Prawo spółdzielcze
Prof. dr hab. Zdzisław Niedbała
sala 316
17.12 8.30
albo 07.01
Ruch spółdzielczy. Ogólny zarys 2
y
ródła prawa spółdzielczego 3
Statut spółdzielni 4
Cechy konstytutywne spółdzielni 5
Założenie spółdzielni 6
Członkowstwo spółdzielni 7
Nabycie członkowstwa w spółdzielni 7
Prawa i obowiązki członków 7
Prawa członków 8
Obowiązki członków 8
Udziały członkowskie w spółdzielni 8
Odpowiedzialność członków spółdzielni 9
Ustanie członkowstwa w spółdzielni 9
Organy spółdzielni. Struktura ich kompetencji 10
Walne zgromadzenie 11
Rada nadzorcza spółdzielni 13
Zarząd spółdzielni 14
Zakazy i ograniczenia dotyczące członków rady i zarządu spółdzielni 15
Lustracja spółdzielni 16
Przekształcenia organizacyjne spółdzielni 17
A
ączenie spółdzielni 17
Podział spółdzielni 18
Likwidacja spółdzielni 19
Przekształcenie spółdzielni w spółkę prawa handlowego 22
Upadłość spółdzielni 22
Koalicja spółdzielcza (związki spółdzielcze) 23
Poszczególne typy spółdzielni i odrębności regulacji prawnych niektórych spółdzielni
24
Spółdzielnie produkcji rolnej 25
Wykład 1
Ruch spółdzielczy. Ogólny zarys
Ruch spółdzielczy wywodzi się z Rochdale w Anglii, z małego miasteczka pod Manchesterem.
Wiązało się z powstaniem firm założonej przez jej póz
niejszych pracowników, zmuszonych do
takiego kroku brakiem pracy. Uznali oni, że założenie spółki prawa kapitałowego jest zbyt
kosztowne dla nich.
Opracowano pewne zasady, które póz
niej towarzyszyły ruchowi spółdzielczemu zarówno na
wyspach, jak i na kontynencie:
· Demokratyczny charakter organizacji spółdzielczej  sami zaÅ‚ożyciele
i członkowie wybierają swoje władze, samodzielnie kształtują statut, sami określają
przedmiot działalności gospodarczej i sami dzielą wartość nadwyżki, lub też
partycypujÄ… w stratach. Ta cecha wyraz
nie podkreśla różnicę między spółdzielniami
a spółkami kapitałowymi  w spółkach kapitałowych o rozstrzygnięciach, decyzjach
decyduje wysokość kapitału. Natomiast w spółdzielniach uznaje się zasadę  jeden
członek  jeden głos  wkład w spółdzielnię nie przesądza o sile głosów.
Ta idea szybko rozprzestrzeniła się na gruncie brytyjskim, a pod koniec XIX w. dotarła na
kontynent, szczególnie dobrze przyjęła się we Francji i w Prusach. Koncepcja francuska poszła
w kierunku pewnych specyficznych zasad. Poza tymi krajami ruch spółdzielczy nie miał
większego znaczenia w tym okresie, dopiero póz
niej rozwinÄ…Å‚ siÄ™ w kolejnych krajach, jak
np. kraje Beneluksu. Na gruncie polskim problematyka spółdzielcza wiąże się szczególnie z
okresem rozbiorowym  do 1918 r. ruch spółdzielczy rozwijał się na poszczególnych obszarach
rozbiorowych bardzo różnie.
· W Prusach: koncepcja spółdzielni znalazÅ‚a znakomite odbicie w
pewnych koncepcjach światłych przedstawicieli inteligencji pod zaborami, jak
Hipolit Cegielski, który założył swoje zakłady w formie spółdzielni.
o Ks. Piotr Wawrzyniak zajmował się spółdzielczością bankową,
która miała służyć obronie przed działalnością Hakaty poprzez udzielanie
tanich kredytów na wykup ziemi przez Polaków. Działalność gospodarcza
miała więc uzasadnienie patriotyczne.
Wawrzyniak wykorzystał prawo pruskie do zbudowania silnego ruchu
współdzielczego w Wielkopolsce.
· W zaborze rosyjskim możliwoÅ›ci byÅ‚y ograniczone  jakiekolwiek
formy organizacji były tępione przez służby carskie bardzo zdecydowanie. Enklawą
na ziemiach zaboru rosyjskiego była miejscowość pod Kaliszem, gdzie ks. Blizicki (?)
również zajmował się działalnością spółdzielczą, których podstawowym celem było
 podtrzymanie charakteru moralnego Polaków .
· W zaborze galicyjskim byÅ‚o lepiej niż w rosyjskim, ale w porównaniu z
pruskim ustawodawstwem to w Galicji było anachroniczne.
W XX-leciu międzywojennym powstał potężny problem unifikacji całego prawa, toteż
nastąpiła także próba unifikacji prawa spółdzielczego. Dotyczyło to całego szeregu rozwiązań
prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, itd. Udało się jednak zredagować ustawę,
która zaskakiwała swoim poziomem prawniczym. Dużą inspiracją były rozwiązania z zaboru
pruskiego, jak również wzorce legislacyjne pruskich ustaw dotyczące spółdzielczości. Za
kanclerza Bismarcka nastąpiła adaptacja bardzo korzystnych dla gospodarki rozwiązań
legislacyjnych, co póz
niej oddziaływało na prawo w Polsce.
· 29 paz
dziernika 1920 r.  Ustawa o spółdzielniach  regulowała
kwes e dotyczące cech charakterystycznych spółdzielni, zakładania spółdzielni,
przystępowania itd. Obowiązywała (wielokrotnie zmieniana) przez cały okres XX-
lecia międzywojennego i w okresie powojennym do 1961 r.
o Pod koniec lat 40. funkcjonowała koncepcja obumierania
państwa i przekazywania zadań państwa różnym formom samorządu
komunistycznego. Jedną z tych form była spółdzielnia, której celem była
likwidacja  zgniłych form własność kapitalistycznych .
· ZnalazÅ‚o to odbicie w ustawie z 12 lutego 1961 r. ZaÅ‚ożeniem byÅ‚o,
że własność spółdzielcza będzie z czasem upaństwawiana. Jednak do tego czasu
zachęcano do wstępowania do spółdzielni.
o Stąd pojawiły się zachowania szczególnie wyraziste w
środowisku wiejskim: np. przymusowa kolektywizacja, która polegała na
tym, że przy użyciu różnego rodzaju presji przymuszano rolników do
wstępowania do spółdzielni. W środowisku wiejskim do dzisiaj panuje ciągła
niechęć do wspólnych form gospodarowania.
o Podobne mechanizmy stosowano wobec polskiego rzemiosła:
funkcjonował podatek o nazwie domiaru  wielokrotności wartości
podatku, który wynikał z faktycznych przychodów. Celem stosowania
domiaru było przymuszenie rzemieślników do przystąpienie do
spółdzielni.[1]
· Ustawa Prawo spółdzielcze z dnia 16 wrzeÅ›nia 1982 r.  obecnie
obowiÄ…zujÄ…ca.
Polska spółdzielczość straciła na skutek transformacji 1989 r. Część spółdzielni upadła ze
względów politycznych. Część z nich nie była w stanie dostosować się do nowych warunków
ekonomicznych. Jeszcze inne zostały rozwiązane w związku ze stworzeniem możliwości
podzielenia majątku między dotychczasowych członków.
Obecnie rząd podjął prace nad nową ustawę spółdzielczą. Ruch spółdzielczy w zasadzie
nie podlegają w ogóle prawu unijnemu  najistotniejsze dla tego ruchu są zasady
Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. W prawie unijnym wyraz
nie się wskazuje, że
każde państwo członkowskie powinno zapewnić zasadę równego traktowania spółdzielni i
innych form przedsiębiorstw.
y
ródła prawa spółdzielczego
W nauce prawa spółdzielczego zwykło się wyróżniać dwie grupy z
ródeł:
· Akty ustawodawcze, które w caÅ‚oÅ›ci odnoszÄ… siÄ™ do organizacji,
funkcjonowania spółdzielni i związków spółdzielczych:
o Ustawa z 16 września 1982 r.  Prawo spółdzielcze
o Ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
o Ustawa z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i
działalności spółdzielczości
o Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów
członkowskich w spółdzielniach
o Ustawa z 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej
· WewnÄ™trzne prawo spółdzielcze  istniaÅ‚ problem, czy można uznać
takie akty jak statuty, regulaminy, układy zbiorowe pracy za z
ródła prawa. Podstawę
do tych wątpliwości dał art. 37 Konstytucji, który wymieniał z
ródła prawa
powszechnie obowiązującego  nie było wśród nich powyższych z
ródeł. Wprawdzie
ustęp 2 art. 37 mówi o aktach prawa miejscowego, ale dotyczy on organów
samorządowych. Rozwiązano ten problem w ten sposób, że art. 37 mówi o z
ródłach
prawa powszechnie obowiązującego. Natomiast żaden statut, regulamin nie odnosi
się do wszystkich, tylko do kręgu tych osób, które są objęte jego oddziaływaniem 
toteż nie ma sprzeczności między tym faktem, a art. 37 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny orzekł w 2004 r., iż wspomniane akty są z
ródłami prawa o
charakterze wewnętrznym, które zresztą znajdują swoje ustawowe upoważnienie
(np. układy zbiorowe pracy).
o Na gruncie prawa spółdzielczego podstawowym aktem
normatywnym są statuty spółdzielni.
o Regulaminy uchwalane przez organy spółdzielni, w sprawach
do których odsyła statut danej spółdzielni (regulamin rady nadzorczej,
regulamin obrad walnego zgromadzenia itp.
Statut spółdzielni
Każda spółdzielnia ma obowiązek przygotowania, uchwalenia i zarejestrowania w Krajowym
Rejestrze Sądowym statutu, do czego kompetencję posiada walne zgromadzenie członków
spółdzielni. Z uwagi na rangę tego aktu jego uchwalenie wymaga kwalifikowanej większości
2/3 uprawnionych do głosowania, to samo dotyczy zmian w statucie.
