Psycholog w szkole, blaski i cienie
Mirosława Misik
Spis treści
I. Ogólne zadania wynikające z przygotowania zawodowego
II. Zakres obowiązków i odpowiedzialności
III. Kodeks etyczny a zwyczaje szkolne
IV. Dobro ucznia, nauczyciela, rodzica
V. Rozmowa psychologiczna jako narzędzie pracy
VI. Pedagogika i psychologia w szkole
I
Psycholog to osoba predestynowana do pomagania. Pomoc jest pojęciem obszernym, jednak zawsze idzie tu
zwyczajnie o dobro pacjenta, czy może klienta pomocy poszukującego. Istotne znaczenie ma tutaj potrzeba, jej zakres
i charakter.
Najczęściej osoba poszukująca pomocy chce się wygadać, potrzebuje wówczas słuchacza, aby móc opowiedzieć komuś
o sobie, swoich doświadczeniach, emocjach. itp. Psycholog aktywnie słucha, potwierdza, że rozumie i po prostu jest.
Innym razem bardziej potrzebne klientowi są odpowiedzi, potwierdzenia bądz
zaprzeczenia, oznaki rozważania
wątpliwości bliskich tej osobie. Wówczas psycholog nie tylko słucha, ale rozmawia, odwołuje się do różnych kontekstów
sytuacyjnych, rodzinnych, czy światopoglądowych. Niekoniecznie udziela odpowiedzi, częściej naprowadza klienta na
różne możliwe obszary pozostawiając mu jednak wolną wolę i samodzielność dokonywania wyboru, znajdowania,
odkrywania istotnych dla niego zagadnień. Jeśli powodem wizyty w gabinecie psychologa są trudne do zniesienia
emocje, to interwencja psychologa polega wówczas głównie na udzieleniu wsparcia , byciu z klientem,  nieocenianiu ,
akceptowaniu, stwarzaniu poczucia bezpieczeństwa. Ma to pozwolić wyrazić emocje, nazwać je, czasem zracjonalizować
po to, by łatwiej sobie z nimi poradzić itp.
To tylko nieliczne przykłady, zdarzają się i inne potrzeby klienta, a psycholog pomagając nie robi niczego
 zamiast niego, podąża zawsze krok za , towarzyszy, dostosowując swoja wiedzę i narzędzia do indywidualnych potrzeb
klienta.
II
Zakres obowiązków i zadań psychologa szkolnego określa Rozporządzenie MEN z dnia 15 .01.2001 r.( Dz.U. nr
13 z dnia 23.02.2001r. poz.779).Zawiera pięć głównych punktów oraz powinności , uprawnienia i zakres
odpowiedzialności na tym stanowisku pracy.
I. W zakresie zadań ogólnowychowawczych:
1. Dokonywanie okresowej analizy i oceny sytuacji wychowawczej w szkole popartej przeprowadzonymi
badaniami z wykorzystaniem dostępnych narzędzi.
2. Udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązanie przez nich trudności wychowawczych
3. Udzielanie nauczycielom i wychowawcom pomocy w opracowaniu i gromadzeniu informacji o uczniu
4. Współudział w opracowaniu planu pracy szkoły w sferze opiekuńczej i wychowawczej oraz realizacji tego
planu
5. Rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych
6. Podejmowanie działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły w
stosunku do uczniów z udziałem rodziców i nauczycieli
7. Prowadzenie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców
II. W zakresie profilaktyki wychowawczej:
1. Rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności w procesie dydaktyczno-
wychowawczym
2. Opracowanie wniosków dotyczących uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej
3. Rozpoznawanie sposobów spędzania czasu wolnego przez uczniów wymagających szczególnej opieki i
pomocy wychowawczej
4. Wspieranie działań stworzenia uczniom wymagającym szczególnej opieki i pomocy możliwości udziału w
różnych formach zajęć pozalekcyjnych i wypoczynku
5. Udzielanie pomocy wychowawcom i nauczycielom w ich pracy z uczniami sprawiającymi trudności
wychowawcze
6. Planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w
zakresie wyboru przez uczniów dalszego kierunku kształcenia
III. W zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno- psychologicznej:
1. Udzielanie uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń
szkolnych
2. Prowadzenie zajęć psychoedukacyjnych dla młodzieży z trudnościami wychowawczymi lub innych zajęć
grupowych dotyczących pozytywnych wzmocnień
3. Udzielanie porad uczniom w rozwiązywaniu trudności powstających na tle konfliktów rodzinnych
4. Udzielanie porad i pomocy uczniom posiadającymi trudności w kontaktach z rówieśnikami i w danym
środowisku
5. Przeciwdziałanie skrajnym formom niedostosowania społecznego młodzieży
6. Wspieranie form i sposobów udzielania pomocy uczniom wybitnie zdolnym, odpowiednio do
rozpoznawanych potrzeb
7. Udzielanie pełnej pomocy rodzicom w kierowaniu uczniów na badania do poradni psychologiczno-
pedagogicznej i ścisła współpraca z tymi poradniami
IV. W zakresie pomocy materialnej:
1. Organizowanie opieki i pomocy materialnej uczniom opuszczonym i osieroconym, uczniom z rodzin
alkoholicznych, zdemoralizowanych, uczniom z rodzin wielodzietnych mających szczególne trudności
materialne, organizowanie pomocy uczniom kalekim, przewlekle chorym itp.
