DOI: 10.2478/frp-2013-0004 LeS
ne Prace Badawcze (Forest Research Papers)
Marzec (March) 2013, Vol. 74 (1): 27 34.
ORYGINALNA PRACA NAUKOWA
Uszkodzenia drzewostanu w zależnoS
ci od metody pozyskiwania drewna
ze zrywką ciągnikiem
Stand damage when harvesting timber using a tractor for extraction
Zbigniew Karaszewski1 , Dieter F. Giefing2, Piotr S. Mederski2, Mariusz Bembenek2,
Anita Dobek3, Anastasia Stergiadou4
1 2
Instytut Technologii Drewna, Zakład Badania i Zastosowań Drewna, ul. Winiarska 1, 60 654 Poznań; Uniwersytet
3
Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Użytkowania Lasu, ul. Wojska Polskiego 71a, 60 625 Poznań; Uniwersytet Przyrodniczy w
4
Poznaniu, Katedra Metod Matematycznych i Statystycznych, ul. Wojska Polskiego 28, 60 625 Poznań; Aristotle University of
Thessaloniki, Institute of Mechanical Science and Topography, 54124, Thessaloniki
Tel. [phone]; email [e-mail]
Abstract. Damage to the remaining stand is an unavoidable consequence of thinning operations. The different
machines used for timber extraction differ in the level of damage of trees they cause, mainly through wounds to the
bark and cambium which can make a substantial impact on the remaining trees. Three different methods of timber
harvesting with a chainsaw were analysed: the short wood system (SWS), the long wood system (LWS) and the full tree
system (FTS) in which an agricultural tractor is used for timber extracting. All systems were analysed in stands
containing three different age classes: 2nd (21-40 years), 3rd (41-60 years) and 4th (61-80 years). The level of damage to
the remaining stand was assessed considering the percentage of trees exhibiting wounds (scratched bark and/or damage
to the cambium) to calculate an index of stand damage (WDI) which incorporated the volume of harvested timber per
hectare. The SWS produced the lowest damage to trees in stands of all age classes: average 5%, with the less damage in
the oldest stand. After using the LWS 9% of trees were wounded; in this method there was no statistical difference in
frequency of wounding across all the analysed stands. The highest level of damage was incurred after the FTS, causing
11% of trees to be injured. In stands of the 2nd age class, the method of timber harvesting had no statistically significant
effect on the amount of wounding endured. The WDI was lowest in SWS: 0.08, higher in LWS: 0.15 and the highest,
0.23, when FTS was applied.
Key words: tree damage, Scots pine stands, forest operations, timber harvesting methods, extraction by tractor
1.Wstęp nych z ciągnikami rolniczymi). W procesie technolo-
gicznym pozyskiwania drewna stosowanie tych maszyn
Nowoczesne technologie pozyskiwania drewna nie wyklucza udziału pilarki (metoda z międzypolem),
bazują na wykorzystaniu maszyn wielooperacyjnych, z natomiast przyczynia się do zwiększenia wydajnoS
ci i
całym wachlarzem ich zalet z zakresu ergonomii, obniżenia kosztów (Mederski 2006). W warunkach
ekonomii oraz ochrony S
rodowiska leS
nego. Aktualnie krajowych do zrywki drewna sosnowego najczęS
ciej
na terenie Polski według szacunków różnych autorów wykorzystywany jest ciągnik rolniczy, którego moż-
pracuje blisko 200 harwesterów (Skarżyński i Brzózko liwoS
ci użycia do prac leS
nych zwiększane są poprzez
2010), pozyskując prawie 4 mln m3. Obserwuje się agregowanie z procesorami (Athanassiadis 1997; Stań-
znaczny wzrost liczby stosowanych maszyn zrywko- czykiewicz et al. 2011) lub z przyczepami nasiębiernymi
wych nasiębiernych (forwarderów i przyczep agregowa- do zrywki drewna. W prezentowanych badaniach ciąg-
Praca została złożona 7.05.2012 r. i po recenzjach przyjęta 24.10.2012 r.
� 2013, Instytut Badawczy LeS
nictwa
28 Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34.
