Ochrona przed polami elektromagnetycznymi
Komentarz do ustawy Prawo ochrony środowiska
Podkreślenia wymaga przede wszystkim zmiana aparatury pojęciowej, bowiem
dotychczasowe przepisy, obowiązujące od 1980 r., posługiwały się pojęciem ochrony przed
promieniowaniem, teoretycznie odnosząc się do wszystkich jego rodzajów. Promieniowanie
oznacza strumień cząstek emitowanych przez układ materialny. Spośród wielu różnych
możliwych podziałów dla potrzeb ustalenia zakresu regulacji prawnej najważniejsze
znaczenie ma podział na promieniowanie jonizujące i niejonizujące. Promieniowanie
jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne o małej długości fal (a jednocześnie dużej
częstotliwości) oraz promieniowanie alfa i beta. Najogólniej rzecz biorąc, jego z
ródłem są
urządzenia wykorzystujące substancje promieniotwórcze i aparaty rentgenowskie.
Promieniowanie niejonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne o większej długości
fal. Jego z
ródłem mogą być przede wszystkim urządzenia wykorzystujące ultrafiolet,
radiolokacyjne i radiokomunikacyjne oraz popularne kuchenki mikrofalowe.
Promieniowaniem niejonizującym jest również, na co nie zwraca się często uwagi,
promieniowanie termiczne i światło.
Na skutek uchwalenia w 1986 r. nieobowiązującej już ustawy Prawo atomowe, która
stanowiła lex specialis (a więc miała pierwszeństwo jako regulacja szczególna dotycząca
promieniowania jonizującego), w praktyce przepisy ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska miały od tej chwili jedynie zastosowanie do elektromagnetycznego
promieniowania niejonizującego [zob. Jerzy Sommer (red.), Ustawa o ochronie i
kształtowaniu środowiska. Komentarz., Wrocław 1999].
Nowe ujęcie w komentowanej ustawie polega na wprowadzeniu pojęcia pola
elektromagnetycznego, którym jest, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 18, każde pole
elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od O Hz do 300 GHz.
Tym samym ustawodawca ogranicza to pojęcie (i zakres ochrony) expressis verbis do z
ródeł
promieniowania niejonizującego, z wyłączeniem światła i promieniowania termicznego
Promieniowanie w rozumieniu ustawy może być jednocześnie emisją [zob. art. 3 pkt. 4] oraz
zanieczyszczeniem [zob. art. 3 pkt 49]. W nowym ujęciu zakres regulowanej problematyki
jest przy tym szerszy: obejmuje w istocie- oprócz zapobiegania emisji- również osiąganie
odpowiedniego stanu jakości środowiska. Odpowiada to jednocześnie podziałowi
1
regulowanej materii pomiędzy tytułem II:  Ochrona zasobów środowiska oraz tytułem III:
 Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom .
W komentowanym dziale VI tytułu II:  Ochrona przed polami elektromagnetycznymi
uregulowano zagadnienia związane z ochroną obszarową z wyłączeniem zagadnień
związanych z zagospodarowaniem przestrzennym oraz kontrolą procesu inwestycyjnego
(lokalizacja i budowa obiektów budowlanych), co jest przedmiotem regulacji działu VII
tytułu I:  Ochrona środowiska w zagospodarowaniu przestrzennym i przy realizacji
inwestycji . Zastosowanie znajdą tu również przepisy działu VI tytułu I  Postępowanie w
sprawie oceny oddziaływania na środowisko , rozdziału 3 działu IX tytułu II:  Obszary
ograniczonego użytkowania oraz przepisy odrębne ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym oraz ustawy Prawo budowlane, a zwłaszcza jego art. 5, gdzie mowa o
konieczności zapewnienia ochrony środowiska, ochrony zdrowia i życia ludzi i ochronie
uzasadnionych interesów osób trzecich (w tym przed promieniowaniem) oraz liczne akty
wykonawcze dotyczące warunków technicznych, jakim odpowiadać mają rozmaite obiekty
budowlane, wydane na postawie upoważnienia z art. 7 i art. 11 Prawa budowlanego. W
zakresie budownictwa obowiązują ponadto Polskie Normy. Mają one także zastosowanie przy
pomiarach. Podstawę regulacji stanowi tu ustawa o normalizacji. Ponadto kwestie związane z
ochroną pracowników przed promieniowaniem regulują przepisy BHP (przede wszystkim
dotyczy to rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społeczlnej z 29 listopada 2002 r. w
sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy - Dz. U. Nr 217 poz. 1833.
Odrębną, aczkolwiek uzupełniającą regulację stanowią przepisy tytułu III:  Przeciwdziałanie
zanieczyszczeniom , w których uregulowano zagadnienia związane z emisją z urządzeń,
instalacji oraz produktów (dział II). Ponadto odrębnie uregulowano zagadnienia związane z
pozwoleniami na emisje (dział IV:  Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji
lub energii , zwłaszcza zaś jego rozdział 7:  Pozwolenie na emitowanie pól
elektromagnetycznych ). Ponadto dla obrazu całości problematyki należy wspomnieć o
przepisach karnych (przestępstwa i wykroczenia), uregulowanych zarówno w komentowanej
ustawie jak i w k.k.