· Relacja statutu do ustaw spółdzielczych:
o Niektóre przepisy ustawy Prawo Spółdzielcze mają charakter
bezwzględnie obowiązujący i materie w jej przepisach uregulowane nie
mogą być w żaden sposób odmiennie uregulowane w statucie (np. tajny
wybór władz spółdzielni)
o Ustawa spółdzielcza często zawiera przepisy przewidujące
kilka możliwych rozwiązań, pozostawiając statutom wybór jednego z nich
(np. wybór zarządu spółdzielni  dokonuje go walne zgromadzenie albo
rada nadzorcza)
o Przepis ma charakter wyłącznie dyspozytywny, a wyrazem tej
dyspozytywna formuła, która brzmi:  jeżeli statut nie stanowi inaczej 
dane rozwiÄ…zanie zawarte w ustawie jest pewnÄ… propozycjÄ…
· Zawartość statutu  w statucie muszÄ… znalez
ć się:
o Zindywidualizowana nazwa spółdzielni
o Musi określać czas trwania spółdzielni, który może być:
ż nieoznaczony lub
ż określony
W większości wypadków stosuje się czas nieoznaczony, chociaż np. niektóre
statuty określają czas trwania spółdzielni mieszkaniowej, kiedy spełni swoje
zadania
o Zasady przyjmowania, zawieszania i wykluczania członków
o Wysokość udziałów członkowskich oraz terminy ich wnoszenia
do spółdzielni
o Zasady odpowiedzialności członków za zobowiązania
spółdzielni
o Tryb łączenia, podziału i likwidacji spółdzielni
Wykład 2
Cechy konstytutywne spółdzielni
Każdy typ przedsiębiorstw charakteryzuje pewnymi szczególnymi cechami, które wyróżniają
go z całej palety przedsiębiorstw działających w gospodarce (spółki akcyjne, przedsiębiorstwa
państwowe, itd.).
Podstawowe cechy spółdzielni:
· Zrzeszeniowy charakter spółdzielni  spółdzielnia może powstać
tylko w wyniku oddolnej inicjatywy zrzeszającej określoną ilość osób fizycznych
lub prawnych, a założenie spółdzielni podobnie jak przystąpienie do już istniejącej
oparte jest na zasadzie pełnej dobrowolności  oznacza zakaz stosowania
jakiejkolwiek presji (psychicznej, fizycznej, administracyjnej, prawnej) w sensie
pozytywnym (żądania przystąpienia do spółdzielni), jak również negatywnej
(zakazywania przystÄ…pienia). Zasada ta jest zwiÄ…zana z samÄ… istotÄ… ruchu
spółdzielczego  choć była łamana w PRL, w latach 50. Zasada dobrowolności
odnosi się zarówno do przystępowania, jak i występowania ze spółdzielni.
· Nieograniczona liczba czÅ‚onków spółdzielni i zmiennoÅ›ci jej kapitaÅ‚u
zakładowego   zasada drzwi otwartych  spółdzielnia jest otwarta na
przystąpienie każdego, kto jest zainteresowany prowadzoną w niej działalnością.
Nie zawsze jest to możliwe  np. w przypadku spółdzielni mieszkaniowej,
zawiązanej dla poczynienia określonej inwestycji, albo spółdzielni pracy, której
działalność uzależniona jest od koniunktury rynkowej.
o Zmienność kapitału zakładowego jest efektem tego, że kapitał
zmienia się tak samo dynamicznie, jak zmienia się skład osobowy
spółdzielni.
· SamorzÄ…dny charakter spółdzielni  w ramowo wytyczonych
regulacjach ustawowych organizacja samorządowa w drodze statutu określa zasady
wyboru władz, tryby rozstrzygania wewnętrznych sporów, przedmiot działalności
gospodarczych  oddziaływanie państwa wiąże się tylko z generalnymi zasadami
i potrzebą zachowania stanu pozwalającej na respektowanie bezpieczeństwa
wewnętrznego i zewnętrznego państwa.
· PodjÄ™cie i prowadzenie przez spółdzielniÄ™ dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej
 o rodzaju tej działalności przesądzają sami członkowie wpisując go do treści
statutu. Przeważnie jednak typ zakładanej spółdzielni (np. spółdzielnia
mieszkaniowa, spółdzielnia pracy, spółdzielnia socjalna) przesądza o tej
działalności. Spółdzielnia może w zasadzie wpisać dowolną działalność do statutu,
stąd też faktycznie jest ona bardzo szeroko zakreślona.
· Celowość dziaÅ‚ania spółdzielni  jej celem jest przysparzanie korzyÅ›ci
członków spółdzielni i spełnienie jej oczekiwań. Spółdzielnia musi działać (jak każdy
inny przedsiębiorca w gospodarce rynkowej) z punktu widzenia przysparzania
zysku, jednak nie może ograniczać się tylko do tej wizji  np. w przypadku
spółdzielni mieszkaniowej nie można skupić się tylko na zwiększaniu przychodów,
ale należy przybliżać raczej, niż oddalać perspektywę powstania mieszkań.
· Do niedawna jeszcze ustawy spółdzielcze nakazywaÅ‚y równoprawne
traktowanie działalności gospodarczej z działalnością kulturalno-oświatową na
rzecz mieszkańców. Ustawa z 1982 r. traktowały to jako ustawowy obowiązek. W
trakcie prac nad nowelizacją ustawy spółdzielczej powstał problem, czy obowiązek
ten (w końcu zmniejszający konkurencyjność wobec innych przedsiębiorców)
utrzymać. Stąd też wprowadzono przepis, że spółdzielnia może taką działalność
kulturalno-oświatową prowadzić.
Założenie spółdzielni
Spółdzielnia jako podmiot gospodarczy może powstać wyłącznie z inicjatywy osób fizycznych
lub prawnych. Zasady i tryb założenia spółdzielni patrząc na nie przez pryzmat historyczny,
jak i obecnych regulacji pozwalają na wskazanie trzech różnych mechanizmów zakładania
spółdzielni:
· Mechanizm peÅ‚nej reglamentacji  istotÄ… tego mechanizmu jest to,
że założyciele spółdzielni dla osiągnięcia swojego celu muszą uzyskać zgodę
(koncesję) na założenie danej spółdzielni o danym przedmiocie działalności.
Odmowa udzielenia takiej zgody wyklucza możliwość dalszego prowadzenia
procedury założycielskiej.
o Ten mechanizm obowiązywał w ustawodawstwie polskim w
latach 1952-82. Wspomniana zgoda właściwego organu miała charakter
oświadczenia o celowości założenia (np. w kontekście zapotrzebowania na
zaspokojenie popytu w danej kwes i) spółdzielni wydawanego przez
właściwy centralny związek spółdzielczy.
· Mechanizm ograniczonej reglamentacji  w ramach tego systemu
utrzymuje się wprawdzie obowiązek uzyskania oświadczenia o celowości założenia
spółdzielni, ale odmowa w tym zakresie podlega kontroli sądowej. Sąd staje się
więc organem kontroli zasadności odmowy.
· Mechanizm peÅ‚nej dobrowolnoÅ›ci w zakÅ‚adaniu spółdzielni 
obowiązuje w aktualnym stanie prawnym: spółdzielnie mogą zakładać zarówno
osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Wyklucza możliwość zakładania spółdzielni
przez jednostki organizacyjne nie legitymujące się osobowością prawną. Ten stan
prawny obowiÄ…zuje od 1994 r.
o Jeśli spółdzielnię zakładają wyłącznie osoby fizyczne, to musi
być tych osób co najmniej 10.
o Jeśli spółdzielnię zakładają wyłącznie osoby prawne, muszą
być co najmniej 3.
o Spółdzielnie mieszane  z udziałem osób fizycznych i prawnych
 łączna ich liczba musi wynosić 10.
o Dla spółdzielni rolnych i socjalnych  co najmniej 5 założycieli.
Każda z osób fizycznych musi legitymować się pełną zdolnością do czynności
prawnych, chyba, że ustawa stanowi inaczej  wyjątek został ustanowiony w
przypadku spółdzielni mieszkaniowych.
Obowiązki założycieli:
· Uchwalenie statutu przyszÅ‚ej spółdzielni
· Przeprowadzenie wyboru tych organów spółdzielni, które w ich
statucie mają być wybierane przez walne zgromadzenie członków
o W tym celu można powołać komisję organizacyjną (w składzie
3 osób), których celem jest załatwianie kwes i założycielskich.
· ZÅ‚ożenie wniosku do wÅ‚aÅ›ciwego sÄ…du rejestrowego wniosku o
wpisanie spółdzielni do rejestru  konieczne jest złożenie statutu z podpisami
wszystkich jej założycieli.
o Sąd rejestrowy bada statut tylko pod względem jego
legalności.
o Jeżeli sąd stwierdzi jakieś uchybienia natury prawnej 
wówczas wyznacza termin komisji organizacyjnej na dokonanie poprawek.
· SÄ…d rejestrowy dokonuje wpisu do KRS  data wpisu jest jednoczeÅ›nie
datą nabycia przez spółdzielnię osobowości prawnej  od tego momentu może owa
spółdzielnia samodzielnie funkcjonować w obrocie prawnym.
Członkowstwo spółdzielni
Nabycie członkowstwa w spółdzielni
Na gruncie ustawy wyróżnić można dwa sposoby nabycia członkowstwa:
· Nabycie pierwotne  w tym trybie czÅ‚onkowstwo nabywajÄ… wyÅ‚Ä…cznie
te osoby prawne lub fizyczne, które były założycielami spółdzielni i podpisały
zgłaszany do KRS jej statut. Te osoby stają się pełnoprawnymi członkami spółdzielni
z datÄ… wpisu do rejestru.
· Nabycie wtórne  dotyczy wszystkich osób fizycznych lub prawnych,
które przystąpiły do już istniejącej spółdzielni.
o Warunkiem przystąpienia jest złożenie tzw. deklaracji
członkowskiej, gdzie poza danymi osobowymi zobowiązuje się do
zadeklarowania przewidzianych w statucie udziałów oraz zobowiązuje się
do przestrzegania postanowień statutu i innych wewnątrz spółdzielczych
aktów normatywnych.
o W zasadzie uchwałę o przyjęciu lub odmowie przyjęcia
podejmuje zarząd spółdzielni  jedynie w nielicznych typach spółdzielni
ustawa zastrzega tę możliwość dla walnego zgromadzenia (spółdzielnie
rolne, spółdzielnie socjalne).
o W razie odmownej uchwały zarządu, która wymaga
uzasadnienia zainteresowanemu służy w terminie statutowo wskazanym
prawo odwołania do rady nadzorczej.
ż Rada może podtrzymać lub zmienić postanowienie
zarzÄ…du.
ż Od uchwały rady nadzorczej w zasadzie nie przysługuje
odwołanie. W postępowaniach sądowych orzecznictwo było przez
długi czas zróżnicowane. Obecnie jednak orzecznictwo się
ustabilizowało  stoi na stanowisku zasadności odmowy.