2. Wnioskowanie o kierowanie spraw uczniów zaniedbanych środowiskowo do odpowiednich sądów dla
nieletnich
V. Organizacja pracy psychologa szkolnego:
1. W celu realizacji zadań I-IV psycholog powinien posiadać roczny plan pracy wynikający:
" Z niniejszego zakresu uwzględniając konkretne potrzeby opiekuńczo-wychowawcze swojej szkoły i
środowiska
" Wniosków i spostrzeżeń wypływających z nadzoru pedagogicznego szkoły
" Wniosków wynikających z wewnątrzszkolnego mierzenia jakości pracy szkoły
" Spostrzeżeń członków rady pedagogicznej oraz przedstawionej okresowej analizy sytuacji
wychowawczej szkoły
Ten ogólny zarys pozwala na indywidualne zorganizowanie swojego warsztatu pracy w zależności od typu szkoły,
osoby psychologa, potrzeb danego środowiska i innych warunków. Często jest tak, że styl, czy charakter pracy
psychologa w jednym miejscu mocno różni się od stylu i charakteru pracy na psychologa w innym miejscu. Można by
przypuszczać, że jest to jeden ze swobodniejszych etatów szkolnych, ale tylko pod pewnymi względami.
III
Jedną z najważniejszych zasad psychologa jest dyskrecja, czyli tajemnica. To, o czym uczeń mówi
psychologowi w zaufaniu, podlega tej zasadzie, o ile intencją zainteresowanego nie jest od niej odstąpić. Czasem
wymaga tego sama pomoc, gdyż pewne działania są niemożliwe bez zaangażowania osób trzecich, ale wówczas
należy o tym poinformować klienta i uprzedzić o możliwych konsekwencjach. Najczęściej psycholog w swojej pracy
zmuszony jest omawiać problemy swoich klientów bardzo oględnie i lakonicznie , aby nie zawieść zaufania, ani nie
złamać zasad Kodeksu Etycznego Psychologa.
Grunt szkolny nie jest najlepszym miejscem utrzymywania informacji w tajemnicy. Nauczyciele  niezobligowani
KEP rozmawiają ze sobą, konsultują, nieświadomie często upowszechniają pewne informacje o uczniach. Te z kolei
przetworzone kilkakrotnie nierzadko odbiegają od faktów będąc przy tym nie relacją , ale już interpretacją . Taka
sytuacja komunikacyjna jest sporym utrudnieniem w pracy psychologa szkolnego.
Nauczyciele , jak również rodzice przejawiają pewną skłonność do instrumentalnego podejścia do pracy
psychologa. Nie mając do końca wiedzy o tym ,czym się zajmuje, proszą np. o wyciagnięcie jakichś informacji, bo może
psychologowi uczeń/ syn powie, zwierzy się itp. Oczywiście następnie chcieliby się sami o tym dowiedzieć, więc zasada
dyskrecji w takiej sytuacji niemal w ogóle nie istnieje, a odmowa pewnych działań bywa przyjmowana, jako niechęć
współpracy itp.
Istotne jest ustalenie jasnych zasad i określenie w czyim interesie się występuje.