W zakresie regulacji zagadnień promieniowania jonizującego wzmiankowana już ustawa z
1986 r. Prawo atomowe została w dniu 1 stycznia 2002 r. zastąpiona nową ustawą z 29
listopada 2000 r. Prawo atomowe (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 161 poz. 1689).
W dziedzinie ochrony środowiska przed promieniowaniem mieliśmy również do czynienia z
obowiązywaniem ustawy specjalnej z dn. 14 grudnia 1994 r. o Radiofonicznym Ośrodku
2
Nadawczym w Konstantynowie (Dz. U. z 1995 r. Nr 2 poz. 4). Dotyczyła ona jednak tylko
wskazanego obiektu - odnotować tu można było znaczną modyfikację podstawowych
rozwiązań w zakresie ochrony środowiska tak przed promieniowaniem, jak i innymi
zagrożeniami (dotyczy to np. stref ochronnych czy też zasad usuwania drzew). Ustawa została
uchylona z mocą od 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. Nr 62 poz. 553).
Kończąc ogólną prezentację przepisów, można wspomnieć, że na poziomie Unii Europejskiej
nie przewiduje się na razie wprowadzania wspólnej strategii zmian technologicznych i
organizacyjnych w dziedzinie redukcji ryzyka powodowanego przez promieniowanie
niejonizujące. Zagadnienia te są natomiast przedmiotem zaleceń Światowej Organizacji
Zdrowia (WHO). Problematyka promieniowania elektromagnetycznego jest jednakże w UE
przedmiotem regulacji z zakresu normalizacji (dyrektywa 89/336/EWG w sprawie
ujednolicenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących kompatybilności
elektromagnetycznej). W dziedzinie bezpieczeństwa nuklearnego obowiązuje natomiast w
Unii Europejskiej szereg aktów prawnych, z których za najważniejszy można uznać obecnie
dyrektywę 96/29/WE w sprawie ustanowienia podstawowych standardów bezpieczeństwa dla
ochrony zdrowia pracowników i społeczeństwa przed zagrożeniem powodowanym
promieniowaniem jonizującym [zob. Jan Jerzmański w: Jerzy Jendrośka, Jan Jerzmański
(red.), Prawo ochrony środowiska dla praktyków, wyd. Verlag Dashoefer, Warszawa,
wydawnictwo ciągłe, aktualizacja z 1999, część 8.2].
Autor: Jan Jerzmański
1. Art. 124 kończy grupę przepisów regulujących ochronę środowiska przed polami
elektromagnetycznymi. Jest on także konsekwencją rozwiązań przyjętych w art. 123,
dotyczących obowiązku dokonywania okresowych pomiarów przez wojewódzkiego
inspektora ochrony środowiska i włączenia pomiarów i ich ocen do państwowego
monitoringu środowiska.
2. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska ma obowiązek prowadzenia i aktualizowania,
nie rzadziej niż raz do roku, rejestru, który będzie zawierał informację o terenach, na których
zostało stwierdzone przekroczenie dopuszczalnego poziomu pól elektromagnetycznych
w środowisku. Rejestr ten powinien w szczególności określać tereny, które są przeznaczone
pod zabudowę oraz tereny, które są dostępne dla ludności.
3
Wskazanie terenów pod zabudowę i miejsc przeznaczonych dla ludności, jako te, które
powinny być szczególnie wnikliwie opisane w rejestrze, jest uzasadnione z dwóch powodów.
Po pierwsze, pomiary pól elektromagnetycznych i ich ocena odbywają się w ramach
państwowego monitoringu środowiska. W konsekwencji informacje z monitoringu podlegają
ujawnieniu i udostępnieniu, jako informacje o środowisku i jego stanie. Z kolei dla osób
chcących takie informacje uzyskać największe znaczenie mają właśnie te, które dotyczą,
ogólnie rzecz ujmując, miejsc bytowania człowieka. Po drugie, ochrona życia i zdrowia
człowieka jest przecież przedmiotem szczególnej troski prawa ochrony środowiska. W tym
przypadku wyraz
nie widać, jakie skutki w systemie polskiego prawa wywołuje
wstrzemięz
liwość ustawodawcy konstytucyjnego w jasnym i bezpośrednim sformułowaniu
konstytucyjnego prawa jednostki do życia w sprzyjającym środowisku. Sformułowanie
bowiem takiego prawa pozwoliłoby poddawać ochronie także takie sytuacje, które nie są
wprost uregulowane w przepisach prawa (np. wspomniany już hałas lub ochrona przed
zapachami), a które są uciążliwe dla życia i zdrowia człowieka. Gdyby takie prawo było
uregulowane w Konstytucji RP, to nie tylko omawiana regulacja miałaby wyraz
ne oparcie w
regulacji konstytucyjnej, ale także nie wymagałaby odrębnych, szczegółowych uregulowań.
Prowadzenie rejestru jest także uzasadnione prewencyjną rolą prawa w ochronie środowiska.
