Dziecięcy wizerunek szkoły
SPIS TREÅšCI
WST
P....................................................................................................................5
ROZDZIAA
I
SZKOA
A I JEJ ZADANIA
1.1 Szkoła  wyjaśnienie pojęcia.........................................................................7
1.2 Współczesna szkoła w Polsce  ogólna charakterystyka...............................9
1.3 Szkoła, jako instytucja kształcąca i wychowująca......................................15
1.4 Szkoła w społeczności lokalnej...................................................................17
ROZDZIAA
II
DZIECKO, JAKO UCZEC

2.1 Dziecko w okresie szkolnym........................................................................21
2.2 Dziecięce z
ródła wiedzy o szkole.................................................................23
2.3 Próg między przedszkolem, a szkołą............................................................27
2.4 Dojrzałość szkolna dziecka...........................................................................29
2.5 Rozpoczęcie nauki szkolnej..........................................................................31
2.6 Adaptacja dziecka do warunków w szkole...................................................32
2.7 Szkoła, a rozwój społeczny ucznia...............................................................37
ROZDZIAA
III
METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAC
WA
ASNYCH
3.1 Przedmiot i cel...............................................................................................40
3.2 Problemy i hipotezy badawcze......................................................................41
3.3 Metody, techniki i narzędzia..........................................................................42
2
3.4 Teren i organizacja badań& & & & & & & & & ..........................................46
ROZDZIAA
IV
ANALIZA WYNIKÓW BADAC
WA
ASNYCH
4.1 Obraz szkoły w oczach dziecka przedszkolnego...........................................47
4.2 Szkoła w oczach dzieci w młodszym wieku szkolnym.................................56
WNIOSKI I PODSUMOWANIE.........................................................................66
BIBLIOGRAFIA..................................................................................................68
ANEKS.................................................................................................................72
SPIS WYKRESÓW..............................................................................................80
SPIS RYSUNKÓW& & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & & & 80
3
WST
P
Celem niniejszej pracy jest zbadanie pojęcia:  szkoła widziana oczami
dzieci . Zakres mojej pracy obejmuje również problematykę działań
zmierzających do ukazania nastawienia dzieci do szkoły oraz podbudowanie i
wsparcie ze strony rodziców przyczyniające się do odpowiedniego wyobrażenia
dzieci o szkole.
W oparciu o literaturę fachową oraz badania własne staram się dociec, jak
postrzegają szkołę dzieci przedszkolne oraz dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Podjęłam się tej tematyki, gdyż żywo interesują mnie sprawy związane
z dziećmi.
W życiu dziecka istnieje wiele sytuacji mających znaczny wpływ na
funkcjonowanie psychiczne i społeczne jednostki. W zasadzie całe życie dziecka,
człowieka jest ciągłym procesem adaptacji wymagającym wysiłku poznawczego.
W dzieciństwie, jak w każdym innym okresie rozwojowym występuje wiele
momentów przełomowych, polegających na gwałtownej zmianie warunków
życia i do takich właśnie momentów wymagających dużej mobilizacji zdolności
przystosowawczych jednostki, należy niewątpliwie rozpoczęcie nauki szkolnej.
Należy podkreślić, iż jest to bez wątpienia punkt zwrotny w życiu dziecka,
nierzadko będący wstrząsem i może sprawiać jemu wiele trudności
powodujących czasem zniechęcenie, nudę, obniżenie aktywności, lekceważenie
wymagań szkolnych, a nawet agresję.
Większość dzieci w wieku przedszkolnym posiada już jakieś pojęcie
i wyobrażenie o szkole, są to zazwyczaj informacje zdobyte od rodziców,
własnych kontaktów z innymi dziećmi, od innych ludzi oraz poprzez massmedia.
I właśnie to, jaka jest wiedza na tym poziomie oraz, jakie jest nastawienie dzieci
do szkoły było tematem moich dociekań. Uważam, że problematyka ta jest godna
zainteresowania, a wiedza w tym zakresie nie jest wystarczajÄ…ca. Owszem, sÄ…
pozycje naukowe dotyczące dzieci, ale stale jest za mało na temat spostrzeżeń
dziecka na temat szkoły.
Motywem podjęcia powyższego tematu była nie tylko chęć
4
przeanalizowania tego bardzo ciekawego zagadnienia, ale również pogłębienie
wiedzy w tym zakresie oraz próba dokonania oceny i wysunięcia wniosków na
podstawie materiału naukowego oraz w oparciu o badania własne.
Napisanie tej pracy powinno udzielić mi odpowiedzi na pytanie: Jaki jest
wizerunek szkoły? Jednocześnie opracowanie i analiza wyników badań powinna
pozwolić mi na wysunięcie wniosków i określenie działań, jakie należy
przedsięwziąć w celu właściwego postrzegania szkoły przez dzieci,
zminimalizowania lęku przed szkołą oraz winna dać obraz, na jakim poziomie
jest praca rodziców w zakresie wsparcia swoich dzieci.
Uporządkowanie i pogrupowanie zebranego materiału badawczego,
ilościowe i jakościowe opracowanie wynikó1)w badań oraz przeprowadzenie
wnikliwej analizy jakościowej i ilościowej wyników tych badań pozwoli na
wyprowadzenie wniosków i uogólnień, co stanowić będzie końcowy etap
czynności badawczych.
Niniejsze opracowanie składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale
pierwszym przedmiotem moich rozważań jest przedstawienie problemu szkoły
w oparciu o literaturę fachową. Staram się pokazać, jak badacze zagadnienia na
gruncie socjologii, psychologii, pedagogiki definiują szkołę. Badań nad pojęciem
 dziecko, jako uczeń dokonałam w rozdziale drugim. Sposób organizacji badań,
wybór metody i technik badawczych przedstawiono w rozdziale trzecim. Wyniki
przeprowadzonych przeze mnie badań, których celem było szerokie ukazanie
szkoły oczami dzieci przedstawiam i opisuję w rozdziale czwartym.
Pracę zakończyłam próbą wniosków wyprowadzonych z badań oraz
z zaczerpniętej literatury.
5
ROZDZIAA
I
SZKOA
A I JEJ ZADANIA
1.1 Szkoła  wyjaśnienie pojęcia
Definicja pojęcia  szkoła z języka greckiego schole oznacza spokój,
wolny czas przeznaczony na naukę.1 Termin szkoła został również opisany
w Encyklopedii Popularnej, jako;  instytucja wychowania szkolnego;
budynek szkolny; system instytucji oświat wychowania dający określone
wykształcenie. 2 Podobnego zdania na temat szkoły jest W. Okoń, który uważa,
iż  szkoła jest instytucją oświatowo- wychowawczą, która zajmuje się
wychowywaniem dzieci, młodzieży oraz dorosłych adekwatnie do przyjętych
w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo 
wychowawczych, jak i programów. W osiągnięciu wyżej wymienionych celów
służyć ma odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy,
jak i również baza lokalowa, wyposażenie i zabezpieczenie budżetowe ze skarbu
państwa, samorządów lokalnych lub innych z
ródeł 3.
Współczesny system szkolnictwa opiera się na demokratyczności,
powszechności do wszystkich typów szkół, bezpłatności i jednolitości oraz do
szerokiego profilu kształcenia 4.
Nieco odmienną definicję dotyczącą szkoły prezentuje K. Janus,
a mianowicie w jej ocenie jest to instytucja oświatowo  wychowawcza
zajmująca się głównie kształceniem oraz wychowywaniem dzieci, młodzieży
i dorosłych objętych procesem dydaktycznym, w oparciu o obowiązujący
w danym społeczeństwie system szkolnictwa, jego normy, zasady, cele, zadania,
koncepcje programowe ( wykorzystujÄ…ce stosownie do potrzeb, sytuacji,
możliwości, zainteresowań, założeń określone metody, formy, treści i środki
1
Wincenty Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, Wydawnictwo  Żak Warszawa 2007, s. 402
2
Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1996, s. 836
3
W. Okoń, Nowy...op. cit., s. 402
6
5
służące realizacji działań edukacyjnych) . W ocenie autorki należycie
wykonywane obowiązki przez szkołę powinny wynikać w głównej mierze
z właściwej postawy kadry pedagogicznej, nadzoru pedagogicznego,
odpowiedniej bazy lokalowej, wyposażenia instytucji oświatowej w niezbędne
sprzęty, środki, pomoce naukowe, stylu pracy nauczyciela, pedagoga, atmosfery
szkolnej, umiejętności współpracy szkoły z uczniami, ich rodzinami
i środowiskiem lokalnym. Dalej w definicji czytamy, iż do głównych zadań
szkoły należą: przekazywanie określonych wiadomości, umiejętności, nawyków,
kształcenie postaw, poglądów, wartości powszechnie aprobowanych, wdrażanie
do pełnienia funkcji społecznych, zawodowych, rodzinnych, wskazywanie
możliwości rozwoju, doskonalenia, pracy zawodowej, stwarzanie szans na
realizację aspiracji, pragnień, dążeń, dbanie o rozwój poznawczy, społeczny,
fizyczny, kulturowy, moralny, itd.6. Autorka zagadnienia wśród podstawowych
funkcji szkoły wymienia: funkcje kształcącą, wychowawczą oraz opiekuńczą,
a następnie profilaktyczną, terapeutyczną, kompensacyjną, kreatywną,
kulturalno- oświatową, integrującą, rekreacyjną oraz wynikającą z poradnictwa
zawodowego 7.
Skupiając się w dalszym ciągu na definicji szkoły, nie sposób pominąć
tezy Cz. Kupisiewicza, który twierdzi, że  szkoła to miejsce planowanego
uczenia siÄ™ 8.
Zatem, szkoła stanowi swoisty  instrument mający w rezultacie ściśle
określonej działalności wytwarzać pewnego rodzaju  produkt , jakim jest młody
człowiek będący zdolny do pełnienia ról społecznie użytecznych. Różnice, które
dzielą szkołę od tychże instytucji, to takie, że tzw.  surowcem podstawowym tej
instytucji produkcyjnej jest dziecko.
Szkoła, jako instytucja przechodziła długą ewolucję  od szkoły
indywidualnego nauczania w Grecji, poprzez wprowadzajÄ…cÄ… nauczanie
4
Ibidem, s. 402.
5
Katarzyna Janus, Pedagogika i Psychologia, Zagadnienia. Pojęcia. Terminy., Wydawnictwo Buchmann,
Warszawa 2006, s. 171 .
6
Ibidem, s. 171.
7
Ibidem, s. 171.
8
Czesław Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Wyd. PWN, Warszawa 1996, s. 255 .
7
zbiorowe szkołę rzymską, szkołę średniowieczną do szkoły czasów
nowożytnych, ulegającej stopniowej demokratyzacji. Współczesny system
szkolny w wielu krajach opiera się na zasadach demokratyzacji i powszechności,
czyli dostępu do szkół wszystkich typów, bezpłatności, jednolitości i szerokiego
profilu kształcenia. W wielu krajach istnieje dualizm dróg kształcenia, z których
jedna droga kończy się na ukończeniu studiów wyższych i ona dotyczy
uprzywilejowanych warstw społecznych, zaś druga dotyczy dzieci z rodzin
niezamożnych i ta droga kończy się na szkole podstawowej lub w najlepszym
wypadku zawodowej 9.
1.2 Współczesna szkoła w Polsce  ogólna charakterystyka
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo  wychowawczą w systemie
edukacji w Polsce i zajmuje się według definicji Wincentego Okonia
 kształceniem i wychowywaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do
przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo 
10
wychowawczych i programów . Odpowiedzialnymi za realizację programów
szkolnych oraz za poprawne jej funkcjonowanie, jako instytucji kształcenia
i wychowania są: dyrektor szkoły wraz ze swoimi zastępcami i całą radą
pedagogiczną, a ostatnio w coraz większym stopniu także rodzice
i opiekunowie 11. Odpowiedzialność za funkcjonowanie szkoły ponoszą poniekąd
również samorządy uczniowskie, oraz wspólnoty czy organizacje dziecięce
i młodzieżowe, działające na terenie szkoły. Dyrektor szkoły, w trosce o należyte
spełnianie przez nią swych zadań, kieruje się przepisami i zarządzeniami
Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu oraz dyrektywami podległych
Ministerstwu władz kuratoryjnych oraz wydziału oświaty i wychowania,
funkcjonujących w danym województwie.12 Szkoły podejmują na ogół własną
działalność dydaktyczną i wychowawczą w oddzielnym budynku lub budynkach.
9
http://www.hoz.plenty of.net/pojecie-szkoly-jej-rola-zadania-funkcje/l
10
W. Okoń, Nowy...op. cit., s. 402.
11
Mieczysław A
obocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2006, s.
318.
8
Działalność ta rozwija się w formalnie zorganizowanych grupach roboczych,
jakimi są klasy szkolne, obejmujące około 20-35 uczniów, tylko na wsi są mniej
liczne. W każdej szkole jest najczęściej kilkanaście klas, do których należą
uczniowie o zbliżonym poziomie wiekowym i umysłowym. W szkole odbywają
się lekcje, gdzie każda z nich trwa 45minut, a po nich następuje kilku lub
kilkunasto minutowa przerwa lekcyjna. Obecnie obowiÄ…zek szkolny spoczywa na
każdym dziecku w wieku od szóstego do szesnastego roku życia. Nowa reforma
szkolnictwa zakładała, że od 2012 roku obowiązek szkolny rozpoczną klasą
zerową dzieci pięcioletnie, ale zostało to odłożone w czasie. W tym okresie
szkoła pełni wobec uczniów funkcję dydaktyczną, opiekuńczą i wychowawczą
i w tym zakresie przekazuje im wiedzę, z różnych dziedzin nauki, techniki,
literatury, sztuki, kształtuje ich postawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości,
zaspakaja podstawowe potrzeby niezbędne do prawidłowego rozwoju fizycznego
i psychicznego. Są to szkoły koedukacyjne i uczęszczanie do tych placówek jest
obowiÄ…zkowe 13.
Szkoły w Polsce dzielą się na publiczne, podlegające władzy Ministerstwa
Edukacji Narodowej i Sportu, a zakładane są, prowadzone i utrzymywane przez
gminy lub inne organy administracji państwowej, czy związki komunalne oraz
szkoły niepubliczne(prywatne i społeczne), tworzone i prowadzone przez osoby
prawne lub fizyczne 14.
W polskim systemie, obejmującym obecnie od 1 września 1999 roku,
wprowadzono następującą strukturę organizacyjną:
- placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3- 6 lat, w tym
roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6- letnich,
- sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa szczeble edukacji:
szczebel początkowy to klasy I  III oraz szczebel wstępnej systematyzacji, czyli
klasy IV  VI,
- trzyletnie gimnazja, które podobnie, jak szkoła podstawowa są obowiązkowe
dla wszystkich uczniów,
12
Ibidem, s. 318.
13
Ibidem, s. 319.
14
Ibidem, s. 319.
9
- trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie
technika i dwu lub trzyletnie szkoły zawodowe,
- szkoły policealne ( w tym również dla absolwentów techników) i uzupełniające
licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu szkoły
15
zawodowej . Obecnie obowiązek szkolny spoczywa na każdym dziecku
w wieku od szóstego do szesnastego roku życia, ale nowa reforma szkolnictwa
zakładała, że od 2012 roku obowiązek szkolny rozpoczną klasę zerową dzieci
pięcioletnie, jednakże zostało to odłożone w czasie i jest , jak dawniej.
Jak wcześniej wspomniano, szkoła została powołana po to, by
przygotować dzieci i młodzież do czynnego uczestniczenia w życiu społecznym,
kulturalnym, gospodarczym i politycznym kraju oraz, aby zapewnić kontynuację
rozwoju tego kraju i jego mieszkańców. Podstawowe obowiązki szkoły wynikają
z wielowiekowej tradycji społecznej, a także z podstawowych aktów prawnych
naszego społeczeństwa, w których czytamy, iż podstawowymi funkcjami
specyficznymi dla tej instytucji jest nauczanie i wychowanie. Wyżej wymienione
funkcje są prezentowane w postaci celów oraz zadań dydaktycznych
i wychowawczych.
W naszym społeczeństwie wychowawcza funkcja szkoły jest faktem
bezspornym. W procesie wychowania, szkoła ma przygotować uczniów do
aktywnego i samodzielnego w nim uczestnictwa. Do najważniejszych zadań
szkoły w tym zakresie możemy zaliczyć między innymi:
- tworzenie w szkole optymalnych warunków rozwoju uczniów,
- zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych,
- wzbogacanie potrzeb poprzez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań,
- zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według
posiadanych umiejętności,
- prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej,
15
Ibidem, s. 320.
10
- wychowanie do czasu wolnego przez organizowanie różnych form racjonalnego
korzystania z wolnego czasu 16.
Realizacja wyżej wymienionych zadań przez szkołę jest bardzo zróżnicowana ze
względu na rozmaite warunki, w jakich żyją uczniowie. Opieka wychowawcza
powinna obejmować wszystkich uczniów bez wyjątku, powinno zajmować się
uczniami, którymi rodzina nie jest w stanie stworzyć dobrych warunków życia
i rozwoju. Poza tym szkoła ma zadania w szerokim zakresie wspomóc uczniów
wymagających przejściowo wzmożonej opieki.
