do uzyskania z najbardziej
atrakcyjnych pominiętych alternatyw,
·ð Zmiana danych usÅ‚ug/dóbr wywoÅ‚uje zmianÄ™ w zachowaniu,
·ð Analiza kosztów- korzyÅ›ci jest starannym rozważanie wszystkich kosztów i
korzyści wiążących się z danym kierunkiem postępowania.
Oddziaływanie czasu i ryzyka na koszty i korzyści:
·ð Gdy jednostka podejmuje jakieÅ› dziaÅ‚ania, koszty niekoniecznie ponoszone sÄ… od
razu, podobnie korzyści nie zawsze uzyskiwane są natychmiast (np. decyzja o
posiadaniu dziecka),
·ð KorzyÅ›ci uzyskiwane w przyszÅ‚oÅ›ci muszÄ… być porównywane z korzyÅ›ciami
możliwymi do uzyskania obecnie (np. wybór otrzymania 10.000 Zł teraz czy w
przyszłości),
·ð Aby móc porównywać przyszÅ‚e koszty i korzyÅ›ci z kosztami i korzyÅ›ciami
ponoszonymi i uzyskiwanymi obecnie, trzeba je uaktualnić,
·ð Wartość uaktualniona- to wartość wszystkich kosztów i korzyÅ›ci wyrażona w
jednostkach pieniężnych o dzisiejszej sile nabywczej. Procedura obliczania
wartości uaktualnionej nazywana jest dyskontowaniem i polega na uwzględnieniu
odsetek, które można by uzyskać (lub, które trzeba by zapłacić), gdyby pieniądze
były otrzymane (lub należne) dzisiaj, dzisiaj nie w jakimś punkcie w przyszłości,
·ð Jeżeli wystÄ™puje pewien stopieÅ„ niepewnoÅ›ci, co do tego czy przyszÅ‚e korzyÅ›ci lub
koszty zostaną rzeczywiście poniesione lub uzyskane, trzeba dokonać kolejnych
przeliczeń.
Jakie sÄ… ograniczenia racjonalnego zachowania siÄ™?
·ð Najczęściej wystÄ™pujÄ…ce zastrzeżenia to:
a) Ludzie pomimo racjonalnego postępowania popełniają błędy,
b) Brak ludziom potrzebnych informacji,
c) Czasami ludzie zachowują się w sposób irracjonalny,
Postępowanie irracjonalne- jest wewnętrznie niespójne lub jest sprzeczne z najlepiej
pojętym interesem własnym jednostki i za takie jest uznawane przez daną osobę w chwili
jego podjęcia. Irracjonalność nie cechuje działań przez cały czas. Tym nie mniej,
przeciętnie rzecz biorąc, ludzie zachowują się w sposób wewnętrznie spójny.
Racjonalność rzeczywista i proceduralna:
Racjonalność rzeczywista- dotyczy wyniku wyboru i traktuje wybór jako racjonalny
wówczas, kiedy wybrane rozwiązania prowadzi dokładnie do maksymalizacji korzyści.
Racjonalność proceduralna- odnosi się do procesu wyboru i traktuje wybór jako
racjonalny wówczas, kiedy podmioty rzeczywiste (ludzie) wybierają metody przybliżające
do osiągnięcia maksymalnych korzyści ze swej działalności.
Rozróżnienie racjonalności rzeczywistej od proceduralnej zawdzięczamy Herbertowi
Kimonowi, laureatowi nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 1978r.
KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH (4):
Koszty i korzyści wynikające z rzadkości i alokacji:
Przy każdym wyborze (przesunięciu zasobów- czynników produkcji z jednej dziedziny do
drugÄ…) mamy do czynienia z kosztami produkcji (zawsze coÅ› zyskujemy, ale i coÅ›
tracimy).
Koszt alternatywny- to wartość poniechanej działalności alternatywnej, na którą się
zdecydowaliśmy, albowiem wybraliśmy coś innego. Ponieważ w świecie rzadkich zasobów
każdy wybór oznacza poniechanie innej możliwości, najlepszą miarą ekonomiczną
podjętej działalności jest właśnie koszt alternatywny. W świecie pełnego zaspokojenia
potrzeb koszt alternatywny równałby się zeru.
Koszt całkowity- rośnie wraz ze wzrostem produkcji, jednak nie proporcjonalnie,
ponieważ przy różnych rozmiarach produkcji różny jest Koszt krańcowy (marginalny)-
przyrost kosztów całkowitych spowodowany wzrostem produkcji o jednostkę.
Prawo malejÄ…cego produktu marginalnego:
Stałe czynniki produkcji- ich zasób nie zmienia się w ujęciu statycznym (np. budynki,
obszar firmy), czyli producent nie zmienia ich nakładów zmieniając wysokość produkcji w
danym czasie.
Zmienne czynniki produkcji- zwiększając lub zmniejszając produkcję, producent
zmienia ich nakłady w danym czasie.
Produkt marginalny- stosunek przyrostu całkowitego produktu do odpowiedniego
przyrostu zmiennego czynnika produkcji: M= Q / QL
Jeżeli zwiększmy stopniowo nakład jednego czynnika produkcji, przy stałej ilości
pozostałych czynników, to ilość produkcji rośnie początkowo szybciej, a następnie wolniej
niż zmieniany czynnik produkcji. Początkowe przyrosty zmiennego czynnika produkcji
powodują wzrost produktu marginalnego, marginalnego następne jego zmniejszanie się,
gdy produkt marginalny się zwiększa, powstaje dla producenta problem wyboru
korzystnej dla niego produkcji.
Zmniejszanie się produktu marginalnego w wyniku powiększenia nakładu jednego
czynnika produkcji przy stałej ilości innych czynników i niezmiennej technice produkcji
nazywamy prawem malejących przychodów lub prawem malejącego produktu
marginalnego.
Krzywa możliwości produkcyjnych w krótkim i długim okresie:
Krzywa możliwości produkcyjnych- jest graficznym przedstawieniem różnych
kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni
efektywnie wykorzystane. Reprezentuje na całej swej długości najlepszą, możliwą do
wytworzenia strukturę produkcji przy niezmienionym zasobie czynników produkcji.
Punkty na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych (np. H) to rozwiązania
nieosiągalne w danym czasie, a punkty wewnątrz krzywej (np. G) to kombinacje dwóch
dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym
lub nieefektywnym wykorzystaniu zasobów.
Krzywa oddziela, więc dwa zbiory kombinacji
A
produkcyjnych: osiÄ…galne i nieosiÄ…galne w
danym czasie.
B H
C
D
G
E
Dobro Y
F
Krzywa możliwości produkcyjnych jest wklęsła w stosunku do początku układu
współrzędnych, ponieważ każdej kolejnej zamianie zastosowania czynników produkcji
towarzyszy rosnÄ…cy koszt alternatywny, czyli produkt marginalny jednego produktu
utracony w celu uzyskania stałych przyrostów produkcji drugiego produktu.
W długim okresie, dzięki zmianom w procesach produkcyjnych, można:
1) Zmniejszyć nakłady niezbędne do wyprodukowania danych dóbr, stosując innowacje w
technikach produkcji,
2) zwiększyć zasoby czynników produkcji.
W wyniku tych zmian krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się w prawo, co
oznacza relatywne zmniejszanie się rzadkości dóbr.
T1 T3 Dobro Y
T2 Wybór między inwestycjami a
konsumpcjÄ…:
Dobro inwestycyjne (kapitałowe)- wszelki wynik procesu produkcyjnego
przeznaczony do wykorzystania w innych procesach produkcyjnych (np. zakłady i ich
wyposażenie produkcyjne), czyli wytworzone środki produkcji.
Dobro konsumpcyjne- wszelkie dobro wytworzone po to, by z niego korzystać i cieszyć
się nim bardziej lub mniej bezpośrednio po nabyciu przez kupującego.
Wybór między dobrami kapitałowymi oraz dobrami konsumpcyjnymi wpływa zarówno na
obecny i przyszły dochód, jak i na wzorzec konsumpcji w czasie. Gdy decydujemy się
przeznaczyć część dóbr na inwestycje (rezygnując z części dóbr konsumpcyjnych),
krzywa możliwości produkcyjnych przesunie się w prawo, zwiększą się możliwości
produkcyjne, uzyskamy przy tym w przyszłości większą ilość dóbr konsumpcyjnych. Poza
tym zwiększone zdolności inwestycyjne zwiększają potencjał przyszłego wzrostu. Przyszłe
położenie krzywej będzie zależało nie tylko od wielkości inwestycji, ale także od ich
rodzaju.
Wybór między dobrami prywatnymi a publicznymi:
Dobra prywatne- dobra, które są kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez
pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie utworzonych grup.
Dobra publiczne- dobra, które są kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez
duże grupy ludzi lub rządy.
Decyzje wyboru między dobrami prywatnymi, a publicznymi mogą,(ale nie muszą)
wpływać na przyszłe położenie krzywej możliwości produkcyjnych kraju. Wytwarzanie
pewnych dóbr publicznych(np. urządzeń kontroli zanieczyszczeń środowiska lub ochrony
policyjnej, która umożliwia producentom przeznaczenie części swoich zasobów na
produkcję) może przesunąć krzywą możliwości produkcyjnych na zewnątrz. Produkcja
innych dóbr publicznych 9np. pomocy społecznej, która zmniejsza motywację do pracy i
zdobycia wykształcenia) może przesunąć krzywą możliwości produkcyjnych w prawo- na
zewnÄ…trz.
·ð Substytucja zasobów, czyli odkrywanie nowych zasobów i zastÄ™powanie nimi
rzadszych, np. zastępowanie energii ludzi innymi z
ródłami energii
·ð RozkÅ‚adanie kosztów- w celu rozÅ‚ożenia kosztów wyposażenia kapitaÅ‚owego
oraz ryzyka, które muszą ponosić inwestorzy, rozwinięto zestaw struktur
społecznych, od rodzin i spółdzielni do korporacji,
Dobro X
·ð Specjalizacja pracy to proces dzielenia i przydzielania różnych zadaÅ„
produkcyjnych różnym osobom, posiadającym różne umiejętności i talenty.
