Henryk Sienkiewicz Krzyżacy Opracowanie BN
NARODZINY POWIEÅšCI
Krzyżacy to ostatnia wielka powieść Sienkiewicza, wydana w 1900 r.
Był to już czas nowej epoki  Młodej Polski. Sienkiewicz dużo czasu poświęcał pisaniu artykułów i
listów otwartych, musiał ograniczyć twórczość literacką.
Geneza Krzyżaków
Pomysł był już 10 lat przed wydaniem powieści, ale do pracy zabrał się autor dopiero w 1897 r.
Powieść powstawała w różnych miejscach, ze względu na podróże Sienkiewicza. Nie sprzyjała
sytuacja rodzinna  choroba i śmierć pierwszej żony, rozwód z drugą, choroba autora.
Sytuacja w literaturze
Realiści są nadal u szczytu powodzenia (Prus: Emancypantki, Faraon, Orzeszkowa: Dwa bieguny)
W lat 90. debiutują młodopolacy  Żeromski, Reymont. Sienkiewicz jest im zupełnie przeciwny.
Aktualność Krzyżaków; Sienkiewicz o polityce pruskiej; Nowele o wynarodowieniu
Dzieło wyrasta z odczucia chwały narodowej, przeciwstawionej dzisiejszej niedoli.
·ð krótki okres odwilży w zaborze pruskim to lata 1890-94, po dymisji Bismarcka
·ð w 1894 powstaje Niemiecki ZwiÄ…zek Kresów Wschodnich ( Hakata ), Wilhelm II
występuje z antypolskim przemówieniem i szerzy się germanizacja oświaty
·ð autor pisaÅ‚ też: odpowiedz
do tygodnika  Gegenwart na pyt. Co myśli Pan o Bismarcku?
(docenia jego talent polityczny, ale zarzuca mu brak moralności i wskazuje na fatalne skutki
polityki przemocy i wynaradawiania), List w sprawie ofiar wrzesińskich
·ð problem pruski podejmowaÅ‚ w nowelach: Z pamiÄ™tnika..., Bartek ZwyciÄ™zca, Sachem
(bohaterowie są skazani na klęskę, widzimy skutki wynarodowienia)
Temat  krzyżacki w polskiej literaturze
Już w preromantyzmie powstał negatywny wizerunek Zakonu: Anna Mostowska Astolda (1807),
Franciszek Wężyk Wincenty z Szamotuł.
Paralelizm dziejów Polski (i Litwy) i Zakonu pokazywali romantycy: Mickiewicz Grażyna, Konrad
Wallenrod, dramaty SÅ‚owackiego.
Sienkiewicz miał też wzór w Kraszewskim: Waligóra, Jelita, Biały Książę, Semko, Krzyżacy 1410
(napisał recenzję tej ostatniej powieści w 1882 r., nie akceptował jego modelu dokumentarnego).
KRZYŻACY WOBEC STRUKTUR GATUNKOWYCH POWIEŚCI HISTORYCZNEJ
Początki powieści historycznej
Ukształtowała się na początku XIX wieku w romantyzmie, czemu sprzyjały  wzrost historyzmu,
wojny rewolucyjne (rew. francuska, wojny napoleońskie), czyniąc historię przeżyciem masowym.
Walter Scott (1771 - 1832) i cechy jego modelu powieści:
·ð silnie wyodrÄ™bniony koloryt historyczny, atmosfera  dawnoÅ›ci (realne akcesoria i tÅ‚o,
często doniosły konflikt dziejowy)
·ð atrakcyjna fabuÅ‚a przygodowej i sensacyjnej (fikcyjny wÄ…tek erotyczno-przyrodowy)
Co to jest powieść historyczna?