W związku ze szczytnymi celami postawionymi przez szkołę identyfikuje
się ją, jako instytucję kreującą najwyższe wartości społeczne. Na drodze do
pełnego realizowania tych wytycznych stają ciągle rozmaite przeszkody mogące
utrudniać, a nawet niweczyć zamierzenia szkoły. W tym celu, aby zapewnić
efektywność swoich działań dydaktyczno  wychowawczych i chronić
osobowość uczniów przed deformacjami, musi ona spełniać dodatkowo jeszcze
jedną funkcję, socjalną - opiekować się uczniami. Jest to funkcja wspierająca
i warunkująca prawidłowy rozwój ucznia oraz prawidłową realizację procesu
nauczania i wychowania. Działalność opiekuńcza szkoły w praktyce bywa różnie
ukierunkowana, mianowicie w pewnych szkołach jest głównie skierowana na
zewnętrz szkoły, na środowisko ucznia, w innych na wewnętrzną pracę szkoły
i towarzyszące jej warunki, czyli jest to rozległy wachlarz możliwości. Jednakże
niezależnie od indywidualnych nastawień, odczuć, interpretacji jej realizatorów,
wiedzy teoretyków, w swoim prawidłowym kształcie nie może ona być
zawężona wyłącznie do jednego kierunku działania, gdyż zapewnienie uczniom
warunków do pełnego rozwoju wymaga wielostronnych działań opiekuńczych
w celu realizacji wszystkich potrzeb w tym zakresie. Zatem, szkoła w zakresie
działań opiekuńczych powinna pełnić się następujące funkcje:
- funkcję rozpoznawania sytuacji opiekuńczej szkoły i uczniów,
- funkcję kształtowania szkoły, jako środowiska rozwoju uczniów,
- funkcję stymulowania uczniów,
- funkcjÄ™ kompensacyjnÄ… opieki szkolnej,
16
Franciszek Berez
nicki, Podstawy kształcenia ogólnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2011, s. 14.
11
- funkcję zabezpieczania pobytu uczniów w szkole,
- funkcjÄ™ doradczÄ…,
- funkcję kierowania szczególnych przypadków zagrożenia rozwoju do
wyspecjalizowanych instytucji 17.
Specyfika szkoły, jako instytucji zajmującej się szeroko pojętym
wychowaniem dzieci i młodzieży narzuca jej konieczność skupiania się na wyżej
określonych celach opiekuńczych i wychowawczych. Dla samej opieki
omawiane funkcje opiekuńcze i wychowawcze mają oczywiście znaczenie
fundamentalne, ponieważ, im lepiej będzie w tym zakresie wyposażona szkoła,
tym większe są gwarancje prawidłowego rozwoju jej uczniów 18.
Doprowadzenie szkoły do postaci funkcjonalnie spoistego środowiska,
czyli takiego, które jest adekwatne do właściwości i potrzeb jego użytkowników
(uczniów, nauczycieli, rodziców, społeczeństwa, państwa), które równocześnie
spełnia nałożone na nie funkcje, nie może polegać jedynie na jednorazowym
akcie organizacyjnym. Ten proces scalania może się to dokonywać jedynie
poprzez stopniowe doświadczenia nauczycieli i uczniów, jako rzeczywistych
podmiotów pracy szkolnej, wizje, wyobrażenia, idealne modele szkoły, jako
środowiska, twórczy i zaangażowani kreatorzy, środki techniczne itp.19. Istotne
jest również w tym procesie formowanie szkoły, jako spójnego środowiska
czynniki zewnętrzne, takie jak: stosunek społeczeństwa do szkoły wyrażany
głównie przez rodziców uczniów, stosunek władz do szkolnictwa
uzewnętrzniany przez lokalne władze polityczne i oświatowe oraz stosunek
społeczności lokalnej 20.
Szkoła, jako środowisko, w którym dziecko przebywa, co najmniej jedną
trzecią dnia, nie może zagrażać jego zdrowiu i życiu. Poza tym uczeń nie
powinien w społeczności szkolnej czuć się zagrożonym, ani też szkoła nie
powinna być dla niego obca, zatem funkcja zabezpieczająca nakłada na szkołę
17
Katarzyna Janus, Pedagogika i Psychologia, Zagadnienia. Pojęcia. Terminy., Wydawnictwo
Buchmann, Warszawa 2006, s. 172 .
18
M. A
obocki, Teoria wychowania....op. cit., 319.
19
Ibidem, s.320.
20
Ibidem, s.320.
12
dwa zasadnicze obowiązki: ciągłego rozpoznawania występujących zagrożeń
oraz organizowania działalności ochronnej 21.
Szkoła, będąca placówką oświatowo  wychowawczą ma również za
zadanie kierowanie szczególnie zagrożonych w rozwoju uczniów do
wyspecjalizowanych instytucji opiekuńczych. Dotyczy to tylko
najznaczniejszych zagrożeń, takich, które mogą prowadzić do zupełnych
deformacji życia i osobowości uczniów. Funkcja ratownicza powinna polegać
nie tylko na wskazaniu odpowiednich instytucji opiekuńczych, ale również
szkoła musi formalnie skierować sprawy poszczególnych uczniów do zajęcia się
nimi przez określone instytucje, ponosząc przy tym współodpowiedzialność za
ich losy.
Krytyka współczesnej szkoły wiąże się z przerostem funkcji
dydaktycznych nad wychowawczymi, prymatem wiedzy nad rozwojem
22
osobowości ucznia i światem wartości . W ocenie Franciszka Berez
nickiego
kluczową sprawą szkoły powinna być troska o rozwój całej osobowości ucznia,
o przygotowanie go do samorozwoju i kształtowania jego postaw poprzez świat
wartości. Szkoła w mniemaniu autora zbyt wolno reaguje na zmiany, nie jest
23
kreatorem społecznych i cywilizacyjnych przemian . Wprawdzie, jak twierdzi
F. Berez
nicki, szkoła przekazuje dużą liczbę informacji, ale nie odpowiada
potrzebom cywilizacji jutra, w której niezbędne są umiejętności poznawcze
wyższego rzędu, pomocne w rozwiązywaniu problemów przyszłości. Autor
zdecydowanie podkreśla, że niezwykle ważnym zadaniem szkoły jest łączenie
rozwoju intelektualnego z rozwojem emocjonalnym i kształtowaniem
odpowiednich postaw i wartości 24.
21
Ibidem,s.321
22
Franciszek Berez
nicki, Podstawy kształcenia ogólnego, Wydawnictwo  Impuls , Kraków 2011, s. 29
23
Ibidem, s. 29
13
1.3 Szkoła, jako instytucja kształcąca i wychowująca
Szkoła należy do instytucji kształcącej i wychowującej, jest to społeczność
nauczycieli i uczniów oraz systemu działań pedagogicznych. Jednakże szkoła, to
nie pierwsza i nie jedyna instytucja kształcąca i wychowująca, gdyż dzieci
poddawane są od najmłodszych lat najrozmaitszym, pozaszkolnym wpływom
wynikającym z przebywania w różnych środowiskach. Wzrastająca
intensywność bodz
ców oddziaływujących na dzieci poza szkołą, prowadzi do
umacniania związków między szkołą i środowiskiem lokalnym. W obecnej dobie
w zreformowanej szkole obserwujemy potrzebę współpracy szkoły ze
środowiskiem, integracji jej działań z potrzebami najbliższego regionu
25
i wzmacniania więzi szkoły ze środowiskiem . Nowa przestrzeń dydaktyczna,
aktywna i dynamiczna rzeczywistość wymuszają na nauczycielu i dzieciach
konieczność realizowania zajęć w innych obiektach i placówkach. Chodzi o to,
aby wskazać uczniowi inny sposób, inne z
ródła zdobywania wiedzy.
Przeważnie od szkół oczekuje się:
- powodowania rozwoju osobniczego ludzi, aby każdy umiał radzić sobie
z samym sobÄ…;
- uczenia współżycia z innymi ludz
mi, jako indywidualnościami oraz, jako
grupami mniejszymi lub większymi;
- wdrażania do korzystania z zastanych dóbr kultury duchowej
i materialnej oraz powiększania ich zasobów;
- wskazywania możliwości układania się człowieka z przyrodą, tak aby
nie niszczyć jej zasobów i być w zgodzie z naturalnym środowiskiem
bytowania 26.
Za prawidłowe funkcjonowanie szkoły i realizację zagadnień
programowych odpowiedzialni są: dyrektor szkoły, zastępca dyrektora, Rada
24
Ibidem, s. 29
25
http://www.eduform.pl/modules...
26
Ibidem
14
Pedagogiczna, rodzice i opiekunowie ucznia, samorządy szkolne, wspólnoty,
organizacje dziecięce i młodzieżowe działające w szkole 27.
Do podstawowych funkcji szkoły należą: wychowawcza, dydaktyczna
i opiekuńcza.
Wychowawcza funkcja szkoły przejawia się w kształtowaniu się postaw
moralnych i społecznych zgodnych z zasadami demokracji, umacnianiu poczucia
obowiÄ…zku pracy i nauki, rozwijaniu aktywnych postaw zawodowych
i społecznych, wspomaganiu wychowawczej roli rodziny, tworzeniu kultury
pozytywnych wzorców, kształtowaniu, umiejętności współpracy i poczucia
odpowiedzialności, przeciwdziałaniu przemocy i uzależnieniom.
Dydaktyczna funkcja polega na kształtowaniu rozwoju intelektualnego,
rozwijaniu motywacji do ustawicznego kształcenia i rozwoju, możliwości
korzystania z biblioteki i Internetu, przekazywaniu wiedzy z różnych dziedzin
nauki, umożliwianie zdobycia wiedzy i umiejętności niezbędnych do kontynuacji
nauki, rozwijanie pasji i zainteresowań
Opiekuńcza funkcja to: zaspakajanie podstawowych potrzeb niezbędnych do
prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego, organizowania płatnych
obiadów w stołówce, zapewnienia higienicznych warunków i opiekę
wychowankom, korzystanie z zajęć pozalekcyjnych w miarę posiadanych
środków, troska o dzieci, które potrzebują pomocy w różnych formach 28.
Ponadto szkole często przypisuje się funkcję głównego inicjatora
i koordynatora działalności wychowawczej w środowisku pozaszkolnym
najczęściej w rejonie, z którego dzieci pochodzą 29.
Dzieci prócz tornistra przynoszą do szkoły duży zasób wiedzy potocznej
i praktycznej i w kategoriach tej wiedzy pojmujÄ… to, co przekazuje im nauczyciel
w szkole. Zatem istnieje potrzeba wsparcia wychowawczego oddziaływania
rodziny, czyli podstawowego środowiska, w którym kształtuje się osobowość
i postawa młodego człowieka. Te wspólne cele, uzupełniające się zadania
decydują o tym, że jest to nadrzędna troska o pomyślność młodego pokolenia.
27
Szkoła jako instytucja kształcąca i wychowująca.doc  Dokumenty- http://chomikuj. pl/
28
Ibidem
15
Jednakże bezwzględny priorytet w wychowaniu młodych ludzie ma dom
rodzinny, rodzice. W świetle obowiązującego prawa rodzice mają możliwość
decydowania o całym procesie wychowania dziecka, w tym również
dokonującym się w szkole. Jednocześnie rola szkoły pozostaje niezastąpiona
w zakresie wprowadzania ucznia w kontakty społeczne oraz rozwijania jego
wiedzy i umiejętności. Sposobem zbliżenia do siebie tych dwóch środowisk
mogą być warsztaty skupiające we wspólnej pracy rodziców i nauczycieli w ich
trudnościach, a zarazem uczące mówienia jednym głosem o wychowaniu 30.
1.4 Szkoła w społeczności lokalnej
Miejsce szkoły w społeczności lokalnej wynika z kilku jej cech, a mianowicie:
- szkoła jest jednym z miejsc systematycznego zagłębiania wiedzy naukowej,
- szkoła jest instytucją nauczającą metodami naukowymi według mniej lub
bardziej spójnej teorii pedagogicznej i psychologicznej,
- szkoła może syntetyzować i kierunkować wpływ innych oddziaływań
kształcących i wychowujących,
-szkoła uczy elementów wszystkich nauk dorosłych dla zrozumienia
współczesnej cywilizacji, a wiec stara się dać całościowy pogląd na wiedze
człowieka o świecie,
- szkoła stara się przygotować dzieci do uczestnictwa w kulturze, do korzystania
z jej osiągnięć,
- Szkoła przygotowuje młodzież do funkcjonowania w społeczeństwie.
Powyższe cechy wskazują na potrzebę ścisłego współdziałania szkoły ze
środowiskiem pozaszkolnym ucznia, czyli rodziną, parafią, stowarzyszeniami
itp. 31
Funkcja szkoły w środowisku zależy od wielu czynników, takich jak
struktura społeczno  ekonomiczna terenu, cechy terytorialne, dynamika
29
Ibidem.
30
Ibidem.
31
Godlewski M., Pedagogika. Podręcznik akademicki, wyd. PWN, Warszawa 1978, s .7.
16
przeobrażeń, tradycje kulturalne. Dziedzictwo kulturowe powinno znalez
ć swoje
miejsce w całym procesie edukacji młodego pokolenia, a celem tej nauki
powinno być ukształtowanie w uczniach poczucia własnej tożsamości,
aktywności we własnym środowisku, zrozumienia innych rzeczywistości
społeczno  kulturalnych.
Rozszerzające się współdziałanie szkoły ze środowiskiem intensyfikuje
korzystne procesy wychowawcze. Zdecydowanie chodzi tutaj o harmonizowanie
wzajemnych oczekiwań i wzajemnych świadczeń 32.
Liczne badania socjologów ukazują nam szkołę, jako czynnik postępu
przekształcający społeczności lokalne. Należy jednak zwrócić uwagę także na
proces odwrotny, czyli na proces przystosowywania się szkoły, nauczycieli
i uczniów do poziomu kulturalnego społeczności lokalnej, do obyczajów
i poglądów oraz zasad postępowania. Dokonuje się to, albo spontanicznie, albo
za pośrednictwem lokalnych instytucji powiązanych z działalnością szkoły.
Procesy podporządkowywania szkoły społeczności lokalnej zachodzą tym
łatwiej, im słabsza jest sama szkoła. Elementem procesu decentralizacji polskiej
oświaty jest też przywiązywanie dużej wagi do edukacji regionalnej, osadzenie
pracy szkolnej w tradycji lokalnej i regionalnej. Ogólnie można powiedzieć, że
zależności między społeczeństwem i szkołą wytwarzają w społeczności lokalnej
bardzo charakterystyczne środowisko wychowawcze. Zatem szkoła jest
powiązana wieloma więzami ze społecznością lokalną, a niektóre więzy
nieformalne działają na mocy zwyczajów, obyczajów i tradycji33.
Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej
niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji
służących organizacji życia zbiorowego takich jak: kościół, instytucje usługowe
i kulturowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne i stosunki międzyludzkie,
a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.
Społeczność lokalna zapewnia swojej szkole bazę materialną. Lokalna władza
32
Ibidem, s. 8.
33
M. Przetacznik - Gierowska, Z. WÅ‚odarski, Psychologia wychowawcza. T.2. wyd. PWN, Warszaw2002,
s.87.
17
rozstrzyga ważne dla szkoły sprawy utrzymania budynków, stołówki, remontów,
wyposażenia pracowni itp. Czysty, estetyczny budynek, sprawna obsługa to
elementy kultury społeczności wspomagającej wychowanie młodzieży.
Przenoszą je nauczyciele uznający określone zespoły wartości intelektualnych,
estetycznych i moralnych oraz uczniowie traktujący wartości kultywowane w ich
domu rodzinnym, jako niewÄ…tpliwe 34.
Reforma administracyjna wymusza na MEN wprowadzenie licznych
zmian dostosowawczych dotyczących zarządzania i nadzorowania oświatą.
Zmieniły się uprawnienia i obowiązki kuratorów oświaty, znacznie zwiększył się
zakres zadań wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego.
Organy prowadzące, a więc głównie gminy i powiaty, poprzez sieć swoich
placówek będą prowadziły własną politykę oświatową, która będzie dostosowana
do lokalnych warunków i możliwości- realizacją ogólnych założeń polityki
edukacyjnej państwa. Ponadto będą one kontrolowały i dysponowały pieniędzmi
przyznawanymi szkołom i placówkom oraz nadzorowały gospodarowanie
mieniem. Jest w planie, aby organ prowadzący kontrolował też zgodność
zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami 35.
Kurator oświaty nie będzie już prowadzić szkół i placówek, a jego
głównym zadaniem będzie w imieniu wojewody wykonywać zadania
i kompetencje w zakresie oświaty. Zdecydowanie wspomaga merytorycznie
jednostki samorządu terytorialnego, jest doradcą władz samorządowych
w kreowaniu lokalnej polityki oświatowej, sprawuje nadzór pedagogiczny nad
szkołami i placówkami w celu podnoszenia poziomu edukacji.
Dużą wagę przywiązują reformatorzy do wszechstronnej i racjonalnej
pomocy rodzinie i dziecku. Podstawowymi zadaniami powiatu w tworzeniu
lokalnego systemu opiekuńczego jest  przyjęcie spójnego programu
profilaktyczno- opiekuńczego wspierającego rodzinę w jej funkcji
wychowawczej i pomagajÄ…cego dziecku w jego wszechstronnym rozwoju 36.