Zwykle przyczynia się do zwiększenia produkcji, gdyż ludzie sprawniej wykonują
poszczególne zadania, przeznaczają więcej czasu na produkcję; zmniejsz się też
potrzeba dublowania narzędzi.
·ð KorzyÅ›ci skali to efekty produkcyjne uzyskane w wyniku zwiÄ™kszenia nakÅ‚adów
wszystkich czynników produkcji. Zmniejszają koszt na jednostkę produkcji,
ponieważ umożliwiają zwiększenie wydajności wyposażenia, a także specjalizację.
Możliwe są 3 rodzaje korzyści skali:
1. Stałe korzyści skali- produkcja rośnie w tym samym stopniu, co nakłady.
2. Rosnące korzyści skali- produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady.
3. Malejące korzyści skali- produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady.
Istnieją pewne granice obniżania kosztów dzięki zwiększeniu skali działania firmy. Po
przekroczeniu pewnego punktu, zwiększanie produkcji przy zwiększaniu zużycia
wszystkich zasobów wywołuje wzrost jednostkowy kosztów produkcji, co określa się jako
dyzekonomie skali. Ich z
ródłem są zwykle problemy z komunikacją w dużych,
zbiurokratyzowanych organizacjach.
RYNEK, POPYT, PODAŻ, CENA RÓWNOWAGI
Pojęcie rynku:
Rynek- jest to określony proces, w ramach, którego kupujący i sprzedający określają, co
mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach. Znaczy to, że jest to proces,
w ramach, którego kupujący i sprzedający określają ceny i ilość dóbr, które mają być
kupione.
Rynek składa się z ludzi, konsumentów i przedsiębiorców próbujących kupić i sprzedać na
najlepszych z możliwych warunkach. Przez ciągły proces dawania i brania przechodzą oni
od względnej nieznajomości pragnień i potrzeb innych, do dość dokładnego rozumienia,
ile może zostać kupione i sprzedane oraz po jakiej cenie. Rynek funkcjonuje jak
nieprzerwanie działający system informacji i wymiany.
Rodzaje rynków, podział wg:
·ð Przedmiotu obrotu:
- rynek dóbr i usług konsumpcyjnych,
- rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału).
·ð ZasiÄ™gu geograficznego:
- rynek lokalny i regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy.
·ð Sytuacji rynkowej:
- rynek sprzedawcy (producenta) charakteryzuje się długotrwałą przewagę popytu
nad podażą, co stawia sprzedawcę w bardzo korzystnej pozycji przetargowej
(gosp. Niedoborów),
- rynek nabywcy (konsumenta) długotrwała przewaga podaży nad popytem,
oznacza uprzywilejowanÄ… pozycjÄ™ nabywcy
·ð Stopnia jednorodnoÅ›ci przedmiotu transakcji:
- rynek homogeniczny (jednorodny) np. rynek ropy, rynek pszenicy
- rynek heterogeniczny np. rynek pracy(występują w nim różne zawody
wymagające odmiennych zdolności i kwalifikacji, niekonkurujące między sobą:
mówimy wówczas o segmentacji rynku.
·ð W zależnoÅ›ci od stopnia wyrównania siÄ™ ceny:
- rynek doskonały- charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków:
rozproszeniem po stronie popytu i podaży, brakiem barier wejścia, przejrzystością
oraz jednorodnością dóbr.
- rynek niedoskonały- ten, który tych warunków nie spełnia.
·ð Stopnia legalnoÅ›ci:
- rynek legalny (biały)- całkowicie legalny
- rynek półlegalny (szary)- towar dozwolony, a transakcja nie (rynek pracy)
- rynek nielegalny (czarny)- towar i transakcja jest nielegalny (narkotyki i handel
nimi)
Najważniejsze funkcje rynku:
·ð Dokonuje wyceny różnych dóbr,
·ð Jest podstawowym z
ródłem informacji dla podmiotów gospodarczych,
·ð Jest niezbÄ™dnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych,
·ð Umożliwia ustalanie siÄ™ stanów równowagi w gospodarce,
·ð Jest weryfikatorem spoÅ‚ecznej przydatnoÅ›ci produkcji i zarazem mechanizmem
dostosowania produkcji do potrzeb,
·ð Co? Jak? I dla kogo produkować?
Konkurencja- jest to proces przy pomocy, którego uczestnicy tynku, dążąc do realizacji
swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem
ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję zawarcia transakcji.
Konkurencja zachodzi między kupującymi i między sprzedającymi.
Funkcja konkurencji- polega tu dokładnie na uczeniu nas, kto nas dobrze obsłuży:
który sklepikarz, które biuro podróży, który dom towarowy lub hotel, ze strony którego
lekarza lub akwizytora możemy spodziewać się propozycji najlepszego załatwienia danej,
konkretnej i osobistej sprawy, z którą możemy mieć do czynienia.
Konkurencję można podzielić na:
·ð KonkurencjÄ™ cenowÄ…, która stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania
ekonomistów, którzy postrzegają ją jako siłę koordynacyjną, która doprowadza do
zgodności między wielkością produkcji, a ilością towarów, którą konsumenci są
skłonni i są w stanie kupić.
·ð Konkurencja pozacenowa.
·ð Konkurencja doskonaÅ‚a- jest to rynek skÅ‚adajÄ…cy siÄ™ z licznych sprzedawców i
nabywców kupujących identyczny produkt tak, że żaden pojedynczy sprzedawca
ani nabywca nie jest wstanie wpłynąć na cenę rynkową przez zmianę wielkości
produkcji. Wejście bądz
opuszczenie doskonale konkurencyjnego rynku jest
niczym nieograniczona.
Pojęcie popytu:
Popyt- jest to odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą
konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu przy założeniu, że
wszystkie elementy charakteryzujÄ…ce sytuacjÄ™ rynkowÄ… pozostajÄ… bez zmian.
Czynniki określające popyt:
·ð Potrzeby stanowiÄ… elementarnÄ… przyczynÄ™ popytu- gdyby mogÅ‚y zostać w peÅ‚ni
zaspokojona, popyt by nie powstał. Na drodze do ich zaspokojenia stoją dwie
przeszkody: nasz ograniczony dochód, który musimy podzielić między
zaspokojenie różnych potrzeb, oraz ceny, które musimy zapłacić za nabycie
poszczególnych towarów i usług służących do zaspokojenia tych potrzeb.
Wszystkie ludzkie potrzeby uwarunkowane sÄ… czynnikami wrodzonymi, wiekiem,
czynnikami wykształconymi, środowiskiem geograficznym i środowiskiem
społecznym.
·ð Czynniki wrodzone- to nasza fizyczna postać o okreÅ›lonej wielkoÅ›ci,
sprawiająca, że na ubranie potrzebujemy więcej lub mniej materiału; skłonność
do spożywania większej lub mniejszej ilości jedzenia, stan naszej wątroby, od
której uzależniona jest zawartość tłuszczu w naszych pokarmach itp.
·ð Czynniki wyksztaÅ‚cone- czyli umiarkowane to nasze wychowanie w rodzinie i w
szkole, mogące mieć decydujący wpływ na nasze zachowanie. Rosnąc w rodzinie,
w której dominują zainteresowania sportem, na pewno będziemy uprawiać jakieś
jego dyscypliny, co pociąga za sobą zapotrzebowanie na odpowiedni sprzęt.
Wychowując się w rodzinie o zainteresowaniach wybitnie kulturalnych, będziemy
wykazywali potrzebę czytania książek i chodzenia do teatru.
·ð Åšrodowisko geograficzne- wywiera bardzo silny wpÅ‚yw na nasze potrzeby.
Mieszkając daleko na północy musimy mieć zapewnione odpowiednie ciepłe
mieszkanie, ciepłą grubą odzież i wysokokaloryczne pożywienie. Gdy przebywamy
w tropikach nasze pożywienie jest lekkie, lekkie, przewiewne ubrania, a
mieszkanie staramy się ochronić przed nadmiarem ciepła, nabywając w miarę
możliwości klimatyzator. W obu sytuacjach potrzebujemy całkowicie różnego
pożywienia, ubrania i mieszkania.
·ð Åšrodowisko spoÅ‚eczne również ma wielki wpÅ‚yw na nasze potrzeby. PanujÄ…ca-
zwłaszcza w dziedzinie ubiorów- moda w większości z nas wywołuje zazwyczaj
silnÄ… tendencjÄ™ do upodobania siÄ™ do innych, zgodnie z jej aktualnie
obowiązującymi kanonami. Mody panują również w dziedzinie odżywiania, sportu,
teatru, kina itp. Wpływ środowiska społecznego nie może być niedoceniony w
tworzeniu naszych potrzeb i upodobań.
·ð Ceny przy okreÅ›lonym dochodzie pieniężnym wysokość cen ogranicza nam
możliwość zakupu towarów. Im wyższe ceny, tym mniej możemy nabyć towarów i
usług, im ceny niższe, tym nasze zakupy mogą być większe. Przy danym
dochodzie i danych potrzebach ilość zakupionego towaru zależy, więc przede
wszystkim od jego ceny, ale w pewnej mierze również od cen innych dóbr.
Rodzaje popytu:
·ð Popyt komplementarny- popyt na jedno dobro wywoÅ‚uje popyt na inne (np.
samochód, benzyna)
·ð Popyt zÅ‚ożony (Å‚Ä…czny)- to popyt na dobro zależny od popytu na wszystkie
dobra, które z niego mogą być wytworzone (np. popyt na stal zależny od popytu
na samochody, statki, konstrukcje stalowe)
·ð Popyt ograniczony- jest to zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne
dobro (np. popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na materiały
włókiennicze)
·ð Popyt substytucyjny- jedno dobro może być zastÄ…pione innym dobrem (masÅ‚o i
margaryna)
·ð Popyt efektywny (pieniężny)- zwiÄ™kszanie zainteresowania danym dobrem.