·ð rodzaj 1: fakty hist. przytÅ‚aczajÄ… treść i życie bohaterów (zbeletryzowana historia)
·ð rodzaj 2: historia istnieje z daty, ale ludzie sÄ… współczeÅ›ni autorowi lub sÄ… poza czasem
·ð rodzaj 3: wydarzenia dajÄ… ramy hist., a bohaterowie sÄ… tacy, jacy byli lub mogliby być
1
Powieść historyczna w Polsce
W Polsce najęła miejsce wyższe niż gdzie indziej. Z powodu zaborów przybrała funkcje nie tylko
literackie, ale i pedagogiczne:
·ð wzorce patriotyzmu, idea wielkoÅ›ci paÅ„stwa, idea niepodlegÅ‚oÅ›ci
·ð czasem nawet przesÅ‚anki upadku i krytyka (Kraszewski, Jeż)
·ð częściej apologie i utwory krzepiÄ…ce (Rzewuski)
Droga Sienkiewicza do powieści historycznej; Temat historyczny ( Trylogia )
Do lat 80. pisał teksty tendencyjne (Humoreski z teki Worszyłły), realistyczne nowele ludowe.
Od czasu współpracy z  Niwą i neokonserwatywnym  Słowem szukał wartości w hist. tradycji.
Wciąż jednak pisał w stylu realistycznym i naturalistycznym (np. dążenie do komunikatywności).
U schyłku lat 70. dominantą jest tendencja patriotyczna (Z pamiętnika..., Latarnik itp. itd.).
Pierwszy tekst hist. to Niewola tatarska (1880). Ale dopiero Ogniem i mieczem było sukcesem.
ŚWIAT HISTORYCZNY KRZYŻAKÓW. y
RÓDA
A POWIEÅšCI
y
ródło w powieści historycznej; Prawda i zmyślenie
Początkowo powieść historyczna za cel brała wierność z
ródłom (Kraszewski).
Póz
niej zaczęto wtapiać historię w powieść z motywami erotyki, przygody i sensacji (Sienkiewicz).
Trudności tematu
Niewiele było w Polsce z
ródeł dotyczących XIV/XV wieku, więc autor korzystał z:
·ð dzieÅ‚ piÅ›miennictwa i literatury (realia polityczne)
·ð dzieÅ‚ plastycznych i gwary podhalaÅ„skiej (realia spoÅ‚eczno-obyczajowe)
Funkcje i zakres z
ródeł; Długosz i Szajnocha
Najważniejsze były z
ródła narracyjne, ze względu na szeroki kontekst. Zapiski i z
ródła czysto
deskrypcyjne dostarczały drobnych, ale istotnych realiów.
Najważniejsze są: Dzieje Polski Jana Długosza i Jadwiga i Jagiełło Karola Szajnochy.
·ð DÅ‚ugosza  poprawiaÅ‚ , SzajnochÄ™ ceniÅ‚ bardziej (też ze wzglÄ™du na walory literackie)
Inne z
ródła to: kroniki (Janka z Czarnkowa, krzyżackie, ...Wielkopolska, Marcina Kromera i in.)
oraz dzieła historyków (Józefa Szujskiego, Stanisława Smolki, Adama Prochaski i in.).
Początek powieści
Sygnały historyczne dwóch pierwszych rozdziałów wypływają z wypowiedzi Maćka: wojna
domowa Grzymalitczyków z Nałęczami, połóg królowej, wojna krzyżacko-litewska, oblężenie
Wilna,  sąd Boży między rycerzami polskimi a francuskimi, historia Henryka i Ryngałły.
Narrator ogranicza się do określenia miejsca i sytuacji, wszystko inne mówi  świadek z epoki .
Oblężenie Wilna
Z Szajnochy: wzmianka o przesławnych łucznikach z Anglii.
Z Długosza: plany opuszczenia Litwy przez jej mieszkańców, anegdota o ogarku, którą Jagiełło
kazał postawić diabłu w katedrze płockiej.
y
ródła są podstawą tła obyczajowo-historycznego, ale i inspiracją dla sytuacji fabularnych.
Mongołowie
Epizod mongolski (Tamerlan) występuje w opowiadaniu Maćka  właściwie za Szajnochą.
