Motyw matki Polki
Dygresja początkowa wcale nie potrzebna. Jak wiadomo dzieci nie biorą się z
powietrza, każdy z nas ma osobę, która nas wydała na świat. Naturalnym odruchem
każdej matki po porodzie (a nawet przed) staje się troska o dobre i wygodne
życie własnego dziecka. Czasem bywa tak, że sytuacja nie pozwala aby dać
potomkowi wszystko to, co by się chciało. Do takich przypadków należy z
pewnością wybuch wojny i życie pod okupacją.
Pisarze liryczni w swojej twórczości upodobali sobie motyw matki Polki, do
którego przypisywali los Polski (matka) i jej obywateli (dzieci). Jednym z
pierwszych twórców był Adam Mickiewicz, który w wierszu "Do matki Polki"
próbuje wykreować model wychowania młodego Polaka. Matka ma przygotować syna do
boju, do zwycięstwa. Syn ma walczyć ze świadomością, że zginie, bez chwały, bez
zmartwychwstania. Rodzicielka już w dzieciństwie (jeżeli można to nazwać
dzieciństwem) przygotowuje potomka na niewolę i śmierć. Katowski obuch i ręce
skute łańcuchem przedstawiajace niewolnika mają stać się rzeczywistością
Zastanawiając się czy takie wychowanie ma sens trafiamy na wiersz Juliusza
Słowackiego "Do matki". W utworze tym spotykamy się już z wykształconym synem.
Wychowanie matki odniosło skutek, jej potomek jest zahartowany i przygotowany
do boju na śmierć i życie.
W czasie drugiej wojny światowej Józef Czapski "Na nieludzkiej ziemi" wspomina
wiersz romantyczny (m.in. "Do matki Polki") co sygnalizuje powrót do schematu
matki Polki ukazanego w romantyzmie.
I tak Tadeusz Borowski w "Kolędzie złej" wymaga od matki surowego traktowania
syna, aby nie dawała mu miłości i czułości. Następuje odwrócenie
rzeczywistości. Znów twarde wychowanie ma przygotować do wojny, ma to go
zahartować i skierować na odpowiedni tor myślenia, żeby nie zasmakował, bo to
mogłoby go zgubić.
W "Elegii o chłopcu polskim" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wojna oddzieliła
chłopca od matki. Był to przymus wojny. Edukacja wojenna musi teraz być
wykorzystana, trzeba zapomnieć o wszystkim, aby przetrwać. Lecz nie do końca
udało się wykorzenić ludzkie uczucia. Znak krzyża przed śmiercią świadczy o
tym, że nie da się zatrzeć człowieczeństwa do końca.
Trzeba jednak się zastanowić czy większą tragedią jest śmierć dla umierajacego,
czy dla tych których pozostawia on w świecie żywych. W "Matce powieszonych"
Tadeusza Różewicza matka po stracie syna nie ma już chęci do życia, jest bliska
szaleństwu. Sytuacja rodzicielki jest beznadziejna, gdyż nie może mieć już
dziecka. Otoczenie jest dla niej nieprzychylne. Obojętność środowiska sprawia,
iż matka czuje się strasznie samotna. Mamy tu do czynienia z kobietą świadomą
swojej tragedii.
W romantyzmie Adam Mickiewicz w IV części "Dziadów" ukazuje cierpiącą matkę
(pani Rolinsonowa), której syn był więziony przez Rosjan. Matka stara się o
widzenie z synem, chociaż czuje, że on już nie żyje.
W "Balladzie" Czesława Miłosza spotykamy się z matką, której dziecko zginęło
podczas wojny. Kobieta ta jest wcieleniem wszystkich matek, których dzieci
poległy za ojczyznę, zaś przedstawiony grób kogoś z pokolenia Kolumbów
symbolizuje hekatombę całego pokolenia Kolumbów. Matka zastanawia się nad
sensem śmierci jej syna. Obraz jest smutny, gdyż miejsce, w którym przebywa
niewiasta jest nijakie, a wszystko co jest wokół jest dynamiczne i barwne. Czas
dla tej kobiety zatrzymał się wraz ze śmiercią syna, świat biegnie swoim torem
a matka wciąż ma w pamięci obraz syna i ból po jego utracie. Matka zastanawia
się dlaczego nikt nie pamięta, czego dokonał jej syn, a niektórzy nawet
wykorzystują jego śmierć do innych celów.