A to ciekawe
brew intuicji na dz
więk reagu- Leworęczni reagują szybciej, bo pra-
Wjemy szybciej niż na światło. wa półkula mózgu, uznawana za tę,
Naciśnięcie przycisku w odpowiedzi która m.in. odpowiada za orientację
na ton  zabiera średnio 140-160 ms, w przestrzeni, kontroluje lewą poło-
podczas gdy na błysk  180-200 ms. wę ciała. I tak szczypiorniści mańkuci
Wynika to m.in. z tego, że dz
więk po- lewą ręką rzucają piłkę szybciej niż
trzebuje zaledwie 8-10 ms, by dotrzeć praworęczni (zgodnie z przewidy-
do płata skroniowego mózgu, światłu waniami), ale ich prawa ręka nie jest
potrzeba  aż 20-40 ms na dotarcie  wolniejsza . Co ciekawe, u leworęcz-
do płata potylicznego. Średni czas nych nie zanotowano w czasie reakcji
reakcji na dotyk to 155 ms. różnic wynikających z płci, podczas
Różnice w szybkości reakcji zależą gdy w przypadku osób praworęcz-
także od tego, czy reakcja jest pro- nych mężczyz
ni są wyraz
nie szybsi od
sta (widzę błysk  naciskam przycisk), kobiet. Nawet przy klikaniu myszką
czy też złożona (naciskam tylko, gdy leworęczni jednakowo szybko po-
błysk jest zielony, a ignoruję inne ko- sługują się obiema rękami, podczas
lory). Czas reakcji zależy też od bar- gdy praworęczni są wyraz
nie szybsi,
dzo wielu innych czynników, nawet jeśli posługują się ręką preferowaną
tak  egzotycznych jak faza oddechu. (prawą), a różnica ta nie zależy od
Okazuje się, że szybciej reagujemy, jeśli stopnia złożoności reakcji.
bodziec dotarł do nas na wydechu niż Szybkość reakcji zależy też od
na wdechu. odpowiedniej rozgrzewki i stopnia
Wpływ odwodnienia na czas re- mobilizacji. W 2002 roku Bruce Et-
akcji można wręcz uznać za& seksi- nyre i Takashi Kinugasa wykazali, że
stowski. U kobiet utrata 2,6% masy wyprostowanie nogi po usłyszeniu
ciała w ciągu tygodnia wydłuża czas brzęczyka jest szybsze, jeśli badany Słynny Billy Kid, rewolwerowiec
reakcji złożonych, u mężczyzn zaś wcześniej przez 3 sekundy napinał i postrach Dzikiego Zachodu, był
go skraca. Dla równowagi można mięsień. Szybsza była przy tym nie leworęczny; w połączeniu z elemen-
jednak dodać, że choć panowie sta- tylko sama faza skurczu mięśnia, ale tem zaskoczenia dawało mu to
tystycznie szybciej namierzają cel, to skracał się także okres między usły- przewagę nad praworęcznymi
panie robią to dokładniej (popełniają szeniem brzęczyka a rozpoczęciem przeciwnikami i pozwalało pozostać
mniej błędów). wyprostu. przy życiu
Więcej doświadczeń
W internecie
1. Mózg reaguje szybciej i popełnia Poproś kogoś, aby zmierzył czas, jaki
Szybkość reakcji
mniej błędów, jeśli informacje z kil- zabierze ci przeczytanie każdej grupy
ku różnych z
ródeł się wzmacniają. wyrazów. Testy i zadania
Patrząc na kolorowy wyraz, identy- www.topendsports.com/testing/
reactiontest.htm W niektórych sytuacjach to, jak szybko zareagujemy
fikujemy jednocześnie kolor i zna- czerwony żółty zielony niebieski
czenie słowa. Kolor pobudza jedną www.steriley.com/speed/index.php
na bodziec, może decydować o naszym życiu. Warto
ścieżkę korową w naszym mózgu,
brązowy fioletowy czerwony żółty
więc wiedzieć, od czego zależy czas naszych reakcji
a identyfikowanie sensu słowa  in- Więcej o czasie reakcji
ną. A co, jeśli elementy obu zadań http://ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl/
i co powoduje jego opóz
nienie. A także czy osoby
przeplatają się ze sobą lub są nie- doswiadczenia-badanie_reakcji-
fioletowy zielony niebieski brązowy
leworęczne mają faktycznie lepszy refleks.