Autor przypomina też proroctwo Jadwigi o niepowodzeniu wyprawy  za Długoszem.
Całą rzeczywistość wojny  oswaja swobodnymi i humorystycznymi słowami Zycha ze Zgorzelic.
y
ródła włączane są w zdarzenia, modyfikowane i dostosowywane do sytuacji.
2
Bitwa pod Grunwaldem
Epizod umieścił autor na końcu, przez co wykracza on poza ramy fabuły. Jest zsakralizowany,
skonstruowany jako apoteoza czynu polsko-litewskiego. (u Kraszewskiego był to tylko epizod)
·ð z DÅ‚ugosza wziÄ…Å‚ sekwencjÄ™ wydarzeÅ„ i strategiÄ™
·ð podniósÅ‚ je do rangi epopei przez stylizacje homeryckie (starcie Zawiszy z Arnoldem)
·ð opis skÅ‚ada siÄ™ z 21 czÄ…stek  faz bitwy, czasem równoczesnych (przesilenie bitewne
następuje w 11 cząstce  walka o chorągiew Królestwa i atak piechoty kmiecej)
·ð u DÅ‚ugosza i Kraszewskiego wprowadzony jest obserwator, zdystansowany historycznie,
Sienkiewicz chce maksymalnie unaocznić wydarzenia, opowiada z samego środka bitwy
 Bogurodzica
Jako pierwszy wydobył patetyczny aspekt sceny śpiewu  poprzednicy tylko o nim wspominali.
Pieśń jest przygotowaniem duchowym do czynu i nadaniem mu mocy sakralnej. Powtarza ją echo
(jak w Panu Tadeuszu).
Inne motywy
Autor patetyzuje również zdarzenie z chwilową utratą chorągwi. Podkreśla, że na czele 16-tu
chorągwi chełmińskich, które zagrażają królowi, stoi Urlyk von Jungingen.
WIZJA ÅšREDNIOWIECZNEJ RZECZYWISTOÅšCI. ETOS RYCERSKI
Powieść w tężyz
nie fizycznej
Obraz średniowiecza powstał z połączenia historycznych rycerzy i współczesnych chłopów.
·ð na planie pierwszym sÄ… skÅ‚adniki narodowe i spoÅ‚eczne, dopiero potem uniwersalne motywy
religijne i ascetyczne
·ð nie jest to Å›wiat myÅ›licieli i możnowÅ‚adców, ale Å›wiat rycerzy
Jest to Polska w czasie przełomu: walki z Zakonem i narastającego  pędu ku wielkości . Te dążenia
i cele są ukazane jako trwałe i ponadczasowe.
Plan realny jest wypełniony motywami kultury materialnej, obyczajami i sposobem mówienia.
Polska, Litwa, Krzyżacy
Polska i Litwa sÄ… przeciwstawione Zakonowi.
·ð Polska jest mÅ‚odsza cywilizacyjnie, ale ma wyższe wartoÅ›ci moralne i dążenia
·ð naiwne i prymitywne polskie rycerstwo góruje zasadami nad amoralnymi Krzyżakami
·ð zaakcentowana jest dzikość Litwinów, neofityzm religijny, podkreÅ›lony zwiÄ…zek z PolskÄ… i
obłudne działania misyjne (Krzyżacy), w przeciwieństwie do bezinteresownych (Polska)
·ð znaczenie  misji Krzyżaków jest dwojakie: historyczne i aluzyjne (germanizacja pruska)
·ð unia z LitwÄ… jest zmotywowana religijnÄ… misjÄ… Jadwigi i kalkulacjÄ… politycznÄ…  którÄ…
podkreślają epizody bitwy grunwaldzkiej (mistrz ginie z rąk Litwina, wracające oddziały
litewskie przechylają szalę zwycięstwa na stronę Polski)
Rycerski świat Krzyżaków
Huizinga (Jesień średniowiecza) uważa, że ideał rycerski nie był wywyższany w średniow., że jego
rangę podniósł romantyzm.