·ð Popyt potencjalny- wystÄ…pi, gdy siÅ‚a nabywcza (dochody) jest dostatecznie
wielka
·ð Popyt spekulacyjny- przewidujemy, iż wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost
popytu lub odwrotnie.
Pojęcie podaży:
Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie cen.
Ceny sÄ… oczywistym bodz
cem zachęcającym do produkowania i sprzedawania większych
ilości produktów. Im wyższa cena jednostkowa tym silniejsza zachęta, jaką jest
dodatkowy zysk, aby oferować coraz większe ilości produktu na sprzedaż. Przy niskiej
cenie dostawcy są mniej skłonni do oferowania produktu niż przy cenie wysokiej.
Krzywa podaży wg L. Walrasa ilustruje ceteris
paribus, zależność między ilością danego
dobra oferowaną na sprzedaż a daną ceną
Cena
Krzywa podaży wg A. Marshalla ilustruje
zmianę ilości oferowanej na sprzedaż pod
wpływem zmiany ceny.
Ilość oferowana
Ilość oferowana
Cena
Funkcja podaży jest funkcją wieloczynnikową, wyraża zależność ilości danego dobra
oferowanej na sprzedaż na danym rynku i w danym czasie od ceny danego dobra i od
innych czynników, które nazwiemy czynnikami niecelowymi.
QSA=S(P1, P2, & , PN, TE, X)
Gdzie: QSA- ilość dobra A oferowana na sprzedaż.
P1- cena dobra A.
P2, & , PN  ceny czynników produkcji,
TE - poziom techniczny produkcji,
X  pozostałe czynniki.
Reprezentacją funkcji podaży jest tablica podaży, a jej graficzny obraz stanowi krzywa
podaży.
Pojęcie ceny:
·ð Cena jest to pieniężne wyrażanie wartoÅ›ci, jakoÅ›ci i/lub korzyÅ›ci, jakie daje dany
produkt w porównaniu z innymi produktami lub usługami.
·ð Cena jest to cokolwiek, z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za
jednostkę nabywanego dobra lub usługi zakupionej, otrzymanej lub spożytej.
·ð Cena jest to wartość towaru wyrażona w pieniÄ…dzu.
Mechanizm tworzenia cen:
·ð Rynkowy mechanizm kreowania ceny (żywioÅ‚owe cenotwórstwo) polega na
wynegocjowaniu cen na podstawie kształtowania się podaży i popytu. W
gospodarce rynkowej ceny kształtują się pod wpływem prawa podaży, które
wyraża związki pomiędzy ceną towarów i ich podażą oraz popytem na nie.
·ð Administracyjne ksztaÅ‚towanie cen. Wówczas mówi siÄ™ o cenach
administracyjnych. Administracyjne ceny sÄ… skutkiem albo posiadania przez
określony podmiot gospodarczy dominacji na rynku, albo decyzji aparatów
państwowych. Pozycję administracji na rynku posiadają głównie monopole;
możliwość kształcenia cen przez państwo wynika przede wszystkim z jego siły
politycznej. Monopole administrujące ceny, dążą przede wszystkim do realizacji
własnego interesu i celów, a cena jest narzędziem umożliwiającym
urzeczywistnienie tych dążeń. Istnienie monopolu zakłada brak konkurencji.
Państwo poprzez kształtowanie cen może dążyć do realizacji bardziej
wszechstronnych celów.
·ð Rynkowy mechanizm kreowania ceny  w gospodarce rynkowej ceny
kształtują się pod wpływem prawa podaży, które wyraża związki zachodzące
między ceną towarów i ich podażą oraz popytem na nie.
- Podaż  krzywa podaży wskazuje, jak przy różnych cenach kształtuje się podaż
danego towaru. Jeżeli cena jest wysoka to podaż też jest wysoka, jeżeli cena jest
niska- podaż też jest niska. Mamy tu do czynienia z oddziaływaniem ceny na
producenta.
- Popyt- zależność popytu od ceny jest tego rodzaju, że przy wzroście ceny danego
dobra popyt na nie maleje, a przy spadku ceny- popyt na nie rośnie. Cena oddziałuje
tu, bowiem na konsumentów.
Struktura cen:
Na cenę składają się trzy zasadnicze elementy:
·ð Koszty obejmujÄ… wszelkie nakÅ‚ady zwiÄ…zane z wytwarzaniem, skÅ‚adowaniem,
transportem danego produktu, stanowią one dolną granicę rentowności
·ð Zysk
·ð Podatek od wartoÅ›ci dodanej. Cena, która ksztaÅ‚towaÅ‚aby siÄ™ tylko na poziomie
kosztów nie zapewniałaby producentowi zysku. Natomiast cena, która
kształtowałaby się poniżej poziomu kosztów, oznaczałaby dla producenta
ewidentną stratę. Celem producenta jest osiągnięcie jak największej nadwyżki nad
kosztami wytwarzania, czyli osiągnięcie zysku. Cena jest także obciążona
podatkiem od wartości dodanej. Jest on ustalony przez państwo i zapewnia mu
dochód. Podatek jest niezależny od producenta. Rentowność produkcji zależy od
stosunku zysku do kosztów produkcji.
Funkcje cen:
·ð Bodz
cowa- da się ją sprowadzić do zachęcenia prowadzenia do obniżenia
kosztów wytwarzania. Jeżeli cena jest dana, zysk będzie tym większy, im niższe
będą koszty wytwarzania. To zmusza do szukania nowych kombinacji czynników
produkcji, postępu technicznego, doskonalenia organizacji produkcji itp.
Przedsięwzięć wpływających na wzrost rentowności przy danych cenach
·ð Informacyjna- sprowadza siÄ™ do tego, że jej poziom informuje om rzadkoÅ›ci
występowania dóbr. Tym samym zachęca do oszczędzania dóbr rzadkich i do
używania tańszych. Na tym polega jej rola alokacyjna.
·ð Dystrybucyjna- polega na tym, że dochód każdego podmiotu w gospodarce
rynkowej jest zdeterminowany przez różnicę pomiędzy wpływami ze sprzedaży
dóbr i usług, a kosztami ich wytwarzania.
·ð Agregacyjna- ceny, sprowadzajÄ…c do wspólnego mianownika nakÅ‚ady i wyniki,
pozwalają zobiektyzować alternatywy wyboru.
Dyskryminacja cenowa- monopolistyczna dyferencja cen. Przez dyskryminacjÄ™ cenowÄ…
rozumie się sprzedaż tego samego dobra przez monopolistę na rynku niepełnej
konkurencji po zróżnicowanych cenach, różnym grupom odbiorców, przy czym różnice nie
wynikają z kosztów produkcji: celem dyferencji cen jest podzielenie rynku globalnego na
różne (wyizolowane) rynki cząstkowe po to, by zwiększyć możliwości zbytu danego
produktu poprzez dotarcie do takich grup nabywców, dla których cena  normalna jest
bÄ…dz
za wysoka, bÄ…dz
za niska.
Zróżnicowanie może być uwarunkowane regionalnie, czasowo, kwantytatywnie,
kwalitatywnie i personalnie:
·ð Dyferencja regionalna-(przestrzenna) oznacza, że cena tego samego towaru
będzie uzależniona od miejsca jego sprzedaży. Typowym przykładem jest cena
dumpingowa. Dumping polega na eksporcie towaru po cenie niższej, niż na rynku
krajowym (wewnętrznym). Jej celem jest zdobycie obecnego rynku, co jest na
ogół zawsze trudniejsze niż opanowanie rynku wewnętrznego.
·ð Różnice czasowe polegajÄ… na stosowaniu różnych cen w okresie przedsezonowym,
sezonowym i pozasezonowym (ceny wysprzedaży).
·ð Zróżnicowanie kwantytatywny jest wtedy, gdy cena może być zróżnicowana od
wielkości nabywanej partii. Odbiorca dużej ilości towaru udziela często rabatu.
·ð Kwalitatywne różnice wynikajÄ… z przeznaczenia danego dobra. JeÅ›li bÄ™dzie ono
przeznaczone np. na bezpośrednie cele konsumpcyjne, może mieć inną cenę niż
gdyby służyło ono celom inwestycyjnym lub produkcyjnym.
·ð Personalne uwarunkowanie cen wiąże siÄ™ przede wszystkim z dążeniem
pozyskania grup nabywców o zróżnicowanej sile nabywczej.
Cena maksymalna na poziomie Cmax
jest znacznie niżej od ceny równowagi.
S
Przy cenie maksymalnej Cmax występuje
jednak nadwyżka popytu (B) nad ich
Cmin C D
podażą (A). Cenie maksymalnej
regulowanej przez państwo towarzyszy
C1 E
zjawisko niedoboru podaży w stosunku
A B
do popytu. Stosowanie cen
Cmax
maksymalnych leżących poniżej punktu
P
równowagi rynkowej, nie byłoby jednak
Popyt i Podaż
uzasadnione na szerokÄ… skalÄ™ w
odniesieniu do innych dóbr. Taka cena
powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży. W normalnych warunkach
może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych nielicznych produktów lub
usług, gdy występuje ważny interes społeczny. Podobnie w szczególnie uzasadnionych
przypadkach może być stosowana cena minimalna. Cena minimalna leży powyżej
punktu równowagi rynkowej. Ceny minimalne w niektórych krajach są wyznaczane
przez państwo. Przy cenie minimalnej wystąpiłaby nadwyżka podaży produktów nad
ich popytem, której nie można byłoby sprzedać na normalnym rynku. Wówczas tę
Cena
nadwyżkę produktów musi kupić państwo i pokryć koszty magazynowania lub
przeznaczyć na cele charytatywne, bądz
też starać się ją wyeksportować za granicę.