Uzasadnienie jest proste: spółdzielcza jest samodzielną grupą, która
powinna mieć niezależny wpływ na swój skład osobowy. Jedyną
przesłanką, która pozwala na zakwes onowanie postanowienia o
odmowie przyjęcia do spółdzielni, jest przesłanka dyskryminacyjna.
Z chwilą nabycia członkowstwa członkowi przysługują wszelkie prawa i obowiązki wynikające
z ustawy i statutu. Prawa i obowiązki członków są równe, oczywiście poza prawami natury
majątkowej. Podział zysków następuje wg zasad określonych w statucie.
Prawa i obowiązki członków
Prawa i obowiązki członków można podzielić na trzy kategorie:
· Prawa i obowiÄ…zki natury ustawowej  dotyczÄ…ce czÅ‚onków
wszystkich typów spółdzielni
· Prawa i obowiÄ…zki natury statutowej  dotyczÄ…ce czÅ‚onków danej
spółdzielni, w której obowiązuje ten statut
· Prawa i obowiÄ…zki natury indywidualnej  dotyczÄ…ce konkretnego
członka lub członków spółdzielni
Prawa członków
· Prawo osobistego uczestnictwa w obradach walnego zgromadzenia
i głosowaniach nad projektami zgłoszonych uchwał.
o Na walnym zgromadzeniu można uczestniczyć przez swoich
przedstawicieli, lub swoich kuratorów (dla osób o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych).
· Czynne i bierne prawo wyborcze do skÅ‚adów wybieralnych organów
spółdzielni (najczęściej  zarząd i rada nadzorcza).
o Od tej zasady wprowadzono w 2007 r. wyjÄ…tek w odniesieniu
wyłącznie do spółdzielni mieszkaniowej: w tych spółdzielniach biernego
wyborczego do rady nadzorczej pozbawieni zostali ci z członków, którzy
są równocześnie pracownikami danej spółdzielni. Wybór takiej osoby do
składy rady jest z mocy prawa nieważny, a jeżeli członek, już po dokonaniu
wyboru do składu rady nawiązał ze spółdzielnią stosunek pracy z datą
nawiÄ…zania tego stosunku prawnego traci mandat w radzie.
· Prawo przedstawiania organom spółdzielni wniosków dotyczÄ…cych
jej działalności; żądania rozpatrzenia wniosku i uzyskania stosownej informacji
· Prawo uzyskania zaktualizowanego statutu spółdzielni, jak również
dokonywania odpisów z regulaminów, protokołów obrad walnego zgromadzenia i
innych organów, oraz tzw. protokołów polustracyjnych.
· Prawo do zapoznania siÄ™ z treÅ›ciÄ… umów gospodarczych zawieranych
przez spółdzielnię z osobami trzecimi.
Obowiązki członków
Ustawowe obowiązki członków:
· ObowiÄ…zek przestrzegania statutu w części dotyczÄ…cej czÅ‚onkostwa i
uchwał walnego zgromadzenia
· ObowiÄ…zek wniesienia wpisowego oraz udziaÅ‚u w zebraniach
członków w terminach określonych przez statut
Statutowe obowiązki członków:
· Inne obowiÄ…zki zapisane w statucie przy zachowaniu zasady
równości
Wykład 3
Udziały członkowskie w spółdzielni
Udziały członkowskie są jedyną obowiązkową formą zobowiązania majątkowego członków
wobec spółdzielni. Zgodnie z ustawą każdy członek jakiejkolwiek spółdzielni ma obowiązek
zadeklarowania (w deklaracji członkowskiej) wniesienia co najmniej jednego udziału, chyba,
że deklaracja i wniosek przewidują większą ilość. Udziały powinny być wnoszone w terminie
przewidzianym przez statut, posiadać jednakową wysokość, bez możliwość indywidualnych
zwolnień dla członków.
Rodzaje udziałów członkowskich:
· UdziaÅ‚y obligatoryjne  każdy czÅ‚onek spółdzielni jest zobowiÄ…zany do
ich wniesienia.
o Członek nie może w czasie trwania członkowstwa ich wycofać.
· UdziaÅ‚y ponadobowiÄ…zkowe  ich wniesienie zależy od woli czÅ‚onka
o Członek może żądać wycofania udziałów
ponadobowiązkowych w każdym momencie
Status prawny obu rodzajów udziałów jest więc różny. W czasie trwania członkowstwa
wierzyciel spółdzielni nie może żądać zaspokojenia z udziałów obligatoryjnych, ale może
skierować swoje żądania do udziałowców ponadobowiązkowych. Wypłata udziałów dla
udziałów obligatoryjnych i ponadobowiązkowych może nastąpić dopiero po zatwierdzeniu
przez walne zgromadzenie bilansu za rok kalendarzowy, w którym członek wystąpił z
żądaniem. Statuty określają też czas pomiędzy zatwierdzeniem bilansu z datą wymagalności
wypłaty udziałów (1 stycznia & r. do końca czerwca następnego roku  od daty zatwierdzenia
bilansu).
Od udziałów członków należy odróżnić wkłady członkowskie (z wyjątkiem spółdzielni
mieszkaniowych i spółdzielni rolniczych jest to instytucja statutowa - funkcjonująca tylko
w tych spółdzielniach, w których statut przewiduje wnoszenie i jego warunki, jak również
warunki zwrotów)  jest to rodzaj pożyczki (zazwyczaj pieniężnej) członków dla spółdzielni,
przy czym statut może określać jej oprocentowanie w skali roku, oraz terminu zwrotu na rzecz
członka.
· Taka pożyczka może być też rzeczowa  na wÅ‚asność spółdzielni, albo
do jej użytkowania na podstawie innego tytułu prawnego (rzadko)
Odpowiedzialność członków spółdzielni
Odpowiedzialność członków spółdzielni może być:
· Odszkodowawcza (kontraktowa i deliktowa)
· Spółdzielni jako osoby prawnej za zobowiÄ…zania caÅ‚ym swoim
majÄ…tkiem
Partycypacja członków w odpowiedzialności. Systemy:
· System nieograniczonej odpowiedzialnoÅ›ci  odpowiedzialność
osobista zarówno spółdzielni jak i jej członków za zobowiązania
o Bardzo rzadko stosowana
o Możliwość takiej odpowiedzialności była przewidziana w
ustawie z 1920 r.
· System odpowiedzialnoÅ›ci za zobowiÄ…zania do wielokrotnoÅ›ci
zadeklarowanych udziałów  spółdzielnia samodzielnie określa tę wielokrotność
(np. dwukrotność  wtedy jeżeli udział danego członka wynosi 100 zł, to bierz
odpowiedzialność za 200 zł). Celem takiego rozwiązania jest wiarygodność
spółdzielni.
o Stosowana krótko po wojnie
· System odpowiedzialnoÅ›ci wyÅ‚Ä…cznie do wysokoÅ›ci
zadeklarowanych udziałów
o Dotyczy to zarówno udziałów obligatoryjnych, jak i
ponadobowiÄ…zkowych
o Wierzyciele spółdzielni nie mogą  w razie braku środków
spółdzielni  żądać partycypacji członka ponad jego udział
Członkowie założyciele spółdzielni odpowiadają do momentu wpisu spółdzielni do rejestru jak
wspólnicy spółki cywilnej  ze swoich środków osobistych.
Ustanie członkowstwa w spółdzielni
Stosunek członkowstwa  w pełni dobrowolny co do nabycia członkowstwa i rezygnacji z
niego.
Wymagania formalne ustania:
· Forma wypowiedzenia czÅ‚onkowstwa: na piÅ›mie, pod rygorem
nieważności
· Obligatoryjne terminy wyznaczone w statucie
· Brak koniecznoÅ›ci podawania przyczyny
· Stosunek czÅ‚onkowstwa ustaje po okresie wypowiedzenia
Oświadczenie woli członka w postaci wypowiedzenia  jeśli dotarło do adresata, nie może być
dowolnie cofnięte.
Ustawa daje spółdzielni możliwość doprowadzenia do ustania członkowstwa w spółdzielni
poprzez:
· Wykluczenie czÅ‚onka ze spółdzielni  jest to najdotkliwsza sankcja
organizacyjna. Muszą wystąpić określone przesłanki:
o Sytuacja, w której pozostawienie członka w spółdzielni byłoby
sprzeczne z zasadami statutowymi (który można określić w sposób
podobny, jak  interes społeczny )
o Zachowanie członka rażąco naraża dobre obyczaje
Statut konkretnej spółdzielni powinien doprecyzować te klauzule generalne.
· WykreÅ›lenie czÅ‚onka z rejestru czÅ‚onkowskiego  kiedy z przyczyn
przez członka niezawinionych nie może on wykonywać swoich przewidzianych w
statucie obowiązków (np. ze względu na długotrwałą chorobę w spółdzielni pracy)
Spółdzielnia powinna doprecyzować te przesłanki.
Statut określa, do kogo należy inicjatywa wszczęcia procedury wykreślania z
rejestru: najczęściej do rady osiedla, rady nadzorczej, walnego zgromadzenia.
Organ musi o posiedzeniu poinformować członka, któremu grozi wykreślenie.
Uchwała ma formę pisemną i musi zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne, które
należy przekazać członkowi. Członek ma następujące możliwości obrony przed
wykreśleniem:
o Wystąpienie z odwołaniem do walnego zgromadzenia (termin
wyznacza statut)
o Wystąpienie na drogę sądową z powództwem o uchylenie
uchwały rady nadzorczej
Wykreślenie może też nastąpić z powodu śmierci członka.
Organy spółdzielni. Struktura ich kompetencji
Art. 38 k.c.: Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w
opartym na niej statucie.
· Ustawa Prawo spółdzielcze okreÅ›la rodzaje organów niezbÄ™dnych do
funkcjonowania spółdzielni.
· Statut okreÅ›la ich kompetencje oraz strukturÄ™.
Zasada trójpodmiotowości organów spółdzielni  każda spółdzielnia powinna działać przez
3 organy konieczne.
· Walne zgromadzenie czÅ‚onków spółdzielni
· Rada nadzorcza
· ZarzÄ…d spółdzielni
Organy wybieralne  ustawa przewiduje zasady o charakterze bezwzględnym:
· Zasada tajnoÅ›ci wyboru i odwoÅ‚ywania czÅ‚onków organów
wybieralnych
· Zasada nieograniczonej liczby kadencji
· Podejmowanie uchwaÅ‚ odbywa siÄ™ przy uwzglÄ™dnieniu wyÅ‚Ä…cznie
głosów za i przeciw projektowi uchwały
Walne zgromadzenie
Walne zgromadzenie  organ zrzeszający wszystkich członków spółdzielni.