Mając bowiem zgromadzone informacje, które są jednocześnie aktualizowane, wojewódzki
inspektor ochrony środowiska oraz inne organy administracji publicznej mogą podejmować
działania zapobiegawcze.
Autor: Zbigniew Bukowski
Art. 121
1. Pojęcie pola elektromagnetycznego zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 18. Celem
nadrzędnym jest tu osiągnięcie najlepszego stanu środowiska, czemu służyć mają wszystkie
przepisy, mogące mieć tu zastosowanie [zob. wyżej uwagi wprowadzające do działu V].
Wskazuje na to również art. 82, który stanowi lex generalis, określając zasady ochrony
wszystkich zasobów środowiska przed wszystkimi zagrożeniami.
2. Dla oceny stanu środowiska w kontekście ochrony przed polami elektromagnetycznymi
ważne są wszystkie z
ródła promieniowania. Podstawą oceny są dopuszczalne poziomy pól
4
elektromagnetycznych, które określa się w drodze aktu powszechnie obowiązującego
(rozporządzenie z art. 122).
3. Z pojęciem dopuszczalnego poziomu pola elektromagnetycznego wiąże się wyznaczenie
zadań w zakresie ochrony środowiska przed ich promieniowaniem. Jest to utrzymanie
poziomu, gdy nie przekracza on wartości dopuszczalnych, oraz zmniejszanie poziomu, gdy
nie jest on dotrzymany. Użycie przez ustawodawcę słów:  co najmniej wskazuje, że
czynności zmierzające do osiągnięcia najlepszego stanu środowiska mogą prowadzić do
dalszego ograniczania poziomu promieniowania. Ich realizacja nie może jednakże naruszać
obowiązujących norm, w tym zasady zrównoważonego rozwoju, oraz zasad związanych z
wolnością gospodarowania czy ochroną własności.
4. Przepis jest skierowany erga omnes - do wszystkich podmiotów korzystających ze
środowiska (art. 3 pkt 20) oraz organów administracji publicznej.
Autor: Jan Jerzmański
1. Pole elektromagnetyczne, ze względu na dużą przenikliwość promieniowań je
wytwarzających, może być przyczyną różnych zakłóceń w funkcjonowaniu żywych
organizmów, w tym ludzi i związanego z tym złego samopoczucia lub pogorszenia stanu
zdrowia. Wskazują na to, jak wynika z publikowanych relacji, doświadczenia związane z
pobytem ludzi w zasięgu pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez linie wysokiego
napięcia, niektóre urządzenia radiostacji, stacje radarowe itp.
Z uznaniem zatem należy przyjąć zasadę ochrony przed oddziaływaniem pól
elektromagnetycznych, wprowadzoną prawem ochrony środowiska, jako jedną z zasad
ochrony środowiska.
2. Na podstawie art. 121 został wprowadzony obowiązek zapewnienia jak najlepszego stanu
środowiska zagrożonego polami elektromagnetycznymi. Uzyskanie tego powinno następować
poprzez utrzymanie poziomów omawianych pól poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach. Ponieważ mogą już istnieć na niektórych obszarach wysokie
poziomy pól elektromagnetycznych - w art. 121 uznano potrzebę zmniejszenia tych wysokich
poziomów co najmniej do wysokości poziomów dopuszczalnych.
Autor: Edward Radziszewski
1. Jak już wspomniano w rozważaniach dotyczących ochrony przed hałasem, ochrona
zasobów środowiska może następować w taki sposób, że albo chroni się określony element
5
środowiska, z uwzględnieniem wymogów wynikających z zasady kompleksowości, albo
chroni się te elementy przed negatywnym oddziaływaniem na nie przez jakiś czynnik. W
przypadku art. 121 i n. elementy środowiska są chronione przed konkretnym czynnikiem,
jakim są pola elektromagnetyczne. Definicję legalną pola elektromagnetycznego zawiera art.
3 pkt 18.
2. Ochrona zasobów środowiska odbywa się w dwojakiego rodzaju sposób, który występuje
także m.in. przy ochronie wód, powierzchni ziemi, ochronie przed hałasem. Po pierwsze,
ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na utrzymywaniu tych pól poniżej lub co
najmniej na poziomie ustalonym w przepisach. Po drugie, ochrona ta polega na zmniejszaniu
poziomów pól elektromagnetycznych i doprowadzeniu ich co najmniej do poziomu
ustalonego w przepisach prawa. Oczywiście ten drugi sposób ma zastosowanie tylko wtedy,
gdy poziom pól elektromagnetycznych został przekroczony.
3. Uregulowania zawarte w art. 121 mają charakter ogólny. Ustawodawca bowiem przyjmuje,
tak jak przy elementach środowiska i innych czynnikach oddziałujących na nie, że szczegóły
będą określały przepisy szczególne. Charakter komentowanego przepisu, jako normy ogólnej,
niemogącej stanowić samodzielnej podstawy nakładania obowiązków na podmioty, był
przedmiotem analizy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który w
uzasadnieniu wyroku z 5 paz
dziernika 2005 r., IV SA/Wa 963/2005, stwierdził, że:  Przepis art.
