3. Ochrona przed porażeniem elektycznym
3.1 Podstawowa zasada ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym
Podstawowa zasada ochrony przed porażeniem elektrycznym sformułowana w Polskiej Normie
PN-EN 61140 :2005 Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym - Wspólne aspekty instalacji i
urządzeń, brzmi następująco:
"Części czynne niebezpieczne nie powinny być dostępne
a części przewodzące dostępne nie powinny być niebezpieczne"
- w warunkach normalnych (dla urządzeń sprawnych, użytkowanych zgodnie z zasadami
o eksploatacji), a także
- w przypadku pojedynczego uszkodzenia (np. w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej
(zwarcie L-PE)
Ochrona w warunkach normalnych jest zapewniona ochroną podstawową, a ochrona w warunkach
pojedynczego uszkodzenia jest zapewniona ochroną przy uszkodzeniu.
System ochrony przeciwporażeniowej dzieli się na trzy stopnie ochrony:
1. ochrona przeciwporażeniowa podstawowa,
2. ochrona przeciwporażeniowa dodatkowa (ochrona przy uszkodzeniu),
3. ochrona przeciwporażeniowa uzupełniająca.
Zagrożeń występujących przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych nie zawsze można
uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich występowania. Przyczyną ok. 70%
wypadków porażenia lub poparzenia prądem elektrycznym jest niewłaściwe postępowanie człowieka,
wynikające najczęściej z braku umiejętności lub lekkomyślności.
Bezpieczeństwo osób przebywających w pobliżu urządzeń elektrycznych lub obsługujących te
urządzenia zapewnia zastosowanie różnych środków ochrony. Środki te powinny tworzyć  system
ochrony przeciwporażeniowej , przez który należy rozumieć system współpracujących i
skoordynowanych ze sobą środków ochrony oraz środków uzupełniających.
Wszystkie środki ochrony powinny być tak projektowane i konstruowane, aby były skuteczne przez
cały okres spodziewanego użytkowania instalacji, sieci lub urządzenia zgodnie z przeznaczeniem i
przy właściwej konserwacji.
Zasady dostępności dla osób postronnych mogą różnić się od zasad dla osób wykwalifikowanych
lub poinstruowanych i mogą być także różne dla różnych wyrobów i lokalizacji.
Wymagania podstawowe
Zgodnie z PN-HD 60364-4-41:2009 każdy środek ochrony powinien składac się z:
- odpowiedniej kombinacji niezależnych środków: do ochrony podstawowej i do ochrony przy uszkodzeniu
lub
- środka ochrony wzmocnionej, zabezpieczajacego zarówno ochrone podstawową, jak i ochrone przy
uszkodzeniu.
Ochrona uzupełniajaca jest uznana za część środka ochrony przeznaczonego do stosowania w specjalnych
instalacji lub lokalizacji, dla których wymagania są określone w Części 7 HD 60364.
3.2 Ochrona przeciwporażeniowa podstawowa
Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezpośrednim) zapewnia ochronę przed
porażeniem elektrycznych w warunkach braku uszkodzenia (w warunkach normalnych),
Ochrona podstawowa powinna składać się z jednego lub większej liczby środków, które w
warunkach normalnych zapobiegają skutecznie dotykowi niebezpiecznych części czynnych.
Ochrona podstawowa polega na zastosowaniu jednego z następujących środków:
1) Izolacja podstawowa części czynnych
Stała izolacja podstawowa, zapobiegająca dotykowi niebezpiecznych części czynnych, powinna
być wykonana z materiału izolacyjnego stałego, którego można usunąć tylko przez zniszczenie.
Izolacja podstawowa powinna być odporna na wilgoć, ciepło, drgania, zapylenie, na jakie może
być narażona w warunkach eksploatacji. Izolacja podstawowa wykonana z takich materiałów jak:
farby, lakiery, emalie, materiały włókniste, nie są uznawane za izolację podstawową, odpowiednią do
ochrony przed porażeniem elektrycznym.
2) Przegrody lub obudowy
Przegrody lub obudowy powinny zapewniać dla znajdujących się wewnątrz części czynnych
stopień ochrony co najmniej IP2X lub nie niższy niż IPXXB według IEC 60529, chroniące przed
dotknięciem palcem do części czynnych. Przegrody i obudowy powinny być trwale zamocowane, a
usunięcie ich powinno być możliwe jedynie przy użyciu narzędzi lub po wyłączeniu napięcia z części
czynnych znajdujących się wewnątrz nich.
3) Przeszkody i umieszczenie poza zasięgiem
Te środki ochrony zapewniają tylko ochronę podstawową (ochrone przed dotykiem
bezpośrednim). Mają one zastosowanie w instalacjach, z lub bez ochrony przy uszkodzeniu (ochrona
przy dotyku pośrednim) jest zastosowana lub nie, które są sterowane lub nadzorowane przez osoby
wykwalifikowane lub poinstruowane.
