Fonetyka  epoka
przedpiśmienna
Przegłos lechicki
Wokalizacja jerów
Samogłoski
sonanty:
Dziedzictwo prasłowiańskie
7� �, u�
�ć, �ć , ��, ��
funkcjonalnie
L J
tylko tożsame z
samogłoskami
(funkcja
��, ęC� oC�, %CłC�
zgłoskotwórcza)
%1łC� �
Przegłos lechicki (IX-X w.)
e >  oT
%1ł
>  aT
+ T [t, d, s, z, n, r, ł (twarde l)]
ę
>  %CłT
ęć
> ŁćT > arT
Ą�
> ń�T > ełT
e >  o wieziesz / wiozę, niesiesz / niosę
*%1ł >  a o mieście / miasto, wierzyć / wiara
ę >  %Cł - proces zatarty przez póz
niejszy rozwój
samogłosek nosowych
ęć > *męćtvJjL > martwy, por. *smęćtL > śmierć
Ą� > *vĄ�na > * vń�na > wełna
*%1ł kontynuowane jest w polszczyz
nie w innych
pozycjach jako e
e
e
e
Zjawiska anomalii i wyrównań analogicznych
1. Brak przegłosu
" cesarz < *c%1łsaU
L
" kobieta < *kob%1łta
2. Pozorny brak przegłosu  bierny, kwietny, wierny
N�erny < *N�erLnJjL
k:�etny < *k:�%1łtLnJjL
:�erny < *:�%1łrLnJjL
3. Zanik form z przegłosem
- cena, krzesło, czesać, krzesać  zmiany analogiczne (wyrównania do form bez
przegłosu)
- forma bez przegłosu w proklitykach (np. w przyimkach): bez, przez, przed
4. Wyrównania do form z przegłosem: o żonie, na sianie
5. Fałszywy przegłos
" fałszywy przegłos  przejaw wyrównań fonetycznych:
osioł, kozioł < osieł, kozieł < *osLlJ, *kozLlJ (e < L)
Konsekwencje przegłosu
" zniesienie prawa korelacji miękkości
" powstanie nowych fonemów spółgłoskowych
miękkich  fonologizacja miękkości
" defonologizacja i i y - powstanie jednego
fonemu z dwoma wariantami pozycyjnymi
(i po spółgłosce miękkiej i w nagłosie, y po
spółgłosce twardej)
" powstanie nowych alternacji samogłoskowych
Zanik i wokalizacja jerów (XI w.)
" osłabienie jerów w wygłosie oraz przed sylabą z pełną
samogłoską > jery słabe L,Jóóó
Ló,Jó
Ló,J
Ló,J
ó
" wzmocnienie jerów przed sylabą z jerem słabym > jery mocne
L, J
L, J
L, J
L, J
ó ó
Konsekwencje:
" zanik jerów słabych:
*domJ, *konL, *dJva, *pLsJkJ > dom, koń, dwa, stpol. psek
- jer miękki zmiękczał poprzedzającą spółgłoskę, po zaniku jeru
miękkość spółgłoski pozostała
" wokalizacja jerów mocnych J > e, L >  e
*bJzJ > bez, *pLsJ > pies
Wokalizacja jerów w sąsiedztwie j
" w sąsiedztwie joty występował tzw. jer napięty (jego artykulacja
jer napięty
jer napięty
jer napięty
była wyższa, zbliżona do i (y)
" polskie kontynuanty jeru napiętego:
- wygłosowa grupa -JjL > -y, np. *dobrJjL > dobry
- wygłosowa grupa -LjL > -i, np. *tanLjL > tani
- śródgłosowa grupa -Lj- > -ij-, np. *bLj%Cł > biję
- śródgłosowa grupa -Lj- > -ij- > -yj-, np. *a
Lja > Ąćija > a
yja
- nagłosowa grupa jL- > i-, jeśli wyraz z jL- rozpoczynał zdanie
(nagłos absolutny), np. *jLd%Cł > idę, *jLgra > igra
> ł, jeśli wyraz z jL- występował po
samogłosce poprzedniego wyrazu, por. gra, skra, mieć
- B. lp. zaimka *jL > ji (zastąpiony od XVI w. przez jego, go)
Wyrównania analogiczne
" Wyrównania w obrębie deklinacji rzeczownikowych:
1) oddziaływanie form jednego przypadka (najczęściej mianownika) na przypadki
zależne, np.:
M. lp. *ĄćLómJrLó > a
mer
D. lp. * ĄćLmJóra > a
emra (por. szemrać)
C. lp. * ĄćLmJóru > a
emru itd.
2) oddziaływanie form przypadków zależnych na mianownik, np.:
M. lp. *sJójLmJó > sjem
D. lp. * sJjLóma > sejma
C. lp. * sJjLómu > sejmu itd.
3) analogiczne -e- ruchome (pojawia się w pozycjach, w których powinno dojść do
zaniku jeru)
- w zdrobnieniach z formantami *-dlJóko, *-slJóko, *-tvJóka (mydełko, masełko,
brzytewka, zamiast mydłko, masłko, brzytwka)
- w zapożyczonym sufiksie -unek (< -ung)
" Wyrównania analogiczne w przyimkach  uzależnienie od nagłosu kolejnego
wyrazu: przyimek z e zazwyczaj występuje przed zbitką spółgłoskową.
Wzdłu\
enie zastępcze
" wynik wyrównań kompensacyjnych  zanikający jer oddawał swój iloczas
pełnej samogłosce z poprzedzającej go sylaby, powodując jej wzdłużenie
*vozJ > *vozJ >vooz > vM
z > vóz
" spółgłoski bezdz
więczne mają długi iloczas i przed nimi samogłoski
wzdłużały się nie tak bardzo jak przed spółgłoskami dz
więcznymi  z
biegiem czasu samogłoski wzdłużone ulegają w tej pozycji skróceniu, np.:
*nosJ > *nosJ > noos > nos
Skrócenie wzdłużonych samogłosek mogło być również wynikiem zmiany
opozycji fonologicznych  opozycja spółgłoskowa bezdz
więczna : dz
więczna
zastąpiona została opozycją samogłoskową krótka : długa (zmiana ta
wynikała z ubezdz
więcznienia spółgłosek w wygłosie wyrazów po zaniku
jerów)
*rokJ : *rogJ > rok : roog (rook)
*bokJ : *bogJ > bok : boog (book)
Konsekwencje zaniku jerów
" Zniesienie psł. korelacji miękkości
" nowe alternacje samogłoskowe (e:ł)
" powstanie nowych samogłosek długich
" uchylenie prawa otwartej sylaby  po zaniku jerów powstają
sylaby zakończone spółgłoską
" powstanie nowych spółgłosek miękkich
" powstanie skomplikowanych grup spółgłoskowych, np.:
*m%Cł~
Lóstwo > mę~
stwo > męstwo
~
stw
~
stw
~
stw
*vloa
LóskJójL > vłoa
sky > włoski itp.
ROZWÓJ SONANTÓW
" ROZWÓJ r
1. r uległo wokalizacji w ar
" krótkie 
r
psł. *brkJ stpol. b
rk pol. Bark
psł. *brzo stpol. *b
rzo pol. bardzo
psł. *grdlo stpol. g
rdło pol. gardło
psł. *krkJ stpol. k
rk pol. kark
" długie