121 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2006 r. Nr 129, poz. 902) nie może
stanowić samodzielnej podstawy dla organów Inspekcji Sanitarnej do nakładania obowiązków na operatorów
sieci komórkowej, gdy brak jest szczególnej normy materialnej upoważniającej je do orzekania w tym zakresie.
Możliwości orzekania dla organów Inspekcji, w drodze decyzji administracyjnej, określa m.in. art. 27 ustawy z
dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851), który umożliwia
nałożenie obowiązków w celu usunięcia naruszeń wymagań higienicznych i sanitarnych lub zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi, nie zaś w celu egzekwowania wymagań wynikających z art. 121 ustawy - Prawo ochrony
środowiska (LEX nr 215439).
Pogląd taki zawarty jest także w wyroku Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego w
Warszawie z 5 paz
dziernika 2005 r., IV SA/Wa 1360/2005. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
ten stwierdził, że:  1. Art. 27 ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie może stanowić podstawy
do nałożenia w drodze decyzji obowiązku przedłożenia wyników przeprowadzonych pomiarów. 2. Przepis art.
121 ustawy - Prawo ochrony środowiska nie może stanowić samodzielnej podstawy dla organów Inspekcji
Sanitarnej do nakładania obowiązków na operatorów sieci komórkowej, gdy brak jest szczególnej normy
materialnej upoważniającej je do orzekania w tym zakresie. Możliwości orzekania dla organów Inspekcji, w
drodze decyzji administracyjnej, określa m.in. art. 27 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, który
umożliwia nałożenie obowiązków w celu usunięcia naruszeń wymagań higienicznych i sanitarnych lub
6
zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, nie zaś w celu egzekwowania wymagań wynikających z art. 121 ustawy -
Prawo ochrony środowiska (LEX nr 191384).
Autor: Zbigniew Bukowski
Art. 122
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepisy rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Leśnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony
przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów
promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy
wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676), które
utraciło moc w związku z art. 2 pkt 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o
wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085) z dniem 1 lipca 2003 r.
1. Rozporządzenie to nie zostało jeszcze wydane. Jest jednak przesądzone, że określać (i
jednocześnie różnicować) będzie ono dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla
dwu rodzajów terenów:
- przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową,
- dostępnych dla ludności.
Tym samym ustawodawca experessis verbis ograniczył możliwość wprowadzania
dopuszczalnych norm promieniowania tylko do tych terenów. Przepisy wykonawcze do
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. respektowały również te zasadę, choć
bez wyraz
nego umocowania [zob. niżej pkt. 3].
Teren może być przeznaczony pod zabudowę mieszkaniowa bądz
w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego, bądz
w decyzji o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu - zgodnie z regulacją ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
Przyjąć tu trzeba również, że w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego (kiedy nie jest on obowiązkowy) chodzi tu również o tereny faktycznie w ten
sposób zabudowane (z wykluczeniem jednak samowoli budowlanej).
Teren dostępny dla ludności to każdy teren z wyjątkiem:
7
- obszarów na które wstęp jest zabroniony na mocy przepisów szczególnych, np. poprzez
ustanowienie takiego zakazu w uchwale rady powiatu (lub rozporządzeniu wojewody)
tworzącej obszar ograniczonego użytkowania [zob. komentarz do art. 135],
- obszarów, na które wstęp został uniemożliwiony poprzez odpowiednie działania podmiotu
posiadającego tytuł prawny (np. właściciela); w szczególności może to być przedmiotem
decyzji administracyjnej, a mianowicie pozwolenia na emitowanie pola
elektromagnetycznego, o ile jest ono wymagane [zob. komentarz do art. 236].
2. Oprócz dopuszczalnych poziomów promieniowania i ich wartości odniesienia (ust. 2 pkt 2 i
3) rozporządzenie ma również określić metody pomiarów (sposoby sprawdzania dotrzymania
poziomów - ust. 3). Powstaje pytanie, czy będą to tzw. metodyki referencyjne pomiarów.
Pojęcia te zostały zdefiniowane w słowiczku ustawowym: metodyka referencyjna w art. 3 pkt
9; pomiar w art. 3 pkt 21. W komentowanym przepisie termin  metodyka referencyjna nie
pojawia się. Ponieważ jednak mamy tu do czynienia z  określoną na podstawie ustawy
metodą pomiarów lub badań , trzeba przyjąć, że postanowienia art. 12 znajdują tu również
zastosowanie (obowiązek stosowania metodyki referencyjnej).
3. Do czasu wydania nowego rozporządzenia (ale nie dłużej niż do 30 czerwca 2003 r.) na
mocy art. 4 ust. 1 ustawy wprowadzającej zachowuje moc rozporządzenie MOŚZNiL z dn.
11. 08. 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym
dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować
w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych
promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676). Jego postanowienia nie są sprzeczne z
komentowaną ustawą.
Autor: Jan Jerzmański
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepisy rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Leśnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony
przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów
promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy
wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676), które
utraciło moc w związku z art. 2 pkt 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o
wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085) z dniem 1 lipca 2003 r.