· Gdy statut przewiduje czÅ‚onkostwo osób o ograniczonej zdolnoÅ›ci
do czynności prawnej, lub ich braku osoby te nie biorą udziału w walnym
zgromadzeniu.
· Osoby prawne dziaÅ‚ajÄ… przez peÅ‚nomocnika
Walne zgromadzenie funkcjonuje poprzez:
· Zebrania zwyczajne
· Zebrania nadzwyczajne
Zebranie sprawozdawcze - Ustawa przewiduje obowiÄ…zek organizowania co najmniej raz w
roku zebrania zwyczajnego po zakończeniu roku obrachunkowego  nie póz
niej niż 30 czerwca
roku następnego.
Organem właściwym do zwoływania walnego zgromadzenia jest zarząd spółdzielni.
· Ma on obowiÄ…zek zwoÅ‚ywania walnego zgromadzenia i
zawiadamiania członków o porządku obrad, miejscu i terminie zebrania
· Na żądanie 1/10 czÅ‚onków lub rady nadzorczej zarzÄ…d ma obowiÄ…zek
zwołania zebrania nadzwyczajnego
· JeÅ›li zarzÄ…d uchyla siÄ™ od zwoÅ‚ania zebrania, robi to zwiÄ…zek rewizyjny.
Walne zgromadzenie jest zwoływane w ciągu 6 tygodni od daty zażądania.
Zasada równych praw organizacyjnych członków  jeden członek  jeden głos. Wyjątkiem są
spółdzielnie, których członkami są wyłącznie osoby prawne  wtedy statut może przewidywać
inny sposób przeliczania głosów (zwykle wg wielkości wniesionego udziału).
Walne zgromadzenie jest organem kolegialnym  tzn., że jego decyzje mają postać uchwał.
· UchwaÅ‚y mogÄ… zostać podjÄ™te tylko w sprawach, które zostaÅ‚y objÄ™te
porządkiem obrad  ustawa eliminuje możliwość uzupełniania porządku obrad
· Zazwyczaj wystarcza zwykÅ‚a wiÄ™kszość gÅ‚osów, chyba, że ustawa lub
statut wymagają większości bezwzględnej lub kwalifikowanej (jak w przypadku
uchwały o postawienie spółdzielni w stan likwidacji, odwołanie członka komisji
rewizyjnej)
· Obligatoryjne kworum dla ważnoÅ›ci uchwaÅ‚  co najmniej 50%
członków mających prawo głosu (poza wyjątkami przewidzianymi ustawą nie liczy
się głosów wstrzymujących się)
· O zebraniu zawiadamia siÄ™ KrajowÄ… RadÄ™ SpółdzielczÄ… i zwiÄ…zek
rewizyjny  mają one głos doradczy
· Uczestnikiem walnego zgromadzenia bez możliwoÅ›ci gÅ‚osowania
może być doradca
Walne zgromadzenie posiada szeroki zakres wyłącznych kompetencji. Ani statut, ani samo
walne zgromadzenie nie mogą ich przekazać na rzecz innego organu. Do kompetencji tych
należą:
· Uchwalanie i zmiana statutu spółdzielni
· Rozpatrywanie sprawozdaÅ„ rady nadzorczej i zarzÄ…du, oraz
podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia członkom zarządu absolutorium
o Absolutorium - skwitowanie każdego członka zarządu z
osobna  skutkiem negatywnego głosowania absolutoryjnego jest
możliwość zgłoszenia wniosku o odwołanie danego członka  jest to zresztą
jedyna możliwość głosowania nad kwes ą nieprzewidzianą wcześniej w
porzÄ…dku obrad
· Podejmowanie uchwaÅ‚ w sprawie maksymalnej wysokoÅ›ci sumy
zobowiązań, które zarząd może zaciągać w następnym roku  celem takiej uchwały
jest bezpieczeństwo ekonomiczne
· Podejmowanie uchwaÅ‚ w sprawie zbycia nieruchomoÅ›ci, zbycia
zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej
· Podejmowanie uchwaÅ‚ o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji, lub
wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości
· Podejmowanie uchwaÅ‚ w sprawie podziaÅ‚u spółdzielni oraz jej
połączenia
· Prawo do powoÅ‚ywania i odwoÅ‚ywania czÅ‚onków rady nadzorczej
Statuty spółdzielni mogą rozszerzać zakres kompetencji walnego zgromadzenia, jeżeli nie
zostały wyraz
nie przewidziane dla innych organów.
Możliwość sądowego zaskarżenia uchwał walnego zgromadzenia  każdy członek spółdzielni
oraz jej zarząd mogą wnieść powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia w
terminie 6 tygodni od dnia jej podjęcia, jeśli członek nie był obecny na obradach walnego
zgromadzenia z przyczyn leżących po stronie spółdzielni. Może zaskarżyć też zaskarżyć
uchwałę w terminie 6 tygodni od przyjęcia do wiadomości jej podjęcia, ale nie póz
niej niż 1
rok od daty jej podjęcia.
· SÄ…d na wniosek zainteresowanego może rozpatrzyć spóz
niony
wniosek, jeżeli odmowa rozpatrzenia mogłaby powodować istotne szkody dla
zainteresowanego, a spóz
nienie nie jest nadmierne i wynika z usprawiedliwionych
przyczyn.
· SÄ…dem wÅ‚aÅ›ciwym do przyjÄ™cia powództwa jest sÄ…d okrÄ™gowy, ze
względu na siedzibę spółdzielni.
· Powodem uchylenia uchwaÅ‚y może być sprzeczność materialna lub
proceduralna z ustawÄ… lub statutem
o Sprzeczność z przepisami ustawy  powództwo o stwierdzenie
nieważności uchwały
o Niezgodność uchwały z postanowieniami statutu, dobrymi
obyczajami; zarzut, że uchwała godzi w istotne interesy gospodarcze
spółdzielni, albo ma na celu pokrzywdzenie członka
Sąd rozpatrując powództwo zarządu lub członka spółdzielni:
· jeÅ›li uzna, że zaskarżona uchwaÅ‚a narusza przepis ustawy - stwierdza
jej nieważność,
· jeÅ›li powództwo byÅ‚o oparte na innych podstawach  uchyla uchwaÅ‚Ä™,
co powoduje, że nie wywiera ona żadnego skutku prawnego od chwili jej podjęcia.
W obu przypadkach wyrok podlega zaskarżeniu, a po jego uprawomocnieniu się ma moc
obowiązującą wszystkich członków spółdzielni i jej organów.
System przedstawicielski  jeżeli statut przewiduje liczbę członków, której przekroczenia
oznacza wprowadzenie systemu przedstawicielskiego. Statut określa:
· liczbÄ™ przedstawicieli,
· sposób ich wyboru,
· czas trwania ich mandatu,
· sposób podziaÅ‚u spółdzielni na grupy czÅ‚onkowskie.
Z prawnego punktu widzenia zebrania przedstawicieli traktowane sÄ… identycznie, jak zebrania
walnego zgromadzenia. Przedstawiciele mogą być odwołani przez grupy członkowskie  z
jednoczesnym obowiÄ…zkiem dokonania wyboru nowego przedstawiciela.
Spółdzielnie mieszkaniowe (w wyniku nowelizacji z 2007 r.)  powstał wyraz
ny zakaz
zastąpienia walnego zgromadzenia zgromadzeniem przedstawicieli. Przyjęto konstrukcję
cząstkowych walnych zgromadzeń  jest to organ funkcjonujący w poszczególnych grupach
członkowskich. Uchwały podejmowane są zawsze zwykłą większością głosów, niezależnie od
liczy członków biorących udział w głosowaniu.
Wykład 4
Rada nadzorcza spółdzielni
Rada nadzorcza jest organem sprawującym kontrolę nad działalnością spółdzielni. Wyznacza
pożądany nurt działalności spółdzielni. Rada nadzorcza jest organem wybieralnym. Winna
liczyć co najmniej 3 członków, którymi mogą być wyłącznie członkowie spółdzielni. Rada
nadzorcza ma kontrolować działalność gospodarczą, funkcjonowanie organów
samorzÄ…dowych, itd.
Członkowie spółdzielni mieszkaniowej, którzy jednocześnie byli tej spółdzielni pracownikami
zostali pozbawieni biernego prawa wyborczego do rady nadzorczej. W przypadku zawarcia
umowy o pracę po uzyskaniu mandatu, wygasa on. Uznano, że ten przepis jest sprzeczny z art.
32 ust. 2 Konstytucji RP, która stanowi, iż zakazuje się dyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn.
Jedną z podstawowych zasad ruchu spółdzielczego jest równość praw organizacyjnych
członków spółdzielni. Ustawa Prawo Spółdzielcze wprowadziła przepis stanowiący, że prawa
wynikające z członkostwa są dla wszystkich członków równe. Z tego względu przygotowano
skargę do Trybunału Konstytucyjnego.
Rada nadzorcza wybiera członków zarządu spółdzielni. Występuje ona jako personifikacja
podmiotu zatrudniającego. Stąd też sytuacją nie wskazaną jest, aby do organu nadzorującego
należała osoba, której praca ma być nadzorowana.
Kadencja rady trwa w sposób określony przez statut  jedynie w spółdzielniach
mieszkaniowych nie może ona być dłuższa, niż trzy lata. Przed upływem kadencji członek rady
może być odwołany przez organ, który dokonał jego wyboru. Organem jest  w zależności
od postanowień statutu  jest bądz
walne zgromadzenie, bÄ…dz
zebrania grup członkowskich
w spółdzielniach, które przeszły na system przedstawicielski. Uchwała o odwołaniu musi być
podjęta w głosowaniu tajnym, kwalifikowaną większością 2/3 głosów, nie wymaga natomiast
żadnego uzasadnienia. Mechanizm wyboru jest więc najprostszy w spółdzielniach, które
realizują zasadę demokracji bezpośredniej.
Kompetencje rady nadzorczej. IstniejÄ… trzy grupy takich kompetencje:
· Kompetencje zwiÄ…zane z kontrolÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… spółdzielni,
realizowaną przez badanie sprawozdań rocznych i finansowych, rozpatrywanie
skarg na działalność zarządu, oraz rozpatrzenie sposobu załatwiania wniosków
adresowanych przez członków do organów i kierownictwa spółdzielni.
