W przypadku pytań
lub wątpliwości skontaktuj
Ochrona przed porażeniem
się z najbliższym specjalistą
BHP lub wejdz
na:
4.3
www.skanska.pl/bhp,
prÄ…dem elektrycznym
one.skanska/bhp
Standard pracy
Pomiary ochronne
Standard ten:
Standard ten zawiera minimum wymagań, jakie należy spełnić dla zapewnienia ochrony
przed porażeniem prądem elektrycznym na budowach. Określa także wymagania
" zawiera wymagania
wynikajÄ…ce z prawa
dotyczące pomiarów ochronnych.
i norm polskich
oraz wewnętrznych
Nie zawsze można uniknąć zagrożeń związanych z pracą przy urządzeniach i instalacjach
uregulowań Skanska S.A.
elektroenergetycznych, jednak należy zmniejszać ryzyko ich występowania. Przyczyną
" jest obligatoryjny dla
ok. 70% wypadków porażenia lub poparzenia prądem elektrycznym jest niewłaściwe
wszystkich jednostek
Skanska S.A.
postępowanie człowieka, wynikające najczęściej z braku umiejętności lub lekkomyślności.
" pomaga zapewnić
bezpieczne i skuteczne Organizując i prowadząc roboty przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, należy
praktyki podczas prac.
zadbać, aby posiadały one właściwe i skuteczne zabezpieczenia przed porażeniem prądem.
Wypadki, do jakich dochodzi w związku z porażeniem prądem elektrycznym, najczęściej
skutkują śmiercią, dlatego wymagana jest należyta dbałość o sprawność takich zabezpieczeń.
A. Wstęp 25 V prądu przemiennego lub 60 V
prądu stałego
1. Wszystkie środki ochrony " gniazda wtyczkowe były zabezpieczone
przeciwporażeniowej powinny być tak ochronnymi wyłącznikami
projektowane i konstruowane, aby były różnicowoprądowymi
skuteczne przez cały czas spodziewanego o znamionowym prądzie różnicowym
użytkowania instalacji, sieci lub urządzenia nie większym niż 30 mA (jeden
zgodnie z jego przeznaczeniem i przy wyłącznik powinien zabezpieczać nie
zabezpieczaniu właściwej konserwacji. więcej niż 6 gniazd wtyczkowych) lub
2. Podstawowa zasada ochrony przed były zasilane indywidualnie
porażeniem prądem elektrycznym została z transformatora separacyjnego
sformułowana w normie PN  EN 61140:2005 albo napięciem nieprzekraczającym
 Ochrona przed porażeniem prądem napięcia dotykowego dopuszczalnego
elektrycznym  wspólne aspekty instalacji długotrwale (układ SELV)
i urządzeń . Brzmi ona następująco: Części " był stosowany układ sieci w zależności