8
1. Rozporządzenie to nie zostało jeszcze wydane. Jest jednak przesądzone, że określać (i
jednocześnie różnicować) będzie ono dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla
dwu rodzajów terenów:
- przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową,
- dostępnych dla ludności.
Tym samym ustawodawca experessis verbis ograniczył możliwość wprowadzania
dopuszczalnych norm promieniowania tylko do tych terenów. Przepisy wykonawcze do
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. respektowały również te zasadę, choć
bez wyraz
nego umocowania [zob. niżej pkt. 3].
Teren może być przeznaczony pod zabudowę mieszkaniowa bądz
w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego, bądz
w decyzji o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu - zgodnie z regulacją ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
Przyjąć tu trzeba również, że w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego (kiedy nie jest on obowiązkowy) chodzi tu również o tereny faktycznie w ten
sposób zabudowane (z wykluczeniem jednak samowoli budowlanej).
Teren dostępny dla ludności to każdy teren z wyjątkiem:
- obszarów na które wstęp jest zabroniony na mocy przepisów szczególnych, np. poprzez
ustanowienie takiego zakazu w uchwale rady powiatu (lub rozporządzeniu wojewody)
tworzącej obszar ograniczonego użytkowania [zob. komentarz do art. 135],
- obszarów, na które wstęp został uniemożliwiony poprzez odpowiednie działania podmiotu
posiadającego tytuł prawny (np. właściciela); w szczególności może to być przedmiotem
decyzji administracyjnej, a mianowicie pozwolenia na emitowanie pola
elektromagnetycznego, o ile jest ono wymagane [zob. komentarz do art. 236].
2. Oprócz dopuszczalnych poziomów promieniowania i ich wartości odniesienia (ust. 2 pkt 2 i
3) rozporządzenie ma również określić metody pomiarów (sposoby sprawdzania dotrzymania
poziomów - ust. 3). Powstaje pytanie, czy będą to tzw. metodyki referencyjne pomiarów.
Pojęcia te zostały zdefiniowane w słowiczku ustawowym: metodyka referencyjna w art. 3 pkt
9; pomiar w art. 3 pkt 21. W komentowanym przepisie termin  metodyka referencyjna nie
pojawia się. Ponieważ jednak mamy tu do czynienia z  określoną na podstawie ustawy
metodą pomiarów lub badań , trzeba przyjąć, że postanowienia art. 12 znajdują tu również
zastosowanie (obowiązek stosowania metodyki referencyjnej).
3. Do czasu wydania nowego rozporządzenia (ale nie dłużej niż do 30 czerwca 2003 r.) na
mocy art. 4 ust. 1 ustawy wprowadzającej zachowuje moc rozporządzenie MOŚZNiL z dn.
11. 08. 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym
9
dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować
w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych
promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676). Jego postanowienia nie są sprzeczne z
komentowaną ustawą.
Autor: Jan Jerzmański
1. Art. 122 zawiera upoważnienie dla ministra właściwego do spraw ochrony środowiska do
wydania rozporządzenia, w którym zostaną określone dopuszczalne poziomy pól
elektromagnetycznych w środowisku. Komentowany już wcześniej art. 121 odwoływał się do
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Z kolei art. 122 stanowi upoważnienie
do określenia konkretnych parametrów. Jednakże rozporządzenie nie określa jedynie
poziomów pól elektromagnetycznych, ale także sposób sprawdzania dotrzymywania
poziomów.
2. Minister Ochrony Środowiska wydał 30 paz
dziernika 2003 r. rozporządzenie w sprawie
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów
sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Rozporządzenie
szczegółowo i w postaci tabel określa parametry pól elektromagnetycznych i sposoby ich
sprawdzania.
Autor: Zbigniew Bukowski
Pismo MOŚ
Pismo Ministerstwa Środowiska - Dyrektora Departamentu Instrumentów Ochrony
Środowiska
z dnia 18 kwietnia 2006 r.
brak sygnatury
LexPolonica nr 407165
www.mos.gov.pl
10
Podstawowym aktem, określającym standardy jakości środowiska dotyczące ochrony przed
polami elektromagnetycznymi jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30
paz
dziernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w
środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 r. Nr 192
poz. 1883). Zostało ono wydane zgodnie z upoważnieniem zawartym w artykule 122 ustawy z
dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r. Nr 62 poz. 627 z póz
n.
zm.) w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Celem nałożenia przez
Ustawodawcę na organ upoważniony do wydania rozporządzenia, to jest ministra właściwego
do spraw środowiska, obowiązku uzyskania porozumienia z ministrem właściwym do spraw
zdrowia było zapewnienie takiego stanu środowiska, który nie będzie powodował
negatywnych skutków dla zdrowia ludności.