Wśród sojuszników szkoły w realizacji jej podstawowych zadań poczytne
34
Ibidem, s.98.
35
Z.WÅ‚odarski, A.Matczak, Wprowadzenie do psychologii, wyd. WSiP, Warszawa 1998, s.113.
36
Ibidem, s. 115.
18
miejsce zajmują takie instytucje oświatowe i kulturalne, jak: biblioteki
i czytelnie, teatry, kina, wszelkiego rodzaju kluby. W tych instytucjach,
podobnie, jak w szkole młodzież może zaspakajać różnorodne zainteresowania
i pasje, kształcić i rozwijać stosunek do wielu zagadnień. Te struktury
wychowawcze mogą być też wykorzystywane w planowych zamierzeniach
wychowawczych przy wprowadzaniu dziecka w krąg szerszych styczności
z życiem społecznym, kulturowym, nauką i sztuką 37.
37
Maria Przetacznikowa, Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży, wyd. WSiP, Warszawa
1978, s. 81
19
Rozdział II
DZIECKO, JAKO UCZEC

2.1 Dziecko w okresie szkolnym
W Polsce obowiÄ…zek szkolny obecnie rozpoczyna siÄ™ dla dzieci w wieku 6
lat, czyli w okresie kończącym wczesne dzieciństwo, trwającym od 3 lat do 6
roku życia, jednakże były propozycje skrócenia czasu przedszkolnego i w 2014
roku obowiązkiem szkolnym miały być objęte dzieci w wieku 5 lat, ale
propozycja ta nie znalazła poparcia.
Wiek sześciu lat jest okresem tzw. nierównowagi, kiedy dziecko miota się
i pragnie zbyt wiele. Z trudem przystosowuje się do innych ludzi, ponieważ jego
dążenia i chęci są zbyt mocne. W tym wieku sześciolatek przypomina
zachowaniem dziecko dwu letnie, bywa hałaśliwe, podlega gwałtownym
emocjom i jest rozdzierane popadaniem w skrajności 38.
Sześciolatek jest egocentryczny, chce być najważniejszy, wszystko ma
być tak jak ono chce. Sprzeciwia się, gdy prosi się je o coś. Na polecenia
odpowiada odmownie. Dzieci w wieku 6 lat sÄ… ciekawe i zdolne do wszystkiego,
mają ogromny apetyt na nowe doświadczenia. Pragną zbyt wiele, w wyniku,
czego konieczność wyboru między dwoma możliwościami są dla nich nie do
zniesienia. W mniemaniu dziecka 6-letniego jest ono najważniejsze, najlepsze
i wszystko, co może być  naj - dotyczy jego, chętnie przyjmuje pochwały i jeśli
coś idzie po jego myśli jest entuzjastyczne, ciepłe i gotowe do pomocy.
Niechętnie przyjmuje krytykę, karę oraz trudno jest się mu pogodzić się z własną
winą, niestety czasami, aby wygrać są zdolne do oszustwa jednak, gdy przegrają
obwiniajÄ… innych o oszustwa 39.
Wiek 7 lat jest okresem póz
nego dzieciństwa. Młoda istota w tym wieku jest
spokojna i łatwiejsza w koegzystencji, jednak jest bardziej skłonna do narzekań.
38
A L. Bates, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka-Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy,
wyd. GWP, Gdańsk 1992, s 39.
39
Ibidem, s. 40-41
20
Siedmiolatki opisywane są, jako markotne, osowiałe i kapryśne, lubią
patrzeć, słuchać i pozostawać na uboczu. Obserwują, rozmyślają jak by
budowały poczucie własnej wartości przez przypatrywanie się. Często chcą mieć
swój osobny pokój, w którym mogłyby się skryć i pilnować swoich rzeczy. Ręce
siedmiolatka sÄ… bardzo aktywne, dotykajÄ… i badajÄ… wszystko, z czym wejdÄ…
w kontakt, jego wiedza i zdolności są w okresie dynamicznego rozwoju. Dziecku
w wieku siedmiu lat trzeba przypominać, bo często zapomina, co się jemu
powiedziano, sprawdzać, czy wszystko przebiega, jak należy, ponieważ
siedmiolatek często ociąga się z reakcją i nie słyszy poleceń.
Z upływem czasu dzieci stają się mniej zmęczone i w wieku 8 lat stają się
bardziej otwarte na nowe doświadczenia, sprawy i znajomości. Ośmiolatek
często opisywany jest ekspansywny i szybki, niekiedy odnosi się wrażenie, że
musi mieć nieustanny kontakt z otoczeniem. Dla ośmiolatka nie ma rzeczy
niemożliwych. Każda nowość czy przeszkoda stanowią wyzwanie, do którego
dziecko podchodzi z wielkim entuzjazmem, często przeceniając przy tym swoje
możliwości. Typowy ośmiolatek zajmuje dużo przestrzeni, w różnorakim
znaczeniu tego słowa, i z niezwykle charakterystyczną dla siebie szybkością
błyskawicznie ją przemierza. Dziecko w tym wieku potrafi już łatwo siebie
dyskredytuje ,,Zawsze robiÄ™ to z
le! , ,,Nic mi nigdy nie wychodzi! . Ze względu
na te jego skłonność do dramatyzowania można podejrzewać, że znajduje w
porażkach jakieś upodobanie, a w każdym razie robi z nich użytek40.
 Przy całym zuchwalstwie i tupecie dziecko w tym wieku jest o wiele
bardziej wrażliwe niż można by sądzić. Jeżeli więc po dobrych początkach
przyjdzie, jak to się zdarza gorszy koniec, należy chronić dziecko przed zbyt
intensywnym poczuciem klęski i nadmierną samokrytyką. Ośmiolatek nieco
lepiej spełnia adresowane do niego prośby niż dziecko siedmioletnie. Wprawdzie
trochę się ociąga, dyskutuje i wynajduje rozmaite preteksty, ale w końcu
ustępuje. Woli robić coś, licząc na szybką nagrodę (gotówka), niż z samej chęci
niesienia pomocy. Przedkłada też wskazówki nad pełne polecenie, które uważa
za dziecinne. Lepiej więc mówić krótko: ,,Obiad niż ,,Umyj ręce i przygotuj się
40
Ibidem, s. 43
21
do obiadu . Siedmiolatek przejmował się przede wszystkim sobą i tym, jak inni
ludzie go traktują. Dzieci ośmioletnie idą dalej. Nie są już zainteresowane tym
jak inni je traktują, lecz tym, jak układają się ich stosunki z innymi. Mają innym
więcej do ofiarowania, ale też więcej oczekują. Szczególnie ze strony matki
ośmiolatek domaga się rozumnej i bliskiej więzi 41.
2.2 Dziecięce z
ródła wiedzy o szkole
Kultura, w której dziecko wzrasta, tradycja, z której czerpie swoją wiedzę
o świecie, nie powinna zamykać się przed  innością wnoszącą do niej obce
kulturowo pierwiastki 42.
Dziecku jest bardzo trudno odróżnić nowość od inności, poznawany przez
nie świat w wieku poprzedzającym naukę w szkole, jest wielobarwny, oryginalny
i ciÄ…gle nowy. Te nowe, czasami  obce wzory kulturowe dziecko wplata, gdy siÄ™
z nimi zetknie w tworzony przez siebie świat, swoje wytwory, adaptując je do
własnej kultury. W ten sposób niezauważalnie podejmuje pierwsze próby
zrozumienia innej kultury oraz uczy się poszanowania dla tej kultury i osób
będących jej przedstawicielami.
Odwołując się do Jerzego Gajdy, można wyróżnić trzy układy interakcji
kulturowych dziecka i ich zasięg. Pierwszy zasięg kontaktów dotyczy zetknięcia
bezpośredniego tzw,  twarzą w twarz . Wówczas młody osobnik styka się
z osobami sobie najbliższymi: rodziną, dziećmi z sąsiedztwa i ich rodzicami oraz
osobami będącymi członkami społeczności lokalnej. Ten specyficzny rodzaj
więzi emocjonalnej współistniejącej miedzy tymi osobami, a dzieckiem
powoduje, że przekazywane treści kulturowe bardzo szybko przenikają do niego
43
i podlegają absorpcji . Poczucie wspólnoty, podobieństwo doświadczeń
powodują, że treści docierające tą drogą do dziecka traktowane są, jako swoisty
aksjomat kulturowy.
41
Frances L, Rozwój & op.cit., s. 44.
42
Bogusław Śliwerski, Pedagogika alternatywna. Postulaty, Projekty i Kontynuacje, wyd. Impuls,
Kraków 2007, s. 230.
43
Ibidem, s. 230.
22
Drugi układ, wprawdzie również odnosi się do kontaktów bezpośrednich,
ale jest on pozbawiony bliskości, tak charakterystycznej dla układu pierwszego.
Chodzi o to, że wzajemne relacje pomiędzy dzieckiem, a osobą starszą
sprowadzają się do kontaktów formalnych, często instytucjonalnych. W tym
przypadku, im bardziej osoba wchodzÄ…ca z dzieckiem w interakcjÄ™ jest nieznana,
w tym większym stopniu filtruje ono otrzymane informacje, a jeśli nie pasują
jemu do wcześniejszych doświadczeń po prostu je odrzuca. Trzeci układ
interakcji dotyczy kontaktów pośrednich, w których komunikat przekazywany
jest za pomocą różnych nośników, zatem dziecko nie styka się z nadawca
komunikatu. Mowa tutaj o środkach masowego przekazu: radio, telewizja, prasa,
Internet. Nieznany nadawca przekazuje dziecku informacje i czasami
multimedialność przekazu nie tylko modyfikuje treść komunikatu, ale też potrafi
całkowicie zmienić obraz rzeczywistości odbierany przez dziecko.
Dlatego też bardzo ważne jest, żeby osoba dorosła bliska dziecku była nie
tylko przewodnikiem w poznawaniu rzeczywistości, ale przede wszystkim
pośrednikiem pomiędzy dzieckiem, a odległym światem, którego dziecko nie
może doświadczać bezpośrednio 44.
Dziecko w wieku przedszkolnym wchodzÄ…c w interakcje z innymi
osobami spoza środowiska rodzinnego, zaczyna dostrzegać coraz więcej ludzi,
którzy współuczestniczą w jego życiu codziennym. Gromadzenie doświadczeń
o innych w trakcie kontaktów z osobą spoza jego kręgu kulturowego,
zabarwionych pozytywnym nastawieniem obu stron do poznawanej odmienności
powoduje zanikanie pewnych działań konfrontacyjnych. Jednakże może nastąpić
całkiem inna reakcja na pojawienie się osoby nieznanej w otoczeniu dziecka.
Wprawdzie większość dzieci w wieku przedszkolnym chętnie nawiązuje
interakcje społeczne, ale u niektórych może pojawić się uczucie lęku. Należy
uznać to zachowanie dziecka za naturalne 45.
Wszechobecny Internet, pojawiajÄ…cy siÄ™ stosunkowo niedawno jest
jednym z najpowszechniejszych i najpopularniejszych mediów dostarczającym
44
Ibidem, s. 231.
45
Ibidem, s. 232.
23
dziecku mnóstwa informacji o świecie, w tym również o szkole. Dzięki
rozwojowi tej formy komunikacji elektronicznej, dzieci w wieku przedszkolnym
mogą przybliżyć sobie treści związane ze szkołą. Multimedialność przekazu
sprawia, że oprócz zapisu pojawiają się również rysunki, fotografie, filmy
w postaci zapisu dz
więkowego. Taka forma przekazu pozwala nie tylko na
zwiększenie czytelności komunikatu, ale również na jednorazowe zwiększenie
46
zakresu przekazywanej informacji, w tym przypadku dotyczącej szkoły .
A
atwość dostępu do informacji, szybkość jej uzyskania oraz wprost
nieograniczony jej zasięg spowodował, że Internet silnie oddziałuje również na
dzieci w wieku przedszkolnym, gdzie pomału staje się w ich życiu
wszechobecny.
Biorąc pod uwagę powyższe z
ródła dotyczące informacji dziecka
o otaczającym świecie, należy podkreślić, że jego wiedza o szkole również
wypływa z tych z
ródeł.
Właściwa stymulacja dziecięcej ciekawości w eksplorowaniu świata,
podsycana odpowiednim dawkowaniem nowości, to podłoże nie tylko do
wzbogacania dziecięcej wiedzy na temat szkoły, ale także do wzmacniania
zainteresowania życiem innych dzieci już uczęszczających do szkoły. Ułatwia to
budowanie podstawy otwartości dziecka na problem szkoły i kontaktów
z rówieśnikami i nauczycielami oraz stanowi podwalinę przyszłej tożsamości.
To, w jaki sposób dzieci będą postrzegać szkołę, nie pozostaje bez wpływu na
akceptację nowej rzeczywistości, jaką jest rozpoczęcie nauki szkolnej. Dlatego
też bardzo ważne jest odpowiednie przygotowanie i  przeprowadzenie
przedszkolaka z przedszkola do szkoły. Ten właśnie moment przejścia dziecka
z przedszkola do szkoły należy odpowiednio i szczegółowo przygotować. Jest to
tzw. faza pierwsza przejścia, gdy dziecko jest jeszcze w przedszkolu, ale
niedługo je kończy. Jedne dzieci z wielką chęcią będą czekały na dzień,
w którym pójdą do szkoły, u innych natomiast można będzie dostrzec strach
i niechęć. Nie należy straszyć dzieci szkołą, ponieważ może to nasilić ich
niechęć, należy również uważać, co się mówi na temat szkoły przy dziecku,
46
B. Åšliwerski, Pedagogika...op. cit., s. 245.
24
ponieważ, jak wcześniej wspomniano otoczenie zdecydowanie ma wpływ na to,
co dziecko wie o szkole 47, ponadto  pozytywne opinie na temat szkoły są
w stanie zapobiec powstaniu strachu i niechęci do szkoły 48. Czasami niechęć do
szkoły może wynikać również z przykrych doświadczeń adaptacyjnych
z przedszkola i kolejna zmiana miejsca może być trudniejsza i zarazem bardziej
skomplikowana, gdyż dziecko będzie się bało, ze w szkole może być jeszcze
gorzej, dlatego też będzie miało trudności w przystosowaniu się do bycia
uczniem. Niekiedy dziecko można zachęcić i rozbudzić w nim chęć do
spróbowania czegoś nowego poprzez wręczenie dziecku przedmiotu, który
w sposób znaczący wskazuje jego przynależność do szkoły, np. tornister, który
w sposób  magiczny uchroni przedszkolaka przed nostalgią i zniechęceniem z
powodu opuszczenia znanego mu miejsca, jakim jest przedszkole49. Jak twierdził
Arnold van Gennep  podczas rytualnego przejścia istnieją ofiarodawcy
i przedmioty obrzędowe, które nierozerwalnie łączą się z różnymi etapami
przejścia 50.
Faza druga - tzw. faza marginalizacji, separacji, faza przejściowa, jest to
przeważnie okres wakacji.
Okres wakacji to  czas czekania i zapoznawania się z rzeczami, które
będzie teraz miał tzn. tornister, piórnik, książki, itp. 51. Dziecko zdaje sobie
sprawę, że przedszkole ma już za sobą, że już do niego nie wróci. To
oczekiwanie na pierwszy dzień w szkole niesie ze sobą sprzeczne odczucia,
mianowicie strach, niepewność oraz stres przeplatające się z radością,
zniecierpliwieniem i ciekawością52.
Faza trzecia - jest to ostatni etap zmian, wiążący się z włączeniem
nowego członka, w tym przypadku dziecka do społeczności szkolnej.
47
Dorota Klus-Stańska, Maria Szczepska-Pustkowska, Pedagogika wczesnoszkolna, wyd. Akademickie i
Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 232.
48
Ibidem, s. 232.
49
Ibidem, s. 232.
50
Ibidem, s. 232.
51
Dorota Klus-Stańska, Maria Szczepska-Pustkowska, Pedagogika wczesnoszkolna, wyd. Akademickie i
Profesjonalne, Warszawa 2009, s.236.
52
Ibidem, s. 237.
25
2.3 Przejście pomiędzy przedszkolem, a szkołą
Na obraz szkoły w wyobrażeniach dziecka mającego rozpocząć
obowiązek szkolny silny wpływ wywierają jego wcześniejsze nastawienia
i zdobyta na ten temat wiedza. Te nastawienia, jak wcześniej wspomniano są
przeważnie kształtowane pod wpływem dodatnich lub ujemnych mniemań
wytworzonych przez opinie osób z jego najbliższego otoczenia. Nastawiać - to
 usposabiać kogoś w określony sposób, wzbudzać w nim określone uczucia,
emocje w stosunku do kogoś, czegoś."53W tym przypadku chodzi o świadome
lub nieświadome nastawienie dziecka do szkoły, czyli wyrabianie określonego
uczucia. Od charakteru tych nastawień i ich treści zależy, czy obraz szkoły będzie
pogodny, czy ponury, czy dziecko z niecierpliwością czeka na pierwszy
dzwonek, czy też odczuwa przed nim silną obawę i lęk 54.
Wrażenia dotyczące szkoły mogą być osłabione lub wzmocnione
w zależności od tego, czy dziecko ma rodzeństwo, które uczęszczało do szkoły.