czynne niebezpieczne nie powinny być od rodzaju zasilania określony
dostępne, a części przewodzące dostępne nie przepisami szczegółowymi
powinny być niebezpieczne . " sprzęt i osprzęt instalacyjny był o stopniu
3. Powyższa zasada dotyczy: ochrony co najmniej IP44, a urządzenia
" użytkowania sprawnych urządzeń rozdzielcze o stopniu ochrony co
zgodnie z zasadami eksploatacji najmniej IP43
w warunkach normalnych " było preferowane stosowanie
" urządzeń, w których doszło do odbiorników, narzędzi oraz urządzeń
uszkodzenia izolacji podstawowej o II klasie ochronności
w wyniku pojedynczego uszkodzenia. " instalacja i urzÄ…dzenia elektryczne
4. Ochronę w warunkach normalnych były zabezpieczone ochronnym
zapewnia się poprzez ochronę wyłącznikiem różnicowoprądowym
podstawowÄ…, a w warunkach pojedynczego selektywnym, o znamionowym prÄ…dzie
uszkodzenia poprzez ochronę przy różnicowym nie większym niż 500 mA
uszkodzeniu. dla zapewnienia selektywnej współpracy
5. Zagospodarowanie elektroenergetyczne urządzeń zabezpieczających.
terenu budowy i rozbiórki, zapewniające 6. Dokładne wyjaśnienia dotyczące
Rys. 1 Przepływ prądu
skuteczną ochronę przeciwporażeniową podziału na stopnie ochrony zawarte
rażeniowego przez ciało
wymaga, aby: zostały w standardzie szczegółowym
człowieka (ręka-ręka)
" dopuszczalne napięcie dotykowe było  9.8 Rozdzielnice budowlane (RB), przewody
długotrwale ograniczone do wartości zasilające i kable  pkt. D8, D9, D10.
Wersja 1.0
Standard 4.3 1
B. Działanie prądu na organizm ludzki C. Ochrona przeciwporażeniowa
w urządzeniach o napięciu do 1 kV
1. Zjawisko porażenia ma miejsce wówczas,
gdy występuje droga dla prądu rażeniowego 1. Wyróżnia się trzy rodzaje ochron
i istnieje z
ródło napięcia wymuszającego przeciwporażeniowych:
przepływ takiego prądu. " równoczesną ochronę przed dotykiem
2. Skutki rażenia prądem elektrycznym zależą bezpośrednim (ochrona podstawowa)
od : i pośrednim (ochrona dodatkowa)
" rodzaju prądu, a więc czy jest to " ochronę przed dotykiem bezpośrednim
rażenie prądem przemiennym o małej (ochrona podstawowa)
częstotliwości (15 10 Hz), prądem " ochronę przed dotykiem pośrednim
przemiennym o dużej częstotliwości, (ochrona dodatkowa).
krótkotrwałymi jednokierunkowymi 2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma
impulsami prądowymi lub prądem za zadanie zabezpieczać ludzi i zwierzęta
stałym przed zagrożeniami wynikającymi
" wartości napięcia i natężenia prądu z dotknięcia czynnych części urządzeń
wrażeniowego oraz czasu jego elektrycznych  znajdujących się pod
przepływu niebezpiecznym napięciem w czasie
" drogi przepływu prądu przez ciało normalnej pracy tych urządzeń.
człowieka 3. W urządzeniach elektrycznych o napięciu
" stanu psychofi do 1 kV wymagane jest zastosowanie
zycznego porażonego
" temperatury i wilgotności skóry przynajmniej jednego z następujących
" powierzchni styku z przewodnikiem środków ochrony przed dotykiem
" siły docisku przewodnika do naskórka. bezpośrednim (ochrona podstawowa):
3. Działanie pośrednie powstające bez " izolowanie części czynnych  poprzez
przepływu prądu przez organizm ludzki pokrycie izolacją części obwodu
może powodować następujące urazy: elektrycznego, które znajdują się pod
" oparzenie ciała wskutek pożarów napięciem w normalnych warunkach
wywołanych zwarciem elektrycznym pracy
lub spowodowanych dotknięciem do " stosowanie obudów lub ogrodzeń
nagrzanych przedmiotów  obiekty zamontowane na trwałe,
" groz
ne dla życia oparzenie ciała łukiem których usunięcie powinno być możliwe
elektrycznym, a także metalizację przy użyciu narzędzi lub po wyłączeniu
skóry spowodowaną osadzaniem się napięcia z czynnych części znajdujących
roztopionych czÄ…stek metalu siÄ™ wewnÄ…trz nich
" uszkodzenie wzroku wskutek dużej " stosowanie barier i przeszkód 
jaskrawości łuku elektrycznego uniemożliwiających przypadkowe
" uszkodzenie mechaniczne ciała dotknięcie części czynnych,
w wyniku upadku z wysokości lub niechroniących jednak przed
Rys. 2 Przepływ prądu
upuszczenia trzymanego przedmiotu. rozmyślnym działaniem
rażeniowego przez ciało
4. Działanie bezpośrednie  porażenie " umieszczanie części czynnych poza
człowieka (ręka-nogi)
elektryczne wskutek przepływu prądu zasięgiem ręki  chroniących przed
elektrycznego przez ciało ludzkie (tzw. przypadkowym dotknięciem; zakres
prądu rażenia), może wywołać wiele zmian strefy zasięgu ręki to przestrzeń
fizycznych, chemicznych i biologicznych wokół człowieka w promieniu do
w organizmie, a nawet śmierć człowieka 1,25 m w płaszczyz
nie poziomej, do
poprzez działanie na układ nerwowy wysokości 2,5 m nad poziomem podłogi
oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów (stanowiska) i głębokości 1,25 m pod
fizjologicznych. podłogą.