Zgodnie z przepisami ogólnymi zawartymi w artykule 1 ustawy Prawo ochrony środowiska,
ustawa ta określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z
uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady ustalania warunków
ochrony zasobów środowiska, warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,
kosztów korzystania ze środowiska, udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie,
udziału społeczeństwa w postępowaniach w sprawie ochrony środowiska. Przy czym przez
zrównoważony rozwój należy, zgodnie z art. 3 pkt 50 tej ustawy, rozumieć taki rozwój
społeczno - gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych,
gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości
podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego
pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Informujemy, że w przywołanym powyżej rozporządzeniu z 2003 roku określono m.in.
dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych o częstotliwościach powyżej 300 MHz
(megaherców), a więc o częstotliwościach wykorzystywanych w telefonii komórkowej.
Standard jakości środowiska określony jako dopuszczalny poziom składowej elektrycznej
pola elektromagnetycznego o częstotliwości powyżej 300 MHz w miejscach środowiska
dostępnych dla ludności wynosi 7 V/m. Dla pól elektromagnetycznych o takich
częstotliwościach można jako standardu jakości środowiska używać także gęstości mocy pola.
Dopuszczalny poziom gęstości mocy wynosi w Polsce 0,1 W/m2 (watów na metr
kwadratowy). Natomiast podstawowym dokumentem Unii Europejskiej, odnoszącym się do
11
ochrony ludności przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych jest rekomendacja
(zalecenie) Rady z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie ograniczenia stopnia narażenia ogółu
społeczeństwa na oddziaływanie pól elektromagnetycznych (0 Hz do 300 GHz):  Council
Recommendation of 12 July 1999 on the limitation of exposure of the general public to
electromagnetic fields (O Hz to 300 GHz) 1999/519/EC OJ L 199 30/07/1999, str. 0059-
0070. Rekomendacja ta zawiera wykaz wielkości fizycznych zalecanych do stosowania przy
określaniu oddziaływania pól elektromagnetycznych na ludzi oraz określa dopuszczalne
poziomy pól elektromagnetycznych, jakie mogą występować w miejscach przebywania
ludności. Zgodnie z tą rekomendacją dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych o
częstotliwościach używanych w telefonii komórkowej, wyznacza się w watach na metr
kwadratowy jako wynik ilorazu f/200, gdzie f jest równe częstotliwości pola. Dla
częstotliwości używanej w systemie GSM900 wartość ta wynosi 4 W/m2, dla systemu
GSM1800 - 9 W/m2, natomiast dla systemu UMTS - 10,5 W/m2. Wartości te są dużo wyższe,
a więc bardziej liberalne, od wartości 0,1 W/m2, obowiązującej w Polsce.
W raporcie Dyrektoriatu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej, dotyczącym wdrożenia
opisanej powyżej Rekomendacji:  Implementation report on the Council Recommendation
limiting the public exposure to electromagnetic fields (0 Hz to 300 GHz) stwierdza się brak
podstaw do rewizji dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych określonych w tym
dokumencie. 29 kwietna 2004 roku została przyjęta dyrektywa 2004/40/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i
bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami
fizycznymi (polami elektromagnetycznymi):  Directive 2004/40/EC of the European
Parliament and of the Council of 29 April 2004 on the minimum health and safety
requirements regarding the exposure of workers to the risk arising from physical agents
(electromagnetic fields) (18th individual Directive within the meaning of Article 16(1) of
Directive 89/391/EEC) (Dz. U. UE. L.04.159.1). W Dyrektywie tej, w art. 4, znajduje się
bezpośrednie odesłanie do rekomendacji Rady z 1999 roku, jako w dalszym ciągu
podstawowego dokumentu, dotyczącego ochrony ludności przed oddziaływaniem pól
elektromagnetycznych. Przegląd wyżej wymienionych dokumentów międzynarodowych oraz
aktualnych, dostępnych materiałów autoryzowanych przez Międzynarodowy Program  Pola
Elektromagnetyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), pozwala na stwierdzenie, że w
przypadku gdy w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowych, w miejscach dostępnych
12
dla ludności dotrzymane są określone w krajowych przepisach standardy jakości środowiska,
oddziaływanie takich stacji nie powinno mieć negatywnego wpływu na zdrowie ludności.
Polska uczestniczy w pracach Międzynarodowego Programu  Pola Elektromagnetyczne . Po
ponownym przeanalizowaniu informacji zawartych na internetowej stronie programu  pola
elektromagnetyczne , informujemy iż, WHO podtrzymuje swoje stanowisko, zgodnie z
którym za wystarczające dla ochrony zdrowia ludzi uznaje się nieprzekraczanie wartości
natężeń pól elektromagnetycznych określonych w zaleceniach Międzynarodowej Komisji
Ochrony Przed Promieniowaniami Niejonizującymi (ICNIRP), na których to zaleceniach
oparte są i rekomendacja i dyrektywa Unii Europejskiej.