· Kompetencje dotyczÄ…ce zarzÄ…dzania spółdzielniÄ…  wyrażanie zgody
na nabycie przez spółdzielnię nieruchomości, zakładu jednostki organizacyjnej, oraz
zatwierdzanie nowych, lub zmiana dotychczasowej struktury organizacyjnej
spółdzielni.
· Kompetencje reprezentacyjne  jakkolwiek głównym organem w
zakresie reprezentacji jest zarzÄ…d, jednak jest pewien wyjÄ…tek  dokonywanie
czynności za spółdzielnię z członkami jej zarządu, oraz dokonywanie za spółdzielnię
czynności prawnych w interesie członków zarządu. Do realizacji tych funkcji rada
upoważnia dwóch swoich członków.
Uprawnienia te mogą być rozszerzone poprzez postanowienia danego statutu. W małych
spółdzielniach można by te uprawnienia zawęzić do funkcji kontroli i nadzoru spółdzielni, a
pozostałe kompetencje pozostają w rękach walnego zgromadzenia. Rada nadzorcza wybiera
swoje prezydium (zazwyczaj trzyosobowe). Aktualne prawo spółdzielcze nie dopuszcza
przekazywania swoich uprawnień organowi prezydialnemu. Uchwały na zewnątrz muszą więc
być podejmowane przez radę in gremio.
Zarząd spółdzielni
Zarząd spółdzielni - kieruje działalnością gospodarczą spółdzielni i reprezentuje ją w
stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Stosunki wewnętrzne są więc dokonywane między
zarządem a pracownikami spółdzielni.
Wyznaczenie kompetencji tego organu nastąpiło w oparciu o metodę negatywną  zarządowi
spółdzielni ustawa przyznaje wszystkie kompetencje przyznawane organom spółdzielni z
wyłączeniem tych, które przepisy ustawy lub statutu wyznaczają walnemu zgromadzeniu lub
rady nadzorczej.
Tradycją ruchu spółdzielczego było funkcjonowanie zarządu wyłącznie jako organu
kolegialnego. Jednak od niedawna dopuszcza się występowanie jednoosobowego zarządu, co
ma dwie zalety: koncentrację odpowiedzialności, oraz sprawniejsze podejmowanie decyzji.
Procedura wyboru może zostać poprzedzona postępowaniem konkursowym. Członków
wybiera rada nadzorcza lub walne zgromadzenie. Ustawa przewiduje, że statut może określać
pewne wymagania, które musi spełniać kandydat na członka zarządu (np. znajomość prawa
spółdzielczego). Obecnie kandydatem na członka zarządu może być osoba nie będąca
członkiem spółdzielni.
Zawieszenie w czynnościach członka zarządu, oraz zakaz konkurencji dla członków rady i
zarzÄ…du.
Wykład 5
Instrumenty rady nadzorczej w stosunku do zarzÄ…du
· nieudzielenie absolutorium czÅ‚onkowi rady nie rodzi skutków
prawnych
· zawieszenie w czynnoÅ›ciach czÅ‚onka  kiedy wobec czÅ‚onka zarzÄ…du
artykułowane są pewne zarzuty, ale przejrzystość tych zarzutów nie jest do końca
jasna. Członek zarządu nie może w tym czasie funkcjonować w składzie tego
organu, ani podejmować decyzji; po dokonaniu stosownych ustaleń rada nadzorcza
może podjąć decyzję o odwołaniu ze stanowiska. Odwołanie, ani też zawieszenie
członka zarządu nie ma żadnego znaczenia dla stosunku pracy tej osoby. Po akcie
odwołania z zajmowanego stanowiska może nastąpić wypowiedzenie umowy o
pracÄ™
Możemy wyróżnić trzy rodzaje zarządów, wg kryterium stosunku pracy
· ZarzÄ…d zawodowy  zarzÄ…d zawodowy pozostaje ze spółdzielniÄ… w
stosunku pracy, na podstawie powołania lub umowy o pracę.
· ZarzÄ…d mieszany  część czÅ‚onków zarzÄ…du peÅ‚ni funkcjÄ™ zawodowo,
a pozostali pełnią swoją funkcję społecznie (nie są pracownikami spółdzielni 
 członkowie dochodzący )
· ZarzÄ…d spoÅ‚eczny
Wszystkie te warianty spotykamy w praktyce. SN najwyższy jednak wypowiedział się, że
członkowie zarządu powinni być związani umową o pracę  chociaż inaczej stanowi ustawa,
która pozostawia wybór samej spółdzielni.
· Reprezentacja czynna
o Prawo spółdzielcze od 1920 r. w zakresie reprezentacji czynnej
opiera się na zasadzie tzw. reprezentacji łącznej  oznacza ona, że
oświadczenia woli za spółdzielnię wobec osób trzecich są prawnie
skuteczne, jeżeli zostały zgłoszone przez dwóch członków zarządu, albo
przez jednego z tych członków wraz z pełnomocnikiem zarządu.
o Reprezentacja w stosunkach wewnętrznych (przede wszystkim
nawiązywanie stosunku pracy)  zarząd może wyznaczyć jednego swojego
członka lub dwóch, lub nawet pełnomocnika zarządu. Ta osoba będzie
personifikowała spółdzielnię jako pracodawcę.
· Reprezentacja bierna
o Reprezentacja bierna  dotyczy przyjmowania oświadczeń woli
od osób trzecich jest skuteczne kiedy jest dokonane przez jednego członka
zarządu i jednego pełnomocnika zarządu, a nawet wobec czynnego
pracownika spółdzielni.
o Kierownik bieżącej działalności gospodarczej  osoba
wyznaczona do występowania i reprezentowania spółdzielni bez
dokonywania czynności prawnej. Osoby takie występują w roli ogólnego
pełnomocnika zarządu.
Zakazy i ograniczenia dotyczące członków rady i zarządu spółdzielni
Zakazy takie maja na celu zapewnienie pewnego stopnia demokratyzacji instytucji spółdzielni.
· Zakaz Å‚Ä…czenia funkcji w zarzÄ…dzie i radzie nadzorczej
· CzÅ‚onkowie zarzÄ…du nie majÄ… biernego prawa wyborczego do skÅ‚adu
zebrania przedstawicieli (jeśli takie zebranie przedstawicieli zastępuje walne
zgromadzenie)  wynika to z tego, że trudno dopuszczać łączenie funkcji w organie
kontrolujÄ…cym i kontrolowanym.
· Zakaz Å‚Ä…czenia funkcji w zarzÄ…dzie i w radzie przez małżonków,
krewnych i powinowatych w linii prostej (wstępny i zstępny) lub bocznej  do
drugiego stopnia  ten zakaz jest podyktowany podobnymi względami.
· W 1990 r. wprowadzono tzw. zakaz konkurencji  czÅ‚onkowie rady
nadzorczej i zarządu nie mogą podejmować i prowadzić działalności konkurencyjnej
wobec macierzystej spółdzielni  a w szczególności poprzez świadczenie pracy
na jakiejkolwiek podstawie na rzecz podmiotu konkurujÄ…cego, albo obejmowanie
funkcji w organach takiego podmiotu  jest to zakaz bezwzględny, który nie może
być uchylony, ani nawet ograniczony w postanowieniach statutu. Naruszenie
zakazu konkurencji stanowi ustawowo uzasadnionÄ… przyczynÄ™ pozbawienia
mandatu w danym organie spółdzielni. Sprawca naruszenia zakazu ponosi
odpowiedzialność odszkodowawczą zarówno za szkodę rzeczywistą, jak i utracone
przez spółdzielnię korzyści  ma to sprzyjać zachowaniom lojalnym ze strony
członków organów spółdzielni.
· CzÅ‚onkowie rady i zarzÄ…du nie mogÄ… brać udziaÅ‚u w gÅ‚osowaniach w
sprawach ich bezpośrednio dotyczących.
Lustracja spółdzielni
Każda spółdzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania
w stanie likwidacji corocznie, poddać się lustracyjnemu badaniu legalności, gospodarności i
rzetelności całości jej działania. Lustracja obejmuje okres od poprzedniej lustracji.
Dwa modele lustracji w ruchu spółdzielczym:
· Model lustracji wÅ‚adczej  (ustawa z 1961 r.) organ lustracyjny poza
zadaniami typu wsparcia fachowego w zakresie organizacji i funkcjonowania
spółdzielni, dysponuje środkami typowego nadzoru nad lustrowanymi
spółdzielniami.
o Lustrator wyznaczony przez centralny związek spółdzielczy,
przeprowadzając kontrolę spółdzielni formułował na podstawie
przeprowadzonych badań wnioski polustracyjne o charakterze
obligatoryjnym dla spółdzielni i jej organów  obligatoryjność wyrażała się
w tym, że niedostosowanie się do wniosków stwarzało dla centralnego
związku spółdzielczego podstawę do natychmiastowego odwołania bądz
to
całego zarządu, bądz
poszczególnych jego członków. W skrajnym przypadku
niezrealizowanie wniosków polustracyjnych mogło być podstawą uchwały
zarządu centralnego związku postawienia spółdzielni w stan likwidacji.
· Model doradczy  polega na tym, że czynnoÅ›ci lustratora ograniczajÄ…
się wyłącznie do badań typu kontrolnego, bez możliwości zastosowania środków
nadzorczych.
o Każda spółdzielnia zobowiązana jest poddać się lustracji raz na
trzy lata.
o Corocznie muszą być poddawane lustracji:
ż spółdzielnie w stanie likwidacji, oraz
ż spółdzielnie mieszkaniowe odnośnie prowadzonych
przez nie działalności inwestycyjnej i rozliczania kosztów budowy
lokali mieszkalnych i użytkowych
Niezależnie od obligatoryjnej lustracji, na żądanie rady i 1/10 członków można przeprowadzić
lustrację rady związanej ze sprawami gospodarowania i administrowania spółdzielnią. Ustawa
nie określa, jak często taka lustracja może być prowadzona. Lustrację przeprowadzają związki
rewizyjne, w której zrzeszone są spółdzielnie, a w przypadku spółdzielni niezrzeszonej w
takich związkach  zleca się przeprowadzenie lustracji któremukolwiek z działających
związków rewizyjnych, lub krajowej radzie spółdzielczej.
Osoby przeprowadzające lustrację muszą legitymować uprawnieniami potwierdzanymi
świadectwami lustracyjnymi wydawanymi na podstawie egzaminów złożonych przed krajową
radą spółdzielczą. O rozpoczęciu lustracji lustrator zawiadamia radę lub zarząd spółdzielni,
a te organy, jak i wszyscy członkowie, jak i pracownicy spółdzielni mają prawny obowiązek
udzielania lustratorowi niezbędnych informacji, dostarczenia dokumentów i materiałów w
celu efektywnego przeprowadzenia kontroli.