5. Porażenie bezpośrednie może objawiać się: 4. Ochrona przy dotyku pośrednim ma za
" odczuwaniem bólu przy przepływie zadanie ograniczenie skutków porażenia
prądu, kurczami mięśni prądem elektrycznym w razie dotknięcia
" zatrzymaniem oddechu, zburzeniami dostępnych części przewodzących,
krążenia krwi które niespodziewanie znalazły się pod
" zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłów niebezpiecznym napięciem (np. w wyniku
równowagi uszkodzenia).
" utratą przytomności 5. Działanie powyższe powinno być
" migotaniem komór sercowych realizowane poprzez:
(fibrylacja) " uniemożliwienie przepływu prądu przez
" oparzeniami skóry i wewnętrznych ciało człowieka lub zwierzęcia
części ciała, ze zwęgleniem włącznie. " ograniczenie wartości prądu
6. Napięcie dotykowe jest to napięcie między rażeniowego lub czasu jego przepływu.
dwoma punktami nienależącymi do 6. Ochrona przy dotyku pośrednim może być
obwodu elektrycznego, z którymi mogą osiągana przez zastosowanie co najmniej
się zetknąć jednocześnie obie ręce lub ręka jednego z poniższych środków:
i noga człowieka (Rys. 1, 2 i 3). " samoczynnego wyłączania zasilania
7. Napięcie krokowe jest to napięcie między  polega to na utworzeniu pętli
Rys. 3 Przepływ prądu
dwoma punktami na powierzchni ziemi lub zwarciowych poprzez przewody
rażeniowego przez ciało
człowieka (ręka-tułów) stanowiska pracy, odległymi od siebie o 1 m ochronne łączące dostępne części
(jeden krok) (Rys. 4). przewodzÄ…ce z punktem neutralnym
2
lub ziemią oraz zastosowanie urządzeń D. Ochrona przeciwporażeniowa
ochronnych zapewniających wyłączenie w urządzeniach o napięciu powyżej 1 kV
w odpowiednim czasie
" urządzeń II klasy ochronności lub 1. Bezpieczeństwo ludzi przy
o izolacji równoważnej  ma zapobiegać elektroenergetycznych urządzeniach
pojawieniu się niebezpiecznego napięcia wysokich napięć można realizować poprzez:
na częściach przewodzących dostępnych " niedopuszczenie do rażenia człowieka
urządzeń elektrycznych w przypadku prądem elektrycznym
uszkodzenia izolacji podstawowej " ograniczenie prądu wrażeniowego do
" izolowania stanowiska  ma za zadnie wartości niewywołujących groz
nych
zapobiegnięcie równoczesnemu skutków.
dotknięciu części, które mogą mieć 2. Środkami technicznymi ochrony są:
różny potencjał w wyniku uszkodzenia " środki ochrony przed dotykiem
izolacji podstawowej. Stosowane bezpośrednim (ochrona podstawowa)
w pomieszczeniach suchych  dostępne " środki ochrony przy dotyku pośrednim
części przewodzące powinny być (ochrona dodatkowa).
oddalone od siebie nie mniej niż 2 m, 3. Ochronę przed dotykiem bezpośrednim
odległość ta może być zmniejszona do można realizować na jeden z czterech
1,25 m poza strefą zasięgu ręki sposobów:
" nieuziemionych połączeń " umieszczanie poza zasięgiem
wyrównawczych  ma zapobiegać " stosowanie obudów
pojawieniu się niebezpiecznych napięć " stosowanie przegród (ogrodzeń)
dotykowych " stosowanie przeszkód.
