JUBILEUSZ W BIBLII
Nazwa i przepisy dotyczące roku jubileuszowego  Znaczenie spo-
łeczne i religijne roku jubileuszowego  Idea roku jubileuszowego
w Nowym Testamencie  Wnioski.
1. Nazwa i przepisy dotyczące roku jubileuszowego
a) Nazwa
Pojęcie roku jubileuszowego pojawia się w Kpł 25, 8-11a:
Naliczysz sobie siedem lat szabatowych, to jest siedem razy po siedem lat. Czas tych siedmiu lat
szabatowych wyniesie ci czterdzieści dziewięć lat. Dziesiątego dnia, siódmego miesiąca zatrąbisz w
róg. W Dniu Pojednania zatrąbicie w róg w całej waszej ziemi. Będziecie święcić pięćdziesiąty rok
i ogłosicie uwolnienie w kraju dla wszystkich jego mieszkańców. Będzie to dla was jobel [jubile-
usz] i każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu. Rok pięćdziesiąty
będzie dla was jobel [jubileuszem].
Tłumaczenie tekstu brzmi dziwnie, bo jest to możliwie dosłowny przekład z hebrajskie-
go. Występuje w nim dwukrotnie słowo jobel (jowel) (lbeAy), które tłumaczenia współcze-
sne przekładają: jubileusz lub przymiotnikowo: jubileuszowy. lbeAy to pierwotnie  baran ,
a póz
niej  róg , stąd przenośnie instrument muzyczny, róg, którego dęciem oznajmiano
początek tego pięćdziesiątego roku. Ten róg stał się symbolem radości i niezwykłej uro-
czystości.
Najstarsze, pierwsze w ogóle tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego na język
grecki, czyli tzw. Septuaginta opuszcza słowo lbeAy, opisując je: evniauto.j avfe,sewj
shmasi,a au[th e;stai u`mi/n  będzie dla was ten rok sygnałem (znakiem) odpuszczenia .
Septuaginta powstała w środowisku judaistycznym, znającym doskonale tradycje i język
hebrajski, ale jednocześnie otwartym na kulturę grecką. Starożytny  już nie pierwszy 
przekład łaciński  Wulgata, jest wierniejszy wobec oryginału hebrajskiego i tłumaczy
lbeAy  iobeleus . Podobnie ma nowsze, bo z 1993 r. tłumaczenie niemieckie:  Ein Jobel-
jahr . W starszych jest natomiast:  Jubeljahr .
b) Przepisy dotyczące roku jubileuszowego
1. Rok jubileuszowy łączy się z tzw. roku szabatowym, który obchodzono co 7 lat.
Przepis o roku szabatowym nakazywał dawać ziemi odpoczynek, podobnie jak każdy sza-
bat daje odpoczynek człowiekowi każdego siódmego dnia. Po takich siedmiu latach szaba-
towych, czyli po 49 latach, następował rok jubileuszowy jako  rok pięćdziesiąty .
 2
Początek roku jubileuszowego sygnalizował głos trąby w Dniu Pojednania (~yrIPuKih;
~A). Dzień Pojednania, to święto do dziś uroczyście obchodzone przez Izraelitów. Należy
ono do najważniejszych świąt izraelskich. Dzień Pojednania obchodzi się 7 dnia dziesiąte-
go miesiąca, wg kalendarza izraelskiego, który przypada na wrzesień  paz
dziernik we-
dług naszego kalendarza. Jest to dzień wstrzymania się od pracy, dzień pokuty i postu.
2. Początek roku jubileuszowego był jednocześnie proklamacją uwolnienia (rArD>
)
 w kraju dla wszystkich jego mieszkańców . Hebrajskie słowo rArD>  uwolnienie ozna-
czało pierwotnie uwolnienie z osobistej niewoli. W tekście Kpł 25, 10 mówi o uwolnieniu
z obcych rąk posiadłości gruntowej. Na mocy tego przepisu każdy otrzymywał z powro-
tem to, co przedtem posiadał, a co utracił przez sprzedaż za długi. W roku jubileuszowym
każdy mógł więc powrócić d o swojej własności.
3. W roku jubileuszowym obowiązywały także przepisy dotyczące odpoczynku ziemi.
Są one identyczne z tymi, które określały zasady odpoczynku ziemi w roku szabatowym:
Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszowym - nie będziecie siać, nie będziecie
żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron, bo to będzie dla was jubileusz, to
będzie dla was rzecz święta. Wolno wam jednak będzie jeść to, co urośnie na polu (Kpł 25, 11-12).
4. Księga Kapłańska podaje następnie przepisy szczegółowe regulujące zwrot własności
w roku jubileuszowym.