nik rolniczy wykorzystywany był zarówno do wyko- skład których wchodziły powierzchnie próbne otoczone
nywania zrywki wleczonej dla procesów opartych na kilkumetrową otuliną, zapobiegającą zniekształceniu
metodzie drewna długiego i metodzie całego drzewa, jak wyników badań przez technologie realizowane na są-
również do zrywki nasiębiernej w metodzie drewna krót- siednich powierzchniach. Szlaki zrywkowe o szerokoS
ci
kiego z dołączonym do ciągnika wózkiem zrywkowym. 4 m wyznaczono w odstępie co 30 35 m. Przebiegały
Przyjęto hipotezę, iż w drzewostanach trzebieżo- one przez S
rodek powierzchni próbnych i pomiędzy
wych istotny dla powstawania uszkodzeń pozostających działkami roboczymi. Przeprowadzono ocenę stanu
drzew jest rozmiar zrywanego surowca drzewnego  im drzewostanu przed i po wykonaniu cięć. OkreS
lono licz-
dłuższe sortymenty i szerszy ładunek, tym większe bę uszkodzonych i zniszczonych drzew z uwzględnie-
prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzeń. Dotyczy niem miejsca uszkodzenia oraz głębokoS
ci rany (otarcia
to szczególnie sytuacji gdy zrywane drewno należy prze- kory, uszkodzenia łyka, uszkodzenia drewna). Uszko-
mieszczać w gęstym drzewostanie wykonując znaczną dzenia zaszeregowano do odpowiednich klas (tab. 1), co
liczbę skrętów. umożliwiło wyliczenie procentowego udziału drzew
uszkodzonych oraz ważonego współczynnika uszko-
dzenia drzewostanu (W):
9
2. Materiał i metody
I � R
"
R =1
W =
Badania przeprowadzono na terenie RDLP Toruń, w
N
NadleS
nictwie Zamrzenica, LeS
nictwie Lnianek w drze-
gdzie I oznacza liczbę drzew uszkodzonych na powierz-
wostanach sosnowych II, III i IV klasy wieku, wyko-
chni próbnej, R  klasę uszkodzenia drzew, a N  całko-
nując w nich zabiegi pielęgnacyjne trzebieży wczesnej
witą liczbę drzew na powierzchni próbnej po przepro-
(II klasa wieku) i póx
nej (III i IV klasy wieku).
wadzonym zabiegu.
Na wszystkich powierzchniach próbnych prowa-
W sytuacji, gdy na jednym drzewie występowało
dzono pozyskiwanie drewna z zastosowaniem techno-
więcej niż jedno uszkodzenie, pod uwagę brano to
logii ręczno-maszynowych ze zrywką ciągnikiem w
najbardziej uciążliwe. W celu uwzględnienia miąższoS
ci
trzech wariantach:
pozyskanego surowca w analizie zaobserwowanych
1) metoda drewna krótkiego:
uszkodzeń drzew wyznaczono zaproponowany przez
1. faza: S
cinka drzew pilarką, korowanie pniaków,
Meyera et al. (1966), a upowszechniony w Polsce przez
okrzesywanie siekierą, w starszych klasach pilarką
Sosnowskiego (1999) ważony wskax
nik uszkodzeń
spalinową, wyrzynka pilarką przy pniu,
drzew w pozostającym drzewostanie (WDI):
2. faza: zrywka nasiębierna ciągnikiem rolniczym
9
Ursus C-360 z przyczepą, układanie stosów przy drodze
I � R
"
wywozowej; R =1
WDI = � 1000
2) metoda drewna długiego: N � C
1. faza: S
cinka drzew pilarką spalinową, korowanie
gdzie I oznacza liczbę uszkodzonych drzew na 0,25
pniaków, okrzesywanie pilarką spalinową,
ha pozostawionego drzewostanu w danej klasie
2. faza: zrywka ciągnikiem rolniczym całych dłużyc
uszkodzenia, R jest wartoS
cią liczbową numeru klasy
Ursus C-360  wleczenie, wyrzynka, układanie stosów
uszkodzenia, N oznacza liczbę drzew na 0,25 ha
przy drodze wywozowej;
powierzchni pozostawionego drzewostanu, a C liczbę
3) metoda całego drzewa:
m3 drewna zerwanego z drzewostanu o pow. 0,25 ha.
1. faza: S
cinka drzew pilarką spalinową, korowanie
Dla ważonego współczynnika uszkodzenia drze-
pniaków,
wostanu oraz ważonego wskax
nika uszkodzeń drzew
2. faza: zrywka strzał z koronami ciągnikiem rol-
pozostających w drzewostanie wyliczono odchylenie
niczym  wleczenie,
standardowe dla poszczególnych metod pozyskiwania
3. faza: okrzesywanie i wyrzynka pilarką spalinową
drewna.
oraz układanie stosów przy drodze wywozowej.
Za pomocą testu chi-kwadrat porównano częstoS
ć
Przy opracowywaniu założeń metodycznych umoż-
występowania uszkodzeń przy zastosowaniu różnych
liwiających ocenę uszkodzeń drzew wykorzystano do-
metod pozyskiwania drewna. Tym samym testem po-
tychczasowe doS
wiadczenia badawcze Katedry Użytko-
służono się do zbadania różnic częstoS
ci drzew uszko-
wania Lasu UP w Poznaniu oraz amerykańskie koncep-
dzonych przy zastosowaniu tej samej metody pozys-
cje prowadzenia badań z tego zakresu (Meyer et al.
kania drewna w drzewostanach różnych klas wieku.