" separacji elektrycznej  zasilanie 4. Praktyczne środki ochrony przy dotyku
pojedynczego odbiornika przez pośrednim:
Rys. 4 Przepływ prądu
transformator separacyjny lub " wykonanie uziomu wyrównawczego
rażeniowego przez ciało
przetwornicę; zaleca się, aby  uziom otokowy lub gęste kraty
człowieka (noga-noga)
w obwodzie separowanym iloczyn umieszczone na niewielkiej głębokości
napięcia znamionowego (V) i łącznej pod stanowiskiem
długości przewodów (m) nie przekraczał " pokrycie stanowiska warstwą izolacyjną
100 000 VM i aby łączna długość  dla zwiększenia rezystancji przejścia
przewodów nie przekraczała 500 m. między stopami i ziemią
7. Uzupełnieniem ochrony przed dotykiem " wykonanie stanowiska przewodzącego
bezpośrednim może być zastosowanie  metalowa płyta lub krata połączona
wysoko czułych urządzeń ochronnych z dostępnymi częściami przewodzącymi
różnicowoprądowych  o prądzie " zastosowanie nieprzewodzących
wyzwalającym nie większym niż 30 mA. przegród  odseparowanie człowieka od
8. Urządzenia różnicowoprądowe zwiększają części uziemionych
skuteczność ochrony podstawowej, lecz " zastosowanie wstawek izolacyjnych.
nie mogą być jedynym zastosowanym 5. W elektroenergetycznych liniach
środkiem. napowietrznych WN głównym środkiem
9. W przypadku zastosowania urządzeń ochrony przy dotyku pośrednim jest
ochronnych różnicowoprądowych uziemienie wykonane jako otok lub otoki
każdorazowo przed przystąpieniem do ułożone na niewielkiej głębokości.
pracy należy sprawdzać ich działanie. 6. Kompleksowe system ochrony
10. Wysoko czułe wyłączniki przeciwporażeniowej dla budowy lub
różnicowoprądowe powinny posiadać: rozbiórki zostały zawarte w standardzie
" wszelkie obwody gniazd wtyczkowych szczegółowym 9.8  Rozdzielnice budowlane
o prÄ…dzie znamionowym (RB), przewody zasilajÄ…ce i kable .
nieprzekraczajÄ…cym 20 A, przeznaczone
do użytkowania przez osoby E. Klasy ochronności urządzeń elektrycznych
niewykwalifikowane (postronne)
" wszelkie obwody odbiorcze do zasilania 1. Podawane są dla urządzeń elektrycznych
na wolnym powietrzu urządzeń i elektronicznych prądu przemiennego
przenośnych, o prądzie znamionowym o napięciu międzyprzewodowym
nieprzekraczającym 32 A nieprzekraczającym 440 V i napięciu między
" instalacje użytkowane w warunkach fazą a ziemią nie wyższym niż 250 V.
szczególnego zagrożenia, których 2. Oznaczenie klasą ochronności wskazuje
dotyczą arkusze 700 normy 60364. środki, które zastosowane w instalacji
11. Ochrona uzupełniająca ochronę przy elektrycznej zapewniają wymaganą
uszkodzeniach (ochrona uzupełniająca przy ochronę przeciwporażeniową.
dotyku pośrednim) polega na wykonaniu 3. Urządzenia elektryczne ze względu
miejscowych połączeń wyrównawczych, na zastosowany środek ochrony
których rola sprowadza się do ograniczenia przeciwporażeniowej dzieli się na cztery
do dopuszczalnego poziomu długotrwale klasy ochronności: 0, I, II, III.
utrzymującego się napięcia dotykowego. 4. W urządzeniach klasy ochronności 0
Rys.5 Klasa ochronności 0
ochronę przed porażeniem stanowi
w zasadzie tylko izolacja podstawowa. Brak
jest zacisku ochronnego (Rys. 5).