W tym roku jubileuszowym (lbeAYh; tn:
v.Bi) każdy powróci do swej własności. Kiedy więc będzie-
cie sprzedawać coś bliz
niemu albo kupować coś od bliz
niego, nie wyrządzajcie krzywdy jeden dru-
giemu. Ale odpowiednio do liczby lat, które upłynęły od jubileuszu, będziesz kupował od bliz
niego,
a on sprzeda tobie odpowiednio do liczby lat plonów. Im więcej lat pozostaje do jubileuszu, tym
większą cenę zapłacisz, im mniej lat pozostaje, tym mniejszą cenę zapłacisz, bo ilość plonów on ci
sprzedaje. Nie będziecie wyrządzać krzywdy jeden drugiemu. Będziesz się bał Boga twego, bo Ja
jestem Pan, Bóg wasz! (Kpł 25, 13-17).
Zasada powrotu Izraelity do swojej własności i do swojej rodziny (rodu) zostaje uzu-
pełniona wskazaniem, że w zależności od większej, czy mniejszej bliskości roku jubi-
leuszowego należy ziemię sprzedawać taniej lub drożej. Im więcej lat pozostaje do jubile-
uszu, tym większą cenę należy zapłacić.
5. Odkryte niedawno w NUZI kontrakty handlowe sugerują, że już w XV w. przed Chr.
Mezopotamia miała przepisy podobne do ustaw roku szabatowego. Potwierdza to staro-
żytność Prawa Mojżeszowego.
2. Znaczenie społeczne i religijne roku jubileuszowego
a) Znaczenie społeczne roku jubileuszowego
Geneza roku jubileuszowego jest prawdopodobnie następująca: pod koniec niewoli ba-
bilońskiej, czyli w V w. przed Chr. redaktor Księgi Kapłańskiej (społeczność kapłanów)
zebrał prawa dotyczące odzyskania własności i uzyskania wolności utraconej przez za-
przedanie. Dokonał tego w momencie, gdy zaistniała możliwość odzyskania tego wszyst-
 3
kiego, co Izraelici utracili około 50 lat temu. W ten sposób redaktor księgi stworzył pod-
stawy prawne do odzyskania przez Izraelitów wolności i utraconych dóbr materialnych.
Zebrane przepisy miały doniosłe znaczenie społeczne. Broniły one Izraelitów przed zu-
bożeniem, przed tworzeniem się wśród nich klasy bogaczy, zakazywały pobierania lichwy
i procentów, podkreślały solidarność rodziny.
Rok jubileuszowy był próbą wprowadzenia idealnego stanu społecznej sprawiedliwości
i równości1. Zarówno Prawo Mojżesza, jak i nauczanie Proroków dbały o porządek i
zdrowy ustrój społeczny. Mimo szlachetnych zasad nakazujących ochronę, opiekę i pomoc
ludziom biednym, prawodawca zdawał sobie sprawę z tego, że nie da się osiągnąć po-
wszechnego dobrobytu. Mając więc na uwadze ten fakt starał się uregulować opiekę nad
wdowami, sierotami, przybyszami, lewitami szeregiem postanowień, a użytkowanie wła-
sności prywatnej przedstawił jako służbę na rzecz społeczeństwa, a nie jako środek zaspo-
kojenia własnych zachcianek.
b) Znaczenie religijne roku jubileuszowego
(a) Motywacja teologiczna
1. Zakaz sprzedaży ziemi, gdyż należy ona do Boga:
Nie wolno sprzedawać ziemi na zawsze, bo ziemia należy do Mnie, a wy jesteście u Mnie przyby-
szami i osadnikami (Kpł 25, 23).
2. Zakaz wykorzystania trudnej sytuacji bliz
niego w celu bogacenia się, bo jest on pod
opieką Boga:
Jeżeli brat twój zubożeje i ręka jego osłabnie, to podtrzymasz go, aby mógł żyć z tobą przynajmniej
jak przybysz lub osadnik. Nie będziesz brał od niego odsetek ani lichwy. Będziesz się bał Boga
swego i pozwolisz żyć bratu z sobą (Kpł 25, 35-36).
Jeżeli brat z powodu ubóstwa sprzeda się tobie, nie będziesz nakładał na niego pracy niewolniczej.
Będziesz się z nim obchodził jak z najemnikiem albo jak z osadnikiem. Będzie służyć tobie tylko
do roku jubileuszowego (Kpł 25, 39-40).
3. Nakaz wspomagania krewnych:
Jeżeli twój brat zubożeje i sprzeda swoją posiadłość, wtedy wystąpi jego najbliższy krewny jako
wykupujący i odkupi ziemię sprzedaną przez brata (Kpł 25, 25).
