POLSKA I LITWA W DOBIE PIERWSZYCH JAGIELLONÓW.




POLSKA I LITWA W DOBIE
PIERWSZYCH JAGIELLONÓW.

1. Rządy Ludwika Andegaweńskiego
(1370 -1382)

Zgodnie z odpowiednimi układami
panem i dziedzicem korony królestwa polskiego został Ludwik
Andegaweński - siostrzeniec króla Kazimierza ( Są na to
odpowiednie układy pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Ludwikiem i
zobowiązaniem Ludwika, że przyszły król nie naruszy
istniejącego ustawodawstwa - przywilej w Budzie 1355 r.)

To zobowiązanie zostało
wystawione wobec szlachty i duchowieństwa. Ludwik Węgierski nie
za bardzo przejmował się rządami w Polsce, jego większe
zainteresowania koncentrowały się na sprawach węgierskich.

Centralnym elementem panowania
Ludwika jest przywilej w Koszycach (1374 r.), w którym zwalniał
szlachtę od obciążeń podatkowych z wyjątkiem 2 groszy od
łana chłopskiego. Przywilej ten gwarantował także jedność
państwa polskiego. Zawierał też zobowiązanie, że król nie
będzie powierzał zamków i starostw osobom obcej
narodowości.Szlachta zwolniona od podatków zobowiązywała się
do walki w obronie kraju. Powszechnie wtedy uważano, że
szlachta płaci monarsze daninę krwi. Celem Ludwika było
osadzenie na tronie jednej ze swoich córek.

Rządy Ludwika nie cieszyły się
specjalną popularnością. Dochodziło nawet do napięć
społecznych, ale w roku 1382 Andegaweńczyk zmarł. Przez 2 lata
w Polsce trwała wojna domowa między zwolennikami sukcesji
córek Ludwika (gł. panowie Małopolscy ), a panami
wielkopolski, którzy chcieli osadzić na tronie polskim
Ziemowita IV z Piastów Mazowieckich. Koniec końców układ sił
przechylił się na korzyść zwolenników sukcesji
andegaweńskiej, z tym, że koronę polską powierzono młodszej
córce Jadwidze, brutalnie zerwano jej zaręczyny z księciem
Wilhelmem Habsburgiem i za męża przydano jej władcę Litwy
księcia Jagiełłę. Oczywiście było to małżeństwo czysto
polityczne, opatrzone dość istotnymi warunkami:

W zamian za uzyskanie ręki
Jadwigi i tronu polskiego Jagiełło zobowiązuje się przyjąć
chrzest w obrządku łacińskim wraz ze swoimi braćmi i
nawrócić Litwę na chrześcijaństwo. Przyłączyć do Polski
ziemie Litwy i Rusi, odzyskać utracone przez Polskę terytoria
(Pomorze). Właściwie był to program polityczny Władysława
Jagiełły, który trwał przez całe jego panowanie
(1386-1434).Była to umowa, która przeszła do historii pod
nazwą Unii w Krewie 1385 r.

W następnym roku zjazd szlachty w
Lublinie obwołał Jagiełłę królem, natomiast Jagiełło
musiał potwierdzić istniejący system szlacheckich uprawnień.
Króla typuje rada królewska (rada dostojników ), ale
zatwierdza zjazd szlachty.

2. W jaki sposób monarcha
usiłował zrealizować postanowienia unii w Krewie.

Jagiełło udał udał się na
Litwę i dokonał chrztu ludności przy pomocy duchowieństwa
polskiego. Zorganizował w Wilnie biskupstwo, wydał przywilej
dla bojarów litewskich gwarantując im dziedziczne posiadanie
ziemi i uwolnienie od osobistych świadczeń na rzecz księcia, z
tym, że uprawnienie to otrzymali tylko wyznawcy religii
katolickiej. Polityka Jagiełły napotkała na opór. Przywódcą
niezadowolonych był stryjeczny brat Jagiełły Witold, który
sprzymieżył się wtedy z krzyżakami, którzy 2 razy oblegli
Wilno.

W 1392 r. Jagiełło zawarł
ugodę z Witoldem, mocą której przekazał mu władzę na
Litwie, zachowując ogólne zwierzchnictwo. Tymczasem Witold
miał bardzo ambitne plany rozciągnięcia swojego władztwa na
południowym-wschodzie, ale jego konkurentami byli Tatarzy. Aby
zabezpieczyć się na północy zawarł w 1398 roku układ mocą
którego przekazywał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu. Był to dla
zakonu krzyżackiego bardzo ważny nabytek terytorialny, albowiem
dzięki temu krzyżacy mogli połączyć się terytorialnie z
zakonem kawalerów Mieczowych w Inflantach.