spójne? Np.  czerwony napisane -czas_reakcji.php
jest niebieską czcionką? Wówczas
czas reakcji (w tym wypadku podania Specjalnie dla leworęcznych
czerwony żółty zielony niebieski
koloru czcionki) ulega znacznemu www.leworecznosc.pl
wydłużeniu albo rośnie liczba błędów
brązowy fioletowy czerwony żółty
(efekt Stroopa). Historia badań mózgu
Patrząc na dwie grupy wyrazów www.kognitywistyka.net/mozg/
umieszczonych obok, rozpoznaj (i gło- historia.html
fioletowy zielony niebieski brązowy
CENTRUM NAUKI
śno powiedz), w jakim są kolorze.
KOPERNIK
www.kopernik.org.pl
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Fot. Corbis, Columbia Tri Star / Close, Murra; rys. Piotr Zagórowski
Trochę teorii O historii
przyporządkowując klawisze nutom recki anatom Herofilos żyjący ok. Albrecht von
poza świadomością, a muzyk może się G300 lat p.n.e., stwierdził, że ist- Haller był
skupić na interpretacji utworu. nieją dwa rodzaje nerwów: czucio- prawdziwym
Każdy z nas ma własny, indywidualny we oraz ruchowe  pośredniczące cudownym
czas reakcji na różne bodz
ce. Są osoby w przekazywaniu impulsów inicjują- dzieckiem
genetycznie  wyposażone w lepiej cych ruchy. swoich czasów.
działające obwody, reagujące szybciej. Czas reakcji na bodz
ce pierwszy opi- Już jako
U każdego można jednak wytrenować sał jednak XI-wieczny arabski uczony czterolatek
określone odruchy, tak by przyspieszyć Ab Rayhn Muhammad ibn Ahmad al- czytywał Biblię
działanie, nie zwiększając jednocześnie -Brn. Jego zdaniem  między pobudze- służbie,
liczby błędów. Statystycznie rzecz bio- niem narządu a uświadomieniem sobie a w wieku lat
rąc, czas prostych (a jeszcze bardziej tego pobudzenia musi upłynąć pewien 10 ukończył
 złożonych) reakcji skraca się od dzie- czas potrzebny na przesłanie bodz
ca słownik języka
ciństwa do 20.-30. roku życia, a potem nerwami na pewną odległość . greckiego
powoli się wydłuża aż do osiągnięcia W Europie musiało upłynąć siedem i hebrajskiego.
50-60 lat. U osób starszych wydłuża- wieków, by do podobnego wniosku Medycynę
W trakcie prowadzenia samochodu szybkość, z jaką reagujemy na bodz
ce, może nie czasu reakcji postępuje z wiekiem doszedł szwajcarski fizjolog Albrecht skończył przed
uchronić nas przed kolizją. Co ciekawe, badania dowodzą, że różnice w szybkości coraz szybciej. von Haller (1708-1777). To on odrzu- dwudziestką
reakcji u kobiet i mężczyzn, które obserwowano jeszcze kilkadziesiąt lat temu, Choć to politycznie niepoprawne, cił teorię, jakoby nerwy były rurkami,
zanikają  panie mają coraz lepszy refleks czas reakcji zależy też od płci. Niemal którymi płynie  duch lub ciecz. Na
we wszystkich grupach wiekowych podstawie eksperymentów stwierdził,
kobiety są wolniejsze od mężczyzn że to nie tkanki reagują na bodz
-
yjemy, oddychamy, poruszamy się powodujących cofnięcie ręki. Podob- i różnica ta nie zanika wraz z utrwa- ce, lecz nerwy, które przez te tkanki
Żi myślimy dzięki miliardom sygnałów nie podwyższone stężenie dwutlenku laniem odruchu. W badaniu z 1933 przechodzą. Dzięki obserwacji wyka- czasy reakcji, by określić, ile potrzeba z wykonywaniem innego (gdy słowo
przesyłanych w każdej sekundzie przez węgla w mózgu mobilizuje mięśnie roku mężczyz
ni reagowali na świa- zał też, że ruchy ciała są inicjowane mózgowi na określone  operacje oznaczające kolor np. czerwony za-
włókna nerwowe. Szybkość przesyłu oddechowe do wdechu. Tak działają tło średnio po 220 ms, a kobiety po w mózgu, a usuwając poszczególne myślowe , był Franciscus Cornelis pisano czcionką innego koloru, np.