Lustracja pełni rolę wsparcia doradczego dla spółdzielni.
Wykład 6
Skutki naruszenia obowiązków przez lustratora spółdzielni:
Wszyscy pracownicy, zarząd i rada nadzorcza spółdzielni mają obowiązek przekazać
odpowiednie informacje konieczne do przeprowadzenia kontroli. Lustracja pełna 
obejmująca całokształt działalności gospodarczej, jak i samorządności  jest dosyć
czasochłonna. Możliwe są też lustracje wycinkowe  badanie tych fragmentów działalności,
które budzą wątpliwości.
· Procedura na mocy ustawy z 1961 r.: Lustrator przekazuje swój
protokół związkowi rewizyjnemu, lub krajowej radzie spółdzielczej, a te podmioty
formułują wnioski polustracyjne. Aby wnioski miały charakter bezwzględnie
obowiązujący  każdy z nich miał obowiązek wykonać polecenia zawarte w związku.
· W modelu doradczym od wÅ‚adz spółdzielni zależy, czy postÄ…piÄ…
zgodnie z wnioskami polustracyjnymi. Naturalnie, jeśli wnioski w oczywisty sposób
wskażą na pewne zagrożenia związane np. z decyzjami inwestycyjnymi to można
się spodziewać odstąpienia od danego działania. Jednak nie wynika to z obowiązku
prawnego, ale faktycznej konieczności.
Lustrator mając dostęp do wszelkich informacji, danych, ksiąg, musi postępować zgodnie z
ustawą o ochronie danych osobowych. Danych takich nie może on ujawniać. W przeciwnym
przypadku musi się on liczyć z dwojakiego rodzaju odpowiedzialnością
· odpowiedzialność organizacyjna  zwiÄ…zek spółdzielczy, albo komisja
rewizyjna unieważnia wystawione wcześniej przez nie świadectwo lustracyjne
· odpowiedzialność odszkodowawcza  zarówno z czynu
niedozwolonego wobec samej spółdzielni, jeśli takie ujawnienie w warunkach np.
toczących się negocjacji spowodowałoby powstanie szkody, albo jeśli będzie się to
wiązać z pewną krzywdą moralną.
Dodatkowe rygory dotyczące spółdzielni mieszkaniowej  minister właściwy do spraw
budownictwa może zażądać od spółdzielni mieszkaniowej informacji o stanie jej działalności
gospodarczej i rozliczaniu kosztów budowy substancji mieszkaniowej. Jeśli uzna, że ta
informacja budzi wątpliwości, lub że ten stan nie odpowiada założeniom ustawy, to może
zażądać od krajowej rady spółdzielczej przeprowadzania pełnej lustracji. Przepis ten
obowiązuje od 2005 r., jednak nie słyszymy o przypadkach dokonania takiej interwencji.
Przekształcenia organizacyjne spółdzielni
A
ączenie spółdzielni
Ustawa nie wskazuje na żadnego rodzaju kryteria, czy wymagania, które powinny być
spełnione, aby mogło dojść do aktu inkorporacji (połączenia)spółdzielni. W praktyce łączenie
spółdzielni odgrywa znacznie mniejszą rolę, niż w poprzednim okresie, kiedy dążeniem
ówczesnych decydentów gospodarczych i politycznych, było tworzenie takich struktur
gospodarczych, w których działalność gospodarcza mogłaby doprowadzić do obniżenia kosztu
jednostkowego. Polegało to na tym, że tworzono większe przedsiębiorstwa państwowe,
zakładając, że skala ich produkcji pozwoli na obniżenie kosztów.
Wojewódzkie spółdzielnie pracy  wszystkie spółdzielnie w danym powiecie zostały połączone
w jeden organizm, wskutek czego koszty administracyjne wzrosły. Nie ma już takiej sytuacji
jak przed laty, gdy łączenie spółdzielni zapobiegało ogłoszeniu upadłości, lub likwidacji
spółdzielni, co doprowadziłoby do bezrobocia.
Spółdzielnie mogą się łączyć na podstawie uchwał walnych zgromadzeń, z których każda
powinna zostać podjęta kwalifikowaną większością 2/3 głosów opowiadających się za
połączeniem. W uchwałach tych niezbędne jest określenie spółdzielni przejmującej i
spółdzielni przejmowanej. Winna ona zatwierdzać bilans łączących się spółdzielni na dzień
połączenia i wskazać datę, od której takie połączenie następuje.
Skutki prawne połączenia:
· z momentem wpisania poÅ‚Ä…czenia do KRS czÅ‚onkowie spółdzielni
przejmowanej z mocy prawa stają się członkami spółdzielni przejmującej.
· jeżeli czÅ‚onek spółdzielni przejmowanej nie chce być czÅ‚onkiem
spółdzielni przejmującej składa wypowiedzenie z zachowaniem okresu
wypowiedzenia
· dla pracowników spółdzielni bÄ™dÄ… miaÅ‚y zastosowanie przepisy art.
23 , które przewidują ze przechodzący do nowego pracodawcy, z mocy prawa stają
się pracownikami przejmującej spółdzielni. Pracownik jednak również może, bez
uzasadnienia, może rozwiązać stosunek pracy, za siedmiodniowym uprzedzeniem.
· Z chwilÄ… wpisu poÅ‚Ä…czenia do KRS caÅ‚y majÄ…tek obrotowy i trwaÅ‚y, oraz
wierzytelności i zobowiązania spółdzielni przejmowanej przechodzą na spółdzielnie
przejmujÄ…cÄ…
· Z chwilÄ… podjÄ™cia uchwaÅ‚ w sprawie poÅ‚Ä…czenia przez oba walne
zgromadzenia, ustaje działalność rady i zarządu spółdzielni przejmowanej, a ich
funkcje przejmują odpowiednio rada i zarząd spółdzielni przejmującej  jednakże
obie te uchwały powinny określać termin, przed upływem którego przeprowadzone
zostaną wybory do rady i zarządu spółdzielni powstałej z połączenia
Podział spółdzielni
Po raz pierwszy została wprowadzona w ustawie z 1982 r., która w tym zakresie była
wielokrotnie nowelizowana i zmieniana. Podobnie, jak w przypadku inkorporacji, ustawa
nie określa żadnych kryteriów, przesłanek, przyczyn, które mogą stanowić podstawę
postępowania podziałowego.
Podział spółdzielni może być przeprowadzony w:
· systemie zwykÅ‚ym  inicjatorem może być każdy z podmiotów
uprawnionych do zwołania walnego zgromadzenia  członek zarządu, rady
nadzorczej, albo 1/10 członków spółdzielni. Uchwała zapada zwykłą większością
głosów, powinna ona wyraz
nie oznaczać spółdzielnię podlegającą podziałowi i
spółdzielnie, które mają powstać w wyniku przeprowadzanego podziału; w uchwale
powinien znajdować się załącznik, zawierający listę członków przechodzących do
nowozakładanych spółdzielni, a także zatwierdzenie planu podziału składników
majątkowych spółdzielni, oraz podział praw i zobowiązań spółdzielni dzielonej
między nowopowstałe spółdzielni. Jeśli taka uchwała nie zostanie zaskarżona do
sądu następują czynności związane z dalszym kreowaniem nowych spółdzielni.
· systemie szczególnym (tryb uproszczony)  czÅ‚onkowie spółdzielni,
których prawa i obowiązki są związane z wyodrębnioną gospodarczo jednostką
organizacyjną spółdzielni, albo z zespołem składników majątkowych nadających
się do takiego wyodrębnienia mogą wystąpić do zarządu o zwołanie walnego
zgromadzenia i umieszczenie w porządku obrad sprawy podziału spółdzielni wg
proponowanych przez wnioskodawców zasad.
W nowelizacji z 2005 r. przywrócono instytucje szczególnego podziału, właściwie do tych
samych reguł, które były uregulowane w tzw.  epizodycznej ustawie z 1990 r. wprowadzając
przepis, że walne zgromadzenie może odmówić przeprowadzenia podziału tylko wówczas,
jeśli proponowany podział narusza istotne interesy gospodarcze macierzystej spółdzielni,
albo słuszne interesy jej członków. Jeśli walne zgromadzenie odmówi podjęcia uchwały
podziałowej, wnioskodawcy mogą w terminie 6 tygodni od daty podjęcia uchwały wystąpić do
właściwego miejscowo sądu okręgowego z powództwem o wydanie orzeczenia zastępującego
uchwałę walnego zgromadzenia. Z powództwem takim mogą wystąpić również wówczas,
jeżeli bezskutecznie upłynie 3-miesięczny termin od daty złożenia wniosku o zwołanie
walnego zgromadzenia.
Pojawiają się jednak pewne trudności.
· Nikt nie jest w stanie precyzyjnie okreÅ›lić, co oznaczajÄ… prawa i
obowiązki jednostki wyodrębnionej gospodarczo  w końcu spółdzielnia jest jedną
organizacyjnÄ… jednostkÄ….
· Nieostre kryteria wykazania przez walne zgromadzenie, że brak zgody
na podział wynika z naruszenia przez tę propozycję interesów członków.
Jeśli uchwała podziałowa została podjęta, ale zatwierdzony plan podział składników
majątkowych, nie uwzględnił wszystkich żądań wnioskodawców, mogą również w terminie 6
tygodni wystąpić o wydanie przez sąd okręgowy orzeczenia zastępującego uchwałę.
Uchwały same przez się nie tworzą nowych spółdzielni. Dopiero, gdy się uprawomocnią
członkowie, którzy wyrażą chęć przejścia do nowej spółdzielni, muszą się zebrać, aby podjąć
uchwałę o statucie i wybrać władze. Ich statut nie może uszczuplać praw majątkowych
członków macierzystej spółdzielni. Dopiero, kiedy wybiorą komitet założycielski, to ten
prowadzi dalsze czynności  występuje do sądu o wpisanie spółdzielni do KRS  dopiero wtedy
spółdzielnia nabiera cech osoby prawnej  w tym momencie powstaje nowa spółdzielnia.
Obecnie przygotowywana jest nowa ustawa spółdzielcza.
Wykład 7
Likwidacja spółdzielni
Spółdzielnia jest likwidowana na trzech różnych warunkach:
· Spółdzielnia zostaÅ‚a utworzona na czas okreÅ›lony
· Liczba czÅ‚onków spółdzielni spadnie poniżej minimum ustawowego,
albo poniżej minimum ustanowionego w statucie, a wyższego od minimum
ustawowego  o ile spółdzielni nie uda się włączyć do spółdzielni nowych członków.