Ponadto zgodnie z opublikowanym w paz
dzierniku 2004 roku raportem grupy niezależnych
ekspertów, opracowanym dla Szwedzkiego Urzędu Ochrony Przed Promieniowaniem, nie
powinno się używać terminu  nadwrażliwość na pola elektromagnetyczne . Stanowisko to
zostało przyjęte po analizie z
ródłowych publikacji naukowych. Zgodnie z najnowszymi, tego
problemu dotyczącymi, informacjami WHO, zawartymi w arkuszu faktów nr 296
(Electromagnetic fields and public health. Electromagnetic hypersensivity), dostępnym na
internetowych stronach WHO, pod adresem:
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs296/en/, zespołu objawów nazywanych
 nadwrażliwością na pola elektromagnetyczne , w świetle wyników badań naukowych, nie
można wiązać z ekspozycją na pola elektromagnetyczne. Ministerstwu nie są znane
jakiekolwiek odnoszące się do pól elektromagnetycznych przepisy ochronne, w których
uwzględnianoby indywidualną wrażliwość na pola elektromagnetyczne. Ponadto we
wszystkich krajach, które uznały za celowe wprowadzenie przepisów chroniących ludność
przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, stosuje się jednolite poziomy ochronne dla
całej populacji.
407165
Art. 122a
1. Art. 122a adresowany jest do podmiotów prowadzących instalację oraz do użytkowników
urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne. Zakres podmiotowy normy prawnej jest
zawężony przez precyzyjne określenie zakresu przedmiotowego.
13
Komentowany przepis dotyczy prowadzących instalację. Definicję prowadzącego instalację
zawiera art. 3 pkt 31. Natomiast definicja użytkownika urządzenia zawarta jest w art. 3 pkt
42a.
Jednakże ustawodawca wprowadza także kryterium przedmiotowe. Nie chodzi bowiem o
każde urządzenie i każdą instalację, ale o takie, które są stacjami elektroenergetycznymi lub
napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym nie niższym niż
110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi,
emitującymi pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo
wynosi nie mniej niż 15 W, emitującymi pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30
kHz do 300 GHz. Chodzi zatem o instalacje i urządzenia emitujące pola elektromagnetyczne
o określonych parametrach.
2. Podmioty, o których mowa w art. 122a, mają dwojakiego rodzaju obowiązki. Po pierwsze,
muszą dokonać pomiaru pól elektromagnetycznych bezpośrednio po rozpoczęciu
użytkowania instalacji lub urządzenia. Po drugie, takich samych pomiarów muszą
dokonywać, gdy ulegną zmianie pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany
spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, jeżeli zmiany te mogą
mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których z
ródłem jest instalacja
lub urządzenie.
Sposób pomiaru pól elektromagnetycznych powinien uwzględniać rozporządzenie, o którym
była mowa w komentarzu do art. 122.
Ustawodawca nie wskazuje, w jakich terminach pomiary powinny być dokonywane. W
przypadku rozpoczęcia użytkowania instalacji lub urządzenia powinno to nastąpić
bezpośrednio po rozpoczęciu. Nie jest to precyzyjne wskazanie terminu wykonania
obowiązku, ale uznać trzeba, że w pierwszym możliwym momencie po rozpoczęciu
użytkowania instalacji lub urządzenia taki pomiar powinien być dokonany.
Natomiast w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia ustawodawca nie
wskazał żadnego kryterium temporalnego. Wydaje się jednak, biorąc pod uwagę cel regulacji
prawnej, że powinno to nastąpić bezpośrednio po zmianie warunków pracy, czyli w
pierwszym możliwym momencie.
3. Nałożenie obowiązków dokonywania pomiarów na podmioty, o których mowa w
komentowanym przepisie, wydaje się uzasadnione. Konieczność pomiarów wynika bowiem z
zagrożenia nie tylko dla środowiska, ale także dla życia i zdrowia ludzi, związanego z polami
elektromagnetycznymi, o parametrach wskazanych w tym przepisie. Pomiary te powinny być
14
dokonywane bądz
na samym początku użytkowania instalacji lub urządzenia, bądz
w
przypadku zmiany warunków ich pracy.
Autor: Zbigniew Bukowski
Art. 123
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepis art. 123 niniejszej ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji
dokonanej przez art. 1 ustawy z dnia 3 paz
dziernika 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo
ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 190, poz. 1865) z dniem 8
grudnia 2003 r.
Art. 123. 1. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian
dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska.
2. Wojewoda prowadzi okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku.
3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, zakres i
sposób prowadzenia badań, o których mowa w ust. 2.
4. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, zostaną ustalone:
1) sposób wyboru punktów pomiarowych,
2) wymagana częstotliwość prowadzenia pomiarów.
5. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, mogą zostać ustalone sposoby prezentacji
wyników pomiarów.
1. Państwowy monitoring środowiska jest systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu
środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.
Szczegółowe zasady jego funkcjonowania określa komentowana ustawa (rozdział 2 dział IV
tytuł I:  Państwowy monitoring środowiska oraz rozpowszechnianie informacji
o środowisku ) oraz przepisy ustawy z 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Jest on
prowadzony na podstawie:
- wieloletnich programów, opracowywanych przez Głównego Inspektora Ochrony
Środowiska, zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw środowiska,
15
- programów wojewódzkich, opracowanych przez wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska, zatwierdzanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w
porozumieniu z wojewodą.