impulsów nerwowych zależy od śred- odruchy bezwarunkowe. 260 ms (na dz
więk odpowiednio: części mózgu, precyzyjnie przypisał, Donders, XIX-wieczny holenderski zieloną, badani mieli trudność z po-
nicy nerwów i grubości ich  izolacji . Jeśli jednak po odebraniu sygnału po 190 ms i 200 ms). Niemal całą która część kontroluje określone ru- okulista. Zaś John Ridley Stroop daniem barwy czcionki). Ustalił tym
Najcieńsze, nagie włókna przewodzą mózg musi dopiero podjąć decyzję, różnicę można przy tym przypisać chy mięśni. wykazał w 1935 roku, że przetwa- samym, że czas reakcji na bodziec
impulsy z szybkością ok. 5 km/h, a naj- w jaki sposób zareagować, np. czy cof- dłuższemu u kobiet opóz
nieniu mię- Pierwszym, który w sposób sys- rzanie informacji na potrzeby jed- może się zmieniać w zależności od
grubsze  nawet ponad 400 km/h! Ale nąć rękę na dz
więk brzęczyka  czas re- dzy bodz
cem (błyskiem) a początkiem tematyczny przeanalizował ludzkie nego zadania może interferować kontekstu tej reakcji.
szybkość reakcji nie zależy wyłącznie od akcji wyraz
nie się wydłuża. Wielokrotne skurczu mięśni; sam skurcz był u obu
tego, jakim nerwem biegnie sygnał, ale powtarzanie tej samej sekwencji (np. płci tak samo szybki. Co ciekawe,
także od tego, jaka jest jego intensyw- naciskanie przycisku w odpowiedzi na różnice te powoli zanikają, być mo-
Współczesne zastosowania
ność (np. głośność dz
więku), czy z
ródło dz
więk) sprawia, że czas ten się skraca że dlatego, że kobiety coraz częściej
informacji pochodzi z jednego, czy też (choć nigdy nie dochodzi do wartości wykonują zadania wymagające nie-
z kilku zmysłów, a przede wszystkim znanych dla odruchów bezwarunko- nagannego refleksu (jak szybka jazda
od tego, czy  po drodze musimy za- wych)  odruch się utrwala. Z kolei samochodem). yjemy w epoce supernowoczesnych obrazujące pobudzenie grup neuro-
angażować świadomość. zmiana sekwencji zarówno wydłuża Reakcja na bodziec jest łatwiejsza Żtechnologii medycznych, działanie nów. Świetnie pokazują, w jakiej kolej-
W uproszczeniu można powie- czas reakcji, jak i sprawia, że zaczyna- i szybsza, jeśli mózg dostaje spójne mózgu można więc dziś mierzyć  bez- ności (i jak szybko, co do milisekundy)
dzieć, że nasze życie to sekwencja my popełniać więcej błędów. informacje z kilku niezależnych z
ródeł. pośrednio , to znaczy obserwować, zachodzi proces myślowy, ale kiepsko
mniej lub bardziej skomplikowanych Jeszcze bardziej skomplikowane są Nasi przodkowie potrafili np. spostrzec które neurony są bardziej pobudzone go lokalizują. Od niedawna naukowcy
odruchów. Począwszy od oddycha- reakcje wyboru. W zależności od ro- o zmierzchu królika w wysokiej trawie, przy wykonywaniu określonego zada- nie potrzebują nawet stawiać przed
nia, a skończywszy na interpretacji dzaju bodz