Po przez obraz, jaki oni sami tworzą sobie o rzeczywistości szkolnej, w której
żyją, zmienia się ogólny obraz uzyskiwany przez małe dziecko od rodziców 55.
W przejściu między przedszkolem, a szkołą sprawą oczywistą jest
dokonanie stopniowego przechodzenia od działań charakterystycznych dla
przedszkola, do działań typowych dla szkoły. Jeżeli to nagłe przejście zostanie
złagodzone, znacznie obniży się ten trudny próg dla niektórych dzieci w chwili
rozpoczęcia nauki w szkole 56.
Między szkołą, a przedszkolem istnieją duże różnice programowe, gdzie
w każdej z tych instytucji, czego innego oczekuje się od dzieci, mianowicie
w przedszkolu stawia się na dużą swobodę, natomiast w szkole wprowadza się
dotkliwe ograniczenia i rygory, uniemożliwiające często zaspokojenie aktualnie
doznawanych potrzeb. Zindywidualizowane kontakty dziecka z osobą dorosłą
53
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001, s. 286
54
Ibidem, s. 286
55
Debesse M., Mialaret G., Rozprawy o wychowaniu. Filozoficzne, psychologiczne i socjologiczne
aspekty wychowania. PWN, Warszawa 1988, s. 140
56
M.Przetacznik  Gierowska, Z.Włodarski, Psychologia wychowawcza, część II, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa 2002, s. 234
26
w przedszkolu, zamienia siÄ™ w szkole na kierowane przez nauczyciela polecenia
do całej grupy. W sposób drastyczny zmianie uległy podstawowe czynności,
a mianowicie w przedszkolu dzieci programowo bawiły się, a w szkole
57
uczą się w sposób zamierzony . Te radykalne zmiany nie są uzasadnione
prawidłowościami rozwojowymi, a wynikają ze zmian zachowania dzieci przy
przechodzeniu z przedszkola do szkoły. Stąd postulaty złagodzenia różnic,
ściślejszego związku i współpracy przedszkola ze szkołą, albowiem cele
działania obydwu instytucji są wspólne i chodzi głównie o zapewnienie dzieciom
możliwości zdobycia doświadczeń sprzyjających ich wszechstronnemu
rozwojowi, z uwzględnieniem potencjalnych szans każdej jednostki 58.
Złagodzenie przejścia dziecka z przedszkola do szkoły może dokonywać
się zarówno przez wprowadzenie do przedszkola pewnych form działalności
charakterystycznych dla szkoły, czyli elementów zamierzonego uczenia się, jak
też przez stosowanie zajęć zabawowych w klasach pierwszych szkoły
59
podstawowej . Zatem wiele argumentów przemawia za tym, że stymulacji
rozwoju mającej na celu jego optymalizację nie można wiązać z jednym tylko
okresem rozwojowym w życiu człowieka i z instytucją szkoły. Ta stymulacja jak
wcześniej wykazano, jest potrzebna również w okresie poprzedzającym
wstąpienie dziecka do szkoły. Liczne badania w tym zakresie pokazują, że
rozwój zachodzący w pierwszych latach życia dziecka jest bardzo intensywny,
a brak pożądanej wówczas stymulacji powoduje ograniczenia w realizacji
aktualnych i póz
niejszych możliwości rozwojowych 60.
57
Ibidem, s. 243
57
Ibidem, s. 244
58
Ibidem, s. 245
59
Ibidem, s. 244
60
Ibidem, s. 237
27
2.4 Dojrzałość gotowości szkolnej dziecka
Mówiąc o dojrzałości dziecka do gotowości szkolnej, nie sposób pominąć
definicji określającej to zjawisko, a mianowicie w ocenie K. Janus jest to;
 osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju cech psychofizycznych,
który pozwala na rozpoczęcie procesu edukacyjnego w klasach nauczania
początkowego; jest to inaczej gotowość do podjęcia nauki szkolnej, chęć uczenia
się, wypełniania określonych obowiązków szkolnych, umiejętność
przystosowania się do środowiska szkolnego i grupy rówieśniczej,
podporządkowania się określonym zasadom, nakazom i ograniczeniom.
Dojrzałość szkolna jest uwarunkowana m. in. Zdolnościami, predyspozycjami,
zainteresowaniami dziecka, jego warunkami bytowymi, wpływem rodziców na
ewentualny rozwój umiejętności, doświadczeń i nawyków ich pociech, często nie
bez znaczenia pozostaje uczęszczanie dziecka do przedszkola  61.
Dziecko, które wstępuje do szkoły w wieku siedmiu lat, staje się uczniem klasy
pierwszej. Pierwszy dzień w szkole staje się zakończeniem okresu
przygotowawczego do szkoły. Rodzice zaopatrzyli dziecko w podręczniki,
przybory szkolne, strój uczniowski. Uwaga rodziców zwrócona jest w stronę
czynności zewnętrznych. Niestety brakuje czasu na rozmowę z dzieckiem o jego
samopoczuciu i nastawieniu do szkoły. Należałoby przed początkiem roku
szkolnego porozmawiać o ewentualnych obawach, jakie może mieć dziecko 62.
Przyczyną wątpliwości i obaw siedmiolatka staje się okres edukacji
i realizacji nowej roli, w jakÄ… wchodzi dziecko - rola ucznia pierwszej klasy
szkoły podstawowej. Oczywiście warto tu zwrócić szczególną uwagę na sfery
rozwoju dziecka 6 - 7 - letniego, które wkracza do szkoły i podejmuje obowiązki
szkolne w klasie pierwszej 63.
Dojrzałość fizyczna dziecka:
- zadowalający stan zdrowia i odporność na zmęczenie,
61
K. Janus, op. cit., s.37
62
M. A
obocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2006, s. 39
63
B.Wilgocka  Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci, a środowisko, PWN, Warszawa 1972, s. 57
28
- dobry wzrok i słuch,
- prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny,
- ogólna dobra sprawność ruchowa i manualna,
- precyzyjne ruchy całego ciała i rąk,
- znajomość orientacji przestrzennej i schematu własnego ciała,
- preferencja prawej ręki,
- zrównoważona dynamika procesów nerwowych.
Dojrzałość emocjonalno - społeczna:
- umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, dorosłymi,
- samodzielność i zaradność w podstawowych sprawach codziennych,
- zdolność adaptacji w nowym środowisku,
- równowaga uczuciowa - zdyscyplinowanie i podporządkowywanie się normom
współżycia w grupie,
- wrażliwość na potrzeby innych,
- obowiązkowość, sumienność i wytrwałość w dążeniach i realizacji
powierzonych zadań,
- wiara w siebie i umiejętność nie zniechęcania się trudnościami
i porażkami,
- umiejętność samokontroli swego zachowania i wykonywanej pracy.
Sfera intelektualna dziecka:
- przejawienie aktywności poznawczej, zainteresowanie otoczeniem,
- chęć do nauki czytania, pisania, matematyki,
- posługiwanie się mową poprawnie pod względem gramatycznym
i artykulacyjnym,
- przekaz informacji w sposób logiczny i zrozumiały,
- jasne wypowiedzi na temat swych myśli, przeżyć, formułowanie poprawnych
sądów,
- umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas na danym temacie,
- łatwość przyswajania nowych wiadomości, informacji, utrwalenia ich
z łatwością,
- wykorzystanie zdobytych informacji w działaniach praktycznych,
29
- umiejętność różnicowania figur geometrycznych, porównywanie ich
i odtwarzanie,
- odróżnianie kierunków, położenia, a także proporcji odwzorowywanych form
graficznych,
- umiejętność zapamiętania prostych melodii i rymowanek,
- przeprowadzanie analizy i syntezy liter/głosek, sylab,
- odwzorowywanie i czytanie prostych wyrazów,
- znajomość podstawowych pojęć matematycznych (B. Zakrzewska, s. 11 - 12).
2.5 Rozpoczęcie nauki w szkole
Doniosłym przeżyciem wśród dzieci w wieku szkolnym jest moment
przekroczenia progu szkoły. Skupiając się na sprawach związanych
z dojrzałością szkolną dzieci najczęściej zwraca się uwagę na określony poziom
sfer rozwojowych zapewniających dziecku właściwy start i pomyślność
w szkole. Jednakże bardzo często zapomina się o bardzo istotnej sprawie, jaką
jest nastawienie dziecka do szkoły. Chodzi tutaj o to, że nie tylko szkoła stawia
wymagania wobec ucznia, ale też sam uczeń ma pewne oczekiwania względem
szkoły. Każdy potencjalny uczeń posiada określony obraz swojej szkoły, pewne
o niej wyobrażenie. Rodzina, przedszkole, znajomi mają duży wpływ na emocje,
jakie budzi w dzieciach szkoła, jakie myśli się z nią kojarzą, czy czuje dziecko
lęk, obawę przed nią, czy też radość. To właśnie najbliższe środowisko nastawia
i przygotowuje dziecko do podjęcia nauki szkolnej. Od charakteru tego
nastawienia w dużej mierze zależeć będzie, czy dziecko z chęcią i radością
będzie czekać na ten doniosły moment, czy też z obawą przekroczy mury szkoły.
Dlatego też powinniśmy pozytywnie nastawiać dziecko do szkoły, nie
powinniśmy straszyć je. Pozwólmy dziecku zdobywać wiedzę o szkole poprzez
słuchanie różnego rodzaju utworów literackich, utworów muzycznych, oglądanie
bajek, plansz, itp. o tematyce szkolnej. To, co nam dorosłym wydaje się mało
istotne i banalne, dla dziecka może mieć wielkie znaczenie, dlatego  wsłuchajmy
30
się w głos dziecka, wczujmy się w jego rolę i pomóżmy dziecku łagodnie
i bezproblemowo przejść ten moment.
Pierwsze dni w szkole są zawsze stresujące zarówno dla rodziców, jak
i dzieci. To nowa sytuacja i każdy zastanawia się czy dziecko sobie poradzi?
Oto wskazówki, na jakie należy zwrócić uwagę w momencie przekroczenia
progu szkoły przez dziecko, na; samoocenę  to, jak dziecko postrzega siebie
i swoje możliwości, samodzielność, czyli umiejętność samoobsługi,
systematyczność i wytrwałość, korygowanie błędów mowy, spostrzeganie
poprzez zabawę z dzieckiem w odnajdywanie kształtów, kolorów, odpowiednie
słuchanie, budowanie wiedzy o otaczającym świecie i tutaj bardzo cenne są
wycieczki krajoznawcze, zainteresowanie książkami, liczenie, umiejętności
manualne poprzez rysowanie, czy lepienie z plasteliny, kultura osobista,
zapoznawanie dzieci ze stałymi obowiązkami, stałe motywowanie dziecka do
pracy i nauki 64.
2.6 Adaptacja dziecka do warunków w szkole
Dziecko rozpoczynające naukę w szkole wchodzi w nowy etap życia,
pojawiają się obowiązki, zadania, którym musi sprostać, a także trudności,
z którymi musi sobie poradzić.
 Istnieje wiele czynników, które mają wpływ na adaptację w szkole.
Zaliczamy do nich czynniki endogenne, takie jak: stan zdrowia dziecka, płeć,
ogólny poziom psychoruchowego rozwoju oraz czynniki egzogenne związane ze
środowiskiem szkolnym, do którego dziecko ma się przystosować, a także
środowiskiem rodzinnym, w którym przebywa  65.
Rozpoczęcie nauki w szkole, to czas na nowe miejsce, zasady, do których
trzeba się dostosować, kolegów, koleżanki i nauczycieli. Wszystko to wiąże się
z różnymi obawami dziecka.
64
Dorota Zdybel, Klasa szkolna jako z
ródło doświadczeń komunikacyjnych dziecka, wyd. Edytor,
Kraków 2002, s.257.
65
Ibidem, s. 257.
31
Pierwsze kroki w szkole to wyzwanie nie tylko dla dziecka, lecz także
jego rodziców, którzy odgrywają ważną rolę w przystosowaniu do nowych
warunków. To rodzice przede wszystkim powinni wzbudzać pozytywne emocje
związane ze szkołą oraz przekazywać jej pozytywny obraz. Należy pomóc
dziecku przełamać negatywne emocje. Dziecko chętnie posłucha, jak rodzice
radzili sobie w takich sytuacjach. Należy pamiętać, aby te opowiadania nie były
wyidealizowane, ponieważ dziecko musi wiedzieć, że trudne momenty zdarzały
się każdemu, ale one mijają 66.
Bardzo ważne jest nastawienie dziecka do szkoły, a zadaniem rodziców
jest umacnianie pozytywnej postawy wobec niej. Pokazanie i opowiedzenie
dziecku, jak jest fajnie w szkole, że nauczy się nowych rzeczy: pisać, czytać,
liczyć, pozna nowe koleżanki i kolegów. Można dowartościować dziecko
i powiedzieć, że nie jest już małym dzieckiem, a uczniem, który ma swoje
książki i zeszyty, poczytać książeczki o tematyce szkolnej. Im dziecko ma
bardziej pozytywny stosunek do szkoły i nauczycieli, tym chętniej podejmuje
i wywiązuje się z powierzonych mu zadań i obowiązków. Nie należy negatywnie
wypowiadać się o szkole, czy też nauczycielach, jak również nie można mówić
dziecku, że czegoś nie potrafi, ponieważ mogłoby to przynieść negatywny skutek
i zniechęcić je do udziału w zajęciach szkolnych.
Należy pamiętać o tym, że dzieci doskonale wyczuwają nastroje i emocje
dorosłych, dlatego też rodzice powinni starać się nie okazywać zdenerwowania
oraz stresu związanego z pójściem dziecka do szkoły, ponieważ takie zachowanie
potęguje obawy i wątpliwości 67.
Istotna jest atmosfera w domu rodzinnym dziecka. Powinna być ona
przyjazna, pełna troskliwości i miłości, właściwe rozumienie potrzeb
psychicznych dziecka, które niedługo będzie uczniem klasy pierwszej. Wszystko
to sprawi, że dzieciństwo będzie radosne, co również będzie miało wpływ na
jego prawidłowy rozwój. Wśród podstawowych potrzeb psychicznych liczy się
potrzeba doświadczeń, wzbogacająca wiedzę o życiu i otaczającym świecie.
66
Halina Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne, Wyd. PWN, warszawa 1975,
s. 154
67
http;//edula.pl/articles/show/483
32
Na uwagę zasługuje fakt, że dziecko w wieku szkolnym pozostaje pod
wpływem czterech aspektów środowiska, a mianowicie: domu rodzinnego,
środowiska rówieśniczego, szkoły i ulicy. Szkoła w tym wieku powinna pełnić
dla dziecka funkcję najważniejszą. Istotne jest, aby w tym okresie dziecko było
wrażliwe na nauczanie i wychowanie w całościowo zorganizowanym procesie,
gdzie dominująca dla tego wieku powinna być organizacja elementów
całościowo ujmowanego środowiska dziecka, nadająca sensu szkoły. Dziecko nie
uczy się tylko w murach szkoły, ale również w domu, na podwórku, wśród
kolegów. Bardzo często, jeśli dziecko w szkole nie znajduje okazji dla
niezbędnego w tym czasie poczucia uznania społecznego, szuka miejsca dla jego
przeżycia na ulicy 68.
Z chwilą rozpoczęcia nauki szkolnej dziecko wkracza w zupełnie nowy
etap swojego życia. Spotyka się z sytuacją wymagającą zmian
w dotychczasowym sposobie życia, w którym dotąd dominowała zabawa.
Po przekroczeniu progu szkoły sytuacja zmienia się w sposób dla dziecka
odczuwalny. Siedmiolatek w nowym dla niego środowisku czuje się często
zagubiony i przestraszony. Styka siÄ™ tu z nowymi twarzami, nieznajomymi
nauczycielami i wieloma sytuacjami, których jeszcze w swoim życiu nie
doświadczył. Dziecko przeżywa trudności i lęki związane z podejmowaniem
nowej roli i odnajdywaniem swego miejsca w nowym środowisku 69.
Dlatego należy zwróci większą uwagę na proces adaptacji uczniów klasy
pierwszej do szkoły, który może rozciągać się na kilka tygodni, a w niektórych
przypadkach nawet miesięcy i mieć kolosalne znaczenie dla dalszego procesu
edukacyjnego jednostki. Według W. Okonia adaptacja społeczna (adaptatio 
przystosowanie) jest to  proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi
między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego; czynniki
regulujące prawidłowy przebieg adaptacji społecznej to uspołecznienie jednostki
kształtujące wrażliwość na potrzeby innych ludzi i dobro społeczne, jak również
 inteligencja i znajomość własnych możliwości 70.
68
F. Berez
nicki, Podstawy kształcenia ogólnego, wyd. Impuls, Kraków 2011, s. 84.
69
H. Spionek, op. cit., s. 156.
70
H. Filipczuk: Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, wyd. Impuls, Warszawa, 1985, ss. 57-58
33
Proces adaptacji do nowej sytuacji, w jakiej niewÄ…tpliwie znajduje siÄ™
dziecko przekraczając próg szkoły, zależy w dużej mierze od dotychczasowych
doświadczeń dziecka, od warunków życia w rodzinie i w środowisku, ale
również od dojrzałości szkolnej i samej odporności psychofizycznej dziecka.