· PrzejÅ›cie spółdzielni w stan likwidacji z woli samych czÅ‚onków 
walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o przejściu spółdzielni w stan likwidacji,
ale:
o wymaga to podjÄ™cia uchwaÅ‚y kwalifikowanÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… ¾
głosów.
o konieczność podjęcia 2 takich uchwał tą samą kwalifikowaną
większością, a pomiędzy pierwszą z nich musi upłynąć okres co najmniej
14-dniowy  jest to czas refleksji przed podjęciem poważnej decyzji dla
wszystkich członków spółdzielni.
· Na mocy uchwaÅ‚y zwiÄ…zku rewizyjnego, którego spółdzielnia jest
członkiem, a jeśli spółdzielnia nie jest członkiem żadnego związku  na mocy
decyzji Krajowej Rady Spółdzielczej. Związki rewizyjne mogą taką uchwałę podjąć
w trzech przypadkach:
o Gdy działalność spółdzielni wykazuje rażące i uporczywe
naruszenia prawa lub statutu (rażący charakter  to działanie zawinione,
popełnione z premedytacją, które trudno usprawiedliwiać w kategoriach
błędu, niedopatrzenia lub niekompetencji; uporczywość  oznacza, że mimo
ostrzeżenia spółdzielnia takich działań mających znamiona naruszenia
prawa lub statutu nie zaprzestaje). ZwiÄ…zek ma informacje o takich
naruszeniach przede wszystkim z badań lustracyjnych.
o Jeśli spółdzielnia została zarejestrowana w sposób sprzeczny z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami prawa  np.:
ż zarejestrowano spółdzielnię, która nie spełniała
wymogu minimalnej liczby członków
ż spółdzielnia pracy, której członkowie nie wykonują
osobiście pracy w jej ramach
o Jeżeli spółdzielnia przez okres jednego roku nie prowadzi
działalności gospodarczej
· Nie dziaÅ‚a tu żadna zasada automatyzmu prawnego, ponieważ w
ciągu 6 tygodni od dostarczenia uchwały Krajowej Rady spółdzielnia może wystąpić
na drogę sądową z powództwem o uchylenie uchwały
W trzech pierwszych przypadkach walne zgromadzenie powinno niezwłocznie dokonać
wyboru likwidatora. Jeśli likwidacja następuje z inicjatywy związku rewizyjnego lub Krajowej
Rady  to ta instytucja wskazuje likwidatora. Likwidatorem może być w zasadzie dowolna
osoba  członek spółdzielni, lub osoba nie będąca członkiem; ustawa nie określa też żadnych
wymagań, które musi spełnić taki likwidator.
Z momentem ustanowienia likwidatora ustaje działalność zarządu spółdzielni. Tym samym
do likwidatora spółdzielni odnoszą się te same przepisy, które regulują kwes e zarządu
spółdzielni  z jednym zastrzeżeniem  likwidator nie może zawierać nowych transakcji, z
wyjątkiem tych, które konieczne są w procesie likwidacji spółdzielni. Niezależnie od tego
ograniczenia, organ ustanawiający likwidatora może kreować po jego stronie dalsze
ograniczenia  np. walne zgromadzenie może podjąć uchwałę, że sprzedaż nieruchomości
przez likwidatora powinna się odbyć w drodze przetargu (ograniczonego lub
nieograniczonego), przy czym ustala również cenę minimalną.
Zwykle likwidatorem jest osoba fizyczna  ustawa przewiduje, że umowę o przeprowadzenie
czynności związanych z likwidacją zawiera z likwidatorem rada nadzorcza spółdzielni. Ustawa
nie określa, jaka to ma być umowa. Faktycznie mogą to być dwa rodzaje umów:
· Umowa o pracÄ™ na czas wykonania zadania  spółdzielnia jako
pracodawca zatrudnia likwidatora na czas wykonania określonej pracy, którym to
jest przeprowadzenie likwidacji, a momentem jej zakończenia jest data wykreślenia
spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego  stąd też o ile możliwe jest
wyznaczenie precyzyjnej daty początkowej takiej pracy, to dużo trudniej
przewidzieć jest datę zakończenia tej likwidacji.
· Umowa zlecenia (umowa o Å›wiadczenie usÅ‚ug w rozumieniu art. 750
k.c.)
Wydaje się, że z punktu widzenia likwidatora bardziej korzystna jest umowa o pracę na czas
wykonania zadania:
· jest stabilniejsza;
· poza tym ten okres jest okresem skÅ‚adkowym i jest zaliczany do stażu
wymaganego do otrzymania świadczenia emerytalnego;
· podlega również reżimowi ochronnemu, które zapewnia mu prawo
pracy.
W czasie likwidacji działają  poza zarządem, który jest zastępowany przez likwidatora 
pozostałe organy spółdzielni  walne zgromadzenie, rada nadzorcza, itd.
Zadania likwidatora:
· Zawiadomienie o otwarciu likwidacji Krajowy Rejestr SÄ…dowy z
wnioskiem otwarcia likwidacji w KRS
· SporzÄ…dzić bilans zasobów majÄ…tkowych  jaki jest zasób finansowy
spółdzielni i jakie są jej zobowiązania
· Zawiadomić o otwarciu likwidacji KrajowÄ… RadÄ™ SpółdzielczÄ… i zwiÄ…zek
rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona  ponadto należy zawiadomić organ
finansowy (Urząd Skarbowy) oraz banku finansującego i rozliczającego spółdzielnię
· ZamieÅ›cić w czasopiÅ›mie Monitor Spółdzielczy zawiadomienie o
otwarciu likwidacji, w którym wzywa wszystkich wierzycieli spółdzielni do
zgłoszenia w ciągu trzech miesięcy od daty publikacji zawiadomienia o zgłoszeniu
swoich roszczeń wobec spółdzielni.
o Kiedy takie żądania spłyną  przystępuje on do planu
wykorzystania zasobów spółdzielni do pokrycia tych zobowiązań
o Likwidator określa bezwzględnie obowiązującą kolejność
zaspokajania zobowiązań (od zobowiązań zaspokajanych w pierwszej
kolejności):
ż Koszty postępowania likwidacyjnego (w tym m.in.
koszty sporzÄ…dzenia bilansu finansowego, opinii prawnej)
ż Należności wynikające ze stosunku pracy, oraz inne
należności, które podlegają ochronie prawnej na zasadach
właściwych dla wynagrodzenia za pracę  w tym mieszczą się
wszelkie roszczenia odszkodowawcze, np. odszkodowania za szkodÄ™
poniesioną przy pracy, zadośćuczynienie za krzywdę fizyczną lub
moralnÄ….
ż Zobowiązania podatkowe i inne daniny publiczne
ż Inne należności  inni wierzyciele i kontrahenci
· CzÅ‚onkowie likwidowanej spółdzielni mogÄ… miÄ™dzy siebie podzielić
pozostały majątek (który pozostał po zaspokojeniu wszelkich zobowiązań), jeżeli:
o uchwała uwzględnia prawa byłych członków, którzy dotąd nie
otrzymali swoich udziałów
o powinna określać zasady podziału majątku między tych
członków, którym wypłacono już udziały
W ciągu roku od podjęcia uchwały o likwidacji spółdzielni walne zgromadzenie
może podjąć uchwałę o aktywowaniu spółdzielni.
Sposoby podziału pozostałego majątku między członków:
o staż majątkowy  ile pieniędzy własnych zaangażował, z
których spółdzielnia korzystała na korzystnych warunkach
o staż udziałowy  kiedy, kto, co wniósł do udziału
Obecnie przygotowywana jest ustawa, która chce zapobiec funkcjonowaniu
podziału majątku  wychodzi się z założenia, że spółdzielnia powinna być instytucja
gospodarczÄ… wielopokoleniowÄ….
· Likwidator podaje bilans zamkniÄ™cia likwidacji i zgÅ‚asza wniosek do
KRS o wykreślenie spółdzielni z tegoż rejestru. Wierzyciele spółdzielni mogą wobec
likwidatora dochodzić roszczeń odszkodowawczych, ale tylko wówczas, jeżeli
wykażą, że na skutek naruszenia przez niego obowiązków ustawowych nie zostały
zaspokojone ich roszczenia, albo ich zaspokojenie było tylko częściowe. Z tym
momentem wygasają stosunki członkowstwa, jak również rozwiązują się z mocy
prawa umowy pracy. Pracownicy mają prawo do tzw. odpraw, których wysokość
jest zdeterminowana stażem pracowniczym w danej spółdzielni.
Przekształcenie spółdzielni w spółkę prawa handlowego
Ten problem istnieje od czasu, gdy istniał Kodeks Handlowy  czy powinna istnieć możliwość
przekształcenia spółdzielni w spółkę prawa handlowego. Do Sejmu w roku 1994-95 wpłynęło
6 różnych projektów w tym zakresie. Niektóre z tych projektów były poświęcone osobnym
ustawom, które miały regulować tę problematykę, a inne  miały nowelizować prawo
spółdzielcze. Żaden z projektów nie przeszedł etapów pierwszego czytania.
Obecnie  po pewnym okresie, kiedy sądy w zawoalowany sposób zgadzały się na
przekształcenie spółdzielni w spółki  uznaje się, przekształcenie w spółkę jest możliwe tylko
w drodze likwidacji  zamiast podziału majątku spółki między członków spółdzielni przekazuje
się go na poczet majątku spółki prawa handlowego, której udziałowcami staną się byli
członkowie spółdzielni. Zakaz wynikający z braku możliwości prawnej przekształcenia się
spółdzielni w spółkę stoi w sprzeczności z wolnością prowadzenia działalności gospodarczej.
Obecnie istniejÄ… dwa projekty:
· kancelarii premiera  projekt PSL
· projekt Å›lÄ…ski
Wykład 8
Upadłość spółdzielni
Problematyka likwidacji podlega odmiennym unormowaniom w poszczególnych tzw.
ustawach ustrojowych  w zależności od tego, czy chodzi o spółdzielnię pracy, mieszkaniową,
czy inną. Natomiast poza upadłością konsumencką tryb upadłościowy jest regulowany w
sposób jednolity. Mamy tam generalną regulację dotyczącą wszystkich przedsiębiorców.
Poszczególne ustawy ustrojowe przewidują jednak pewne odrębności w tym zakresie, tak jest
w przypadku spółdzielni.