1966). Do badań wyznaczono powierzchnie próbne o
boku 50�50 m (0,25 ha). Pozyskiwanie drewna pro-
wadzono na nieco większych działkach roboczych, w
Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34. 29
Tabela 1. Klasy uszkodzeń drzew
Table 1. Tree damage classes
Klasa
Miejsce uszkodzenia Rodzaj uszkodzenia
uszkodzenia
Damaged part of tree Damage type
Damage class
1 kora pień lub szyja korzeniowa otarcia kory
bark trunk or root neck bark scratch
2 kora korzenie otarcia kory
bark roots bark scratch
3 łyko pień lub szyja korzeniowa zdarta kora, odsłonięte lub uszkodzone łyko
cambium trunk or root neck scratched bark, opened or damaged cambium
4 łyko korzenie zdarta kora, odsłonięte lub uszkodzone łyko
cambium roots scratched bark, opened or damaged cambium
5 drewno pień lub szyja korzeniowa uszkodzenia włókien drewna
wood trunk or root neck wood fibres wounded
6 drewno korzenie uszkodzenia włókien drewna
wood roots wood fibres wounded
7 drzewo przygięte widoczne przygięcie drzewa z dużą szansą dalszego rozwoju
tree bent slightly bent tree with opportunity for further growth
8 drzewo silnie przygięte znaczne przygięcie drzewa z niewielką szansą dalszego rozwoju
tree bent significantly tree bent significantly with small chance for good development
9 drzewo zniszczone złamane lub wyrwane
tree damaged broken or pulled-off
Częstymi uszkodzeniami były rany powstałe na
3. Wyniki
pniach drzew. Aż 58,6% wszystkich uszkodzeń zali-
czono do otarć kory pnia. Stosunkowo dużo, bo 24,3%,
We wszystkich badanych procesach technologicz-
stanowią odsłonięcia łyka na pniach drzew. Zaobser-
nych w drzewostanach wszystkich klas wieku obser-
wowano również uszkodzenia korzeni, które podobnie,
wowano uszkodzenia drzew. Uszkodzenia powstawały
jak uszkodzenia na pobocznicy pnia, różnią się głębo-
na wszystkich częS
ciach drzew. W trakcie realizacji ba-
koS
cią rany.
dań obserwowano zranienia w koronach, na pniach i
GłębokoS
ć rany ma decydujące znaczenie dla dal-
korzeniach pozostających drzew (ryc. 1). W obrębie
szego rokowania uszkodzonego drzewa, przy czym głę-
korony stwierdzono złamania konarów i cieńszych gałę-
bokie odsłonięcie włókien drzewnych przyczynia się do
zi. Odnotowano również przypadek zniszczenia drzewa
powstawania dużego ryzyka wniknięcia patogenicznych
w IV klasie wieku poprzez jego silne przygięcie.
grzybów. W prezentowanych badaniach 33 razy doszło
Rycina 1. Liczba uszkodzeń drzew we
1
33
wszystkich badanych drzewostanach
Figure 1. Number of trees with damage in
4
all analysed stands
otarcie kory  pień
bark scratch  trunk
otarcie kory  korzenie
bark scratch  roots
64 odsłonięte łyko  pień
opened cambium  trunk
154
odsłonięte łyko  korzenie
opened cambium  roots
uszkodzenia włókien drzewnych  pień
wood fibres wounded  trunk
drzewo przygięte
7
tree bent slightly
30 Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34.
Tabela 2. Uszkodzenia drzew podczas analizowanych procesów technologicznych
Table 2. Tree damage in analysed forest operations
Pozyskiwanie drewna:
Klasa wieku
Method of timber harvesting
drzewostanu Charakterystyki uszkodzeń
p(�2)
Age class Damage characteristics
krótkiego długiego całego drzewa S
rednia
of stand
SWS LWS FTS mean
II Liczba drzew z uszkodzeniami 40 61 59 53,3 0,119
Number of trees with damage
Liczba drzew pozostających (wraz z uszkodzonymi) 602 636 626 621,3 -
Number of remaining trees (including trees with
damage)
Drzewa z uszkodzeniami w stosunku do liczby 6,6 9,6 9,4 8,6 -
drzew pozostających (%)
Ratio of trees with damage to number of remaining
trees (%)
III Liczba drzew z uszkodzeniami 14 29 34 25,7 0
Number of trees with damage
Liczba drzew pozostających (wraz z uszkodzonymi) 472 373 265 370 -
Number of remaining trees (including trees with
damage)
Drzewa z uszkodzeniami w stosunku do liczby 3,0 7,8 12,8 7,9 -
drzew pozostających (%)
Ratio of trees with damage to number of remaining
trees (%)
IV Liczba drzew z uszkodzeniami 2 6 18 8,7 0
Number of trees with damage
Liczba drzew pozostających (wraz z uszkodzonymi) 108 103 97 102,7 -
Number of remaining trees (including trees with
damage)
Drzewa z uszkodzeniami w stosunku do liczby 1,9 5,8 18,6 8,7 -
drzew pozostających (%)
Ratio of trees with damage to number of remaining
trees (%)
0,001 0,322 0,004 -
p(�2)
Łącznie Liczba drzew z uszkodzeniami 56 96 111 87,7
All stands Number of trees with damage
Łączna liczba drzew pozostających 1182 1112 988 1094
All remaining trees
Drzewa z uszkodzeniami w stosunku do liczby 4,7 8,6 11,2 8,2
drzew pozostających (%)
Ratio of trees with damage to number of remaining
trees (%)
Tabela 3. Współczynnik uszkodzenia drzewostanu W i wskax
nik uszkodzeń drzew WDI przy pozyskaniu drewna
analizowanymi metodami
Table 3. Weighted stand damage coefficient W and weighted stand damage index WDI values after different methods of timber
harvesting
Pozyskiwanie drewna:
Method of timber harvesting
Współczynnik
Coefficient
krótkiego długiego całego drzewa
SWS LWS FTS
W ą odchylenie stand.