Przeszkody
Przeszkody mają za zadanie uniemożliwienie przypadkowemu dotknięciu części czynnych,
natomiast nie chronią przed zamierzonym dotykiem spowodowanym rozmyślnym działaniem.
Przeszkody powinny uniemożliwić niezamierzone zbliżenie ciała i niezamierzone dotknięcie części
czynnych w trakcie normalnej obsługi urzadzeń czynnych.
Przeszkody mogą być usuwane bez użycia klucza lub narzędzia, jednak muszą być
zabezpieczone przed niezamierzonym usunięciem. Zwykle stosowane są w pomieszczeniach ruchu
elektrycznego.
Umieszczenie poza zasięgiem
Umieszczenie poza zasięgiem ręki powinno zapobiegać:
 - niezamierzonemu jednoczesnemu dotknięciu części czynnych, między którymi może
wystąpić niebezpieczne napięcie,
- przed przypadkowym dotknięciem ze stanowisk pracy, a nie przed rozmyślnym działaniem.
W przypadku instalacji niskiego napięcia części, które są od siebie oddalone więcej niż 2,5 m,
uważa się, iż nie są one równocześnie dostępne. Jeżeli dostęp mają wyłącznie osoby
wykwalifikowane lub poinstruowane, to mogą być określone mniejsze odstępy.
Jeżeli podczas wykonywania prac przy użyciu długich przewodzących przedmiotów trzymanych w
ręku (narzędzie, drabina), odległość ta może być zmniejszona, to granice zasięgu ręki należy
zwiększyć o długość tych przedmiotów.
3.3 Ochrona przeciwporażeniowa
System ochrony przeciwporażeniowej przewiduje ochronę urządzenia w przypadku pojedynczego
uszkodzenia np. w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej (zwarcie L-PE). Stosuje się w tym
przypadku środek ochrony: ochrona przy uszkodzeniu (ochrona przy dotyku pośrednim)
Zgodnie z normą PN-HD 60364-4-41:2009 do ochrony przy uszkodzeniu należy stosować,
niezależnie od środków ochrony podstawowej, jeden lub więcej środków ochrony przy uszkodzeniu, z
uwzględnieniem uwarunkowań zależnych od wpływów zewnetrznych:
Ochrona przy uszkodzeniu powinna polegać na zastosowaniu następujących środków
dopuszczonych do powszechnego stosowania:
1) samoczynne wyłączenie zasilania,
2) izolacja podwójna lub wzmocniona,
3) separacja elektryczna,dla zasilania jednego odbiornika,
6) bardzo niskie napięcie SELV lub PELV.
Środki ochrony, w których dla ochrony podstawowej przewidziano przeszkody lub umieszczenie
poza zasięgiem ręki, mogą być stosowane jedynie w instalacjach dostępnych dla osób
wykwalifikowanych lub poinstruowanych, lub pozostających pod ich nadzorem.
Norma PN-HD 60364-4-41:2009 dopuszcza do stosowania w ograniczonym zakresie następujące
środki ochrony:
1) środowisko nieprzewodzące (izolowanie stanowiska),
2) nieuziemione połączenia wyrównawcze,
3) separacja elektryczna dla zasilania więcej niż jednego odbiornika.
W warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem, jeżeli środki ochrony przeciwporażeniowej
nie mogą być skuteczne, powinny być zastosowane, odpowiednio dobrane - środki ochrony
uzupełniającej, które wraz ze środkami podstawowymi, zapewnią wymagany stopień bezpieczeństwa
przed porażeniem elektrycznym.
3.4 Ochrona przeciwporażeniowa uzupełniająca
1) Ochrona uzupełniająca ochronę podstawową (ochrona uzupełniająca przed dotykiem
bezpośrednim) polega na zainstalowaniu w obwodzie chronionym wyłącznika różnicowoprądowego
wysokoczułego o prądzie wyzwalającym I"n nie większym od 30 mA.
Według normy PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia -- Część 4-41:
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa -- Ochrona przed porażeniem elektrycznym, w wyłączniki
różnicowoprądowe wysokoczułe, dla celów ochrony przeciwporażeniowej uzupełniającej, powinny być
wyposażone:
a) wszelkie obwody gniazd wtyczkowych o prądzie znamionowym nie przekraczającym 20 A
przeznaczone do użytkowania przez osoby niewykwalifikowane (osoby postronne),
b) wszelkie obwody odbiorcze do zasilania na wolnym powietrzu urządzeń przenośnych o prądzie
znamionowym nie przekraczającym 32 A.
c) instalacje użytkowane w warunkach szczególnego zagrożenia, których dotyczą arkusze 700
normy 60364.
2) Ochrona uzupełniająca przy uszkodzeniu (ochrona uzupełniająca przy dotykiem pośrednim)
polega na wykonaniu połączeń wyrównawczych miejscowych. Ich rola polega na ograniczeniu
długotrwale utrzymującego się napięcia dotykowego do poziomu dopuszczalnego.