Cena równowagi- cena, w kierunku, której będzie zmierzał rynek konkurencyjny i na
poziomie, której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że nic w otoczeniu
nieuleganie zmianie. Cena, przy której rynek ulega  oczyszczeniu , przy której wielkość
popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży
oferowanej przez producentów.
CZYNNIKI OKREÅšLAJ
CE POPYT I PODAÅ»
Prawo popytu, cena a ilość nabywana.
Popyt- założona odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi, a ich ilością, którą
konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu, przy założeniu, że
wszystkie inne elementy charakteryzujÄ…ce sytuacjÄ™ rynkowÄ… pozostanÄ… bez zmiany-
prawo popytu.
W założeniu w normalnych warunkach zachodzi ujemna relacja między ceną towaru
tzn., jeśli cena danego dobra rośnie, ceteris paribus (z łac.  przy założeniu, że wszystkie
pozostałe warunki pozostaną bez zmiany ) ilość sprzedana spadnie. I odwrotnie, jeśli
cena dobra spada, ilość sprzedana rośnie.
Do określenia konkretnej ilości towaru, która jest sprzedana przy konkretnej cenie używa
się pojęcia  wielkość popytu .
Wzrost cen
C1
Spadek cen
Popyt jako malejÄ…ca funkcja ceny.
C2
C3
Q1 Q2 Q3
Popyt na dany towar (P)
Gdy cena spada, np. z C2 do C3 wówczas
ludzie więcej kupują i łączny popyt na dany towar rośnie z Q2 do Q3. Gdy cena towaru
rośnie np. z C2 do C1, wówczas pewna część konsumentów ograniczy swoje spożycie lub
zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie się starała zaspokoić swoją potrzebę
tańszym substytutem. W rezultacie popyt na dany towar spadnie z Q2 do Q1.
Dobro normalne- gdy popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodu (krzywa przesuwa się w
prawo), gdy popyt spada i dochód obniża się (przesunięcie krzywej w lewo).
Dobro podrzędne- gdy dochód wzrasta popyt na nie zmniejsza się (przesunięcie
krzywej w lewo), gdy dochód maleje popyt wzrasta (krzywa przesuwa się w prawo).
Zmiana cen powoduje dwojaki efekt:
·ð Substytucyjny- gdy cena dobra obniża siÄ™ (a ceny innych dóbr pozostajÄ…
niezmienne) to dobro takie staje się względnie tańsze i konsumenci zastąpią nim
inne dobra.
·ð Dochodowy- gdy cena danego dobra obniża siÄ™ (a ceny pozostaÅ‚ych dóbr
pozostają bez zmian), rośnie siła nabywcza konsumentów. Więcej klientów jest w
stanie kupić dane dobro, a wielu nabędzie więcej rodzajów dóbr.
Pozacenowe czynniki wpływające na zmianę wielkości popytu: zmiana wysokości
realnych dochodów, poziom cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych, oczekiwania
zmian cen i dochodów, indywidualne preferencje konsumenta, liczba konsumentów.
Cena jednostkowa towaru (C)
·ð Zmiana realnych dochodów- wzrost dochodów Å‚agodzi ograniczenia finansowe
nabywców i umożliwia zwiększenie ilości nabywanego dobra i odwrotnie. Popyt na
różne dobra z różnym natężeniem reaguje na zmianę dochodów konsumentów.
Niezależnie od zmian dochodów indywidualnych na ogólne wydatki wpływa liczba
konsumentów na danym rynku, która może się zwiększyć lub zmniejszyć pod
wpływem określonych procesów demograficznych.
·ð Poziom cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych- konsument
rozporzÄ…dzajÄ…cy ograniczonym dochodem bierze pod uwagÄ™ poziom i relacjÄ™ cen
towarów substytucyjnych (mogących się wzajemnie zastępować) względem siebie.
Gdy ceny towarów rosną i wzrost cen nie jest skompensowany w całości wzrostem
dochodu nominalnego, wówczas ludzie o niższych dochodach kupują więcej
tańszych gatunków, a mniej droższych. Wiele dóbr ma charakter komplementarny
(wzajemnie się uzupełniający) np. gdy wzrośnie popyt na samochody, to można
się spodziewać zwiększenia popytu na benzynę, oleje, części zamienne, usługi
naprawcze itp.
·ð Indywidualne preferencje konsumenta (upodobania, gusta)- mogÄ… wynikać
z tradycji, zwyczajów, naśladownictwa, mody itp. oraz z innych czynników
związanych z poziomem kultury, wykształceniem, pochodzeniem społecznym i
środowiskowym. Preferencje konsument kształtuje na podstawie i pod wpływem
reklamy w telewizji, w radiu, w kinie, w prasie i na publicznych pokazach (wmawia
się konsumentowi, że reklamowany towar zaspokoi jego potrzeby).
·ð Liczba konsumentów wedÅ‚ug pÅ‚ci oraz wieku- np. starzejÄ…ce siÄ™
społeczeństwo charakteryzuje się wzrostem skłonności do oszczędzania, co
wpływa na spadek popytu konsumpcyjnego.
Nietypowe krzywe popytu- paradoksy Giffen a, Veblen a, efekt owczego pędu,
efekt snobizmu:
1. Paradoks Giffen a- dotyczy dóbr podstawowych, na które popyt wzrasta przy
równoczesnym wzroście cen, gdy inne dobra nie są łatwo dostępne.
2. Efekt Veblen a, zwany inaczej efektem prestiżowym, polegający na tym, że
niektóre gospodarstwa nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono
droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich
możliwości konsumpcyjnych.
3. Efekt snobizmu, opisany przez Leibensteina, polegający na tym, że niektóre
gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem
nabywają ich mniej lub w ogóle eliminują je ze swoich zakupów, ponieważ są one
nabywane przez inne gospodarstwa domowe.
D
d
D- Krzywa popytu typowego konsumenta
d- krzywa popytu nietypowego konsumenta
4. Efekt owczego pędu, polegający na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym
wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i
nabywajÄ… inne gospodarstwa domowe.
d
D
Podaż- założona relacja między ilością dobra, którą producenci są skłonni oferować w
danym odcinku czasu, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną
zmianie- prawo podaży.
Zakłada się, że relacja między ilością dobra, a ceną ma charakter dodatni. Gdy cena
danego dobra rośnie, producenci są zwykle skłonni oferować większą ilość towaru i
odwrotnie, gdy cena spada, spada również
wielkość podaży. Podobnie jak popyt, podaż
S2
S1 nie jest określoną wielkością- określa się ją
C1 S3
mianem  wielkości podaży .
C2
C3
Q1 Q2 Q3 Podaż (Q)
Cena (C)
Wpływ cen oraz innych czynników na wzrost podaży
Przebieg krzywej podaży został uzasadniony dążeniem producentów do
maksymalizacji zysku w sytuacji, w której działa prawo malejącego produktu
marginalnego. Jeżeli cena jednego z czynników produkcji wzrasta, to ceteris paribus
wzrasta również koszt produkcji i sprzedaż staje się mniej opłacalna.
Pozacenowe czynniki wpływające na zmianę wielkości podaży: koszty,
technologia, konkurencja, regulacyjna działalność państwa.
·ð Koszty wytwarzania (koszty produkcji)- spadek cen jednostkowych (np. pÅ‚ac,
kosztów energii) pobudza producentów do zwiększania produkcji przy każdej cenie
produktu (przesunięcie krzywej podaży w prawo, natomiast wzrost cen czynników
twórczych czyni produkcję mniej opłacalną (przesunięcie krzywej podaży w
prawo).
·ð Technologia- postÄ™p techniczny powoduje przesuniÄ™cie krzywej podaży w prawo,
gdyż producenci w tych warunkach będą gotowi wytwarzać więcej niż przedtem,
przy każdym poziomie ceny rynkowej. Technologia obejmuje wszelką wiedzę i
umiejętności dotyczące metod produkcji (nie tylko stan i dostępność maszyn i
urządzeń).
·ð Regulacyjna dziaÅ‚alność paÅ„stwa- paÅ„stwo narzuca technikÄ™ wytwarzania
(zaostrza przepisy bezpieczeństwa pracowników, przepisy o ochronie środowiska),
będzie to oznaczało zmniejszenie oferowanego towaru przy każdej cenie
(przesunięcie krzywej podaży w lewo)
·ð Konkurencja- jest to proces przy pomocy, którego uczestnicy tynku, dążąc do
realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty
pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję
zawarcia transakcji. Konkurencja zachodzi między kupującymi i między
sprzedajÄ…cymi.
Im wyższa jest cena, tym mniejsza jest ilość nabyta, ponieważ:
1. Część nabywców rezygnuje z zakupu, gdyż wydatek nie mieści się już w granicach
dopuszczonych przez nich możliwości.
2. Część nabywców redukuje zakupy, żeby zmieścić swój wydatek w granicach
rozwiązań dopuszczalnych i uzyskać ograniczoną maksymalizację swojej funkcji
celu.
W związku z tym występują dwa efekty zmian cen: efekt substytucyjny i dochodowy.
Efekt substytucyjny polega na tym, że w wyniku zmiany cen nabywcy zakupują więcej
substytucyjnych dóbr relatywnie tańszych, tańszych mniej relatywnie droższych. Efekt
dochodowy polega na tym, że w wyniku zmiany cen następuje zmiana dochodu
realnego nabywcy, co oznacza zmianę możliwości nabywczych.
Krzywa popytu ilustruje graficznie, ceteris paribus, zależność pomiędzy ilością
danego dobra nabytÄ… w danym czasie na danym rynku, a cenÄ… tego dobra.