IV
Spotkania z psychologiem dają efekt , kiedy klient otrzymuje to, po co przyszedł. Innymi słowy zaspokojenie
potrzeby, potocznie załatwienie problemu, jest momentem uczucia efektywności działań związanych z wchodzeniem w
relację psycholog-klient. Najczęstszy układ osób współpracujących ze sobą tworzą nauczyciel, rodzic i uczeń. Idealna
sytuacja byłaby wówczas, gdyby potrzeby każdego z nich były spójne i nie stały w stosunku do siebie w opozycji. W
praktyce zdarza się to niezwykle rzadko. Zdecydowanie częściej nie tylko nie idą w tym samym kierunku, ale są
sprzeczne. Rozmowy z każdym z osobna, czy też prowadzone wspólnie służą wypracowaniu kompromisu, bo to jedyny
sposób, żeby każdy miał choć odrobinę poczucia, że osiągnął cel. Niemałym utrudnieniem dla psychologa jest
znalezienie porozumienia przy jednoczesnym byciu rzecznikiem każdego z klientów. W beznadziejnych przypadkach
staje po stronie ucznia, bo to najsłabsze ogniwo tego łańcucha. Znajomość własnych praw oraz możliwości ich
wyegzekwowania w szkole nie pozwalają zadbać o swój interes w zadawalającym stopniu. Etap szkoły średniej związany
z rzeczywistym dorastaniem młodego człowieka łączy się ze zmianami tożsamości, wyglądu, pełnionych ról oraz
testowaniem granic. Pozostawiony sobie samemu w trudnych chwilach szuka oparcia i zrozumienia w kimś takim, jak
psycholog szkolny, bo często inne osoby z dotychczasowego otoczenia zawodzą w jego odczuciu lub na skutek zmiany
hierarchii wartości, przestają się liczyć. Nie można zapominać, że zachowania i działania psychologa szkolnego mogą
mieć znaczący wpływ na zachowania i postawy młodzieży w tym okresie.
V
Rozmowa psychologiczna to jedna z metod pracy psychologa i jest podstawowym narzędziem pozwalającym
zebrać tzw. wywiad, ale także utrzymać relację w dalszej pracy z klientem. Na samym początku ma miejsce nawiązanie
kontaktu , ustalenie problemu i możliwości poradzenia sobie z nim. Weryfikowane są również takie kwestie, jak ta, czy
osoba psychologa jest odpowiednia dla klienta w przypadku tego konkretnego problemu a także, czy miejsce, jakim jest
gabinet szkolny stwarza odpowiednie warunki do pracy nad konkretną sprawą. Te i inne ustalenia dają początek
współpracy i nadania kierunku rozwiązywaniu problemów.
Dobra, bezpieczna relacja pozwala psychologowi kierować rozmową kontrolując jej przebieg bez oceniania
klienta, akceptując i rozumiejąc jego sprawy.
W trakcie regularnych spotkań relacja psycholog  klient ulega transformacjom, często powstaje pewien rodzaj
więzi. Prowadzenie rozmów na poziomie osobistych doświadczeń klienta może skłonić i często skłania do wyciągnięcia
wniosku przez klienta, że psycholog jest kimś bliskim, dobrym znajomym, zaufanym, czy nawet przyjacielem. Taka
sytuacja w szkole jest o tyle trudna, że konieczna jest dojrzałość młodego człowieka, by mógł poradzić sobie z takimi
relacjami poza gabinetem. Dystans ulec może skróceniu.
VI
Psycholog pracujący w szkole nie jest nauczycielem. Ma inny wymiar godzin pracy, nie obligują go dzwonki,
może decydować o tempie i intensywności wykonywania swoich obowiązków. Posiada wiedzę o wychowaniu i edukacji,
więc jest pedagogiem, jednak w kontaktach z uczniami, nauczycielami, rodzicami nie potrzebuje stawiać się  ponad dla
zaznaczenia autorytetu, czy z innych znamiennych dla szkoły powodów. Uczy, bo stara się uświadamiać, przekazać
swoją wiedzę i doświadczenie , ale nie można tego nazwać dydaktyką . Jest pomiędzy uczniami i nauczycielami,
pomiędzy uczniami i rodzicami itd. , bo jego charakter pracy jest rzeczywiście odmienny. Unika takich określeń jak :
musisz i powinieneś, kojarzących się przecież z wychowywaniem, nakazywaniem. Większą wagę przywiązuje do tego, co
zawiera się w pojęciu  chcę , bo dopiero wówczas ma miejsce rzetelna praca z klientem.
Jest więcej różnic i często niekonsekwencji w pracy psychologa w szkole . Nie warto jednak skupiać się na tym,
co negatywne, ale raczej doceniać wartość istniejących pozytywów.
Mirosława Misik
psycholog w Zespole Szkół Samochodowych w Poznaniu