Wersja 1.0
Standard 4.3 3
5. W urządzeniach klasy ochronności I ochronę porażeń, oporności izolacji przewodów
realizuje się poprzez połączenie przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów należy
PE lub PEN z zaciskami ochronnymi, przez przeprowadzać co najmniej raz na 5 lat.
co następuje: 3. Okresy między kolejnymi badaniami
" szybkie zadziałanie zabezpieczeń należy skracać w przypadkach, w których
przetężeniowych i wyłączenie zasilania w zależności od warunków środowiskowych
lub może wystąpić większe ryzyko eksploatacji
" ograniczenie napięć dotykowych do urządzeń i instalacji elektrycznych.
wartości uznanych za bezpieczne (Rys. 6). 4. Do powyższych przypadków
6. W urządzeniach klasy ochronności II w szczególności należą:
ochrona jest zapewniona przez fabryczne " miejsca pracy lub pomieszczenia,
zastosowanie izolacji podwójnej lub w których występuje ryzyko porażenia
wzmocnionej (Rys. 7, 8). elektrycznego, pożaru lub wybuchu
7. W urządzeniach klasy ochronności spowodowanego wpływem warunków
Rys.6 Klasa ochronności I III ochrona przeciwporażeniowa jest środowiska na eksploatowane
zapewniona przez zasilanie ich bardzo urzÄ…dzenia i instalacje elektryczne
niskim napięciem (SELV lub PELV), " miejsca pracy lub pomieszczenia,
mieszczącym się w zakresie napięcia w których znajdują się instalacje niskiego
bezpiecznego. i wysokiego napięcia
8. Urządzenia każdej klasy ochronności są " obiekty gromadzące publiczność
oznakowane odpowiednim symbolem " tereny budowy
graficznym (Rys. 9). " instalacje bezpieczeństwa
9. Cechy urządzeń o rożnych klasach np. oświetlenia awaryjnego.
ochronności podano w poniższej tabeli 5. Po każdym badaniu okresowym instalacji
(Rys. 10). należy sporządzić protokół.
Klasa Cechy Wymagania szczegółowe Symbol
Zastosowanie
ochronności charakterystyczne ochrony przeciwporażeniowej graficzny
0 Izolacja podstawowa, Åšrodowisko bez uziemionych mas, UrzÄ…dzenia
brak zacisku ochronnego zastosowanie izolowania stanowiska, elektryczne
zasilanie przez transformator w metalowej

separacyjny tylko jednego urzÄ…dzenia obudowie bez zacisku
ochronnego
I Izolacja podstawowa, Przyłączenie części przywodzących Urządzenia
zacisk ochronny dostępnych do przewodu elektryczne
ochronnego, zapewniajÄ…ce: w metalowej
- samoczynne wyłączenie zasilania obudowie wyposażone
- obniżenie napięcia dotykowego w zacisk ochronny
do napięcia bezpiecznego
W niekorzystnych warunkach
środowiskowych zastosowanie:
- ochronnych połączeń
wyrównawczych dodatkowych
lub
- ochrony uzupełniającej (wyłącznik
różnicowoprądowy o I"n d" 30 mA)
II Izolacja podstawowa lub Stosowanie we wszystkich Oznakowane
izolacja wzmocniona, warunkach, o ile szczegółowe symbolem Klasy
brak zacisku ochronnego postanowienia dotyczące określonych II urządzenia,
miejsc i pomieszczeń nie stanowią elektronarzędzia,
inaczej sprzęt gospodarstwa
domowego
III Bardzo niskie napięcie Stosowanie we wszystkich Urządzenia
znamionowe, zasilanie warunkach elektryczne zasilane
z obwodu SELV lub PELV, bardzo niskim
brak zacisku ochronnego napięciem z obwodów
(może być PELV) SELV lub PELV
Rys. 10
F. Pomiary ochronne 6. Dokumentacja powinna zawierać szczegóły
dotyczące sprawdzanych części instalacji,
1. Częstość okresowego sprawdzania opis oględzin  łącznie z wadami i usterkami
instalacji należy ustalać uwzględniając oraz wyniki prób.