Q Q
P P
w
edług Walrasa według Marshalla
Prawo popytu- w miarę wzrostu ceny ilość danego dobra nabyta w danym czasie
zmniejsza się, ceteris paribus, i odwrotnie- w miarę spadku ceny zwiększa się ilość
nabyta.
Ilustracją prawa popytu jest przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Oznacza ono zmianę
ilości nabywanej pod wpływem zmiany cen, ponieważ każdej cenie odpowiada inna ilość
nabywanego dobra, ceteris paribus.
Na decyzje o ilości nabywanego dobra i na rozmiary transakcji na danym rynku
wpływają nie tylko ceny danego dobra, ale także różne inne czynniki, zwane ogólnie
czynnikami pozacenowymi.
Reakcja nabywcy zależy od właściwości dobra. Jeżeli wzrost ceny dobra B przy
niezmienionej cenie dobra A spowodował wzrost ilości dobra A i spadek ilości dobra B
nabytej przez konsumentów, to oba dobra są substytucyjne: konsument może
osiągnąć korzyść konsumując więcej dobra relatywnie tańszego, a mniej dobra relatywnie
droższego B.
Inaczej reagują konsumenci w razie zmiany cen komplementarnych. Jeżeli wzrost
ceny dobra B przy niezmienionej cenie dobra A spowoduje spadek popytu na oba dobra,
to dobra te są komplementarne: konsument może osiągnąć określoną korzyść z
konsumpcji obu dóbr, reaguje, zatem na zmianę ceny dobra komplementarnego B tak
samo jak na zmianÄ™ ceny dobra A.
Wzrost dochodu łagodzi ograniczenie finansowe nabywców umożliwia zwiększenie
ilości nabywanego dobra i odwrotnie. Popyt na różne dobra z różnym natężeniem reaguje
na zmiany dochodów konsumentów. Niezależnie od zmian dochodów indywidualnych na
ogólne wydatki wpływa liczba konsumentów na danym rynku, która może się zwiększyć
lub zmniejszyć pod wpływem określonych procesów demograficznych.
Gusty i przyzwyczajenie konsumpcyjne są indywidualną własnością konsumentów
i trudno jednoznacznie określić ich wpływ na zmianę nabywanej ceteris paribus ilości
danego dobra. Mogą mieć charakter trwały, ale także raptownie się zmieniać(np. wpływ
mody).
Ilustracją oddziaływanie czynników pozacenowych na ilość danego dobra nabytą na rynku
jest przesunięcie krzywej popytu:
·ð W prawo w górÄ™, gdy popyt przy danej cenie roÅ›nie
·ð W lewo w dół, gdy popyt przy danej cenie maleje.
P
P
D
D
D 
Q2 Q Q1 Q
Prawo popytu i funkcja popytu wyrażają wpływ różnych czynników na wybory
konsumentów rozmiarach zakupów danego dobra, jeśli się zakłada, że każde
gospodarstwo podejmuje te decyzje niezależnie od innych, dążąc do maksymalizacji
swojej funkcji korzyści.
PODAÅ»:
Im wyższa jest cena, tym większa jest ilość oferowana na sprzedaż, ponieważ:
1. Sprzedaż staje się bardziej opłacalna i na dany rynek wchodzą z ofertami
sprzedaży producenci dóbr o wyższych kosztach
2. Jeżeli producent pod wpływem wzrostu ceny podejmuje decyzję o zwiększeniu
produkcji, to działa prawo malejącego produktu marginalnego i przyrosty ilości
oferowanej na sprzedaż są coraz mniejsze.
Krzywa podaży- ilustruje graficznie, ceteris paribus, zależność między ilością danego
dobra oferowaną na sprzedaż a daną ceną.
Prawo podaży- w miarę wzrostu ceny ilość danego dobra oferowana na sprzedaż rośnie,
i odwrotnie: w miarę spadku ceny oferta sprzedaży zmniejsza się, ceteris paribus.
P
Krzywa podaży według Marshalla
Q
Ilustracją prawa podaży jest
przesunięcie krzywej podaży Marshalla. Oznacza ono zmianę ilości oferowanej na
sprzedaż pod wpływem zmiany ceny, ponieważ ceteris paribus każdej cenie odpowiada
inna oferta sprzedaży.
Przebieg krzywej podaży został uzasadniony dążeniem producentów do
maksymalizacji zysku w sytuacji, w której działa prawo malejącego produktu
marginalnego.
Producenci podobnie jak nabywcy, podejmują decyzje rynkowe nie tylko pod wpływem
ceny danego dobra, lecz biorą pod uwagę również inne czynniki, tzw. czynniki
pozacenowe.
Jeżeli cena jednego z czynników produkcji wzrosła, to ceteris paribus wzrasta
również koszt produkcji i sprzedaż staje się mniej opłacalna. W krańcowej sytuacji
sprzedaż przestanie być opłacalna i producent wycofa się z rynku- techniczny poziom
produkcji. W warunkach funkcjonowania rynku konkurencji doskonałej producenci dążą
do wytwarzania po możliwie niski kosztach, stosując, więc technologie oszczędzające
czynniki produkcji. Producenci, którzy z różnych powodów nie są w stanie sprostać
warunkom konkurencji, są eliminowani z rynku, na który stale wchodzą nowi, mogący
zaoferować dany produkt przy danej cenie dzięki kosztom niższym niż u konkurentów.
Ilustracją oddziaływania czynników pozacenowych na ilość danego dobra
oferowaną na danym rynku jest przesunięcie krzywej podaży:
·ð W prawo w dół, jeżeli przy danej cenie nastÄ™puje wzrost podaży,
·ð W lewo w górÄ™, jeżeli przy danej cenie nastÄ™puje spadek podaży.
P S
S
S 
P
Q2 Q Q1 Q
Równowaga i nierównowaga rynkowa, nadwyżka, niedobór, równowaga rynku
według Leona Walras a i Alfreda Marszal a. Zmiany równowagi na rynku w
wyniku zmiany popytu i podaży.
·ð Równowaga rynkowa jest okreÅ›lona przez cenÄ™ PE w punkcie przeciÄ™cia siÄ™
krzywej popytu i podaży E. Oznacza to, że dostępna podaż jest rozdzielona
między nabywców, którzy są skłonni i zdolni zapłacić tę cenę PE. Przy cenie PE nie
występuje ani nadwyżka, ani niedobór.
P
S
Nadwyżka
P1
S- Podaż
D- Popyt
E
Pe
Niedobór D
P2
Q1 Q2 Qe Q3 Q4 Q
·ð Nadwyżka podaży nad popytem pojawi siÄ™ przy cenie P1. wzrost ceny spowoduje
ograniczenie popytu ze strony konsumentów, konsumentów równocześnie
zwiększenie podaży ze strony producentów.
·ð Niedobór z kolei istnieje tylko, dlatego, że cena towaru P2 jest zbyt niska. W
rezultacie popyt ze strony konsumentów staje się zbyt duży w stosunku do
podaży, jaką producenci są skłonni zaoferować przy tej cenie.
Nadwyżka podaży nad popytem wpływa na obniżenie ceny rynkowej, z kolei nadwyżka
popytu nad podażą powoduje, że cena szybko rośnie.
·ð Mechanizm rynkowy- wynika z wzajemnych zależnoÅ›ci miÄ™dzy cenÄ…, popytem,
podażą i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga między tymi elementami
rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż
do stanu równowagi osiągniętego przy cenie równowagi rynkowej ( cena
czyszczÄ…ca rynek ).
·ð Zmiany równowagi rynkowej:
P
S
Wzrost popytu- wykres podnosi
jednocześnie cenę równowagi i ilość
P2
równowagi.
P1
D2
D1
Q1 Q2 Q
P
S
Spadek popytu- wykres wywołuje skutek
P2
przeciwny, spadek ceny i ilości równowagi
P1
D1
D2
Q1 Q2 Q
P
S1
S2
Wzrost podaży- wykres powoduje wzrost
P2
ilości równowagi i spadek ceny równowagi.
P1
D
Q1 Q2 Q
P
S2
S1
Spadek podaży- wykres powoduje skutek
przeciwny: wzrost ceny równowagi i
P2
spadek ilości równowagi.
P1
D
Q1 Q2 Q
·ð Cena równowagi- cena w kierunku, której bÄ™dzie zmierzaÅ‚ rynek konkurencyjny i
na poziomie, której będzie pozostawał po jej osiągnięciu, przy założeniu, że nic w
otoczeniu nie ulegnie zmianie. Cena, przy, której rynek ulega  oczyszczeniu , przy
której wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie
wielkości podaży oferowanej przez producentów.
·ð Ilość równowagi- poziom wielkoÅ›ci produkcji (sprzedaży), do której rynek bÄ™dzie
zmierzał, i na poziomie, której pozostanie, gdy ją osiągnie, jeśli w otoczeniu nic
się nie zmieni. Osiągana jest, gdy wielkość popytu zrównuje się z wielkością
podaży (przy cenie równowagi).
MODEL PAJ
CZYNY popytu i podaży:
S
P3
P3
P2
P1
D
Q1 Q2 Q3 Q4 Ilość
Cena
Rysunek nie zawsze przesuwa się gładko w kierunku równowagi. Jeżeli poziom bieżącej
produkcji wynika z decyzji podejmowanych w oparciu o przeszłe oceny, ruch cen
dostosowujących się do podaży może przyjąć formę pajęczyny przedstawioną na
rysunku. Otrzymawszy w przeszłości cenę P1, w roku kolejnym wyprodukowano tylko Q1
produktu. Ilość ta nie zaspokoi popytu rynkowego, dlatego cena wzrośnie do P4-
skłaniając producentów do produkcji Q3 w następnym roku. Przy cenie P4 sprzedaż Q3
produktu nie  wyczyści rynku i dlatego cena będzie musiała spaść do P2 zmuszając
producentów do obniżenia produkcji do poziomu Q2. Dopiero po kilku próbach producenci
odnajdą kombinację cenowo-ilościową zapewniającą równowagę.
ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY, RODZAJE ELASTYCZNOŚĆI I
ZASTOSOWANIA
Cenowa elastyczność popytu- to stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane
dobro do względnej zmiany jego ceny.
Popyt elastyczny- jest przejawem stosunkowo dużej wrażliwości reakcji konsumentów
na zmianę ceny. Jeśli cena idzie w górę lub w dół, konsumenci zareagują silnym
zmniejszeniem lub zwiększeniem wielkości popytu.
Popyt nie elastyczny- jest przejawem stosunkowo niskiej wrażliwości reakcji
konsumentów na zmiany ceny. Jeżeli cena idzie w górę lub w dół, konsumenci zareagują
jedynie niewielkim zmniejszeniem lub zwiększeniem wielkości popytu.
Współczynnik elastyczności popytu to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu
do procentowej zmiany ceny.
Albo
Epq=1 Popyt o elastyczności jednostkowej (neutralna elastyczność popytu).
Linie podaży
5%
5%
Ilość
Epq<1  popyt nieelastyczny
Linie podaży
5%
2%
Ilość
Cena
Cena
Epq>1  popyt elastyczny
Linie podaży
5%
10%
Ilość
Epq " popyt doskonale elastyczny
Ilość
Epq=0  popyt doskonale nieelastyczny, przy
każdej cenie kupuje się tę samą ilość.
5%
Ilość
Cenowa mieszana elastyczność
popytu na dobro ( i) względem zmiany
ceny dobra ( j) to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro ( i) a
względną zmianą ceny dobra ( j). Np. można spodziewać się, że podwyżka cen kawy
zwiększy popyt na herbatę. Mieszana elastyczność popytu na herbatę względem kawy
jest dodatnia. Mieszana elastyczność popytu jest na ogół dodatnia w przypadku dóbr
substytucyjnych, substytucyjnych ujemna w przypadku dóbr komplementarnych.
Zjawisko komplementarności tzn. fakt łącznego konsumowania pewnych dóbr,
występuje dość często i jest potencjalnie ważnym składnikiem procesu dostosowań
popytu do zmian cen. Ilekroć mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi wzrost
ceny jednego dobra zmniejsza popyt także na drugie dobro.
Dochodowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na
określone dobro do względnej zmiany dochodu.
Dobra normalne (zwykłe)- charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową
popytu tzn., na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodu i spada wraz z spadkiem
dochodu. Przyrosty popytu na niektóre dobra przewyższają przyrosty dochodu.
Cena
Cena
Cena
Luksusowe dobro lub usługa (dobra wyższego rzędu) to takie dobra, na które popyt
rośnie szybciej niż dochód, dobra luksusowe mają elastyczność dochodową wyższą od
jedności.
Dobro lub usługa niższego rzędu- to takie dobro lub usługa, na które popyt spada,
gdy dochód wzrasta, lub rośnie, gdy dochód spada, ich elastyczność dochodowa jest
niższa od jedności.
Każde dobro niższego rzędu jest dobrem pierwszej potrzeby, gdyż ma elastyczność
dochodową ujemną. Ale kategoria dóbr pierwszej potrzeby obejmuje, oprócz dóbr
niższego rzędu, także dobra normalne o elastyczności dochodowej w przedziale od 0 do
".
Zmiana elastyczności popytu w długim
okresie.
W krótkim okresie popyt jest mało
elastyczny. Wychodzimy z punkty A;
wzrost ceny z Pa do Pb powoduje spadek
Pb
popytu o odcinek QaQs. W długom okresie
Pa
nabywcy mają większe możliwości
przystosowania siÄ™ tj. ograniczenia
D
zakupów dobra, które podrożało. Popyt
staje się więc bardziej elastyczny. Linia
D
popytu obraca się z położenia D w
Ilość
położenie D . Ten sam wzrost ceny
Qu Qs Qa
prowadzi w długim okresie do większego
spadku popytu, do punktu Ql. Podobnie
obniżka ceny powoduje w długim okresie większy przyrost popytu. W skali bardzo
krótkiego czasu- powiedzmy jednego dnia- popyt na jakieś dobro może być zupełnie
nieelastyczny. Jeżeli producent podnosi cenę jakiegoś dobra, konsumenci nie muszą
reagować natychmiast. Znajdywanie substytutów wymaga czasu. Dysponując jednak
dostateczną ilością czasu konsumenci zareagują na podwyżkę ceny. Tak, więc krzywa
popytu obejmująca dłuższy okres będzie bardziej elastyczna niż krzywa dotycząca
krótszego okresu czasu.
Znajomość elastyczności dochodowej jest niezbędna do prognozowania zmian w
strukturze popytu konsumpcyjnego, zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego
i wzrostu poziomu zamożności. Takie prognozy będą wykorzystywane przy podejmowaniu
przez przedsiębiorstwa decyzji inwestycyjnych, planowaniu przez państwo wpływów
budżetowych z podatków.
Elastyczność podaży mierzy reakcję zaoferowanej ilości towaru na zmianę jego
ceny.
Eps<1  podaż nieelastyczna
10%
5%
Eps=1  podaż o elastyczności
Ilość
jednostkowej.
10%
10%
Ilość
Cena
Cena
Cena
Eps>1  podaż elastyczna.
10%
20%
Eps=0  podaż doskonale nieelastyczna
Ilość
(sztywna).
10%
Ilość
Eps " - podaż doskonale elastyczna
Ilość
Elastyczność podaży ma decydujące
znaczenie dla objaśnienia, w jakim stopniu zmienia się cena i ilość zaoferowana,
odpowiadające warunkom równowagi pod wpływem zmian popytu.
S
S
S 
D D
Ilość
Wykres pokazuje, że zmiana popytu z D do
D prowadzi do tym większych podwyżek cen i tym mniejszych przyrostów wielkości
produkcji, im mniej elastyczna jest podaż.
Kiedy rośnie popyt musi w końcu nastąpić wzrost cen. Wywołuje on trzy skutki
prowadzące do przywrócenia równowagi długookresowej. Po pierwsze wzrost cen
przesuwa konsumentów w górę krzywej popytu, co częściowo hamuje wzrost popytu. Po
Cena
Cena
Cena
Cena
drugie rosnące ceny skłaniają funkcjonujące przedsiębiorstwa do przesuwania się po
długookresowych krzywych podaży i zwiększenia produkcji. Po trzecie, wzrost cen
przyciąga do gałęzi nowe przedsiębiorstwa. W krótkim okresie cena jest wyższa niż w
długim okresie.
Na rysunku punkt A leży powyżej
punktu A  . Konsumenci mogą słusznie
D
skarżyć się na silny wzrost cen w krótkim
okresie, jest to jednak sygnałem dla
D A
przedsiębiorstw spoza gałęzi, że wejście na
P
rynek jest opłacalne. Wejście nowych firm
A 
P 
przyczynia się do zwiększenia podaży w
A
długim okresie i łagodzi początkowy wzrost
Po
cen. W miarę jak nowe przedsiębiorstwa
dołączają do gałęzi, a działającym już
firmą udaje się dostosować swe poprzednie
Ilość
stałe czynniki produkcji, cała gałąz

Qo Q Q 
przemieszcza siÄ™ stopniowo z A do A  ,
powodując obniżkę ceny, dodatkowa
produkcja likwiduje zyski nadzwyczajne, a gałąz
stabilizuje siÄ™ w punkcie A 
wyznaczającym jej nowy poziom równowagi długookresowej.
Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży (w lewo lub w prawo).
Pd2 Pd1 Pd3
Przesunięcie krzywej podaży z położenia
PD1 do położenia PD2, czyli spadek
podaży Q1 do Q2, odpowiada wzrostowi
kosztów produkcji, gdyż wzrost kosztów
Co
produkcji przy danej cenie produktu
oznacza spadek rentowności
(opłacalności) tej produkcji, co skłania
producentów do zwiększenia jej
rozmiarów z Q1 do Q3.
Q2 Q1 Q3 Podaż
Podaż i cena, a czynnik czasu- reakcja podaży na zmianę czynników ją określających
wymaga czasu (w przeciwieństwie do popytu). Rozróżnia się 3 sytuacje:
1. Okres ultrakrótki- podaż jest stałą, w tej sytuacji cena jest funkcją popytu.
2. Okres krótki- następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego
potencjału wytwórczego przez jego lepsze wykorzystanie. Podaż może wzrosnąć
na ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne.
3. Okres długi- zdolności produkcyjne zwiększają się. Jest to skutek inwestycji. Ich
przeprowadzenie wymaga czasu, różnego dla poszczególnych dziedzin
wytwarzania. Zwiększenie zdolności produkcyjnej sprawia, że w okresie długim
istnieją największe możliwości wzrostu podaży.
W okresie ultrakrótkim krzywa podaży (PD1) ma kształt linii równoległej do osi
rzędnych (podaż stała). Przesunięcie krzywej popytu z położenia PP1 do PP2, czyli wzrost
popytu, powoduje wzrost ceny z C1 do C2 (przesunięcie punktu równowagi z A do B).
W okresie krótkim podaż reaguje na wzrost ceny. Kształt krzywej przybiera więc typową
postać (PD2). Wzrost podaży spowoduje spadek ceny (C3wyższa od ceny wyjściowej (C3>C1) (przesunięcie punktu równowagi z B do C). Dalszy
wzrost podaży w okresie długim (krzywa
Pd1
PD3) doprowadza ceteris paribus do
Pd2
dalszego spadku ceny (C4Pd3
przesunięcie punktu równowagi z C do D.
C2 B
C
C3 D
C4 Pp2
A
C1 Pp1
Q1 Q2 Q3 Podaż
Cena
Cena
Cena
Podaż w różnych okresach.