Koegzystują dwa systemy wartości: (1) historyczny  etos rycerski i (2) uniwersalny  zasady
rycerskie jako ponadczasowe normy moralne.
Nie jest to legenda rycerska, ale rzeczywista rycerskość, uzależniona od środowiska i człowieka.
Sienkiewicz trochę przesunął akcenty, by podlegały celom ideologicznym.
·ð ukazaÅ‚ degeneracjÄ™ etosu w Zakonie, sÅ‚uży on celom politycznym i osobistym
·ð eksponuje cechy pozytywne mistrzów i tragediÄ™ Zygfryda, by uniknąć jednostronnoÅ›ci
3
Polski etos rycerski jest mniej wysublimowany, ale zawiera wszystkie zasadnicze punkty i  co
ważne  podkreśla silny związek z ziemią ojczystą i Królestwem.
Postaci władców
Ich pełny obraz widać na polu grunwaldzkim. Jagiełło jawi się jako władca  rycerz...
·ð nie bierze udziaÅ‚u w starciu, ale kieruje bitwÄ… z oddali
·ð starcie z Dypoldem Kikieritzem oraz gest zwyciÄ™zcy nad ciaÅ‚em Ulryka
... oraz władca wielkoduszny i chrześcijański (mimo że dotąd być przedstawiany jako neofita):
·ð ocena wartoÅ›ci pokonanego wielkiego mistrza i Å‚zy królewskie
Ulryk to gł. wódz-rycerz postępujący według kanonu. Jego słabością jest porywczy charakter. Ale
przed bitwą powstrzymuje swe słabości i odważnie staje do walki. Sam w niej bierze udział! I ginie.
Etos rycerza
Podstawową rolę pełni średni stan ziemiańsko-rycerski, którzy kodeks dostosowują do potrzeb.
·ð wojna jest dla Zbyszka i Maćka podstawÄ… odbudowania rodu, potem  znalezienia Danusi
·ð najważniejsze kryteria to: siÅ‚a, a potem  odwaga i sprawność bojowa
Batalistyka Krzyżaków, Przygoda rycerska
Bitwy na Żmudzi i Grunwald pokazują dwa sposoby wojowania: (1) anachroniczna wojna rycerska,
(2) wojna narodowa.
·ð leÅ›na bitwa Krzyżaków z oddziaÅ‚ami SkirwoiÅ‚Å‚y pozbawiona jest patosu, istotÄ… starcia jest
podstęp, zaskoczenie, zasadzka
·ð pod Grunwaldem Å›cierajÄ… siÄ™ dwie strategie, decydujÄ… ruchy caÅ‚ych oddziałów; w walce
udział biorą i rycerze, i chłopi
·ð Grunwald ukazuje też cechy etosu rycerskiego: szlachetna walka, obrona chorÄ…gwi,
miłosierdzie dla pokonanego, obowiązek zemsty (Ulryk ginie nie w pojedynku, ale z rąk
wojowników litewskich  Zakon został nie tylko pokonany, ale i poniżony!)
Przygoda wiąże się gł. z postacią Zbyszka. Choć przechodzi on na ziemiańską stronę (od D. do J.).
PROBLEMY GATUNKOWE
Synkretyzm
Krzyżacy mają strukturę eposu...