Dlatego należy zaznaczyć, że rozpoczęcie nauki zawsze wiąże
się z większymi lub mniejszymi zmianami w życiu dziecka, stwarza sytuację
nową i zmusza je do pełnienia nowej roli społecznej  roli ucznia.71.
Dziecko 7-letnie nie zaczyna uczyć się dopiero w szkole. Uczy się od
pierwszych dni swego życia, ale edukacja w szkole różni się zasadniczo od
dotychczasowego procesu uczenia się. Staje się czynnością systematyczną
i zorganizowaną. Ma też charakter teoretyczny, gdyż wiele informacji, zasad,
reguł dziecko nie może zastosować od razu, niektóre zaś będzie mogło sprawdzić
w niedalekiej przyszłości, a niektóre prawie wcale 72.
Ponadto proces uczenia się w szkole naznaczony jest piętnem obowiązku.
To kolejny czynnik, który ma wpływ na proces adaptacji dziecka w szkole.
Do tej pory pojęcie obowiązku było związane np. z czynnościami
samoobsługowymi, pełnieniem funkcji dyżurnego w przedszkolu i odbywało się
w atmosferze zabawy i na zasadzie dobrowolności 73.
W szkole wszystko odbywa siÄ™ inaczej. Dziecko wielu rzeczy musi siÄ™
nauczyć, zapamiętać, wiele czynności wykonać i będzie z nich rozliczane ono
samo, osobiście, np. słownie, bądz
za pomocÄ… stopni. Dla ucznia klasy I
otrzymanie stopnia stanowi zawsze wielkie przeżycie bez względu na to czy jest
to ocena, plus, minus, czy słoneczko. Dzieci szybko się w tym różnicowaniu
orientują i stosują własną ocenę swoich poczynań 74.
Istotnym elementem procesu adaptacji pierwszoklasisty do szkoły jest
ponadto ułożenie właściwych relacji z kolegami, jak również z panią i innymi
nauczycielami, a także personelem szkoły. Zanim dziecko przystosuje się do
wszystkich obowiązujących zwyczajów, reguł i norm, przeżyje niejeden stan
71
B. Wilgocka  Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci, a środowisko, PWN, Warszawa 1972, s. 75.
72
A. Jegier, Mały uczeń w szkole, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010, s. 180.
73
Ibidem, s.181.
74
A. Jegier, op. cit. ,s. 180.
34
zagrożenia, frustracji, a czasami także zostanie skrzywdzone przez rówieśników
i starszych kolegów, bądz
skrzywdzi kogoś. Jednak musi przeżyć cały ten proces,
aby móc zacząć funkcjonować w instytucji, jaką jest szkoła. Zatem należy
jeszcze raz podkreślić, że dziecko siedmioletnie musi się stale adaptować do
zmieniających się warunków społecznych i wszelkich innych warunków
w szkole, a przystosowanie to musi mieć charakter czynny, dlatego też
w procesie tym dużą rolę odgrywa nauczyciel, który musi zdawać sobie sprawę
z tego, co sprzyja dalszej adaptacji, a co jej przeszkadza i odpowiednio
oddziaływać 75.
Szczególne znaczenie dla dobrej adaptacji dzieci do warunków pracy
szkoły posiada właściwa organizacja czasu i treści ich pracy i odpoczynku.
Oznacza to między innymi ogólny ład i konkretność zadań, które nie mogą być
zbyt łatwe, ale też nie powinny przekroczyć możliwości dzieci, a zawsze muszą
być treściowo urozmaicone oraz kontrolowane i oceniane w taki sposób, aby
dziecko dostrzegało, że nauczyciel widzi i docenia jego wysiłek 76.
Ważnym warunkiem adaptacji dzieci do wymagań szkolnych jest
wyuczenie ich wielu konkretnych, a niezbędnych zachowań, które muszą stać się
z czasem ich przyzwyczajeniami i nawykami. Ważne znaczenie posiada dla
dobrego samopoczucia pierwszoklasisty żywy i opiekuńczy stosunek nauczyciela
do uczniów wszystkich razem i każdego z osobna. Dobra adaptacja
pierwszoklasistów zależy także od rodziców, od ich kompetencji w tym
77
względzie, od zainteresowania pracą dziecka w szkole . Ponieważ każde
dziecko jest inne i uczy się nieco inaczej, dlatego też wymaga indywidualnego
podejścia. Szczególną troską trzeba otoczyć dwa typy dzieci: nadpobudliwe,
nadmiernie ruchliwe, oraz dzieci zahamowane, zwłaszcza nieśmiałe 78.
Uczeń klasy pierwszej jest jeszcze bardzo wrażliwy, łatwo zniechęca się
doświadczając niepowodzeń, które mogą hamować jego aktywność poznawczą.
Zbyt wielkie trudności, których uczeń nie jest w stanie jeszcze pokonać mogą
75
B. Wilgocka,& op.cit., s.76.
76
Ibidem, s.76.
77
Ibidem, s.89.
78
Ibidem, s.66.
35
spowodować powstanie negatywnego nastawienia do nauki, a niekiedy nawet do
szkoły w ogóle. Dlatego tak ważny jest właściwy proces adaptacji siedmiolatków
do szkoły, zwłaszcza, gdy jest to dopiero początek ich edukacyjnej drogi 79.
2.7 Szkoła, a rozwój społeczny ucznia
Terminem  rozwój społeczny określamy umiejętność zdobywania
dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dziecko od najmłodszych lat żyje
w społeczeństwie.
Szkoła to nie tylko miejsce suchej, bezpodmiotowej nauki, koncentrującej
się na bezmyślnym przekazywaniu wiedzy, lecz miejsce, w którym uczeń żyje,
rozwija własną kreatywność. Szkoła jest społecznym organizmem, stwarzającym
w równym stopniu szanse odczuwania, doświadczania, poznania i przeżywania,
to nie jest niezależna wyspa oderwana od współczesności i nowoczesności, od
kultury i środowiska, lecz część wielkiej całości wplecionej w nurt życia
społecznego, gospodarczego i kulturalnego 80.
Szkoła jest miejscem rozwijającego się życia, gdzie istnieje atmosfera
akceptacji, możliwość kooperacji, wzmocnienie indywidualności i uzdolnień,
umożliwienie realnego doświadczania i przeżywania świata, przejawiania się
odpowiedzialności za ucznia, istnieją możliwości badania, eksperymentowania
i udowadniania własnych poglądów oraz istnieje otwartość i zaskoczenie, jak
również możliwość pokonywania trudności w celu zaspokajania ciekawości 81.
Wedle tak jak pojętej edukacji w szkole uczeń ma możliwości samorealizacji ze
względu na wprowadzenie go w świat wiedzy, wartości i sztuki.
Dziecko rozpoczynając naukę w szkole wkracza do układu społecznego
innego niż najbliższa rodzina, czy też społeczność przedszkolna. Przyjście
dziecka do szkoły powiązane jest z zajęciem przez nie odpowiedniej pozycji
w nowej grupie społecznej, początkowo w klasie, a następnie w grupach
79
Ibidem, s. 67.
80
Bogusław Śliwerski, Pedagogika...op. cit., s. 326 .
81
Ibidem, s. 328.
36
koleżeńskich 82. Mianowicie klasa szkolna staje się dla dziecka rozpoczynającego
naukę nowym światem, który musi poznać i do którego musi się przyzwyczaić 83.
ObowiÄ…zkiem dziecka- ucznia staje siÄ™ wykonywanie prac przewidzianych przez
program szkolny, musi opanować przewidziane w programie wiadomości
i umiejętności, stosować się do regulaminów obowiązujących w danej szkole 84.
Dzięki przyswojeniu wymaganej wiedzy, zdolności oceny i samooceny jednostka
funkcjonuje w środowisku w sposób społecznie akceptowany. Ponadto wpływ
ma na to środowisko, jak również dzięki kontaktom z otoczeniem stale
przekształca się, co prowadzi do rozwoju jej osobowości społecznej 85.
Zatem w ocenie Z. Skornego społeczna rola ucznia łączy się
z wykonywaniem przez niego różnych czynności wymagających współdziałania
w ramach kontaktów społecznych nawiązywanych podczas pobytu w szkole 86.
Dzięki socjalizacji dzieci powinny dobrowolnie i zgodnie ze swoimi
kompetencjami odgrywać wyznaczone w społeczeństwie role, w tym przypadku
rolÄ™ ucznia. Ta socjalizacja staje siÄ™ o tyle skuteczniejsza, o ile w powierzonych
dziecku rolach zaciera się różnica pomiędzy osobowością, a rolą, gdzie potrzeby
87
dziecka zaspakajane są w sposób konformistyczny . Poza tym pozytywnie na
socjalizację dziecka wpływa również demokratyczny styl kierowania klasą przez
nauczyciela uczÄ…cego.
Dziecko w trakcie trwania nauki szkolnej jest członkiem grupy, która
stanowi cenne z
ródło jego przeżyć społecznych i moralnych, a obcując w tej
grupie nabiera poczucia odpowiedzialności za swoje czyny i postępowanie całej
grupy. Mimo, iż na początku klasa szkolna stanowi tylko grupę formalną, to
jednak z czasem nabiera znaczenia grupy społecznej, z którą dziecko się
identyfikuje. Dzieci razem przebywając, bliżej się poznają, nawiązują kontakty
osobiste, tworzy się między nimi społeczna wiez
, co w efekcie prowadzi do
ukształtowania się przynależności do grupy. W takiej grupie dziecko uczy się
82
http://www.edukacja.edux.pl/p-617-socjalizacyjny-wplyw-szkoly-na-rozwoj.php.
83
Ibidem.
84
Ibidem.
85
Ibidem.
86
Zbigniew Skorny, Problemy samopoznania i samorozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1993, s. 86.
87
Ibidem, s. 87.
37
współzawodnictwa, doskonali swoją sprawność i umiejętności oraz wytwarza
pożądane nawyki i przyzwyczajenia 88.
Podsumowując należy podkreślić, że szkoła dla dziecka rozpoczynającego
naukę, staje się obok rodziny podstawową grupą społeczną, która przygotowuje
i wprowadza je w życie społeczne. Dzięki przekazywanym przekonaniom,
postawom, zachowaniom, zaspokajanym potrzebom oraz przejmowaniu
dziedzictwa kulturowego jednostka uczestniczy w życiu szkolnym, gdzie się
jednocześnie uspołecznia i właśnie to, w jakim zakresie będzie to dziecko
uspołecznione, wpłynie na jego dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie.
88
Ibidem, s. 87.
38
Rozdział III
METODOLOGIA BADAC
WA
ASNYCH
W części metodologicznej ważne jest odpowiednie zorganizowanie procesu
badawczego, który powinien odbywać się według schematu. Pierwszym
z punktów jest faza koncepcji, która dzieli się na kolejne punkty: określenie
przedmiotu i celu badań, sformułowanie problemów badawczych i hipotez,
kolejny punkt to wybór terenu badań lub próby badawczej. Kolejnym krokiem
jest opracowanie technik badawczych, z jakich będziemy korzystać, badania
pilotażowe i ostatnim punktem z fazy pierwszej jest opracowanie ostatecznej
wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych. Druga faza
składa się z następujących etapów: przeprowadzenie badań, porządkowanie
i przygotowanie materiałów badawczych, oraz ich analiza, weryfikacja hipotez,
ostatnim punkt polega na przygotowaniu teoretycznym 89.
3.1 Przedmiot i cel badań
Nim przejdę do omówienia, co jest moim przedmiotem i jaki jest mój cel
badań, podam definicje powyższych wyrazów tj. cel i przedmiot badań. Józef
Pieter opisuje:  celem pracy naukowo badawczej jest przeważnie pojęciowe
90
odzwierciedlanie rzeczywistości . Natomiast W. Dudkiewicz cel definiuje,
jako  poznanie naukowe istniejące realnie, doświadczanie rzeczywistości
społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji
poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno
użyteczne 91.
89
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, wyd. zakład narodowy im Ossolińskich, Wrocław -
Warszawa- Kraków-Gdańsk, 1977, s.62.
90
Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich  wyd. PAN,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 20.
91
Waldemar Dudkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej
z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001, s.50 .
39
Przechodząc do przedmiotu badań, Z. Skorny uważa, iż przedmiotem
badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania
psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej
mianem populacji 92.
Opierając się na definicjach wyżej wspomnianych autorów, głównym
celem mojej pracy jest zbadanie, jaki jest wizerunek szkoły w oczach dziecka.
Zakres mojej pracy obejmuje również problematykę badań nad z
ródłem dziecka
wiedzy o szkole oraz działań wspomagających i wspierających podejmowanych
przez rodziców w celu przybliżenia dziecku tematu szkoły.
Natomiast przedmiotem moich badań jest wizerunek szkoły widziany
oczami dziecka.
Dokonując analizy środowiska przedszkolnego i szkolnego
sformułowałam cel badań i główną tezę pracy empirycznej. Postanowiłam
między innymi wykazać, że odpowiednia postawa rodziców może wpłynąć na
stosunek dziecka do szkoły, jak również obszerna wiedza dziecka na temat
szkoły może przyczynić się złagodzenia napięcia i lęku przed  nowym , w tym
przypadku szkołą.
3.2 Problem i hipotezy badawcze
Na poczÄ…tku zanim przedstawiÄ™ problemy badawcze i hipotezy mojej
pracy wyjaśnię, czym jest problem badawczy i czym jest hipoteza.
 Słowo  problem pochodzi z języka greckiego(problema) i znaczy min.
przeszkoda lub trudność 93. W. Okoń w Nowym słowniku pedagogicznym
problem opisuje, jako  zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności
o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej
podmiotu 94. Natomiast wg T. Pilch problem badawczy to  raczej zespół
problemów badawczych 95 oraz  zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym
92
Zbigniew Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd. WSiP, Warszawa 1984, s. 107.
93
Józef Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej. wyd. PWN, Warszawa 1975, s. 30.
94
W. Okoń, Nowy& op.cit., s.331
95
Tadeusz Pilch, Zasady & op.cit., s. 65.
40
rozbiciu tematu na pytania, problemy 96. Polski socjolog Stefan Nowak twierdzi,
że:  problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zestaw pytań, na które
odpowiedzi ma dostarczyć badanie 97. Podobnie uważa J. Pieter, według którego
 problem naukowy jest swoistym pytaniem, a jako taki zakłada pewną
wiedzę; coś się wie, formułując problem, a czegoś się nie wie i właśnie chodzi
o to, aby się dowiedzieć, czyli aby poznać prawdę w obrębie tego, czego się nie
wie 98.
Problemem głównym mojej pracy jest to,  Jaki jest wizerunek szkoły
w oczach dzieci
3.3 Metody, techniki i narzędzia badań
Po zaprezentowaniu celu i przedmiotu badań, problemu badawczego,
hipotez oraz zmiennych i wskaz
ników zajmę się omówieniem metod, technik
oraz narzędzi badań. Nim przejdę do przedstawienia swoich metod technik
i narzędzi badawczych przedstawię niezbędne definicje.
Definicja metody  zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów
koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość
postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu
naukowego 99.
Tadeusz Pilch do metod badawczych kwalifikuje:
·ð Monografia pedagogiczna
·ð Sondaż diagnostyczny
·ð Metoda indywidualnych przypadków
·ð Eksperyment pedagogiczny
·ð Badania iloÅ›ciowe i jakoÅ›ciowe w pedagogice
96
Ibidem, s. 64.
97
Mieczysław A
obocki, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987, s.55.
98
Józef Pieter, Zarys& op.cit., s. 67
99
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Naro dowy im. Ossolińskich
Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s.116.
41
Natomiast technikami badań nazwać możemy  czynności praktyczne,
regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalajÄ…cymi na
uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów 100.
·ð Obserwacja
·ð Analiza treÅ›ci, badanie dokumentów
·ð Pomiar Å›rodowiska wychowawczego
·ð Techniki socjometryczne
·ð Wywiad
·ð Ankieta
Zanim przejdę do omówienia narzędzi badań przedstawię osiem ogólnych
zasad, którymi należy kierować się trakcie przygotowywania dowolnego
narzędzia badawczego.
 Zasada pierwsza głosi: w trakcie badań społecznych nie można opierać
poznania na jednej technice badań.
Druga zasada: zasada ta domaga się zbudowania dla każdych badań
odrębnych narzędzi badawczych.
Trzeci zasada: nakazuję budowę i treść narzędzia podporządkować cel,
ogólnym badań, zawartym w problemach badawczych.
Czwarta zasada: konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od
opiniowania.
Piąta zasada: nakazuje trzymać się właściwej kolejności
w przygotowywaniu badań, mianowicie pierw należy określić cel badań, kolejny
krok to formułowanie pytań oraz wybór terenu badawczego lub próby badawczej
i na samy końcu możemy konstruować narzędzia.
Szósta zasada: dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie
ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań.
Siódma zasada: struktura wewnętrzna narzędzi badań, stopień ich
standaryzacji, rodzaj pytań, mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych
informacji.
100
Ibidem, s.116.
42
Ósma i ostatnia zasada: wymaga, by każde narzędzie spełniało
przynajmniej dwa podstawowe warunki oraz najważniejsze narzędzie musi być
trafne i rzetelne 101.
Tadeusz Pilch podaje:  narzędzia badań za każdym razem buduje się dla
poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu 102.