PREFERENCJE KONSUMENTA
Konsument w otoczeniu rynkowym- dochody, ceny, gusty konsumenta, dążność
do zaspokojenia maksymalnych potrzeb:
Cztery elementy charakteryzujÄ…ce konsumenta i jego otoczenie rynkowe:
1. Dochód konsumenta
2. Ceny poszczególnych dóbr
3. Gusty konsumenta, pozwalające uszeregować różne kombinacje, czyli koszyki
dóbr, według stopnia satysfakcji, jakiej dostarczają one konsumentowi
4. Założenie behawioralne, zgodnie, z którym konsumenci starają się w
maksymalnym stopniu zaspokoić swoje potrzeby- spośród koszyków dóbr
osiÄ…galnych przy danym dochodzie konsument wybiera zestaw dajÄ…cy mu
największą satysfakcję.
Dochód konsumenta i ceny poszczególnych dóbr- traktowane łącznie wyznaczającą
ograniczenie budżetowe danego konsumenta.
Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta.
Ograniczenie budżetowe wskazuje maksymalną ilość jednego dobra, którą możemy kupić
przy określonej nabywanej ilości drugiego dobra.
Przy danym dochodzie ograniczenie budżetowe obrazuje, ile trzeba się wyrzec jednego
dobra w zamian za dodatkową ilość drugiego dobra.
Nachylenie linii budżetowej zależy jedynie od stosunku cen obu dóbr. Nachylenie to jest
ilorazem zmiany odległości pionowej przez odpowiadającą im zmianę odległości poziomej.
Gdzie,
PU- cena dobra, którego ilość mierzymy na osi poziomej,
PV  cena dobra, którego ilość mierzymy na osi pionowej.
Znak ujemny wskazuje na odwrotną zależność (Substytucyjność). Musimy zrezygnować z
pewnej ilości jednego dobra, jeżeli chcemy mieć więcej drugiego.
Linia budżetowa obrazuje maksymalne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, które może
nabyć konsument przy danym dochodzie i danych cenach. Punkty leżące na linii
budżetowej AF wyczerpują w całości budżet konsumenta. Punkty leżące powyżej linii
budżetowej są nieosiągalne. Punkty poniżej linii budżetowej dają możliwość zwiększenia
konsumpcji przynajmniej jednego dobra.
Qf
A
B G
C
D
K E
F
Qm
Posiłki
Tylko na linii budżetowej występuje
zjawisko substytucyjności, czyli konieczność wyboru między dobrami.
Filmy
Rozpatrzenie gustów konsumentów wymaga pewnych dość realistycznych założeń:
1. Zakładamy, że konsument potrafi uszeregować różne koszyki (kombinacje) dóbr
według poziomu satysfakcji, czyli użyteczności, które one przynoszą.
Użyteczność to satysfakcja, zadowolenie, jakie osiąga konsument, posiadając
określony zestaw dóbr. Przykład: Jeśli A jest lepsze niż B, a B niż C, to A jest tym
bardziej lepsze od C.
2. Zakładamy, że konsument  woli mieć więcej , więcej nie mniej.
Wartościowanie różnych koszyków dóbr:
Konsument ocenia różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, oznaczone punktami
A, B, C, D, E. W porównaniu z punktem A, każda kombinacja położona na
 północy wschód jest lepsza, zaś każda położona na  południowy zachód 
gorsza. Punkty w dwóch pozostałych ćwiartkach D i E- mogą być lepsze od A,
zależnie od gustów konsumentów.
Strefa lepsza
 północny-zachód
C
D
?
A
A
B
Strefa gorsza E
?
 południowy-wschód
Krańcowa stopa substytucji filmów,
posiłkami jest to liczba filmów, z których musi zrezygnować konsument, jeżeli chce
zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków, nie zmieniając łącznej użyteczności.
3. Założenie o malejącej stopie substytucji.
Gustu konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej
sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać
kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.
Krzywa obojętności jako sposób prezentacji gustów. Krzywa obojętności obrazuje
wszystkie kombinacje dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą użyteczność.
Użyteczność porządkowa i kardynalna.
Charakterystyka preferencji konsumenta za pomocą mapy obojętności pokazuje jak
zadowolenie (użyteczność) zmienia się (jest funkcją) w zależności od poziomu i struktury
konsumpcji. Ta funkcja użyteczności ma dwie podstawowe własności. Każda krzywa
obojętności jest wypukła, a posuwając się do góry i w prawo krzywe obojętności
reprezentują coraz wyższe poziomy zadowolenia.
Wyższa krzywa obojętności reprezentuje wyższy poziom użyteczności.
Użyteczność porządkowa (ordinal utility)- jest to funkcja, która informuje nas o
porządku, w jakim konsument uszeregował poszczególne kombinacje dóbr. Nie mówi ona
natomiast nic o intensywności upodobań danej struktury konsumpcji. W tym kontekście
możemy używać tylko względnych określeń takich jak:  lepszy ,  gorszy ,  preferowany ,
 nie preferowany . Jest możliwe (przynajmniej z założeniach) stworzenie funkcji
użyteczności kardynalnej (cardinal utility).
Użyteczność kardynalna (cardinal utility)- mówi nie tylko jak porządkuje się
kombinacje, lecz także o intensywności upodobań mierząc zadowolenie lub użyteczność
użyteczność dokładnych jednostkach.
Przez analogię, przy mierzeniu odstępu miara porządkowa powiedziałaby tylko, że
niektóre odległości są większe albo mniejsze lub tej samej odległości. Miara kardynalna,
która określona byłaby w metrach lub jardach, powiedziałaby jak długie są te odległości,
a więc o ile dłuższe (albo krótsze) od innych.
Przyjęcie użyteczności porządkowej jest wystarczające do analizy podstaw teorii
konsumenta tak długo, jak zajmujemy się problemami wyboru w warunkach pewności.
Funkcja użyteczności kardynalnej jest niezmiernie użyteczna przy omawianiu wyboru w
warunkach ryzyka, w rzeczywistości możliwość wyboru w takich warunkach uzależniona
jest od istnienia tej funkcji. W warunkach pewności, gdy konsument analizuje wybór,
pojęcie użyteczności porządkowej w zupełności wystarcza.
Użyteczność porządkowa  hierarchizuje różne koszyki konsumpcyjne. Wielkość różnic
użyteczności pomiędzy dowolnymi dwoma koszykami konsumpcyjnymi nie ma znaczenia.
Użyteczność porządkowa powstała w wyniku nacisku na porządkowanie koszyków dóbr.
Użyteczność kardynalna- są to teorie użyteczności, które przywiązują wagę do
rozmiaru użyteczności. Kardynalne mierzenie użyteczności polega na ustalaniu
intensywności subiektywnego odczuwania korzyści z konsumpcji danego dobra przez
jedną osobę w wyniku porównania tej korzyści z korzyścią konsumpcyjną innego dobra.
Każdy konsument posiada w danym czasie określony dochód pieniężny i stoi przed
wyborem ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra, z których każde przynosi mu pewną
całkowitą użyteczność (total utility  TU), aby uzyskać maksymalną użyteczność z całego
koszyka dóbr, które wybierze.
Hipotetycznym celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód
maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.
Użyteczność krańcowa jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu
konsumpcji lub zapasu dobra.
Użyteczność krańcowa to korzyść, przyjemność lub satysfakcja uzyskiwana w celu
konsumpcji każdej kolejnej jednostki tego samego produktu. Cechą użyteczności
krańcowej jest jej obniżanie się wraz ze wzrostem liczby konsumowanych w tym samym
czasie jednostek danego dobra (usługi).
Koncepcja użyteczności krańcowej, sformułowana przez subiektywistyczny kierunek
poglądów ekonomicznych, stała się podstawą subiektywnej teorii wartości i wyznaczenia
kształtu krzywej popytu.
Użyteczność całkowita jest sumą użyteczności krańcowych wszystkich
konsumowanych jednostek danego dobra (usługi) lub w szerszym ujęciu  wszystkich
jednostek wszystkich konsumowanych dóbr i usług.
W teorii wyboru konsumenta zakłada się, że konsument, dążąc do osiągnięcia swoich
celów, zachowuje się racjonalnie, czyli postępuje w sposób wewnętrznie spójny,
umożliwiający maksymalizację zadowolenia. Z założenia o racjonalności postępowania
wynikajÄ… pewne wnioski:
- konsument dokonuje wyboru spośród wielu możliwych rozwiązań i uwzględnia w tych
wyborach swój system preferencji,
- przy każdorazowym dokonaniu wyboru musi on zrezygnować z jednego lub większej
liczby innych rozwiązań,
- w dążeniu do maksymalizacji zadowolenia konsument podejmuje działanie przynoszące
więcej korzyści niż kosztów.
Teoria użyteczności krańcowej  zakłada mierzalność użyteczności oraz możliwość
wyrażenia jej w liczbach (jest to tzw. użyteczność kardynalna). Do jej mierzenia
wymyślono specjalną jednostkę zwaną utylem.
Współczesna teoria zachowania się konsumenta zakłada jedynie zdolność
konsumenta do uszeregowania kombinacji według jego preferencji (użyteczność nie jest
konkretną wielkością liczbową, lecz kategorią porządkową). Użyteczności przypisuje się
jedynie wartości porządkowe, które wskazują na relatywne znaczenie użyteczności
konkretnych dóbr konsumpcyjnych w stosunku do siebie.
3) Użyteczność jest kategorią abstrakcyjną, która określa subiektywne zadowolenie,
jakie daje człowiekowi konsumpcja dóbr.
Jeżeli konsument stanie przed koniecznością wyboru między dobrami A i B, to potrafi
zdecydować, którą kombinację ilościową tych dóbr preferuje lub też, że kombinacje te są
dla niego jednakowo użyteczne. Zestawienie takich ilościowych kombinacji obu dóbr,
przedstawiających dla konsumenta jednakową użyteczność, jest nazwane szeregiem
obojętności.