jej rodzaj, wyposażenie, zastosowanie, 7. Zgodnie z postanowieniem polskiej normy
działanie, częstość i jakość konserwacji protokół z badań odbiorczych lub okresowych
oraz wpływy zewnętrzne, jeśli jest na nie powinien zawierać informacje, które pozwolą
narażona. powtórzyć badania oraz wyniki badań,
2. Badanie instalacji elektrycznej wypływające z nich wnioski, a także dane
Rys. 7 Klasa ochronności II
i piorunochronnej w zakresie stanu identyfikacyjne osób, które badania wykonały.
sprawności połączeń, osprzętu, 8. Główne informacje protokołu powinny
zabezpieczeń i środków ochrony od dotyczyć:
4
" rodzaju i zakresu badań wykonywać wyłącznie osoby posiadające
" lokalizacji obiektu, oznaczenia instalacji wymagane świadectwa kwalifikacyjne,
lub jej części (urządzenia), którą badano nabywane w trybie obowiązujących
" zakresu wykonanych oględzin przepisów. Zostało to opisane w standardzie
" oceny wyników oględzin szczegółowym 4.2  Polecenia na prace,
" zastosowanych metod i przyrządów kwalifikacje, uprawnienia .
pomiarowych 10. Kopie zapisu pomiarów skuteczności
" zastosowanych kryteriów oceny zabezpieczenia przed porażeniem prądem
wyników pomiarów elektrycznym powinny znajdować się
" sposobu wykonania obliczeń u kierownika budowy.
niezbędnych do otrzymania wyników 11. Okresowa kontrola stanu stacjonarnych
pomiarów wartości końcowych, urządzeń elektrycznych pod względem
służących do porównania z wartościami bezpieczeństwa powinna odbywać się co
dopuszczalnymi najmniej raz w miesiÄ…cu.
" wyników pomiarów (najczęściej 12. Kontrola stanu i odporności izolacji
zestawionych w tabeli) stacjonarnych urządzeń elektrycznych
" oceny wyników pomiarów powinna odbywać się co najmniej dwa razy
" wniosków wypływających z oceny w roku, a także:
wyników pomiarów, oględzin i prób " przed uruchomieniem urządzenia
" daty i warunków wykonywanych po dokonaniu zmian i napraw części
pomiarów elektrycznych i mechanicznych
Rys. 8 Legenda
" daty następnych badan okresowych " przed uruchomieniem urządzenia, które
" danych osobowych i danych było nieczynne przez ponad miesiąc
identyfikacyjnych uprawnień osób " przed uruchomieniem urządzenia po
wykonujących pomiary, oględziny, jego przemieszczeniu.
ocenę i formułujących wnioski wraz 13. Okresy między kolejnymi przeglądami dla
z podpisami tych osób. różnego rodzaju pomieszczeń określono
9. Pomiary, oględziny i próby mogą w poniższej tabeli (Rys. 11):
Okres pomiędzy kolejnymi sprawdzeniami
Rodzaj pomieszczenia
Skuteczność ochrony Rezystancja izolacji instalacji
przeciwporażeniowej [nie rzadziej niż:]
[nie rzadziej niż:]
1. o wyziewach żrących co 1 rok co 1 rok
2. zagrożone wybuchem co 1 rok co 1 rok
3. na otwartej przestrzeni co 1 rok co 5 lat
4. wilgotne i bardzo wilgotne co 1 rok co 5 lat
(o wilgotności wzgl. 75-100%)
5. gorÄ…ce o temp. pow. ponad 35° C co 5 lat co 5 lat
6. zagrożone pożarem
7. stwarzające zagrożenie dla ludzi co 5 lat co 1 rok
(ZL I, ZL II i ZL III) co 5 lat co 1 rok
8. zapylone
9. pozostałe niewymienione co 5 lat co 5 lat
co 5 lat co 5 lat
Rys.9 Klasa ochronności
Rys. 11
Wersja 1.0
Standard 4.3 5