Narzędziem badań jest:
·ð Test socjometryczny
·ð Arkusz obserwacji
·ð Kwestionariusz wywiadu
·ð Kwestionariusz ankiety rozsyÅ‚anej
·ð Kwestionariusz ankiety
Metodą badań w mojej pracy jest sondaż diagnostyczny, jako technikę
wykorzystam wywiad oraz ankieta audytoryjna. Ponadto zostanie tutaj również
zastosowana analiza rysunku.
Metoda sondażowa:  jest sposobem gromadzenia wiedzy
o przymiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk
społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się
i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach
instytucjonalnie niezlokalizowanych, posiadajÄ…cych znaczenie
wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobranÄ… grupÄ™ reprezentujÄ…cÄ…
populację generalną, w której badane zjawisko występuje 103.
Okoń wywiad wyjaśnia, jako:  ukierunkowaną rozmowę, której celem jest
zebranie informacji od dobranych odpowiednio osób zwanych
respondentami 104. Natomiast Janusz Sztumski wyjaśnia, że:  Wywiad 
najogólniej biorąc  jest rozmową kierowaną, w której biorą udział, co najmniej
dwie osoby: prowadzÄ…cy wywiad i respondent. Nie jest to po prostu konwersacja,
101
Ibidem, s. 116.
102
Ibidem, s. 116.
103
Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s. 126.
104
Wincenty Okoń s476
43
lecz taka rozmowa, poprzez którą badający chce uzyskać od respondenta dane
105
określone celem badań  .
Sztumski wyróżnił następujące rodzaje wywiadów:  ustne i pisemne;
skategoryzowane i nieskategoryzowane; jawne i ukryte; indywidualne i zbiorowe
106
oraz panel owe . W pracy posłużę się wywiadem ustnym, jawnym, zbiorowym
i nieskategoryzowanym.
Wywiad nieskategoryzowany: nazywany też czasami wywiadem
częściowo skategoryzowanym, pozwala prowadzącemu na dużą swobodę
107
w zadawaniu pytań respondentom . Stosuje się zarówno pytania otwarte jak
i zamknięte, z naciskiem na pytania otwarte. Ponadto badający może zadać
pytania w innej kolejności niż ta wcześniej ustalona. Prowadzący wywiad ma
również możliwość zadania pytań, których wcześniej nie umieścił
w kwestionariuszu wywiadu108.
Wywiad jawny: Sztumski podaje  Wywiad jest wtedy jawny, kiedy
respondent jest poinformowany o tym, że prowadzi się z nim wywiad, a ponadto
jest powiadomiony o rzeczywistej roli badającego i o celu badań. W przeciwnym
przypadku możemy mówić jedynie o wywiadzie mniej lub bardziej ukrytym 109.
Wywiad zbiorowy to taki, który przeprowadza się z więcej niż jedną
110
osobą . Wywiad z większą liczbą osób ma zarówno plusy jak i minusy. Do
plusów zaliczyć można to, że wywiad zbiorowy daje możliwość na zbadanie
większej liczby osób w krótkim czasie, oraz stwarza okazje zaistnienia na tle
grupy, a minusem nie jest zbyt dokładny.
105
Janusz Sztumski s119
106
Janusz sztumski s119
107
Mieczysław A
obocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, s 266
108
Mieczysław, s. 266
109
Janusz Sztumski s. 121
110
Mieczysław A
obocki s. 267
44
3.4 Teren, organizacja badań
Kolejnym ważnym krokiem po sporządzeniu narzędzi badań, jest dobór
terenu badań.
Wybór terenu badań jest odzwierciedleniem wszystkich zagadnień, cech
i wskaz
ników, jakie muszą być zbadane. Istotnym pojęciem jest populacja
generalna, która jest całością grupy stanowiącej przedmiot zainteresowania.
Do badań wybierana jest grupa reprezentatywna, ponieważ nigdy nie jest
możliwe, by przeprowadzić badania na całej populacji.
Badanie będą przeprowadzone na terenie Przedszkola nr 75 w Gdańsku
oraz Szkoły Podstawowej nr 8 w Gdańsku. Zarówno w przedszkolu, jak i w
szkole badaniu zostanie poddana grupa 30 dzieci losowo wybranych. Przy
doborze próby badawczej zastosuję metodę naturalną. Przeprowadzenie badań w
przedszkolu zaplanowano na dzień 19 kwietnia 2012 roku, a w szkole na dzień
27 kwietnia 2012.
45
ROZDZIAA
IV
ANALIZA WYNIKÓW BADAC
WA
ASNYCH
4.1 Obraz szkoły w oczach dziecka przedszkolnego
Doniosłą rolę w życiu dziecka przedszkolnego odgrywa zabawa, która
przybiera bogate i różnorakie formy, stając się działalnością bardziej twórczą
w porównaniu z zabawami małego dziecka nawet jego charakter, dlatego
powinniśmy starannie przyglądać się tym rysunkom. Młody człowiek często
wyraża obrazkiem to, czego nie jest w stanie wyrazić słowami. Rysunki dzieci
mają nieocenioną wartość dla dorosłych, bo w niej mali artyści wyrażają swe
lęki, marzenia i pragnienia. Wszystko, co ma dla nich jakieś znaczenie może
odnalez
ć się na zamalowanej kartce papieru. Dziecko spontanicznie chwyta za
ołówek, czy też kredkę rysując na początku bezładne linie, tzw.  bazgroły , ale
bywa, że już w klasie zerowej bezładne linie na rysunku powstałe w wyniku
ruchu ręki stają się proste i ładne. Nauczyciele powinni także posiąść tę
umiejętność, uważnie przyglądać się rysunkom, aby móc ich zinterpretować.
Biorąc pod uwagę powyższy wstęp teoretyczny dotyczący twórczości
plastycznej dzieci i interpretacji rysunku, starałam się na tym gruncie dociec;
Jaki jest wizerunek szkoły w oczach dzieci przedszkolnych? Zdając sobie sprawę
z tego, iż dzieci w tym wieku jeszcze nie umieją pisać, ale myślą w sposób
 magiczny , pokusiłam się o zdiagnozowanie tego problemu wykorzystując
ilustracje dzieci. Wiadomym jest, że obrazki dzieci stanowią dokumenty
opisujące ich marzenia, sny, lęki, pragnienia. Poprzez swoje rysunki dzieci
ukazują nam siebie, swoje spojrzenie na świat, a w tym przypadku chciałam
sprawdzić, jakie jest ich spojrzenie na szkołę. Zdiagnozowanie rysunku jest
wyśmienitą okazją, aby spojrzeć na świat oczyma dziecka.
W celu bliższego określenia tego problemu, przeprowadziłam badania
wśród dzieci w Przedszkolu Nr 75 w Gdańsku, przy ul. Wileńskiej, a tematem
prac była:  Szkoła moje i wyobrażenie o niej . Badana grupa dzieci miała za
46
zadania na hasło  Szkoła narysować to, co się im z tym pojęciem kojarzy
i dzieci bardzo ochoczo przystąpiły do pracy.
Poniżej przedstawiam niektóre rysunki dzieci, aby pokazać odbiorcy, jak
kreatywne, jak ciekawe i pomysłowe są przedszkolaki oraz postaram się
w swoim odczuciu po krótce zinterpretować te ilustracje. Jednakże nie sposób
zaprezentować całych 30 prac, dlatego też wybrałam i wyeksponowałam niektóre
z nich, a w pozostałych przypadkach moja rola sprowadziła się tylko do ogólnej
ich oceny. Prezentowane rysunki dzieci są kolorowe i wesołe. Według
powyższego wnioskować można, że szkoła kojarzy się dzieciom z miłym i
przyjaznym miejscem. Ponadto w odczuciach badanych maluchów szkoła splata
im się również z dobrą zabawą, z radosnym zajęciem, jakim jest zabawa w piłką,
widoczne na rys. Olafa, czy z zabawÄ… klockami, co jest pokazane na ilustracji
Ziemka, który stworzył szkołę na wzór wieży z klocków. Z zabawą, czyli czymś
przyjemnym i ciekawym, godnym zainteresowania kojarzy się również szkoła w
pracach Ali i Jasia. Ala na rysunku przedstawia zabawÄ™ w postaci gry w tetrze,
gdzie jej  artyści są bardzo kolorowi. Ponadto w oczach badanych dzieci szkoła
jawi się, jako tętniąca życiem budowla, co widoczne jest na rysunku Marysi.
Dziewczynka przyozdobiła budynek szkoły roślinkami zielonymi, czyli 
wskrzesiła w nią życie oraz na tym samym rysunku możemy odczytać, iż
umiejscowienie szkoły centralnie odnosi się do spraw najbardziej
uświadomionych, gdzie innych nie chce ujawniać, w przypadku tego rysunku
nadmiar czerwoności może świadczyć o nadmiernym pobudzeniu. Ponadto
szkoła postrzegana jest przez dzieci, jako coś kosmicznego, niesamowitego, a
zarazem fascynujÄ…cego, niezbadanego, jakim jest kosmos i loty kosmiczne i tym
samym bardzo ciekawego do zbadania. Ponadto w oczach Niny, szkoła, a ściślej
sala lekcyjna odbierana jest, jak domek dla lalek, czy misiów ( przytulanek),
gdzie dziewczynki lubią się bawić, przebywać i czuć się dobrze. Rysunek
Natalii związany ze szkołą w pobliżu parku, można również odebrać z czymś
przyjemnym, jakim są spacery po parku lub zabawy na świeżym powietrzu, czyli
świeżość, ale też można to zinterpretować, jako świeże, nowe wyzwanie,
przedstawione w jasnych barwach, czyli z pozytywnym Å‚adunkiem
47
emocjonalnym. W mojej ocenie nastawienie ku  nowemu , w szkole zauważalne
jest także w pracy Zosi, która przestawia klasę z wielką tablicą, tak jak wielkie są
obecnie nowoczesne telewizory, które codziennie zasypują nas nowościami, tak
samo szkoła sądzę ma dostarczyć nowych informacji, nowej wiedzy.
Rysunek 1  Szkoła z wieżą
y
ródło: Badania własne: Michał, lat 7,
48
Rysunek 2  Szkoła w lesie
y
ródło: Badania własne: Marysia, lat 6
Rysunek 3  Szkoła teatralna
y
ródło: Badania własne: Judyta, lat 6
49
Rysunek 4  Szkoła w kosmosie
y
ródło: Badania własne: Szymon, lat 6.
Rysunek 5  Zajęcia sportowe w szkole
y
ródło: Badania własne: Ola, lat 6 .
50
Rysunek 6  Sala w szkole
y
ródło: Badania własne: Nina, lat 7.
Rysunek 7  Szkoła, obok park
y
ródło: Badania własne: Staś, lat 6.
51
Rysunek 8  Sala w szkole
y
ródło: Badania własne: Nina, lat 7.
Rysunek 9  Sala w szkole
y
ródło: Badania własne: Zosia, lat 6.
52
Rysunek 10  Szkoła na wyspie
y
ródło: Badania własne: Kuba, lat 5,
Ogólnie rzecz ujmując powyższe rysunki i próba ich interpretacji z mojej
strony, świadczą o tym, że badana przeze mnie grupa dzieci ma pozytywne
nastawienie do szkoły. Widać tutaj bardzo dodatni emocjonalny podtekst tych
prac. W oczach dzieci szkoła jawi się, jako coś dobrego, godnego
zainteresowania, jako miejsce ciekawe do zbadania. Rysunki dzieci sÄ… kolorowe
i bardzo radosne. Wielokolorowość rysunków świadczy o żywej emocjonalności.
Charakterystyczna na obrazkach radość i zadowolenie łączy się z żywymi
barwami. Te kolory są uzupełnieniem informacji i analizy rysunku, stanowią jak
gdyby informacje dodatkowe, określające daną rzecz, w tym przypadku szkołę.
Prócz kolorystyki rysunków, ważne jest rozplanowanie
i zagospodarowanie przestrzeni, czyli kartki papieru, które dostarcza nam wielu
cennych informacji, a mianowicie widoczne jest tutaj rysowanie szkoły
w pierwszej kolejności, wyraz
ne powiększenie z pozostałymi elementami
obrazka, ozdabianie itp. Taka postawa wyrażona w rysunkach dzieci wynika
53
zapewne z odpowiedniego nastawienia dziecka do szkoły przez rodziców,
nauczycieli w przedszkolu, środowiska dzieci. Podsumowując moje badania
mogę z całą stanowczością stwierdzić, iż obraz szkoły w oczach dziecka w wieku
przedszkolnym jest pozytywnie przedstawiany.
Grupa badanych przedszkolaków, chociaż liczebnie niewielka może
stanowić reprezentatywną grupę szerszej rzeszy dzieci w tym wieku.
Kolejną próbą badawczą, jaką zastosowałam wśród dzieci przedszkolnych
był wywiad. Wychodząc z założenia, że pewien zasób wiedzy, pojęć i
wyobrażenia dziecka umożliwiają jemu wstępne określenie jego stosunku do
szkoły, chciałam na podstawie pytań określić wszechstronny obraz szkoły i
wyobrażenie dziecka o przyszłych obowiązkach. Celem moim było sprawdzenie,
czy zmiana statusu na  ucznia ma emocjonalny podtekst, czy dziecko jest
ciekawe nowych wyzwań, nowych wrażeń, czy posiada dużą wiedzę o szkole i to
właśnie było tematem moich dociekań.
W oparciu o wywiady 1, 2, 3 ( aneks 5 ,6, 7) wśród wypowiedzi dzieci
przedszkolnych widoczna jest spora, jak na ten wiek wiedza na temat samej
szkoły. W wywiadzie pierwszym dzieci nie potrafiły w jednoznaczny sposób
odpowiedzieć na pytanie o szkołę, starały się wypowiadać pokorne życzenia
i tutaj, cyt.  żeby była zjeżdżalnia ,  aby był korytarz , świadczy to, że badana
grupa nie była w budynku szkoły, a tylko widzi ją oczyma wyobraz
ni,
podbudowanej zdobytymi informacjami, które do tej pory zgromadziły na ten
temat. W pytaniu dotyczącym osób pracujących w szkole, dzieci wykazały się
większą wiedzą i podały poprawnie bardzo dużo osób związanych z pracą
w szkole. Wiedziały również po, co chodzi się do szkoły i wszystkie wyraziły
chęć pójścia do szkoły. Był to głośne i radosne krzyknięcie  TAK . W kolejnych
wywiadach dzieci również wykazały się sporą wiedzą na temat pracy szkoły,
trochę gorzej przedstawiało się określenie budynku szkoły, ale podstawowe
rzeczy znały, ze jest korytarz, sale, sala gimnastyczna. W wypowiedziach
podkreślały, iż wiedzą po, co chodzi się do szkoły, kto pracuje w szkole
i dlaczego chciałyby chodzić do szkoły. Widać u dzieci subiektywne wrażenie na
temat, co je w szkole może spotkać, co tam będą robić? W mojej ocenie niemal
54
wszystkie dzieci marzą o tym, aby pójść do szkoły. Szkoła, co jest widoczne
kojarzy im się z morzem, plażą, Hawajami, czyli z czymś bardzo przyjemnym
i ciekawym. Ciekawość tutaj można zauważyć w wypowiedzi dziecka, że
wyobraża sobie szkołę latającą na niebie, inny, jako wieżę Eiffel. W drugim
wywiadzie, podobnie, jak poprzednio dzieci wiedziały, iż w szkole się  uczy ,
wiedziały, kto pracuje i wymieniły między innymi dyrektorkę, nauczycielkę,
panią od rysunku. Ponadto dzieci odpowiadały, że w szkole jest fajnie, bo są
nowe koleżanki, nowi koledzy, przyjaciele. Tutaj również dzieci prawie w 100%
wyraziły chęć pójścia do szkoły, tylko jeden chłopiec odpowiedział, że nie chce
pójść do szkoły, bo jest świadomy, że będzie musiał się rozstać z panią Beatką.
W wywiadzie trzecim dzieci wykazały się bardzo bogatym zasobem wiedzy na
temat, czego uczy się w szkole, a więc odpowiadały; rysunku, języków, gry na
gitarze, polskiego, alfabetu, matmy, historii, plastyki, gotowania.
Ogólnie podsumowując tę próbę badawczą, stwierdzam, że jest
pozytywne nastawienie dzieci do szkoły, a  stanie się uczniem wyzwala wśród
badanych dodatnie emocje.
4.2 Szkoła w oczach dzieci w młodszym wieku szkolnym
Duże znaczenie w życiu dziecka w młodszym wieku szkolnym zaczyna
mieć grupa rówieśnicza. Jest ona dla swych członków z
ródłem określonych
postaw i wartości. Dziecko zaspakaja też wśród grupy rówieśniczej coraz więcej
potrzeb. PoczÄ…tkowo sÄ… to potrzeby dotyczÄ…ce znalezienia atrakcyjnych
partnerów do zabawy, potem pragnienie przeżyć w zbiorowym działaniu,
a niekiedy dołącza do tego potrzeba bezpieczeństwa, którą daje przynależność do
grupy. Im więcej i im ważniejsze potrzeby pragnie dziecko zaspokoić przez
udział w grupie, tym staje się ona dla niego atrakcyjniejsza i silniej wpływa na
kształtowanie jego psychiki. Grupa rówieśnicza odgrywa, więc w procesie
uspołecznienia niezastąpioną rolę. Brak codziennego kontaktu z rówieśnikami
utrudnia społeczny kontakt z dzieckiem.