0,08ą0,06 0,15ą0,08 0,23ą0,03
W ą std deviation
WDI ą odchylenie stand.
8,91ą4,82 22,28ą1,64 41,41ą37,22
WDI ą std deviation
Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34. 31
do uszkodzenia włókien drzewnych pnia, co stanowi Podobnie jest w przypadku wskax
nika uszkodzeń
12,5% wszystkich obserwacji. drzew w pozostającym drzewostanie WDI, gdyż dzięki
Mimo, że trzebież wykonana w drzewostanach III uwzględnieniu w nim pozyskanej miąższoS
ci możliwa
klasy wieku odznacza się największą intensywnoS
cią, to jest weryfikacja zastosowanych procesów technologicz-
najwięcej uszkodzeń drzew zaobserwowano w najmłod- nych i intensywnoS
ci przeprowadzonych zabiegów
szej badanej klasie wieku. Wraz ze zmniejszeniem pielęgnacyjnych  trzebieży wczesnej i póx
nej (tab. 3).
liczby drzew rosnących na powierzchniach próbnych Drzewostany, choć równowiekowe i tworzące jedno wy-
następuje zmniejszanie liczby uszkodzonych drzew dzielenie, są niejednokrotnie zróżnicowane pod kątem
(tab. 2). W II klasie wieku, przy 621 drzewach pozo- zadrzewienia i potrzeb pielęgnacyjnych. Stąd w pew-
stających na powierzchni próbnej, w trzech badanych nych partiach drzewostanu konieczne są silniejsze cięcia
procesach technologicznych doszło do uszkodzenia niż w partiach pozostałych.
S
rednio dla klasy wieku 53 razy. Znacznie mniej drzew WartoS
ci WDI kształtują się na zmiennym poziomie
zostało uszkodzonych w drzewostanach III klasy wieku, w zależnoS
ci od zastosowanych metod pozyskiwania
gdzie przy 370 drzewach pozostających doszło do usz- drewna. W badanych trzech klasach wieku negatywny
kodzeń o różnym charakterze niespełna 26 razy. Naj- wpływ metody drewna krótkiego na pozostający drze-
mniej uszkodzeń odnotowano po procesach technolo- wostan okazał się najmniejszy. Zastosowanie procesów
gicznych w najstarszej (z badanych) klasie wieku  technologicznych metody drewna długiego przyczyniło
S
rednio niespełna 9 uszkodzeń przy 103 drzewach po- się do powstania szkód w drzewostanie na poziomie
zostających na powierzchniach próbnych. WDI=22,28. Za najmniej korzystny, biorąc pod uwagę
Oceniono procent drzew uszkodzonych przy pozys- rodzaj uszkodzeń oraz rozmiar pozyskania drewna,
kaniu drewna poszczególnymi metodami w stosunku do uznano procesy pozyskiwania drewna metodą całych
liczby drzew pozostających na powierzchniach, na drzew. Wskax
nik WDI w tym przypadku wyniósł 41,41
których prowadzono pozyskanie i zrywkę drewna. Naj- i znacznie odbiegał od wartoS
ci WDI w pozostałych
mniejszy udział uszkodzeń był w przypadku pozyski- wariantach.
wania metodą drewna krótkiego. Udział uszkodzeń przy
metodzie drewna długiego wyniósł 8,6%, a zatem był
zbliżony do S
redniej dla wszystkich trzech metod, wy-
4. Dyskusja
noszącej 8,2%. Pozyskanie metodą całych drzew przy-
czyniło się do uszkodzenia drzew w największym stop-
Porównywanie wyników badań dotyczących uszko-
niu, bo aż 11,2% wszystkich pozostających drzew było
dzeń drzew napotyka pewne trudnoS
ci metodologiczne
uszkodzonych.