(2) Aspekty duchowe
Święta izraelskie były przeżywane jako radosna antycypacja przyszłości. Święta aktu-
alizują, ożywiają autentyczne nadzieje na ostateczny kres zbawienia. Działanie Boga
w przeszłości jest gwarancją, zapewnieniem takiego działania w przyszłości. Na przykład
wyjście z Egiptu jest gwarancją całkowitego wyzwolenia w przyszłości:
Ja jestem Pan, wasz Święty, Stworzyciel Izraela, wasz Król! Tak mówi Pan, który otworzył drogę
przez morze i ścieżkę przez potężne wody; który wiódł na wyprawę wozy i konie, także i potężne
1
K. PAURITSCH, Rok jubileuszowy, Praktyczny Słownik Biblijny 1146-1147.
 4
wojsko; upadli, już nie powstaną, zgaśli, jak knotek zostali zdmuchnięci. Nie wspominajcie wyda-
rzeń minionych, nie roztrząsajcie w myśli dawnych rzeczy. Oto Ja dokonuję rzeczy nowej: pojawia
się właśnie. Czyż jej nie poznajecie? Otworzę też drogę na pustyni, ścieżyny na pustkowiu (Iz 43,
15-19).
Święto daje przeżycie radości, że naród znajduje się w obecności Boga:
Wez
cie sobie pierwszego dnia owoce pięknych drzew, liście palmowe, gałązki gęstych drzew i
wierzb nadrzecznych. Będziecie się weselić przed Panem, Bogiem waszym, przez siedem dni (Kpł
23, 40).
Będziesz się cieszył w obliczu Pana, Boga twego, w miejscu, które sobie obierze Pan, Bóg twój, na
mieszkanie dla imienia swojego (Pwt 16, 11).
Aby radość świąteczna była prawdziwa musi wypływać ze skruszonego i oczyszczone-
go serca. Tę postawę duchową przypomina na przykład Ps 80 (81). Jest to psalm o charak-
terze liturgicznym, hymn świąteczny.
Prorocy protestują przeciw radości w przeżywaniu liturgii, jeżeli nie wypływa ona
z czystego i wiernego Bogu serca:
Nienawidzę, brzydzę się waszymi świętami. Nie będę miał upodobania w waszych świątecznych
zgromadzeniach (Am 5, 21).
Położę kres wszystkim (& ) zabawom, świętom, dniom nowiu, szabatom i wszystkim uroczystym
zebraniom (Oz 2, 13).
Przestańcie składania czczych ofiar! Obrzydłe Mi jest wznoszenie dymu; święta nowiu, szabaty,
zwoływanie świętych zgromadzeń. Nie mogę ścierpieć świąt i uroczystości. Nienawidzę całą duszą
waszych świąt nowiu i obchodów; stały Mi się ciężarem; sprzykrzyło Mi się je znosić (Iz 1, 13-14).
Czyż nie jest raczej ten post, który wybieram: rozerwać kajdany zła, rozwiązać więzy niewoli, wy-
puścić wolno uciśnionych i wszelkie jarzmo połamać (Iz 58, 6).
Wzmianka o poście miała szczególne znaczenie na początku święta Dnia Pojednania, od
którego zaczynał się rok jubileuszowy.
3. Idea roku jubileuszowego w Nowym Testamencie
Idea roku jubileuszowego pojawia się w inauguracyjnym wystąpieniu Chrystusa w Na-
zarecie. Chrystus odczytał i skomentował tekst Iz 61, 1-2:
Duch Pański spoczywa na Mnie, [ten], który Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim głosił do-
brą nowinę (dosłownie: Ewangelię, por. euvaggeli,sasqai), więz
niom przepowiadał (khru,xai) wol-
ność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym przepowiadał (khru,xai)
rok łaskawy (dekto,n) Pana (A
k 4, 18-19).
Słowo dekto,n ma znaczenie: łaskawy, przyjemny.  Rok łaskawy , to aluzja do roku ju-
bileuszowego, który przewiduje ogólne uwolnienie i wyzwolenie.
 5
Tekst, który Chrystus odczytał dotyczy w sensie literalnym misji proroka Izajasza (Tri-
toizajasz). A
ukasz cytuje ten tekst według wersji Septuaginty (najstarszy, pierwszy grecki
przekład Starego Testamentu). Prorok powołuje się na Boże namaszczenie i jest świado-
my, że przez niego przemawia sam Bóg. Izajasz miał przed sobą gromadę wygnańców po
powrocie do kraju. Cierpieli oni niedostatek i ucisk, czekali na jakąś zmianę. Prorok prze-
powiada im w Imieniu Boga radykalną zmianę losu. Głosi im dobrą nowinę. Dobra nowi-
na ma być głoszona ludziom upośledzonym socjalnie i duchowo, znajdujący się w jakim-
kolwiek stanie niewoli i poniżeniu. W ludzkim pojęciu upośledzeni, u Boga są uprzywile-
jowani. Celem misji proroka jest zatem pocieszenie i obudzenie nadziei na lepszą przy-
szłość, przygotowanie do atmosfery radości odnowienia.