Upadłość spółdzielni może mieć miejsce w dwóch przypadkach:
· z bilansu (rocznego sprawozdania finansowego) wynika, że
spółdzielnia jest niewypłacalna. Stan niewypłacalności oznacza, że wielkość
aktywów spółdzielni nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań. W takim przypadku
zarząd spółdzielni ma obowiązek niezwłocznego zwołania walnego zgromadzenia i
umieszczenia w jej porządku obrad wszczęcia postępowania upadłościowego.
o Mimo stwierdzenia stanu niewypłacalności walne
zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym trwaniu spółdzielni, ale musi
wówczas wskazać środki realnie pozwalające na sanację działalności
gospodarczej spółdzielni. Identycznie obowiązek zgłoszenia do sądu
upadłościowego wniosku o upadłość ciąży na likwidatorze spółdzielni w
razie stwierdzenia przez niego stanu niewypłacalności.
· zgÅ‚oszenie takiego wniosku przez któregokolwiek wierzyciela
spółdzielni do sądu upadłościowego, a żądanie jego poparte jest dowodem, iż
spółdzielnia zaprzestała płacenia wobec niego swoich długów.
Postępowanie upadłościowe:
· Ostateczna decyzja o upadÅ‚oÅ›ci zależy od postanowienia sÄ…du
upadłościowego.
· Z chwilÄ… ogÅ‚oszenia tego postanowienia sÄ…d wyznacza syndyka
upadłości, który wszystkie czynności w postępowaniu prowadzi pod nadzorem
sÄ…du. Syndyk jest wykonawcÄ… decyzji sÄ…du.
· Na czas trwania postÄ™powania upadÅ‚oÅ›ciowego utrzymane zostaje
działanie wszystkich organów spółdzielni, ale tracą one wszelkie uprawnienia w
zakresie dysponowania majątkiem spółdzielczym. Wyłącznym dysponentem tego
majątku staje się syndyk, który dla dokonywania jakiejkolwiek dyspozycji nie musi
uzyskiwać zgody organu spółdzielni (organy więc stają się bez tych uprawnień
właściwie fasadą).
Pozostałą procedurę reguluje Ustawa postępowanie upadłościowe i naprawcze.
Koalicja spółdzielcza (związki spółdzielcze)
Powojenne ustawodawstwo spółdzielcze, a szczególnie po 1950 r., w wyniku zmian w ustawie
z 1920 r. ukształtowało ruch spółdzielczy na wzór ówczesnej przedsiębiorczości państwowej.
· Minister  na czele poszczególnego resortu gospodarczego
· Centralne zarzÄ…dy przemysÅ‚u
· Zjednoczenia przedsiÄ™biorstw paÅ„stwowych - dziaÅ‚ajÄ…ce na szczeblu
ogólnopolskim terenowym
· PrzedsiÄ™biorstwa paÅ„stwowe
Była to więc struktura przypominająca hierarchię urzędniczą, aniżeli normalne
przedsiębiorstwa. Próbowano więc dostosowanie ruchu spółdzielczego do takie struktury:
· Naczelna Rada Spółdzielcza  na czele ruchu spółdzielczego
· Centralne ZwiÄ…zki Spółdzielcze  na czele poszczególnych branż
spółdzielczych
· Wojewódzkie ZwiÄ…zki Spółdzielcze
o Powiatowe Związki Spółdzielcze  nie zawsze
· Spółdzielnie
Spółdzielnie miały więc nad sobą ogromnie rozbudowaną administrację  niezależnie, czy
tego chciały, czy nie.
· Naczelna Rada Spółdzielcza powstaÅ‚a z mocy prawa i wyznaczaÅ‚a ona
zasady tworzenia Centralnych Związków Spółdzielczych. Ustawy przewidywały, że
spółdzielnie są zobowiązane należeć do Centralnego Związku Spółdzielczego, który
swoją istotą odpowiada branży danej spółdzielni  spółdzielnie mieszkaniowe więc
musiały należeć do Centralnego Związku Spółdzielni Mieszkaniowych.
· Przynależność do zwiÄ…zku zmuszaÅ‚a spółdzielnie do respektowania
statutu Centralnego Związku, który z kolei nakazywał przynależność do
odpowiedniego Wojewódzkiego Związku Spółdzielczego.
· Centralne ZwiÄ…zki byÅ‚y dysponentami wszelkich asygnat, przydziałów
i innych instrumentów rozdziału środków  a więc podstawy materialnej
jakiejkolwiek instytucji gospodarczej w ówczesnym ustroju. Zmuszało więc to
spółdzielnie do podporządkowania.
Gdy rozpoczął się proces transformacji systemowej, musiał on objąć ruch spółdzielczy. Przede
wszystkim przedmiotem transformacji był rozbudowany aparat spółdzielczy. Na przełomie
1989 i 90 r. uznano, że należy zwołać Polski Kongres Spółdzielczy, na którym przyjęto, że
zjazdy delegatów poszczególnych Centralnych Związków podejmą uchwały o postawieniu
tych Związków w stan likwidacji, albo ograniczeniu ich likwidacji. Uznano jednak, że należy
zlikwidować Centralne Związki. Likwidatora z mocy prawa wyznaczał najczęściej minister
finansów, czasem kultury, rolnictwa. Na szczeblu wojewódzkim wyznaczano likwidatorów
Wojewódzkich Związków Spółdzielczych. Likwidatorzy dzielili majątek w sposób dziwaczny i
nieprzejrzysty.
Po likwidacji związków spółdzielni powstały dwa problemy:
· Czy przywrócić i w jakiej formie zwiÄ…zki spółdzielcze?
· Czy odstÄ…pić od systemu lustracji spółdzielni?
Zrzeszanie się w związki spółdzielcze może odbywać się wyłącznie na zasadzie pełnej
dobrowolności. Obecnie mogą być tworzone dwa rodzaje związków spółdzielczych:
· Spółdzielcze zwiÄ…zki rewizyjne  zaÅ‚ożenie takiego zwiÄ…zku wymaga
inicjatywy co najmniej 10 spółdzielni, a procedura założycielska, aż do uzyskania
osobowości prawnej jest identyczna jak w przypadku założenia spółdzielni
podstawowej. Podstawowym zadaniem zwiÄ…zku rewizyjnego jest:
o podejmowanie i przeprowadzenie lustracji zrzeszonych
spółdzielni, oraz spółdzielni niezrzeszonych na podstawie odpłatnego
zlecenia ze strony spółdzielni niezrzeszonej
o udzielanie doradztwa, oraz instruktażu i pomocy w
prowadzeniu działalności samorządowej, oraz reprezentowanie interesów
spółdzielni wobec organów samorządu terytorialnego i administracji
państwowej
Związki tego typu nie mogą prowadzić własnej działalności gospodarczej, a ich
statuty nie mogą zawierać postanowień przewidujących dla związków uprawnienia
władcze lub nadzorcze wobec zrzeszonych spółdzielni.
· ZwiÄ…zki gospodarcze  ich celem i zadaniem jest prowadzenie
działalności gospodarczej w interesie zrzeszonych spółdzielni. Założenie takiego
związku wymaga inicjatywy co najmniej 3 spółdzielni. Procedura założycielska jest
identyczna jak w przypadku spółdzielni podstawowych, natomiast funkcjonowanie
związków gospodarczych podlega regulacji przewidzianej w ustawie dla spółdzielni
zrzeszającej wyłącznie osoby prawne. Jest więc quasi-spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w rozumieniu prawa handlowego.
Poszczególne typy spółdzielni i odrębności regulacji prawnych
niektórych spółdzielni
Do 2000 r. nasze ustawodawstwo spółdzielcze było oparte na ustawie Prawo Spółdzielcze z
1982 r., która obejmowała swoim zasięgiem cały ruch spółdzielczy. Od 2000 r. pojawił się
wyłom w postaci ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Ustawa przedwojenna z 1920 r. nie rozróżniała w ogóle żadnych spółdzielni. Przepisy
powojenne zdecydowały się na pewne wyodrębnienie. W 1982 r. wyodrębniono w przepisach
szczegółowych trzy typy spółdzielni:
· Spółdzielnie pracy  ich wyodrÄ™bnienie jest podyktowane tym, że
istnieje swoista symbioza pomiędzy członkowstwem i zatrudnieniem.
· Spółdzielnie produkcji rolnej  wyróżnienie zostaÅ‚o podyktowane
względami specyfiki świadczenia pracy przez członków takiej spółdzielni, gdzie
członkowstwo samo w obie jest z
ródłem uprawnienia jak i obowiązku świadczenia
pracy na rzecz spółdzielni. Członkowie spółdzielni produkcji rolnej ponoszą najdalej
posunięte ryzyko gospodarcze w związku z prowadzoną działalnością gospodarczej.
· Spółdzielnie mieszkaniowe  podstawowÄ… kwes Ä… jest mieszkanie,
kwes e użytkowe i kwes a relacji prawnych zachodząca między spółdzielnią, a
członkiem.
Spółdzielnie produkcji rolnej
Spółdzielnia produkcji rolnej - Przedmiotem działalności tych spółdzielni jest prowadzenie
wspólnego gospodarstwa rolnego, oraz świadczenie usług na rzecz indywidualnych
gospodarstw członków. Spółdzielnia ta może podejmować również inne rodzaje działalności
gospodarczej.
Członkiem takiej spółdzielni może być:
· rolnik bÄ™dÄ…cy wÅ‚aÅ›cicielem lub samoistnym posiadaczem gruntów
rolnych
· rolnicy bÄ™dÄ…cy dzierżawcami, użytkownikami lub posiadaczami
zależnymi gruntów rolnych
· inne osoby fizyczne, legitymujÄ…ce siÄ™ kwalifikacjami niezbÄ™dnymi w
działalności spółdzielni
Instytucją, która charakteryzuje omawiane spółdzielnie są wkłady gruntowe członków. Ich
wnoszenie jest obowiązkowe tylko wówczas, jeżeli statut spółdzielni taki obowiązek
przewiduje. Grunty wniesione na innej podstawie prawnej, niż własność podlegają zwrotowi
w każdym przypadku ustania członkostwa, oraz w innych sytuacjach przewidzianych w
statucie. Co do zasady zwrot powinien dotyczyć tego samego areału gruntu, w stanie zgodnym
z jego właściwościami w momencie przekazania spółdzielni.
Zatrudnienie i wynagrodzenie członków spółdzielni produkcji rolnej.
1
[1] Jakaś dygresja o tym, że ruch współdzielczy jest spoko, tylko komuna go trochę zepsuła. Teraz o tyle jest
istotny, że pomaga np. rolnikom w kontaktach z potencjalnymi partnerami, tzn. po prostu sprzedaży swoich
płodów.