Plany Witolda uległy jednak
załamaniu. W 1399 roku poniósł klęskę pod Worsklą. Musiał
więc powrócić do koncepcji północnej. Zainspirował
powstanie na Żmudzi, co ściągnęło wyprawy krzyżackie na
Litwę. Wcześniej jednak w 1401 roku zawarto Unię
WILEŃSKO-RADOMSKĄ. Mocą tej unii Witold został uznany
księciem dożywotnim Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły.
Unia pozwoliła na sojusz polsko-litewski w wojnie z Krzyżakami
w 1404 roku.

W 1402 r. Zakon Krzyżacki
najechał na Litwę. Polakom udało się uzyskać poparcie kurii
papieskiej, która zakazała najazdów. W 1404 roku został
zawarty pokój w Raciążu. Warunkiem tego pokoju było
zatwierdzenie zakonu przy jego ziemiach, Polacy mogli wykupić
ziemię dobrzyńską zostawioną krzyżakom jeszcze przez
Władysława Opolczyka. Sumy na wykupienie zostały zebrane przez
sejmiki szlacheckie.. Natomiast Żmudź nadal pozostawała w
rękach Krzyżaków.

W dalszym ciągu trwały napięcia
na granicy krzyżacko-polskiej, a jeszcze bardziej
krzyżacko-litewskiej W 1408 r. wielkim mistrzem został Urlyk
von Jungingen.. W 1409 r.(maj) na Żmudzi wybuchło wielkie
powstanie za wiedzą i wolą księcia Witolda. W trakcie rokowań
polsko-krzyżackich poseł polski Mikołaj Trąba dopuścił się
tzw. kontrolowanego przecieku. Wielki mistrz spytał posła
polskiego, czy król polski udzieli pomocy Witoldowi, jeżeli
Krzyżacy tłumiąc powstanie na Żmudzi będą zmuszeni do
wypowiedzenia wojny Litwie, która popiera i wspomaga
buntowników. Wówczas poseł polski niby się wygadał-tak
powiada : król polski poprze całą swą potęgą , na co mistrz
Krzyżaków odkrzyknął : tu was mam i wypowiedział wojnę
Polsce. Na co dyplomacja polska ogłosiła, że jest ofiarą
agresji, lecz to nie Polska złamała warunki dwukrotnie
zaprzysiężanego pokoju kaliskiego, co więcej król polski
miał słuszne prawo wezwać do obrony swoich ziem wszystkich
swoich poddanych łącznie ze schizmatykami i poganami.

Wojna trwała w latach 1409-1411,
jej kluczowym momentem była bitwa pod Grunwaldem (15 lipiec 1410
r.), było to najświetniejsze zwycięstwo oręża polskiego w
dobie średniowiecza. Rozgromiona została cała armia
krzyżacka, prysł mit o potędze zakonu. Początkowo miasta i
zamki krzyżackie przechodziły na stronę polską, jednak
politycznych celów wojny nie udało się osiągnąć. Omawiając
bitwę pod Grunwaldem należy zwrócić uwagę, że przeciw
Krzyżakom wystąpiła połączona koalicja sił polskich,
litewskich, były również posiłki ruskie i tatarskie. Zakon
natomiast miał w swoich szeregach wielu tzw. gości z krajów
zachodnioeuropejskich. W szeregach wojsk zakonnych walczyli
książęta pomorscy. Sojusznikiem zakonu był cesarz-Zygmunt
Luksemburski, który nawet wypowiedział wojnę Polsce w tym
okresie.

1 lutego 1411 roku w Toruniu
zawarto pokój polsko-krzyżacki.Krzyżacy zrezygnowali ze
Żmudzi na okres życia Jagiełły i Witolda, ziemia dobrzyńska
miała pozostać przy Polsce. Kupcy obu państw mają swobodę
handlu na przeciwnych terytoriach. Zakon zobowiązał się
wypłacić Polsce 100 tys. kop groszy tytułem wykupu jeńców.

W historiografii istnieje szereg
sporów na temat wykorzystania bądź niewykorzystania
zwycięstwa pod Grunwaldem. Nie należy jednak zapominać, że
zakon mimo poniesionej klęski był wielką i dobrze
zorganizowaną potęgą militarną, polityczną i gospodarczą.
Tak więc mimo klęski zdołał szybko odzyskać utracone zamki,
zaś twierdza Malbork przy nikłej ilości piechoty wojsk
polskich była faktycznie nie do zdobycia. Ponadto zaczynała
się jesień, istniały duże kłopoty z aprowizacją
zgromadzonych sił. Ponadto Litwini nie byli zainteresowani w
umacnianiu potęgi króla polskiego.( Własne cele osiągnęli -
odzyskali Żmudź ).

W 1412 roku odbył się zjazd w
którym udział wzięli: Jagięłło,Witold, Zygmunt
Luksemburski. Przyrzekli oni sobie przyjaźń i pokój, co
więcej pożyczył Zygmuntowi 30 tys. kop groszy pod zastaw tzw.
Grodów spiskich. Miasta te pozostawały przy Polsce do 1789
roku. W 1413 roku Polska i Litwa podpisały następną Unię w
Horodle. Unia miała charakter zdecydowanie antykrzyżacki,
wystawiono trzy dokumenty: wspólny króla i Witolda, oraz osobno
panów polskich i litewskich. Unia ta zacieśniała więzy
między Polską a Litwą, ale zaznaczała odrębność pomiędzy
krajami. Litwini zobowiązali się do porozumienia z Polakami
przy wyborze wielkiego księcia.