W innej sytuacji posługuje się tym tekstem Jezus. Zwraca się on do słuchaczy, którzy
odczuwają przede wszystkim ucisk duchowy, Przygniata ich jarzmo Prawa i tradycji juda-
istycznej wraz z drobiazgowymi przepisami, pogarda i niezrozumienie kierownictwa du-
chowego Izraela, grzech i cierpienie. Chrystus zapowiada  jak kiedyś Izajasz  radykalną
zmianę. Gdy jednak u proroka chodzi o wizję przyszłości, o zapowiedz
czegoś, co dopiero
nastąpi, u Jezusa ta wizja już się realizuje:
Począł więc mówić do nich:  Dziś [zaktualizowały się] spełniły się te słowa Pisma, któreście sły-
szeli (A
k 4, 21).
A
ukasz jest wrażliwy na pojęcie czasu. Gdy więc inni synoptycy piszą, że  wypełniło
się Pismo , dla niego wraz z wypełnianiem się zapowiedzi Pisma Świętego następuje wy-
pełnianie się czasu. Zmiana czasu, zmiana epoki następuje wraz z przyjściem Jezusa i z
jego działalnością.
Aluzja w tym kontekście do roku jubileuszowego wskazuje, że jest to czas wyjątkowy,
święty, czas wielkich zmian i odnowy, czas szczególnej radości. Początek tego czasu nie
oznajmia dz
więk trąby  jak w Starym Testamencie  lecz głos Jezusa, jego słowo obecne
w Ewangelii.
4. Wnioski
Z analizy tekstów, które mówią o roku jubileuszowym wynikają dla Kościoła następu-
jące wnioski:
1. Rok jubileuszowy został ustanowiony jako rok święty, szczególny w Starym Testa-
mencie. Kościół, czyli nowy lud Boży jest kontynuacją ludu Bożego Starego Testamentu.
Tym, który łączy dwie epoki: epokę Starego i epokę Nowego Testamentu jest osoba i
działalność Jezusa Chrystusa. Przemówienie w Nazarecie wyraz
nie na to wskazuje. Nie
oznacza to przejęcie rytuału i kalendarza liturgicznego judaizmu, ale odnalezienie sensu
tego, co Bóg zamierzał, ustanawiając rok jubileuszowy. Określił to Chrystus w kazaniu na
górze:
Nie sądz
cie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić
(Mt 5, 17).
Chrystus powołuje się na rok jubileuszowy i daje jego nową interpretację.
2. Rok jubileuszowy w Starym Testamencie miał przede wszystkim znaczenie społecz-
ne. Chodziło o odzyskanie własności i wolności utraconej przez zaprzedanie. Troska o
 6
biednych i socjalnie pokrzywdzonych. Ten aspekt mieści się w biblijnym pojęciu zbawie-
nia, jakie zapowiada Izajasz, a urzeczywistnia Chrystus. Myśl, aby w roku jubileuszowym
darować długi krajom biednym, nie jest zatem tylko wnioskiem o charakterze socjalnym,
lecz religijnym
3. Nieporządek w świecie, niewola, bieda, cierpienia, to według Biblii konsekwencje
grzechu. Oczywiście nie wprost grzechu tego, kto cierpi (por. J 9), ale konsekwencją nie-
porządku w świecie, w którym żyjemy we wspólnocie i jesteśmy zależni jedni od drugich.
Stąd idea uwolnienia zawiera także myśl o wyzwoleniu się z grzechu, o nawróceniu serca.
4. Odpoczynek ziemi w roku jubileuszowym ma dla nas wymiar ekologiczny. Dziś np.
w RFN ogranicza się produkcję rolną, aby nie było nadprodukcji.
5. Początek jubileuszu w Starym Testamencie ogłaszał dz
więk instrumentu  lbeAy, teraz
ogłasza go głos Chrystusa. W liturgii roku jubileuszowego podkreśla ten aspekt introniza-
cja Ewangelii  znak obecności Chrystusa w jego słowie.
6. Rok jubileuszowy jest świętem radości. Niech przypomina to tekst Księgi Powtórzo-
nego Prawa:
Będziesz się cieszył w obliczu Pana, Boga twego, w miejscu, które sobie obierze Pan, Bóg twój, na
mieszkanie dla imienia swojego (Pwt 16, 11).
Ma to być jednak radość serca czystego i odnowionego.