2. Komentowany artykuł nakazuje wojewodzie uwzględniać w ramach państwowego
monitoringu środowiska zadania związane z okresowymi badaniami kontrolnymi poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku, ustalonych w rozporządzeniu, o którym mowa
w art. 122. Sposób wyboru punktów pomiarowych oraz częstotliwość prowadzenia pomiarów
i formę prezentacji wyników ustala wojewoda, chyba że minister właściwy do spraw
środowiska skorzysta z fakultatywnej delegacji z ust. 3. i określi te zagadnienia (zgodnie z
postanowieniami ust. 4 i 5) w rozporządzeniu.
Autor: Jan Jerzmański
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepis art. 123 niniejszej ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji
dokonanej przez art. 1 ustawy z dnia 3 paz
dziernika 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo
ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 190, poz. 1865) z dniem 8
grudnia 2003 r.
Art. 123. 1. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian
dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska.
2. Wojewoda prowadzi okresowe badania kontrolne poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku.
3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, zakres i
sposób prowadzenia badań, o których mowa w ust. 2.
4. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, zostaną ustalone:
1) sposób wyboru punktów pomiarowych,
2) wymagana częstotliwość prowadzenia pomiarów.
5. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, mogą zostać ustalone sposoby prezentacji
wyników pomiarów.
1. W art. 123 wskazano, że oceny poziomów pól elektromagnetycznych dokonuje się w
ramach państwowego monitoringu środowiska (patrz też art. 25-30).
2. Wojewoda został zobowiązany do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku. Zakres i sposób prowadzenia tych badań może
określić minister właściwy do spraw środowiska w drodze rozporządzenia (art. 123 ust. 3-5).
16
Autor: Edward Radziszewski
1. Art. 123 wyraz
nie wskazuje, że ocena poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku
następuje w ramach państwowego monitoringu środowiska. Jest to słuszne rozwiązanie,
chociażby z tego względu, że umożliwia kompleksową obserwację oddziaływania na
środowisko i w konsekwencji umożliwia kompleksową analizę i ocenę zachodzących
zjawisk.
2. Komentowany przepis nakłada na wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska
obowiązek prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych. Obowiązek
ten należy odróżnić od obowiązku nałożonego na prowadzących instalację i użytkowników
urządzeń, o których mowa w art. 122a. Obowiązki te różnią się nie tylko zakresem
podmiotowym, ale także przedmiotowym. O ile prowadzący instalację i użytkownik
urządzenia mają obowiązek dokonywania pomiarów tylko w ściśle określonych sytuacjach,
odnoszących się jedynie do ich instalacji lub urządzenia, o tyle wojewódzki inspektor ochrony
środowiska ma obowiązek prowadzenia badań periodycznie, i to nie tylko w odniesieniu do
konkretnych instalacji i urządzeń, ale kompleksowo. Ponadto obowiązek prowadzącego
instalację i użytkownika urządzenia odnosi się do instalacji lub urządzeń przez nich
używanych. Natomiast wojewódzki inspektor ochrony środowiska ma badać poziomy pól
elektromagnetycznych niezależnie od tego, kto i za pomocą jakiej instalacji lub urządzenia je
emituje.
Wojewódzki inspektor ochrony środowiska przy dokonywaniu pomiarów powinien stosować
te sposoby, które zostały określone w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 122.
3. Minister właściwy do spraw środowiska nie skorzystał dotychczas z możliwości wydania
rozporządzenia.
Autor: Zbigniew Bukowski
Art. 124
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepis art. 124 niniejszej ustawy w brzmieniu sprzed nowelizacji
dokonanej przez art. 1 ustawy z dnia 3 paz
dziernika 2003 r. o zmianie ustawy - Prawo
ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 190, poz. 1865) z dniem 8
grudnia 2003 r.
17
Art. 124. Wojewoda prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o
terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól
elektromagnetycznych w środowisku, z wyszczególnieniem przekroczeń dotyczących:
1) terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową,
2) miejsc dostępnych dla ludności.
Komentowany artykuł w ust. 1 i ust. 2 określa dodatkowe obowiązki wojewody w związku z
dokonywaniem okresowych badań kontrolnych, o których mowa w art. 123. Polegają one na
sporządzaniu i aktualizowaniu corocznie rejestrów zawierających informację o terenach na
których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych
ustalonych (i zróżnicowanych) w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 122. Rejestr
uwzględniać ma to samo zróżnicowanie na:
- tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową,
- tereny dostępne dla ludności.
Rejestry te, zgodnie z postanowieniami art. 30 ust. 1, mają być umieszczane w
elektronicznych bazach danych, dostępnych za pośrednictwem publicznych sieci
telekomunikacyjnych, które powinien prowadzić wojewoda (art. 30 ust. 2 pkt 1). Sposób
prezentacji ustala wojewoda, chyba że minister właściwy do spraw środowiska skorzysta z
fakultatywnej delegacji z art. 123 ust. 3 w związku z art. 123 ust. 5.
Autor: Jan Jerzmański
Art. 234
18