·ð Å›wiat epopei to bohaterska przeszÅ‚ość narodu (poczÄ…tek i szczyt narodowej historii) Ä…ð
XV w., kształtowanie się narodu, postaci zakładają lub odnawiają rody
·ð autor to czÅ‚owiek mówiÄ…cy z szacunkiem o przeszÅ‚oÅ›ci dla niego nieosiÄ…galnej
·ð przeszÅ‚ość nie wiąże siÄ™ z teraz
niejszoÅ›ciÄ…, jest od niej oddzielona Ä…ð od klÄ™ski Krzyżaków
pod Płowcami opowiedzianej przez świadka, 100-letniego chłopa spod A
ęczycy, do wyjazdu
ostatniego mistrza z Malborka, czego świadkiem był Zbyszko
·ð epopeja jest Å›ciÅ›le zwiÄ…zana z ziemiÄ…, jako z
ródłem życia i matką
·ð podobieÅ„stwa do epopei homeryckich Ä…ð rzez
na zamku w Szczytnie jak rzez
zalotników w
Odysei, pojedynek Zbyszka z Rotgierem
·ð monumentalne sposoby obrazowania i stylu Ä…ð gÅ‚. epizod grunwaldzki
·ð rytmizacja Ä…ð scena Å›mierci Zygfryda, atak piechoty chÅ‚opskiej pod Grunwaldem
... ale przede wszystkim są historyczną powieścią przygody.
·ð powieść jest nastawiona na teraz
niejszość, ma tendencje poznawcze, zawiera żywioł
śmiechu i parodii
·ð tradycyjne schematy romansowe i przygodowe: porwanie, poszukiwanie, ucieczka, walka
·ð pierwiastki przygodowe sÄ… osÅ‚abione, bo postaci historyczne sÄ… poza planem powieÅ›ci
4
Inspiracja noweli
·ð sceny budowane sÄ… zwiÄ™z
le, są wyodrębniane
·ð napiÄ™cie jest stopniowane, a poszczególne epizody zamyka wyrazista puenta
NARRATOR I NARRACJA
Narrator Krzyżaków
Narrator odautorski jest wszechwiedzÄ…cy, zdystansowany. Posiada autorytet moralny i historyczny
 interpretuje i wartoÅ›ciuje. Ä…ð typowy dla XIX-wiecznej powieÅ›ci realistycznej + hist. kompetencje
Narracja dominuje nad słowem postaci.
Historia w narracji
Uwypuklona jest doniosÅ‚ość momentu dziejowego, jego ponadczasowość. Ä…ð to jest rola narratora
·ð historia ujawnia siÄ™ stopniowo, a poczÄ…tkowo zarysowujÄ… jÄ… bohaterowie (Maćko)
·ð narrator na poczÄ…tku tylko wymienia nazwy miejscowoÅ›ci, elementy stroju postaci
·ð póz
niej objaśnia wydarzenia i działania postaci, wartościuje je i mówi o konsekwencjach (o
nikczemności Zakonu nie mówi wprost, wykorzystuje sytuacje, uogólnia wnioski postaci;
np. rozmyślania de Fourcy ego przed śmiercią, losy Juranda, wygląd wymęczonej Danusi)
Legenda o królowej Jadwidze
Ukazana jest przez pryzmat wyobrażeń, emocji i reakcji zbiorowych. Widzimy ją tylko raz, na tle
kościelnego wnętrza i w czasie modlitwy. Legenda utwierdza się w momencie jej śmierci.
Zamknięcie powieści
Narracja bitwy grunwaldzkiej odwołuje się do eposu, kroniki, powieści (wzór: Kraszewski).
Dominuje uwznioślenie i hiperbolizacja.
A
ączą się: obiektywna relacja zdarzeniowa i reakcja emotywno-wartościująca (patos i metafory).
Kulminacją jest zakończenie, nadające wydarzeniu sens sakralny: Więc tobie, wielka, święta
przeszłości, i tobie, krwi ofiarna, niech będzie chwała i cześć po wszystkie czasy!
Narracja i świat fikcji
Fikcja łączy się z historią tłem topograficzno-obyczajowym i cywilizacyjnym.
Główni bohaterowie są wpisani we wspólnotę stanową i narodową (przez swych przodków
walczÄ…cych pod PÅ‚owcami).
Opis
Opisy realistyczne  dominują czynniki wyobrażeniowe i postrzegawcze.
·ð wystÄ™puje podmiot postrzegajÄ…cy (postać), ważne sÄ… jej doznania wzrokowe i sÅ‚uchowe
·ð opisy sÄ… dynamiczne
Opisy wartościujące.