(Giefing 1995, 1999; Sowa et al. 2008). Istniejące szkoły
Zamieszczone w tabeli 2 prawdopodobieństwa usz-
klasyfikacji uszkodzeń drzew różnią się zarówno ze
kodzenia drzew wskazują na wysoce istotne różnice
względu na rejestrację szkód na różnym poziomie (ko-
między tymi wielkoS
ciami w trzeciej i czwartej klasie
rzeń, szyja i pień oraz korona), jak i ze względu na ich
wieku (p<0,01). Nie stwierdzono natomiast różnic
uciążliwoS
ć oraz przyjęte współczynniki (Giefing 1997;
między częstoS
ciami uszkodzeń w drugiej klasie wieku
Suwała 2000; Gil 1999, 2000; Karaszewski 2004;
(p=0,119). Uzyskane wartoS
ci prawdopodobieństwa
Stańczykiewicz 2011). Najmniej kłopotów przysparza
wystąpienia uszkodzeń przy zastosowaniu tej samej
porównywanie odsetka uszkodzonych drzew w po-
metody, lecz w różnych klasach wiekowych wskazują na
zostającym drzewostanie. U Zastockiego (2003 a, b),
wysoce istotne różnice w wypadku stosowania metody
w drzewostanach przedrębnych, gdzie pozyskiwanie
drewna krótkiego i całego drzewa, p=0,001 i p=0,004
drewna odbywało się systemem sortymentowym (meto-
odpowiednio. Nie stwierdzono natomiast istotnej róż-
dą drewna krótkiego), udział drzew uszkodzonych wy-
nicy między uszkodzeniem drzew w poszczególnych
niósł S
rednio 11,8%, natomiast przy pozyskiwaniu drew-
klasach wieku w wypadku stosowania metody drewna
na systemem całej strzały (metodą drewna długiego)
długiego (p=0,322).
udział drzew uszkodzonych wyniósł S
rednio 13,5%. Są
Wpływ testowanych metod pozyskiwania drewna
to wartoS
ci znacznie wyższe od otrzymanych przez auto-
przy zastosowaniu do zrywki ciągnika rolniczego został
rów niniejszej pracy (odpowiednio 4,7% dla metody
wyrażony w postaci ważonego współczynnika uszko-
drewna krótkiego i 8,6% dla metody drewna długiego).
dzenia drzewostanu W. Im wyższa wartoS
ć W, tym sil-
Natomiast Giefing (1994), badając uszkodzenia drzewo-
niejszy jest negatywny wpływ danej metody. Najniższe
stanu w II klasie wieku po zrywce wleczonej ciągnikiem
wartoS
ci współczynnika W były w przypadku metody
rolniczym, stwierdził, że uszkodzeniu uległo jedynie
drewna krótkiego (W=0,08), S
rednie przy metodzie
2,2% pozostających drzew. Przyczyny tych różnic mogą
drewna długiego (W=0,15), a najwyższe  W=0,23, przy
zależeć m.in. od: umiejętnoS
ci pracowników, pory roku
metodzie całego drzewa (tab. 3).
pozyskiwania surowca drzewnego, a także wyposażenia
32 Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34.
S
rodków zrywkowych. Na różnice otrzymywanych wy- Nie stwierdzono różnic częstoS
ci uszkodzeń w drze-
ników badań z zakresu uszkodzeń drzewostanu oraz wostanach II klasy wieku niezależnie od zastosowanych
uszkodzeń odnowień wskazują Sowa i Stańczykiewicz metod pozyskiwania drewna.
(2007), podsumowując 10-letni okres badań przepro- Nie stwierdzono istotnych różnic częstoS
ci uszko-
wadzonych w różnych oS
rodkach naukowych. Autorzy dzeń w drzewostanach poszczególnych klas wieku w
ci podają, że poziom uszkodzeń powstałych na drzewach przypadku metody drewna długiego.
oscylował w granicach od 0,8 do ponad 85,0%. W pierwszym przypadku, w drzewostanach II klasy
Z dostępnych wyników badań wynika, że istotnym wieku, zagęszczenie drzew było tak duże, iż niezależnie
czynnikiem wpływającym na stopień uszkodzenia drze- od długoS
ci sortymentów dochodziło do licznych kon-
wostanu jest m.in. długoS
ć wyrabianych sortymentów. taktów wyrabianych i zrywanych sortymentów z drze-
Według Erlera (2005) S
redni stosunek uszkodzeń przy wami pozostającymi. Ponadto drzewostan był jeszcze
pozyskaniu drewna krótkiego, drewna kłodowanego we wczesnej fazie rozwoju, wobec czego pozyskiwane
(długoS
ci do 2,5 m) i całej strzały wynosi odpowiednio drzewa miały znacznie mniejsze rozmiary, niż w star-
jak 1: 2: 5. Oznacza to, że dla drzewostanu korzyst- szych klasach wieku (III i IV klasy), a więc różnice
niejsze są takie warianty pozyskiwania, w których wy- długoS
ci sortymentów krótkich i długich były mniejsze.