Pewien zasób wiedzy, pojęć, wyobrażeń dziecka umożliwia jemu
55
wstępne określenie stosunku do szkoły. Wszechstronny obraz szkoły i jego
wyobrażenie o przyszłych obowiązkach szkolnych oraz samo przejście
z przedszkola do szkoły ma bardzo emocjonalny podtekst. Dziecko jest ciekawe
nowych wyzwań, nowych wrażeń, a dostarczanie jemu tych podniet pozwala na
zaspokojenie potrzeby poznawczej.
Dziecko idąc do szkoły staje przed dużym problemem, jakim jest
funkcjonowanie w dwóch rolach, a mianowicie: roli ucznia oraz kolegi w klasie.
Funkcjonowanie w roli ucznia zmusza dziecko do podporzÄ…dkowania siÄ™
regulaminowi, który funkcjonuje w szkole. Musi on przestrzegać wszelkich
norm, które narzuca taka instytucja, jak szkoła.
Funkcjonowanie w roli kolegi w klasie, również jest nie mniej ważne.
Dziecko musi zostać zaakceptowane przez zespół klasowy, musi zdobyć
popularność, pozwalającą jemu dobrze funkcjonować między rówieśnikami.
W przypadku, gdy te dwie role zostaną spełnione, można mówić, iż uczeń
prawidłowo funkcjonuje w szkole i przystosował się społecznie.
To, jak uczeń czuje się w swojej klasie, ma bardzo duży wpływ na ogólny
wizerunek szkoły w oczach dziecka. I właśnie to, jaka jest atmosfera w badanym
zespole klasowym było kolejnym problemem moich badań. W tym celu
przeprowadziłam ankietę mającą na celu zilustrowanie nurtującego mnie
problemu. Próbę wykonałam w Szkole Podstawowej nr 8 w Gdańsku a badaniu
poddałam grupę 30 losowo wybranych osób. Badania były przeprowadzone
w klasie pod okiem nauczyciela.
Wyniki badań mogą być bardzo pomocne przy kształtowaniu pozytywnych
relacji na linii nauczyciel-uczeń oraz uczeń-uczeń.
Przeprowadzając tę ankietę p.t.  Moja klasa wśród uczniów
w młodszym wieku szkolnym, chciałam dowiedzieć się, co uczniowie myślą o
szkole i klasie, w której się uczą, Wypełnienie ankiety poprzedzone
było wyjaśnieniem celu badań, zaznaczyłam, że ankieta jest anonimowa i bardzo
proszę o szczere odpowiedzi. Poniżej prezentuję wyniki;
56
1. Czy lubisz swojÄ… klasÄ™?
a) tak 69 %
b) nie 39%
Wykres 1. Moja klasa
y
ródło; opracowanie własne
Z powyższego zestawienia wynika, że uczniowie w większości (69%)
wskazywali, iż lubią swoją klasę, natomiast 31% badanych było odmiennego
zdania.
2. Czy masz w klasie swojego przyjaciela?
a) tak
b) nie
Wykres 2. Przyjaciel w klasie
y
ródło; opracowanie własne
Według wyników badań, aż 82% dzieci twierdziło, że ma w klasie swojego
przyjaciela, a 18% odpowiedziało, że przyjaciela nie posiada.
57
3. Czy możesz liczyć na swoich kolegów i koleżanki w klasie?
a) tak 52 %
b) nie 48%
Wykres 3. Pomoc koleżeńska
y
ródło; opracowanie własne
Tutaj wyniki przeprowadzonej ankiety wskazują, ze wprawdzie nieco więcej niż
połowa, bo 52 % może liczyć na koleżanki i kolegów, ale aż 48 % badanych
odpowiedziało przecząco.
4. Czy stanowicie zgrany zespół klasowy?
a) tak 56 %
b) nie 44 %
Wykres 4. Zgrany zespół
y
ródło; opracowanie własne
Na powyższe pytanie respondenci nie są zgodni, co do tego czy zespół jest
zgrany, czy też nie, mianowicie 56 % badanych uważa, że tak, a 44 % opowiada
siÄ™ za  nie .
58
5. Czy chętnie uczestniczysz w imprezach klasowych?
a) tak 77%
b) nie 23 %
Wykres 5. Imprezy klasowe
y
ródło; opracowanie własne
Badana grupa dzieci w większości twierdzi, że lubi i chętnie uczestniczy w
imprezach klasowych, tak podało 77%, a 23 % niechętnie w tego typu
imprezach uczestniczy.
6. Czy jesteÅ› lubiany w klasie?
a) tak 75%
b) nie 25 %
Wykres 6. Sympatia w klasie
y
ródło; opracowanie własne
Powyższy wykres pokazuje, że 75 % respondentów sądzi, iż jest lubianych w
klasie, a 25 % uczniów uważa, że nie są lubiani w klasie.
59
7. Czy masz możliwość w klasie realizacji własnych pomysłów?
a) tak 28 %
b) nie 72 %
Wykres 7. Realizacja pomysłów
y
ródło; opracowanie własne
Wyniki ankiety dowodzą, że bardzo mała grupa dzieci uważa, że może
realizować w klasie swoje pomysły ( 28%), a 72% respondentów odpowiedziało
przeczÄ…co.
8. Czy konflikty w klasie rozwiązujecie wspólnie?
a) tak 31%
b) nie 69%
Wykres 8. Konflikty klasowe
y
ródło; opracowanie własne
Prezentowane zestawienie pokazuje, że uczniowie tylko w 31% rozwiązują
konflikty w klasie, a 69% poza klasÄ….
60
9. Czy spotykacie się również poza szkołą?
a) tak 58%
b) nie 42%
Wykres 9. Spotkania towarzyskie
y
ródło; opracowanie własne
10. Czy dobrze czujesz siÄ™ w swojej klasie?
a) tak 79%
b) nie 21%
Wykres 10. Samopoczucie w klasie
y
ródło; opracowanie własne
Wyniki badań są pocieszające, gdyż spora grupa dzieci podała, że dobrze
czuje siÄ™ w swojej klasie (79%), a 21% niestety nie czuje siÄ™ dobrze w klasie.
Podsumowując powyższe wyniki badań można wysnuć wniosek, iż atmosfera w
61
badanym zespole klasowym jest dobra. Uczniowie lubią się nawzajem, chętnie
spędzają ze sobą czas wolny, w większości dobrze czują się w tej klasie, chętnie
wspólnie uczestniczą w różnego rodzaju imprezach szkolnych. Uważają siebie za
zgrany zespół.
W z tym, że szkoła to nie tylko jeden zespół klasowy, ale szereg klas
i cała struktura związana z pracą szkoły, dlatego też chciałam dowiedzieć się
również, jak uczniowie czują się w swojej szkole i czy chętnie do niej chodzą?
Ta sama grupa uczniów została poddana innej, krótkiej próbie badawczej,
dotyczącej zagadnienia ogólnego zadowolenia ze szkoły oraz chęci uczestnictwa
w zajęciach szkolnych. Na sformułowane przeze mnie stwierdzenia uczniowie
mieli udzielić jednej odpowiedzi z sześciu podanych do wyboru i wyniki badań
przedstawiam poniżej.
11. W mojej szkole najbardziej zadowolony jestem z:
a) ogólnej atmosfery 57%
b) zajęć dodatkowych 16%
c) udziału w konkursach 4%
d) imprez ogólnoszkolnych 12%
e) opieki mojego wychowawcy 3%
f) nauczania przedmiotów 8%
Wykres 11. Zadowolenie ze szkoły
y
ródło; opracowanie własne
62
Wśród badanych uczniów najwięcej wskazało, że najbardziej zadowolonych jest
z ogólnej atmosfery panującej w szkole, na drugim miejscu uczniowie podali, że
są zadowoleni z zajęć dodatkowych, trzecią lokatę w ocenie badanych zajęły
imprezy ogólnoszkolne (12%), kolejne to nauczanie przedmiotów, udział w
konkursach i na ostatnim miejscu respondenci podali opiekÄ™ wychowawcy.
Powyższe wyniki badań mogą wskazywać, że uczniowie dobrze czują się w
swojej szkole, bo aż 57 % uczniów odpowiedziało, że jest zadowolonych z
ogólnej atmosfery.
12. Do mojej szkoły przychodzę:
a) bardzo chętnie 60%
b) czasami chętnie, czasami nie 29%
c) niechętnie 6%
d) z przymusu 3%
e) zdecydowanie niechętnie 2%
Wykres 12. Uczęszczanie do szkoły
y
ródło; opracowanie własne
Respondenci w 35% twierdzili, że lubią chodzić do szkoły chętnie, na
drugim miejscu wskazywali, że czasami chętnie, a czasami nie, tak podało 29%
ankietowanych, trzecie miejsce wśród badanych zajęła odpowiedz
, iż bardzo
63
chętnie chodzą do szkoły ( 25%), natomiast niechętnie podało 6%
ankietowanych, z przymusu 3%, zdecydowanie niechętnie 2% badanych.
Na podstawie wyników tych odpowiedzi uzyskałam ogólny obraz
postrzegania szkoły przez dzieci. Powyższa analiza dowodzi, że uczniowie, nie
tylko, jak wcześniej dobrze czują się w swojej klasie, ale także dobrze czują się
w swojej szkole i zadowoleni są z ogólnej atmosfery panującej w ich szkole, tak
wskazało 57% badanych, prócz atmosfery respondenci wymieniali atrakcyjność
zajęć dodatkowych, imprez ogólnoszkolnych, udział w konkursach, zadowolenie
z nauczanych przedmiotów i opiekę wychowawcy. Jak widać dobra atmosfera w
szkole przekłada się na chęć chodzenia dzieci do szkoły i tutaj najwięcej dzieci
odpowiedziało, że chętnie uczestniczy w zajęciach szkolnych( 35%) badanych,
następnie podawali ankietowani, że bardzo chętnie, zaś na trzecim miejscu
uczniowie twierdzili, że czasami chętnie chodzą do szkoły.
64
WNIOSKI I PODSUMOWANIE
Na podstawie badań własnych oraz z zaczerpniętej literatury mogę z całą
stanowczością stwierdzić, ze wizerunek szkoły w oczach dziecka budują przede
wszystkim rodzice, nauczyciele, uczniowie, społeczność lokalna i massmedia.
Praca szkoły musi być wspomagana przez współdziałanie rodziny, zakładów
pracy, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych, środków masowego
przekazu itp.
Z moich analiz wynika, ze dzieci przed rozpoczęciem nauki w klasie
pierwszej posiadają już dużą wiedzę na temat szkoły. Ponadto mają też
wyrobiony określony stosunek do czekających je zadań oraz subiektywne
wyobrażenie na temat tego, z czym się w szkole mogą spotkać, co tam będą
robić? W mojej ocenie wiedza na temat szkoły i odpowiednie postawy wobec
niej majÄ… ogromne znaczenie w procesie przystosowania siÄ™ dzieci do nowych
warunków i zadań. Przekroczenie progu szkoły jest ważnym i bardzo
stresującym momentem dla dzieci, ale niestety mało jest na ten temat pozycji
w literaturze. Nie mniej jednak problem ten jest bardzo istotny i złożony, gdyż
ma wpływ na przyszłą działalność dzieci, a przede wszystkim na ich motywację
do podejmowania nauki szkolnej. Pozytywne wyobrażenia dotyczące szkoły,
działalności związanej z tą instytucją, przyszłego nauczyciela, pełnionych ról,
pomagają dziecku przejść łagodnie i bezproblemowo do nowych warunków, jak
też umożliwiają szybszą aklimatyzację i start w nowej, szkolnej rzeczywistości.
Na podstawie wyników badań dochodzi się do ogólnego wniosku, że
niemal wszystkie badane dzieci marzą, aby pójść do szkoły i zostać dobrym
uczniem. W okresie przedszkolnym przygotowujÄ… siÄ™ do tej zmiany i pragnÄ… jej.
Wiadomo, że podjęcie nauki szkolnej zmienia sytuację społeczną dziecka, jego
status w środowisku, jego prawa i obowiązki oraz kontakty z najbliższymi, a
miejsce zabawy zastępuje teraz szkoła, ale badana grupa dzieci jest do tych
zmian pozytywnie nastawiona.
Na podstawie badanej grupy stwierdzam, że wiedza i oczekiwania, jakie
65
ma dziecko na temat przyszłej szkoły jest odbiciem informacji otrzymywanych
od otoczenia, a w szczególności od rodziny i znajomość realiów przyszłej szkoły
pozwali dziecku na pokonanie lęku, stresu oraz łagodnym przekroczeniu progu
szkolnego. Jak wcześniej wspomniano najcenniejszym z
ródłem wiedzy o szkole
jest najbliższa rodzina, która jest dla dziecka autorytetem. Zatem, aby wykształcił
się właściwy pogląd dziecka na szkołę, rodzice muszą podjąć trud właściwego
ukierunkowania, wskazywania dobrych stron oraz zalet szkoły, a w przypadku
moich badań ten trud został przez rodziców podjęty, gdyż szkoła widziana
oczyma dzieci jawi siÄ™, jako pozytywne i bezpieczne miejsce, a w odczuciach
dzieci dominuje dodatni Å‚adunek emocji.
W oparciu o przeprowadzone przeze mnie badania oraz na podstawie
literatury fachowej, pragnę przedstawić kolka wniosków, które nasunęły mi się z
powyższych badań i przeglądu literatury, a mianowicie w mojej ocenie
pozytywny obraz szkoły w oczach dziecka zależy od:
- właściwej postawy rodziców wobec szkoły
- motywacji dziecka do podjęcia nauki szkolnej
-dostarczania dziecku z
ródeł wiedzy o szkole
- pozytywnego nastawienia ludzi dorosłych do szkoły
- wskazywanie dzieciom dobrych stron szkoły
- zachęcanie dzieci do interesowania się sprawami szkoły
- ciekawe i atrakcyjne wyposażenie szkół
- nowoczesne boiska szkolne z placem zabaw
- chęć ze strony dziecka nowej przygody ze szkołą
- zaspokojenie ciekawości dziecka poprzez pokazywanie pozytywów związanych
ze szkołą
- pragnienia zawiÄ…zywania nowych przyjaz
ni
- podjęcie takich działań, aby wzmocnić aktywność społeczną dziecka i jego
poczucie wartości
66
BIBLIOGRAFIA
Bates A.L. , S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka-Poradnik dla rodziców,
psychologów i lekarzy, wyd. GWP, Gdańsk 1992
Berez
nicki F. , Podstawy kształcenia ogólnego, wyd. Impuls, Kraków 2011
Debesse M., Mialaret G., Rozprawy o wychowaniu. Filozoficzne,
psychologiczne i socjologiczne aspekty wychowania, wyd. PWN,
Warszawa 1988
Denek K., Uniwersalne wartości edukacji szkolnej, Zielona Góra 1996, t. XVI.
Dmochowska M., Dunin - WÄ…sowicz M., Wychowanie w rodzinie i w
przedszkolu. WSiP Warszawa 1978
Dudkiewicz W. , Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i
licencjackiej z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001
Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1996
Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002.
Filipczuk H. : Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym, wyd. Impuls,
Warszawa, 1985
Frances L, Rozwój psychiczny dziecka-Poradnik dla rodziców, psychologów i
lekarzy, wyd. GWP, Gdańsk 1992.
Godlewski M., Pedagogika. Podręcznik akademicki, wyd. PWN, Warszawa 1978
Goriszowski W., Podstawy metodologiczne badań pedagogicznych,
Warszawa 2006..
Gutowska H. Zanim dziecko pójdzie do szkoły. Instytut Wydawniczy Związków
Zawodowych, Warszawa 1983
Guz S. Rozwój i edukacja dziecka. Szanse i zagrożenia. Wyd. UMCS,
Lublin 2005
Hilgard E. R., Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1972.
Janus K., Pedagogika i Psychologia, Zagadnienia. Pojęcia. Terminy.,
wyd. Buchmann, Warszawa 2006.
Jegier A., Mały uczeń w szkole, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010
Klus-Stańska D. , Szczepska-Pustkowska M., Pedagogika wczesnoszkolna,
67
wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1976
Kunowski S., Wartości w procesie wychowania, Kraków 2003.
Kupisiewicz C. , Podstawy dydaktyki ogólnej, wyd. PWN, Warszawa 1996.
Lesiak Z., Nim zabrzmi pierwszy dzwonek, Państwowe Zakłady
Wydawnictw Szkolnych, 1969
Lewanda-Adamczyk M., Dojrzałość szkolna i adaptacja dziecka do szkoły,
Lewicka M., Trzebiński J., Psychologia spostrzegania społecznego,
Warszawa 1985.
A
obocki M., Altruizm a wychowanie, Lublin 2002.
A
obocki M., Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987
A
obocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2003.
A
obocki M., Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2006
Mariański J., Smyczek L., Wartości, postawy i więzi moralne w zmieniający
się społeczeństwie, Kraków 2008.
Maszka A. W., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych, Rzeszów 2003
Matusewicz C., Psychologia wartości, Poznań 1975.
Muszyński H., Metodologiczne problemy pedagogiki, Wrocław 1967.
Muszyński H., Wstęp do metodologii socjologii, Warszawa 1971.
Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985.
Okoń W. Nowy słownik pedagogiczny. wyd. Żak,Warszawa 2001
Okoń W. , Nowy Słownik Pedagogiczny, wyd. Żak, Warszawa 2007
Okoń W. , Słownik pedagogiczny, wyd. Żak, Warszawa 2001
Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1981.
Oleszkiewicz A., Bunt dorastania  jego mechanizmy i funkcje, Warszawa 1996.
Oleszkiewicz A., Bunt młodzieńczy, Warszawa 2006
Oleszkiewicz A., Kryzys młodzieńczy  istota i przebieg, Wrocław 1995.
Oleś P., Wartościowanie a osobowość, Lublin 1989.
Ostrowska K., W poszukiwaniu wartości, Gdańsk 1994.
Ostrowska K., Wokół rozwoju osobowości i systemu wartości, Warszawa 1999.
Pastuszka J., Filozofia współczesna, Lublin 1956.
68
Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im.
Ossolińskich  wyd. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967
Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej. wyd. PWN, Warszawa 1975
Pilch T., Baumann T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe
i jakościowe, Warszawa 2001.
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, wyd. zakład narodowy
im Ossolińskich, Wrocław - Warszawa- Kraków-Gdańsk, 1977
Prajsner M., Młodzież z grup ryzyka, Warszawa 2003
Przetacznik  Gierowska M. ,WÅ‚odarski Z., Psychologia wychowawcza. T.2
wyd. PWN, Warszaw2002
Przetacznikowa M. , Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży,
wyd. WSiP, Warszawa 1978
Siek S., Autopsychoterapia, Warszawa 1985.
Siemek D. (1975) Przedszkolak będzie uczniem. Nasza Księgarnia, Warszawa.
Skorny Z. , Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki,
wyd. WSiP, Warszawa 1984
Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984.
Skorny Z., Problemy samopoznania i samorozwoju,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993
Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne,
wyd. PWN, Warszawa 1985
Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne,
wyd. PWN, Warszawa 1975
Szkoła jako instytucja kształcąca i wychowująca.doc  Dokumenty-
Sztumski J. Wstęp do metod i technik badań społecznych
wyd. ÅšlÄ…sk,Katowice 1995
Åšliwerski B. , Pedagogika alternatywna. Postulaty, Projekty i Kontynuacje,
wyd. Impuls, Kraków 2007
Tomaszewski T., Wstęp do psychologii, Warszawa 1963.
Tyszkowa M., Uspołecznienie dzieci jedynych i mających rodzeństwo,
Katowice 1995
69
Wilgocka  Okoń B., Dojrzałość szkolna dzieci, a środowisko, PWN,
Warszawa 1972
Wilgocka  Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich,
wyd. Żak, Warszawa 2003
WÅ‚odarski Z., Matczak A., Wprowadzenie do psychologii,
wyd. WSiP, Warszawa 1998
Wołoszynowa L. (1966) Psychologia ogólna i rozwojowa w zarysie.
Wyd. PZWN, Warszawa.
www.ogniskowiec.znp.edu.pl
Zakrzewska B. Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole. Warszawa 2003
Zdybel D., Klasa szkolna jako z
ródło doświadczeń komunikacyjnych dziecka,
wyd. Edytor, Kraków 2002
Strony internetowe
http;//edula.pl/articles/show/483
http://www.eduform.pl/modules...
http://www.edukacja.edux.pl/p-617-socjalizacyjny-wplyw-szkoly-na-rozwoj.php.
http://www.hoz.plenty of.net/pojecie-szkoly-jej-rola-zadania-funkcje/l
http://chomikuj. pl/
70
ANEKS
Kwestionariusz ankiety
1 . Ankieta pt.  Moja klasa 
Proszę udzielić odpowiedzi na poniższe pytania TAK lub NIE
1. Czy lubisz swojÄ… klasÄ™? TAK NIE
2. Czy masz w klasie swojego przyjaciela? TAK NIE
3. Czy możesz liczyć na swoich kolegów i
TAK NIE
koleżanki w klasie?
4. Czy stanowicie zgrany zespół klasowy? TAK NIE
5. Czy chętnie uczestniczysz w imprezach
TAK NIE
klasowych?
6. Czy jesteÅ› lubiany w klasie? TAK NIE
7. Czy masz możliwość w klasie realizacji
TAK NIE
własnych pomysłów?
8. Czy konflikty w klasie rozwiÄ…zujecie
TAK NIE
wspólnie?
9. Czy spotykacie się również poza szkołą? TAK NIE
10. Czy dobrze czujesz siÄ™ w swojej klasie? TAK NIE
2. Zestawienie zagadnień do odpowiedzi
1. W mojej szkole 2. W mojej szkole 3. Do mojej szkoły
najbardziej zadowolony najbardziej podoba mi siÄ™: przychodzÄ™:
jestem z:
a) ogólnej atmosfery a) organizacja czasu wolnego a) bardzo chętnie
b) zajęć dodatkowych (przerwy) b) chętnie
c) udziału w konkursach b) atmosfera w szkole c) czasami chętnie, czasami
d) imprez ogólnoszkolnych c) sprawdzanie wiadomości nie
e) opieki mojego d) kontakty z rówieśnikami d) niechętnie
wychowawcy e) dodatkowe zajęcia e) z przymusu
f) nauczania przedmiotów pozalekcyjne f) zdecydowanie niechętnie
f) mili nauczyciele
71
3. Arkusz analizy rysunku
Liczba
Płeć Wiek Temat pracy Analiza rysunku
badanych
Analizując prace dzieci brałam pod
uwagÄ™:
Dziewczęta 5-7 lat 20
-wiek dziecka
-kolorystykÄ™,
-Szkoła oczami
-poziom staranności pracy,
dziecka
-dynamikÄ™ kreski i rytm w ekspresji,
Chłopcy 5-7 lat 10
-kolejność rysowania poszczególnych
postaci, ich umiejscowienie na kartce i
proporcje oraz ilość szczegółów.
Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego.
Przedstawione na rysunku jasne kolory wskazujÄ… na pogodÄ™ ducha,
bezpieczeństwo, ciekawość. Jednak kolory to tylko uzupełnienie informacji
i analizy rysunku. Stanowią informacje dodatkowe. Bardzo istotne jest oprócz
tego rozplanowanie i zagospodarowanie przestrzeni, czyli kartki, które dostarcza
wiele informacji dla badającego. Najnormalniejsze jest wykorzystanie całej
kartki .W pracach badanych dzieci właśnie ta kolorystyka i nawiązanie do
zabawek, umiejscowienie szkoły w centralnym miejscu świadczą o radosnym
oczekiwaniu, o czymś fajnym, ciekawym, bezpiecznym. Jest to analiza treściowa
polegająca na uchwyceniu specyfiki treści, umiejscowieniu, wielkości danego
przedmiotu i analiza formalna, czyli analizuje siÄ™ kolorystykÄ™, poziom
staranności pracy, dynamikę , ekspresję. Dzięki umiejętności "czytania
symboliki" rysunku można było dociec , co przeżywają dzieci, jakie są ich
odczucia.
72
Transkrypcja wywiadu
4. Wywiad nr 1
Miejsce nagrania : Przedszkole nr 75 w Gdańsku
Data i godzina: 19.04.2012, 14.22
Nagranie przeprowadziła: Ania
Transkrypcja wykonana: 20.04.2012
Druk wytłuszczony  moderator [osoba pytająca]
Druk standardowy  respondent [osoba odpowiadajÄ…ca]
Jak wygląda szkoła, jak ją sobie wyobrażasz?
- nie wiem
- żeby był korytarz
Ale jaki?
- lepszy
-ale większy
(chłopcy wstają z miejsca i pokazują jak wielki ma być korytarz)
- żeby tu nie było okna, tylko tam
- i żeby sala była większa
- i żeby było więcej zajęć sportowych
- a tam, żeby nie było tych schodów
- no właśnie tylko winda
-nie zjeżdżalnia
- i to taka zakręcana
- a ja sądzę, że sala jest wystarczająca, ale korytarz jest jakby połączony z salą i ja
sądzę, że powinny być drabki naprawione, bo one wypadają czasami.
Kto pracuje w szkole?
- Pani& .
- dorośli
- panie
- pani od matematyki
- pani od zajęć sportowych
73
- od karate
-od kung-fu
- panie kucharki
-opiekunki
-pani od terapii
-pani od normalnych lekcji
Ale jakie to sÄ… normalne lekcje?
- no takie jak prowadzi pani Beata
Co robi siÄ™ w szkole?
- uczy siÄ™
A czego siÄ™ uczy?
- np. grać na gitarze
- gry w szachy
- różnych języków
Czy chcesz iść do szkoły?
(wszystkie dzieci z entuzjazmem odpowiedziały)  TAK
Ale powiedzcie, dlaczego?
- no, bo ja chcÄ™
- a ja nie wiem, dlaczego chcÄ™
- a, jakie było pytanie?
Czy chcesz iść do szkoły?
- ja chce iść, bo jest więcej lekcji, więcej zajęć sportowych,
- no, bo jak się człowiek uczy to się człowiek rozwija no, bo ten, rodzice powiedzieli, że
jak człowiek ma urodziny taki naukowy to wtedy pani zadaje mu trudne zadanie
naukowe a on nie będzie wiedział&
- a ja już niedługo będę mieć urodziny
A czy chcecie coś dopowiedzieć, może coś wam się przypomniało?
- nie
- już nie
(widząc rozkojarzenie dzieci postanowiłam zakończyć wywiad)
5. Wywiad nr 2
Miejsce nagrania: Przedszkole nr 75 w Gdańsku
74
Data i godzina: 19.04.2012, 15.00
Nagranie przeprowadziła: Ania
Transkrypcja wykonana: 20.04.2012
Druk wytłuszczony  moderator [osoba pytająca]
Druk standardowy  respondent [osoba odpowiadajÄ…ca]
Jak waszym zdaniem wygląda szkoła? Jak ją sobie wyobrażacie?
- ja wyobrażam sobie szkołę nad morzem
- ja sobie wyobrażam na plaży
- na Hawajach
- ja wyobrażam sobie szkolę na wieży Eiffel
Ale jak na wieży Eiffel?
- na samej górze
- a ja sobie wyobrażam & ..
- Ja wyobrażam sobie szkolę latającą w niebie
A kto pracuje w szkole?
- p. nauczycielka, pani dyrektor
- doktorowie, panie kucharki
- i jeszcze jest od rysunków
- pani nauczycielka
A powiedzcie mi, co robi siÄ™ w szkole?
- uczy siÄ™
Ale czego siÄ™ uczy?
- no liter, historii, matmy,
- matmy, gimnastykÄ™
- mówiłam już matmy
- i angielski
A czy chcecie iść do szkoły?
- (odpowiadajÄ… wszystkie dzieci) TAK
A dlaczego chcecie iść do szkoły?
- no, bo w szkole jest fajnie, jest dużo koleżanek, a jak jestem w domu to nie ma się, z
kim pobawić mama z tatą mają swoje obowiązki, a w szkole będę miała się z kim
bawić,
75
- Ja nie chcę iść do szkoły, bo idę gdzie indziej i nie będę mógł być z P. Beatką
No dobrze a powiedzie mi, czego uczymy siÄ™ w szkole?
- dużo liter, dużo numer
- alfabetu, matematyka
- angielski
- tak, ale tam gdzie ja będę chodził nie będzie angielskiego, ale mam zapisowy
- plastyki
- gotowania
- polski
6. Wywiad nr 3
Miejsce nagrania: Przedszkole nr 75 w Gdańsku
Data i godzina: 19.04.2012, 15.40
Nagranie przeprowadziła: Ania
Transkrypcja wykonana: 06.05.2012
Druk wytłuszczony  moderator [osoba pytająca]
Druk standardowy  respondent [osoba odpowiadajÄ…ca]
Jak waszym zdaniem wygląda szkoła?
-szkoła wygląda podstawowo
Ale jak ją sobie wyobrażacie?
- ja sobie wyobrażam&
- że ma dużo książek
Ale gdzie ma dużo książek?
- w bibliotece
- ja jej sobie nie wyobrażam (śmiech)
- jest kwadratowa
- mogła by być różowa a nie szara (śmiech)
A powiedzcie mi, kto pracuje w szkole?
- Pani dyrektor
- Pani nauczycielka, i druga pani nauczycielka
- Dzieci
76
Dzieci pracujÄ… w szkole?
- tak, bo siÄ™ uczÄ…
- dzieci pracujÄ… w szkole, bo sÄ… uczniami
A kto jeszcze pracuje w szkole?
- pani od w-f
- pani od karate
- pan& pan& pan od tańca
- matma
-od alfabetu
A kto uczy alfabetu?
- polski, polski
- pani od polskiego
-pani z sekretariatu
Co siÄ™ robi w szkole?
- uczy siÄ™, pracuje
- na komputerze też się uczy
- rysuje
A czego jeszcze siÄ™ uczymy?
(ku mojemu zdziwieniu dzieci wymieniły bardzo dużo przedmiotów)
- informatyki
- polskiego, matmy
- angielskiego, biblioteki, techniki, plastyki i wielu innych przedmiotów
- muzyki
Czy możemy przejść do kolejnego pytania?
-tak- ty wszystko wygadałaś
Może chcesz coś jeszcze dopowiedzieć?
- nie ja nie mogę gadać, bo nie mogę nic mówić& .
No dobrze to przejdę do kolejnego pytania, czy chcecie iść do szkoły
-Taaak!!!
A dlaczego chcecie iść do szkoły, może powiecie mi po kolei?
- bo, tam...jest dużo koleżanek
- bo jest tam pani z sekretariatu
- bo są różne fajne koledzy
- bo chciałabym przejść szkołę
77
Ale jak przejść, wszystkie klasy, czy przejść szkołę po korytarzach?
- yyy& klasy 1, 2,3 i aż do gimnazjum
- a ja lubię chodzić do szkoły, bo tam mam dużo przyjaciół
- w szkole można spotykać dużo osób, i lubię przychodzić do klasy
- ja bym chciała, bo można obejść cały budynek, bo tam są klasy, i jest duży budynek i
można iść na spacerek
-ja, bo w szkole są jasełka, wie pani jakąś postać z jasełek?
Może osiołek?
-nie, nie było tam osiołka, nie anioł nie pastor, nie diabeł nie Maryja, nie Jezus. To ma
być osoba
To ja nie wiem
- oo to narrator& .
No dobrze, kto jeszcze? Szymon chciałbyś iść do szkoły?
- Tak
A dlaczego?
- bo mama karze
-ja nie, bo będę iść do innej
Ale do innej?
-do innej szkoły, bo poznam dużo kolegów
-ja bym bardzo chciała iść do szkoły, bo pani popatrzy, mama jest w pracy tata też.
Dobrze czy ktoś jeszcze chce coś powiedzieć, może komuś coś się przypomniało?
- nie
78
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Moja klasa& & & & & & & & & & & & & & & & .& & & .& & & .58
Wykres 2. Przyjaciel w klasie& & & & & & & & & & & & & & .& & & ..& & 58
Wykres 3. Pomoc koleżeńska& & & & & & & & & & & & & & ..& & & .& & 59
Wykres 4. Zgrany zespół& & & & & & & & & & & & .& & & ..& & & & & ..59
Wykres 5. Imprezy klasowe& & & & & & & & & .& & & & & ...& & & & & ..60
Wykres 6. Sympatia w klasie & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .60
Wykres 7. Realizacja pomysłów& & & & & & & & & & ...& & ..& & & & & .61
Wykres 8. Konflikty klasowe & & & & & & & & & & & & & & .& ...& & & .61
Wykres 9. Spotkania towarzyskie& & & & & & & & & & & & ..& .& & & & ..62
Wykres 10. Samopoczucie w klasie.& & & & & & & & & & & & ..& & & & ..62
Wykres 11. Zadowolenie ze szkoły& & & & & & & & & & & & ..& & & & & 63
Wykres 12. Uczęszczanie do szkoły& & & & & & & & & & & & ..& & & & ..64
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1  Szkoła z wieżą & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .49
Rysunek 11  Szkoła w lesie & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & .50
Rysunek 3  Szkoła teatralna & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & ..50
Rysunek 12  Szkoła w kosmosie & & & & & & & & & .& & & & & & & & .51
Rysunek 13  Zajęcia sportowe w szkole & & & & & & & & & & & & & & ..51
Rysunek 14  Sala w szkole & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & .52
Rysunek 15  Szkoła, obok park & & & & & & & & & & & & & & & & & & 52
Rysunek 16  Sala w szkole & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & ..53
Rysunek 17  Sala w szkole & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...53
Rysunek 10  Szkoła na wyspie & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...54
79
OÅšWIADCZENIE
Ja, niżej podpisany/na,
& & & & & & & & & & & & & & &
słuchacz/ka
Studium Kształcenia Podyplomowego i Nauczycieli
Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej
Oświadczam,
że przedkładaną pracę pt.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
napisałem/łam samodzielnie.
Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałem/łam z pomocy
innych osób, a w szczególności nie zlecałem/łam opracowania rozprawy lub jej istotnych części innym
osobom ani nie odpisywałem/łam tej rozprawy lub jej istotnych części od innych osób.
Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe,
decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.
& & & & & & & & & & & & & & &
miejscowość, data czytelny podpis
80