Im więcej jednostek dobra B w porównaniu z A posiada konsument, tym mniej to dobro
cenne i vice versa. Zjawisko to jest dobrą prezentacją prawa malejącej użyteczności
krańcowej. Analiza szeregów obojętności pozwala wyznaczyć prawdopodobny kształt
krzywej obojętności.
Użyteczność całkowita (TU) jest to łączna satysfakcja, jaką człowiek osiąga z
konsumpcji określonej ilości danego dobra:
n
TU="Qi
i=1
Gdzie: Q- jednostka konsumowanego dobra.
Użyteczność krańcowa (minimalna; MU) to zmienna (przyrost lub spadek) użyteczności
całkowitej związana ze zwiększeniem (zmniejszeniem) konsumpcji danego dobra o
kolejnÄ…, dodatkowÄ… jednostkÄ™:
"TU
MU=
"Q
Gdzie "TU- przyrost użyteczności całkowitej
"Q- przyrost ilości konsumowanego dobra o jednostkę
TU
MAX
Q  jednostka konsumowanego dobra
MU
Punkt satysfakcji
Q  jednostka konsumowanego dobra
Użyteczność całkowita
Użyteczność krańcowa
PREFERENCJE KONSUMENTA
Przy danych koszykach konsumpcji (wzór) konsument potrafi uszeregować je według
stopnia pożądania. Konsument może stwierdzić, że jeden z koszyków jest ściśle lepszy
niż inny, lub, że są mu one obojętne.
ÅšCISA
OŚĆ PREFEROWANIA
·ð Symbol > oznacza, że dany koszyk jest Å›ciÅ›le preferowany w porównaniu z innym,
zatem zapis X>Y oznacza, że konsument ściśle preferuje koszyk X w porównaniu z
koszykiem Y. Jeżeli konsument woli jeden koszyk od drugiego, znaczy to, że w
danych warunkach wybrałby właśnie ten, Anie inny.
·ð Jeżeli konsument jest obojÄ™tny wzglÄ™dem dwu koszyków dóbr użyjemy symbolu ~
i zapiszemy X~Y to oznacza, że zgodnie ze swoimi preferencjami konsument byłby
tak samo usatysfakcjonowany ze spożycia koszyka X jak z koszyka Y.
·ð Jeżeli konsument preferuje jeden z koszyków albo jest obojÄ™tny wobec obu, to
słabo preferuje koszyk X względem koszyka Y, więc Xe"Y.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY PREFERENCJI KONSUMENTA
·ð Kompletność
Załóżmy, że istnieją dwa dowolne koszyki X i Y, które mogą być porównywalne. Przy
dowolnym koszyku X oraz dowolnym koszyku Y zakładamy, że Xe"Y albo Ye"X albo
obydwa koszyki sÄ… jednakowo preferowane (X~Y).
·ð Zwrotność
Zakładamy, że każdy koszyk jest przynajmniej tak samo dobry jak on sam, zatem Xe"X.
·ð Przechodniość
Jeśli Xe"Y oraz Ye"Z to zakładamy, że Xe"Z. Innymi słowy, jeśli konsument sądzi, że X jest
przynajmniej tak samo dobry jak Y, a Y przynajmniej tak samo dobry jak Z, to sÄ…dzi on
również, że X jest przynajmniej tak samo dobry jak Z.
KRZYWA OBOJ
TNOŚCI  krzywa przedstawia szereg kombinacji różnych ilości dwóch
dóbr reprezentujących równe zadowolenie konsumenta (ten sam poziom użyteczności
całkowitej), ponieważ w każdej z tych kombinacji jakiekolwiek zmniejszenie ilości
jednego dobra zostaje w pełni zrekompensowana odpowiednim zwiększeniem ilości
drugiego dobra, (z czego wynika ujemne nachylenie krzywej obojętności).
2
Koszyki dóbr
dostarczajÄ…ce
1
konsumentowi coraz
większej satysfakcji
U3
U U2
U1
Ilość dobra X Ilość dobra X
Krzywa obojętności dla koszyka dóbr (X, Y) Mapa obojętności
Między dwoma dobrami x i y, których krzywa obojętności u jest przesunięta na rys. 1
istnieje stosunek substytucyjności. Miernikiem efektu substytucyjności dobra x przez
dobro y jest maksymalna stopa substytucji (wzór). Określa ona, jaką ilość dobra y należy
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra x o jednostkę w sytuacji, kiedy
konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu
zadowolenia z konsumpcji. W miarę zastępowania dobra y przez dobro x marginalna
stopa substytucji maleje, co oznacza, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra x
konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra y, aby utrzymać ten
sam poziom użyteczności całkowitej (zjawisko zmniejszania się marginalnej stopy
substytucji), co powoduje, że krzywe obojętności spłaszczają się w miarę przesuwania się
po nich w prawo.
Równowaga konsumenta przy ograniczeniach budżetowych  jest to sytuacja
optymalna dla konsumenta, przy określonym jego dochodzie i ustalonych na rynku
cenach (tj. przy określonych możliwościach konsumenta wyznaczonych przez jego linię
budżetową), która jest osiągnięta wówczas, gdy krańcowe użyteczności wszystkich
nabywanych przez konsumenta towarów i usług w stosunku do ich cen będą sobie równe.
Zatem równowaga konsumenta ma miejsce, gdy:
MU- Użyteczność krańcowa (marginalna)
P- cena
a, b, c,& ,z- poszczególne dobra lub usługi wchodzące w skład koszyka zakupów
konsumenta.
A więc użyteczności końcowe tych dóbr są proporcjonalne do ich cen:
Zatem maksymalną użyteczność z konsumpcji dwóch dóbr konsument osiąga wówczas,
gdy stosunek użyteczności krańcowych tych dóbr zrówna się z odpowiednią relacją ich
cen. Prawidłowość tą nazywa się II prawem Gossena.
Punkt równowagi konsumenta (konkretny
koszyk dóbr X i Y wyznaczony punktem
3
U3
Stycznośc linii budżetowej konsumenta z
najlepszą możliwością do uzyskania
krzywą obojętności U2) jest dla niego
U2 Punkt
optymalnym(najwłaściwszym) wyborem.
równowagi
konsumenta
U1, U2, U3  krzywe obojętności
konsumenta(U1, U2; U3  nieosiÄ…galna przy
danych dochodach)
U1
Linia budżetowa Ilość dobra X
konsumenta
U2
O  wybór optymalny przy dobrach doskonale
U3
komplementarnych
U1
Ilość dobra X
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
OPTIMA KONSUMENTA
Wariant I
Bx  optimum brzegowe konsumenta.
U1 U2 U3
MaksymalizacjÄ™ satysfakcji uzyskuje
konsument maksymalizując spożycie dobra
x rezygnujÄ…c zarazem z konsumpcji dobra
y. Konsument preferuje dobro x nad dobro
y.
Ilość dobra X
Wariant II
U3
By  optimum brzegowe konsumenta.
U2
MaksymalizacjÄ™ satysfakcji uzyskuje konsument
maksymalizujÄ…c konsumpcjÄ™ dobra y rezygnujÄ…c
przy tym ze spożycia dobra x. Konsument
U1
preferuje dobro y nad dobro x.
Ilość dobra X
Wariant III
U1 U2 U3
W  optimum wewnętrzne konsumenta.
MaksymalizacjÄ™ satysfakcji uzyskuje
konsument spożywając zarówno dobro x jak
i dobro y (nie koniecznie w równych
ilościach).
W
Ilość dobra X
ÅšCIERZKA EKSPANSJI DOCHODOWEJ
Wzrost dochodów konsumenta charakteryzuje się przesunięciem linii budżetowej
konsumenta na zewnątrz od środka układu współrzędnych (konsument może nabyć
więcej dóbr za swój dochód) oraz zmianami wielkości popytu na dobra, w zależności od
ich rodzaju*.
Ścieżka ekspansji dochodowej jest to krzywa,
U1 U2 U3
która powstaje z połączenia punktów
4
obrazujÄ…cych kolejne optima konsumenta w miarÄ™
wzrostu jego dochodów.
C
B
A
Ilość dobra X
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
5
C
B
A
Ilość dobra X
6
A B C
Ilość dobra X
Gdy zwiększa się dochód konsumenta,
konsumpcja przesuwa siÄ™ z A przez B do C. Na wykresie:
4. To przesunięcie oznacza wzrost konsumpcji obu dóbr; są one dobrami
normalnymi.
5. Konsumpcja X spada, jest ona dobrem niższego rzędu; a dobro Y jest dobrem
normalnym.
6. X jest dobrem normalnym, a Y dobrem niższego rzędu
* - w miarę wzrostu dochodów konsumenta wzrasta jego popyt (i zarazem konsumpcja)
na dobra normalne, a maleje na dobra niższego rzędu
Ścieżka
ekspansji
Na podanym przykładzie Y jest zawsze dobrem
dochodowej
normalnym, X jest dobrem normalnym przy
D niskich poziomach dochodu, lecz staje siÄ™
dobrem niższego rzędu przy wyższych
poziomach dochodu.
C
B
A
Ilość dobra X
ŚCIEŻKA EKSPANSJI CENOWEJ
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Załóżmy, że cena dobra X spada, konsument może zatem nabyć go więcej za swój
dochód (który nie ulega zmianie).
A B
Ilość dobra X Ilość dobra X
C
a) X i Y sÄ… dobrami komplementarnymi
b) X i Y sÄ… substytutami
c) X jest dobrem  Giffen a
Ilość dobra X
KRYWA ENGLA
Krzywa Engla pokazuje związek pomiędzy dochodem konsumenta, a ilością nabywanego
dobra.
Wariant I Wariant II
Ilość nabywanego
Ilość nabywanego
dobra podstawowego
dobra wyższego rzędu
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Ilość dobra Y
Dochód
Dochód