·ð np. Å›mierć Zygfryda  skÅ‚adniki pejzażu wiążą siÄ™ z wyobrażeniami taÅ„ców Å›mierci;
przeżycia człowieka wiążą się z reakcją przyrody (burza), motywami mroku i ciemności
·ð Å›mierć Danusi  liryzm i pastelowa kolorystyka (wyraz
ny kontrast ze śmiercią Krzyżaka)
Opowiadanie
Dla dynamiki przeplata zdanie długie i krótkie, wprowadza zbliżenia i oddalenia.
Stale uobecnia aspekt czasowy, zmieniajÄ…c czas z teraz
niejszego na przyszły i odwrotnie.
Dba o dramatyzm, punkty zwrotne, wyraziste zamknięcie, stopniowanie i kontrastowanie napięć.
Ukazuje wydarzenie z perspektywy różnych postaci, dba o szczegóły tła, nie powtarza się.
5
KOMPOZYCJA POWIEÅšCI
Wątki powieści
Akcja historyczna i przygodowo-miłosna są współrzędne. Modyfikacja polega na rozszczepieniu
wątku miłosnego (Danusia  motyw okrucieństwa Zakonu i Jagienka  ideał rodowy Maćka).
Przestrzeń
Wypełniona jest przedmiotami dawnymi i dotąd istniejącymi (topografia, architektura).
·ð oswaja to historiÄ™, zbliża jÄ… do odbiorcy
·ð wymiar ideologiczny: efekt wspólnoty dziejowej, przywiÄ…zania do tej samej ziemi ojczystej
·ð ukazanie dążenia do wielkoÅ›ci Polaków i agresji Krzyżaków, wszystko jest w ruchu
·ð otwarta i rozszerzajÄ…ca siÄ™ naturalna przestrzeÅ„ polska (jej zwyciÄ™stwo dokonuje siÄ™ na
otwartym polu) vs. zamknięta i  ucywilizowana przestrzeń Zakonu (zamki  siedliska zła)
·ð przestrzeÅ„ fikcyjna uksztaÅ‚towana jest na wzór ludowych opowieÅ›ci (opowieść o Walgierzu
Wdałym, bożki w lasach, sąd Boży na miejscu walki Zbyszka z Rotgierem)
Ważnym elementem jest droga i spotkanie.
Kompozycja zdarzeń
Rozpoczyna siÄ™ w gospodzie, jak powieść obyczajowo-rodzajowa. Ä…ð Moment przyspieszajÄ…cy i
inicjujÄ…cy fabuÅ‚Ä™ to atak na Kunona. Ä…ð Pojawia siÄ™ dramatyzm, niebezpieczeÅ„stwo, kontrakcja,
rozszczepienie wątków. Tajemnica otacza Szczytno i Spychów. Intensyfikuje się batalistyka.
Motyw podróży
Jest to czynnik zdobywania i odkrywania świata, a także polskiego pędu do wielkości.
Sienkiewicz uwypukla miejsca postoju, by podróż nie stała się nudna.
Sceny powieściowe
Są to wyodrębnione kompozycyjnie całostki tekstu, zbliżone do struktur nowelistycznych.
·ð majÄ… wÅ‚asny dramatyzm, puentÄ™
·ð wÅ‚asny zegar czasowy, ograniczonÄ… przestrzeÅ„, zawsze wyraz
nÄ…
·ð np. polowania leÅ›ne, bitwa żmudzka, pojedynek z Rotgierem, sceny w Szczytnie; lub
sekwencje:  bogdaniecka i  spychowska
·ð część ma charakter epizodyczny, część ważne znaczenie dla fabuÅ‚y
Sceny zbiorowe
·ð jednostka zostaje przeciwstawiona zbiorowoÅ›ci (Jurand w Szczytnie)
·ð sceny bez skÅ‚adnika indywidualnego (Å›mierć Jadwigi)
·ð indywidualizm przybiera cechy jak w eposie (bitwa grunwaldzka)
·ð sceny mieszane, zbiorowość i jednostki na równych prawach (wojna żmudzka)
ÅšWIAT POSTACI
Postać powieści realistycznej
Powinna być na tyle realna, żeby przyjąć jej życiowość jako element fikcji prawdopodobnej.