II dokument- w razie śmierci
króla bez prawych następców, nowa elekcja w Polsce zostanie
przeprowadzona w porozumieniu z Witoldem i Litwinami.

III dokument - bojarzy litewscy
zostaną dopuszczeni do rodów heraldycznych (mogli pieczętować
się herbami szlachty polskiej) Wielu bojarów otrzymało wtedy
te same prawa co szlachta polska i została przyjęta do polskich
herbów. Byli to bojarowie wyznania katolickiego. Na Litwie
wprowadzono wtedy podział na :kasztelanie i
województwa.(województwa - dawne ziemie książąt
dzielnicowych, które otrzymały pełen komplet urzędników
ziemskich z wojewodą na czele. Niżej od nich były kasztelanie
- dawne okręgi grodowe ). Obie strony zobowiązywały się do
wspólnych narad w Lublinie i Parczewie. W 1414 roku miała
miejsce następna wojna z Zakonem tzw. wojna głodowa, ponieważ
Krzyżacy zamknęli się w swoich zamkach i nie występowali w
pole. Pod wpływem wysłannika papieskiego obie strony zgodziły
się na rozejm i przedstawienia swoich pretensji papieżowi,
cesarzowi bądź soborowi, który wtedy obradował.

W 1414-1418 miał miejsce sobór w
Konstancji. Na tym to soborze delegacja polska, w skład której
wchodził wybitny polski uczony Paweł Włodkowic, wystąpiła z
poglądem, że mocą prawa naturalnego poganie mają prawo do
posiadania życia, mienia i własnych państw, a co za tym idzie,
cesarz nie ma prawa do nadawania ziem pogańskich jakiejkolwiek
osobie bądź instytucji jako ziem niczyich ( chodziło o
podstawy prawne istnienia państwa zakonnego ). Krzyżacy
odpowiedzieli paszkwilami.

W 1419 roku miała następna wojna
z Krzyżakami, z tym że znowu odwołano się do arbitrażu
Zygmunta Luksemburskiego. Wyrok wydany przez cesarza wywołał
oburzenie polskiej szlachty. Było to w gruncie potwierdzenie
warunków I pokoju toruńskiego.

W 1422 roku wybuchła następna
wojna, nie przyniosła roztrzygnięcia, ale w roku 1422.IX.27
zawarto z Krzyżakami pokój nad jeziorem Melno. Polska
odzyskała niektóre ziemie przygraniczne, ale Krzyżacy
zrezygnowali ze Żmudzi na rzecz Litwy po wsze czasy.

W latach 30-tych (1430-1435)
Krzyżacy włączyli się do rozgrywek wewnętrznych na Litwie
popierając jednego z pretendentów do tronu wielkoksiążęcego(
w 1431 r. zmarł Witold ). To wywołało konflikt z Polską,
który przerodził się w wojnę. Krzyżacy popierali
Świdrygiełłę, Polacy zaś Kiejstutowicza Zygmunta. Zygmunt
Kiejstutowicz wznowił unię z Polską w zamian za uzyskaną
pomoc. Wojna przeciągnęła się do 1435 roku ( po śmierci
Jagiełły1434 ), Polacy byli posiłkowani przez czeskich
husytów, którzy pustoszyli ziemie zakonne i wreszcie w
Brześciu Kujawskim w 1435 roku (grudzień) Krzyżacy przyjęli
upokarzające warunki :

a) nie będą słuchali rozkazów
cesarskich

b) jeśli złamią postanowienia
pokoju, wtedy poddani mają prawo do wypowiedzenia
posłuszeństwa

Po pokoju w Brześciu Kujawskim
polityka polska zaangażowała się w sprawy wschodnie, natomiast
na ziemiach państwa zakonnego doszło do pewnych procesów
emancypacyjnych tamtejszego społeczeństwa. W 1440 roku stany
pruskie szlachty i miast zawiązały konfederację tzw. ZWIĄZEK
PRUSKI. Związek początkowo tolerowany, a nawet akceptowany
przez Krzyżaków jako stanowa reprezentacja społeczeństwa
bardzo szybko wszedł w zatarg z państwem zakonnym. Sprawa
oparła się o sąd cesarski i papieski. Cesarz wydał wyrok
nakazujący rozwiązanie związku, a przywódców na karę
śmierci skazał. Papież natomiast obłożył członków
związku pruskiego klątwą. Nie należy przy tym zapominać, że
zarówno mieszczaństwo, jak i w przeważającej części
rycerstwo ziem pruskich było pochodzenia niemieckiego. A więc
owe wyroki dotyczyły spraw wewnętrznych państwa krzyżackiego.