róbka drewna jest wykonana na miejscu i to w jak Niezależnie od zastosowanej metody pozyskiwania
najkrótszych sortymentach (Erler 2005). Również w ni- drewna w drzewostanach najmłodszej klasy wieku ob-
niejszych badaniach najmniejsze uszkodzenia (4,7%) serwowano zbliżony poziom uszkodzeń (8,6%).
obserwowano w metodzie drewna krótkiego. Przyjmu- W drugim przypadku również decydującym czyn-
jąc ten poziom uszkodzeń za 1, dla metody drewna nikiem było zagęszczenie drzew w drzewostanie
długiego uzyskano 2 (8,6%), a dla metody całego drzewa pozostającym. Należy nadmienić, że zjawisko to (brak
2,5 (11,2%). Także w badaniach Stańczykiewicza różnic częstoS
ci uszkodzeń w drzewostanach różnych
(2003) uszkodzenia drzew metodą sortymentowej klas wieku) miało miejsce, mimo iż sortymenty długie w
(drewna krótkiego) są mniejsze niż metodą drewna dłu- drzewostanach IV klasy wieku były około dwa razy
giego. dłuższe niż sortymenty długie w drzewostanach II klasy
Wyniki te są zgodne ze zdaniem większoS
ci nau- wieku. Zastosowanie metody drewna długiego w drze-
kowców. Paschalis (1999) ocenia metodę drewna wostanach różnych klas wieku powodowało uszkodze-
długiego jako praktycznie niezalecaną za względu na nia na zbliżonym poziomie (8,6%).
ochronę S
rodowiska leS
nego, natomiast system sorty- W pozostałych przypadkach stwierdzono różnice
mentowy za zapewniający największą ochronę ekosys- częstoS
ci uszkodzeń statystycznie istotne. Metoda drew-
temów leS
nych. Suwała (1996) postulował stopniowo na krótkiego była najbardziej korzystna w najstarszej, IV
eliminować zrywkę wleczoną i półpodwieszoną za po- klasie wieku (przyczyniła się do powstania najmniejszej
mocą ciągników. Również badania Grodeckiego i Stem- liczby uszkodzeń). Z kolei metoda całego drzewa wraz
pskiego (2005) potwierdziły, że najwięcej drzew jest ze wzrostem wieku drzewostanu stawała się coraz bar-
uszkadzanych w wariantach ze zrywką wleczoną, dziej uciążliwa. Wskazuje na to stosunek liczby drzew z
zwłaszcza w wariancie ze zrywką ciągnikiem rolniczym uszkodzeniami do liczby drzew pozostających (tab. 2).
bez udostępniania drzewostanu siecią szlaków gospo- Wykorzystywanie do oceny wpływu danego procesu
darczych. na S
rodowisko leS
ne różnych współczynników ma za-
Metoda całego drzewa okazała się metodą przyczy- równo pozytywną stronę, jak i negatywne następstwa.
niającą się do powstawania największych zakłóceń w Wykorzystanie współczynników W i WDI pozwala na
pozostającym drzewostanie. Metoda ta jest najbardziej ocenę badanych technologii również w aspekcie uciąż-
niekorzystna nie tylko ze względu na wymogi ochrony liwoS
ci powstałych zranień drzew, a także na uwzględ-
S
rodowiska, a również ze względu na koszty pozys- nienie innych czynników, takich jak miąższoS
ć surowca
kiwania drewna (Porter 1998). Jest to zgodne z stano- pozyskanego z działek roboczych. W literaturze spotyka
wiskiem Barzdajna i in. (1997), że mniej cenne drewno i się natomiast jeszcze inne współczynniki uszkodzenia
odpady należy pozostawiać w lesie w stanie możliwie drzew, drzewostanu i odnowień (Stańczykiewicz 2003,
niezmienionym, o ile nie kłóci się to z postulatami och- 2006, 2011). Odmienna metodologia utrudnia porówny-
rony lasu. Podobną opinię na temat metody całych drzew wanie otrzymywanych wyników badań, pozwalając nie-
wypowiedzieli Pilarek i in. (2005). jednokrotnie jedynie na obserwację trendów, w jakie
W badaniach przedstawionych w niniejszej publi- układają się poszczególne procesy technologiczne.
kacji otrzymano interesujące wyniki analizy statys- Autorzy przychylają się do konstatacji wyrażonej przez
tycznej: Sowę i Stańczykiewicza (2007), że niezbędne jest stwo-
rzenie uniwersalnej metodyki oceny uszkodzeń w S
rodo-
wisku leS
nym wynikłych z pozyskania drewna.
Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34. 33
Giefing D. F. 1997: Untersuchungen von technologischen
5. Wnioski
Prozessen der Holzgewinnung im Pflegehieben (Die
methodologischen Fragen der Untersuchungen), w: Tech-
Najmniejsze uszkodzenia drzewostanu we wszys-
nológia spracovania dreva a vyu itie dreva v komplexnom
tkich klasach wieku obserwowano przy zastosowaniu
interi�ri (red. D. Horskż). Zvolen, Technick� Univerzita:
metody drewna krótkiego. JednoczeS
nie w przypadku tej
213 218.
metody najmniejsza częstoS
ć uszkodzeń wystąpiła w
Giefing D. F. 1999. Kryteria oceny i doboru procesów tech-
najstarszej z badanych klas wieku. nologicznych w leS
nictwie, w: Tendencje i problemy me-
chanizacji prac leS
nych w warunkach leS
nictwa wielo-
Najmniejszy poziom uszkodzeń był przy stosowaniu
funkcyjnego (red. H. Różański). Poznań, Prodruk: 17 24.
metody drewna krótkiego, co obrazuje procent uszko-
Gil W. 1999. Problem wyboru S
rodków do operacji pozyska-
dzonych drzew (5%), wartoS
ć współczynnika W = 0,08
niowo-zrywkowych. Sylwan, 6: 47 60.
oraz wartoS
ć WDI = 8,91.
Gil W. 2000. Naziemna zrywka drewna skiderami w ujęciu
Zastosowanie metody drewna długiego spowodo-
kodeksu praktyk pozyskaniowych. Sylwan, 1: 59 74.
wało powstanie uszkodzeń w drzewostanach wszystkich
Grodecki J., Stempski W. 2005. Wpływ technologii na poziom
analizowanych klasach wieku na zbliżonym poziomie
uszkodzeń S
rodowiska leS
nego podczas pozyskiwania
(9%). WartoS
ć współczynnika W przy metodzie drewna
drewna z cięć trzebieżowych, w: Użytkowanie lasu a trwa-
długiego była wyższa niż przy metodzie drewna krót- ły i zrównoważony rozwój leS
nictwa (red. D.F. Giefing, M.
Bembenek). Poznań, Akademia Rolnicza: 132 136.
kiego i wyniosła 0,15, a wartoS
ć WDI = 22,28.
Karaszewski Z. 2004. Optymalizacja procesów technologicz-
Pozyskiwanie drewna metodą całego drzewa spowo-
nych pozyskiwania sosny w cięciach przedrębnych pod
dowało najliczniejsze uszkodzenia pozostających drzew
kątem ochrony S
rodowiska leS
nego. Maszynopis. Katedra
 11%. WartoS
ć współczynnika W, również najwyższa w
Użytkowania Lasu AR, Poznań.
metodzie całego drzewa i wynosząca 0,23 wskazuje na
Mederski P.S. 2006. A comparison of harvesting productivity
wyższy poziom uszkodzeń drzewostanu niż wskax
nik
and costs in thinning operations with and without midfield.
wyrażony procentowo. WartoS
ć WDI dla omawianej
Forest Ecology and Management, 224: 286 296.
metody wyniosła 41,41.
Meyer G., Ohman J.H., Oettel, R. 1966. Skidding hardwoods.
Analiza statystyczna wykazała brak wpływu metody Articulated rubber-tyred skidders vs. crawler tractors.
Journal of Forestry, 64: 194 196.
pozyskiwania drewna na poziom uszkodzeń drzew w
Paschalis P. 1999. Wpływ technologii użytkowania lasu (trze-
drugiej klasie wieku, natomiast wpływ stosowanych me-
bieży i cięć rębnych) na różnorodnoS
ć biologiczną lasów
tod w drzewostanach trzeciej i czwartej klasy wieku.
produkcyjnych w Polsce, w: Ocena wpływu praktyki leS
-
Nie wykazano różnic statystycznie istotnych w po-
nej na różnorodnoS
ć biologiczną w lasach w Europie R
rod-
ziomie uszkodzeń drzew w analizowanych klasach wie-
kowej (red. K. Rykowski, G. Matuszewski, E. Lenart).
ku przy zastosowaniu metody drewna długiego.
Studium w zakresie polskiej Ustawy o lasach i innych
przepisów prawnych. Warszawa, Instytut Badawczy LeS
-
nictwa: 137 155.