r
psł. *bra
%0ńL stpol. b

ra
%0ń pol. bara
%0ń
psł. *grbJ stpol. g

rb pol. garb
psł. *grstL stpol. g

rść pol. garść
wyjątki:
r ur np. kurczyć
r yr np. myrdać merdać; styrczeć
sterczeć
r or np. storczyk
" ROZWÓJ U

1. U
+ T (t, d, s, z, n, r, ł) ar
psł. *%0ńU
tJ stpol. %0ńart
psł. *napU
stJkJ pol. naparstek
psł. *mU
znąti pol. marznąć
psł. *%0ńU
no stpol. %0ń

rno pol. %0ńarno
2. U
+ W (p, b, w), K (k, g, ch) iU
eU
eY

psł. *vU
ba stpol. viU
ba v eY
ba (wierzba)
psł. *vU
xJ stpol. v iU
x v eU
x pol. v eY
x
(wierzch)
3. U
+ T (spółgłoska palatalna) ir er
psł. sU
dLce stpol. s irce s erce pol.
serce
psł. *tU
nL stpol. t irń ćerń
" ROZWÓJ l
1. po spółgłosce zębowej l łu
psł. *stlpJ stpol. stłup pol. słup
psł. *slnLce stpol. słuńce pol. słońce
2. po spółgłosce wargowej l M
> ół, O
> oł
psł. *mlviti stpol. mołvić mówić
psł. *mlva stpol. mołva mowa
psł. *plkJ stpol. pM
lk śrpol. półk npol. pułk
3. po spółgłosce tylnojęzykowej l eł
psł. *klbasa stpol. kełbasa kiełbasa
psł. *xlmJ stpol. xełm
psł. *zglkJ stpol. zgełk npol. zgiełk
" rozwój l
1. po spółgłosce zębowej l łu
psł. *tl ką pol. tłukę
psł. tl stJjL pol. tłusty
2. po spółgłosce %0ń, ~
l el oł (przegłos)
O
ł oł, M
ł ół
psł. *%0ńl gati *%0ńelgati stpol. %0ńO
łgać
czołgać
psł. ~
l vL *~

lvL stpol. ~
M
łv \
ółw
3. po spółgłosce wargowej:
a. przed t, d, s, z, n, r, ł l eł
psł. *pl nJjL pełny
psł. *vl na wełna
b. przed inną spółgłoską l il
psł. vl ga wilga
psł. vl kJ wilk
Rozwój samogłosek nosowych