A
ączyła cechy indywidualne i typowe, z zaznaczoną pozytywnością (lub nawet wzorcowością).
Postać powieści historycznej
Postaci rzeczywiste powinny być wierne  prototypom , a fikcyjne  wierne duchowi epoki. Walter
Scott wprowadził też szerokie tło społeczne  hierarchie stanowe, obyczaje, etos, idee.
6
Sienkiewicz o roli postaci
Narzekał na schematyczność bohaterów Orzeszkowej i Prusa. Na brak postaci wielkiej w lit. pol.
Podstawową jego zasadą było wcielanie się w mentalność ludzi dawnych.
Koncepcja postaci
Postaci Krzyżaków są najbardziej mimetyczne, są połączeniem cech ludowych z rycersko-
szlacheckimi. Z drugiej strony nie brak im ideałów historyczno-patriotycznych.
Autor koncentruje się na głównych cechach charakteru i wyrazistych zasadach moralnych.
Formy kreowania
Sposób wprowadzenia postaci do akcji.
·ð zarysowanie sytuacji fabularnej, zewn. charakterystyka, (rycerze bogdanieccy w gospodzie
 dalszej charakterystyki dopełnia Maćko, przedstawiają ich imiona, zasady, które potem są
weryfikowane w toku akcji), char. wewn. jest zredukowana do kilku wyrazistych cech
·ð opowiadania innych wzmagajÄ… oczekiwanie, niezwykÅ‚ość postaci, jej legendowy charakter,
pozytywne i negatywne cechy  w zależności od tego, kto mówi (Jurand)
Postaci czynne
Konopnicka nazwała Juranda  rycerzem śmierci , a Macka   rycerzem życia . Ruchliwy jest też
Zych  wprowadza poza tym element komizmu (podobnie jak Sanderus czy de Lorche).
Postaci wątku miłosnego
Niekonwencjonalny schemat  bohater i dwie partnerki (wyraz
nie skontrastowane).
Åšwiat postaci
Są silnie umiejscowione w przyjętej koncepcji i mentalności historycznej.
System norm etycznym pozwala na jednoznaczne wartościowanie.
Wiele jest istotnych postaci drugoplanowych (Hlawa, Sanderus, Zych, Opat, księżna, de Lorche...),
postaci tła (znanych z imienia) i bezimienna zbiorowość.
PROBLEMY J
ZYKA I STYLU
Trudności archaizowania
Nie dotyczyły narracji, ze względu na przyjętą koncepcję XIX-wiecznego punktu widzenia.
Sienkiewicz sięgnął do gwary podhalańskiej, uważanej za najpierwotniejszą (podobieństwo Sabały
do Maćka), choć autentyczne archaizacje XV-wieczne też tu widać. Ta ludowość przejawia się
również w postępowaniu postaci (Zych daje miskę skrzatom, Maćko ceni wróżbę parskania koni).
Styl  rycerski
Widać konwencjonalne formuły (np. ślubów). Inaczej mówią rycerze-wojownicy, inaczej szlachta
ziemiańska (Zych), inaczej Hlawa (czechizmy), inaczej Krzyżacy (wtrącenia niemieckie), inaczej
opat (łacina, nazwy liturgiczne, cytaty i uczone zwroty, nawiązujące do kazań średniowiecznych
czy tekstów żakowskich  element humorystyczny).
Język jest komunikatywny, często dosadny. Zależy od charakteru postaci.
Styl obrazowania - eposowy
Por. homeryckie, składnia retoryczna, apostrofy, paralelizm, mówienie do siebie, rytmizacja.
Stylizacja folklorystyczna
Śpiewane pieśni  jako cytaty (pieśń Danusi), jako stany psychiczne w chwilach wzruszeń (Zych).
7