Pilarek Z., Gornowicz R., Gałązka S. 2005. Badania nad sposo-
Literatura
bami utylizacji pozostałoS
ci pozrębowych w drzewosta-
nach sosnowych, w: Użytkowanie lasu a trwały i zrówno-
Athanassiadis D. 1997. Residual stand damage following cut-
ważony rozwój leS
nictwa (red. D.F Giefing, M. Bem-
to-length harvesting operations with a farm tractor in two
benek). Poznań, Akademia Rolnicza: 84 85.
conifer stands. Silva Fennica, 31(4): 461 67.
Porter B. 1998. Pozyskanie i zrywka drewna wobec zrów-
Barzdajn W., Ceitel J., Zientarski J. 1997. Wyróżniki leS
nic-
noważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leS
nej, w: Użyt-
twa wykorzystującego i chroniącego przyrodę. Sylwan, 4:
kowanie lasu i problemy regulacji użytkowania lasu w
119 127.
Polsce (red. P. Paschalis). Warszawa, Fundacja  Rozwój
Erler J. 2005. Was kostet die R�ckegasse. AFZ-der Wald, 6:
SGGW : 64 67.
297 301.
Skarżyński, J., Brzózko, J. 2010. Harwestery do pozyskiwania
Giefing D.F. 1990. Wpływ technologii pozyskiwania i trans-
drewna stosowane w polskich lasach. Cz. 1. Charakte-
portu drewna w cięciach przedrębnych na szkody i jakoS
ć
rystyka ogólna  noS
niki. Technika Rolnicza Ogrodnicza
techniczną pozostających drzewostanów sosnowych, w:
LeS
na, 6. http://www.pimr.poznan.pl/trol6_2010/JSJB6
Reakcja ekosystemów leS
nych i ich elementów składo-
_2010.pdf [23.05.2012].
wych na antropopresję. Centralny Program Badań Podsta-
Sosnowski J. 1999. Problem oceny szkód wyrządzanych przy
wowych 04.10 Podprogram CPBP 04.10.07. Synteza II,
zrywce drewna. Sylwan, 7: 33 43.
24: 77 85.
Sowa J.M., Stańczykiewicz A. 2007. Uszkodzenia drzew i
Giefing D. F. 1994. Ciągniki rolnicze w procesie pozyskiwania
odnowienia przy pozyskaniu i zrywce drewna ciągnikami
drewna. Przegląd Techniki Rolniczej i LeS
nej, 10: 22 23.
rolniczymi, w: Technika i technologia w leS
nictwie pol-
Giefing D. F. 1995. Wpływ pozyskiwania drewna w czysz-
skim (red. W. Zychowicz, M. Aniszewska, K. Wójcik).
czeniach póx
nych drzewostanów sosnowych na S
rodowis-
Warszawa, Wydawnictwo SGGW: 89 94.
ko. CzęS
ć 1. Uszkodzenia drzew. Sylwan, 6: 55 62.
34 Z. Karaszewski / LeS
ne Prace Badawcze, 2013, Vol. 74 (1): 27 34.
Sowa J.M., Kulak D., Leszczyński K., Stańczykiewicz A., agregowanych z ciągnikami rolniczymi. Sylwan, 2:
Szewczyk G. 2008. The level of environmental damage 129 137.
from timber harvesting depending on skidding methods, w: Suwała M. 1996. Pozyskiwanie drewna metodą sortymentową.
41st International Symposium on Forestry Mechanization. Prace Instytutu Badawczego Lesnictwa, Seria B, 30:
Formec 2008 (ed. KWF). Schmallenberg: 101 110. 63 76.
Stańczykiewicz A. 2003. Wpływ wybranych technologii po- Suwała M. 2000. Próba syntetycznej oceny uszkodzeń drzew i
zyskiwania drewna na rodzaj i wielkoS
ć szkód w drzewo- gleby przy pozyskiwaniu drewna na przykładzie póx
nych
stanie. Maszynopis. Katedra Użytkowania Lasu i Drewna trzebieży drzewostanów sosnowych. Sylwan, 10: 29 38.
AR, Kraków. Zastocki D. 2003a. Wpływ zastosowanych technologii po-
Stańczykiewicz A. 2006. Poziom uszkodzeń odnowienia w zyskiwania drewna przez Zakłady Usług LeS
nych na obec-
wyniku stosowania ręczno-maszynowych technologii po- ną i przyszłą jakoS
ć techniczną drzewostanów przedręb-
zyskiwania drewna. Acta Agraria et Silvestria. Series nych. Sylwan, 3: 28 34.
Silvestria, 44: 91 116. Zastocki D. 2003b. Wpływ stosowanych przez Zakłady Usług
Stańczykiewicz A., Sowa J.M., Szewczyk G. 2011. Uszko- LeS
nych S
rodków zrywkowych na uszkodzenia gleby i
dzenia drzew i odnowienia w wyniku ręczno-maszyno- pozostających drzew w sosnowych drzewostanach przed-
wego pozyskiwania drewna z wykorzystaniem urządzeń rębnych. Sylwan, 4: 53 58.