ca (błysk albo dz
więk) trze- choć siedział tak cicho, że samo ucho nia i w jakiej kolejności to pobudzenie uczestnikami eksperymentów żad-
 Sonaty księżycowej Beethovena. ba wykonać inny ruch (np. nacisnąć nie zarejestrowałoby szmeru, a samo się rozprzestrzenia. Do takich celów nych zadań. Dzięki przezczaszkowej
Różnią się stopniem skomplikowania, czerwony lub zielony przycisk). Z po- oko nie wychwyciło niewyraz
nej syl- służą: funkcjonalny rezonans magne- stymulacji magnetycznej (TMS) mogą
ale łączy je jedno  w większości dzieją czątku wymaga to dużego skupienia wetki. Dopiero połączenie nieuświa- tyczny (fMRI), spektroskopia w bliskiej pobudzać żądany obszar w mózgu
się poza naszą świadomością. Gdyby uwagi i popełniamy sporo błędów, domionych sygnałów z oka i ucha podczerwieni (NIRSI), pozytonowa bezpośrednio, bez bodz
ca. A dzięki
pianista miał świadomie kontrolować z czasem mózg  uczy się kojarzenia w komórkach wyspecjalizowanej części tomografia emisyjna (PET), wieloka- pozostałym wymienionym technikom
każdy ruch palca dla poszczególnych określonego bodz
ca z ruchem i za- mózgu  nakrywki (tectum), sprawia, nałowa elektroencefalografia (EEG) obserwują, co w tym czasie  robią
dz
więków  nigdy nie zostałby wir- czynamy wykonywać zadanie coraz że mózg może je świadomie odebrać i magnetoencefalografia (MEG). inne obszary. Nie znaczy to, że trady-
tuozem. sprawniej. Do reakcji wyboru nale-  i to od razu jako  królika . Co cieka- Pierwsze trzy precyzyjnie pokazu- cyjne techniki pomiaru czasu reakcji
Jeśli ktoś ukłuje nas w palec  błyska- ży też& gra z nut. Tu bodziec, jakim we, największe wzmocnienie sygnału ją, w których obszarach mózgu za- wyszły z użycia. Na co dzień przyciska-
wicznie cofamy rękę. Sygnał bólowy jest konkretna nuta, wywołuje reak- zachodzi, gdy bodziec wzrokowy  wy- chodzą zmiany przepływu krwi, co nie guzików na widok zapalającej się Magnetyczny stymulator drażni mózg
wędruje po tzw. łuku odruchowym: cję  uderzenie palcem w określony przedza słuchowy o 150 ms. Gdyby ma związek z ich aktywnością, ale lampki nadal jest bardzo przydatne. wirtualnym bodz
cem. Reakcja mózgu
z receptorów nerwami do rdzenia klawisz. Gdy się tego uczymy, gramy oba pojawiły się naprawdę jednocze- nie są zbyt dokładne w czasie. Z ko- W końcu lepiej oddaje codzienne sy- jest jednak jak najbardziej prawdziwa.
kręgowego, który z kolei wysyła ner- powoli i mozolnie. Mózg  wytreno- śnie  królika byśmy w ogóle nie zo- lei elektro- i magnetoencefalografia tuacje, takie jak np. ruszanie samo- To trochę tak, jakby ktoś dostał choroby
wami ruchowymi sygnał do mięśni wanego pianisty działa odruchowo, baczyli. mierzą zmiany elektromagnetyczne chodem spod świateł. morskiej, oglądając film o sztormie
Eksperymentuj!
Fot. East News, archiwum; rys. Małgorzata Świentczak