Adam Mickiewicz - Dziady
Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II, IV, I
"Dziady kowieńsko-wileńskie",
wydane zostały obok "Grażyny" w 1823 r. w II tomie "Poezyj".
Całość poprzedza wiersz "Upiór"
Według opowieści tych, "którzy bliżej cmentarza
mieszkali" (w.13), corocznie, nocÄ… "na niedzielÄ™ czwartÄ…" (w.17)
ukazywał się upiór. Samobójca, "z piersią skrwawioną" (w.19) żali
się na los, który każe mu "Ujrzeć ją znowu, poznać się, rozłączyć"
(w.38). Tak jak z życia ze strony ludzi spotyka go tylko drwina lub litość;
ma to za nic jeżeli miłą przyjmie go życzliwie.
Odautorskie wyjaśnienie obrzędu Dziadów - ludowej
uroczystości obchodzonej na Litwie, w Prusach i w Kurlandii dla uczczenia
pamięci zmarłych przodków. Obrzęd sięga czasów pogańskich i zwał się
"ucztą kozła".
Dziady. Część II
Motto z "Hamleta" Szekspira: "SÄ… dziwy w niebie i na
ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom"
Chór dwuwierszem "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie/ Co
to będzie, co to będzie?" rozpoczyna obrzęd. Guślarz nakazuje zamknąć
drzwi i szczelnie zasłonić okna. Wykonanie poleceń potwierdza Starzec, a chór
powtarza dwuwiersz.
Guślarz rozpoczyna zaklęcia wywołując dusze czyśćcowe.
Wpierw, na znak spalonej kÄ…dzieli, przyzywa duchy lekkie (styl
łagodny, pełen zdrobnień). Chór nawołuje, by wyraziły, czego im brakuje do
zbawienia. Pojawia się para dzieci - Aniołków, Józio i Rózia. Dręczy ich
"nuda" - troska wynikająca z braku dopełnienia, ustalenia losu i "trwoga"
- z niepewności zbawienia wiecznego. Proszą o dwa ziarnka gorczycy, bowiem
zgodnie z wola boską: "Kto nie doznał goryczy ni razu/ Ten nie dozna
słodyczy w niebie".Guślarz, a za nim Chór, obdarowawszy dzieci zgodnie z
ich życzeniem, odsyłają je.
Zbliża się północ, Guślarz nakazuje rozpalenie kadzi z wódką.
Teraz wzywa najcięższe duchy. Zza okna dochodzi głos
wżywającego o litość. Przemawia Widmo Pana(groza, makabryzm) - dziedzica
wioski, który trzy lata temu zmarł. Cierpi potępienie skazany na wieczny głód.
"Żarłoczne ptactwo" - duchy ludzi , których przywiódł do śmierci swym
okrutnym postępowaniem (białe - jeśli byli dobrzy, czarne - jeśli źli),
odbierają mu każdą okruszynę strawy. i krople wody. Chór Ptaków Nocnych ("Sowy,
kruki i puchacze") zapowiadają, iż męka jego będzie wieczna. Kruk -
zakatowany na śmierć mężczyzna, który głodując sięgnął po pańskie
jabłka, Sowa - nieszczęśliwa wdowa z maleńkim dzieckiem, którą w mróz
najgorszy nakazał wyrzucić, bo przeszkadzała mu swym żebraniem w zabawie -
potwierdzają okrucieństwo dziedzica. Widmo puentuje: "Bo kto nie był ni
razu człowiekiem,? Temu człowiek nic nie pomoże.".
Guślarz i Chór odsyłają ducha. Guślarz podpala wianek z
"cząbru (macierzanki) i ślazy" - ziół nie przynoszących pożytku ani
ludziom ani zwierzętom. W ten sposób przywołuje ducha Dziewczyny. (śpiewa
piosenki, styl sentymentalny) Strojna, lekka i bardzo piękna pojawia się w
kaplicy. Zosia była wieśniaczką, która nie zaznając miłości, lekceważąc
zaloty chłopców zmarła w wieku 19 lat. Nie cierpi mąk, lecz lekka jak piórko
fruwa miotana po świecie nie mogąc "Ani wzbić się pod niebiosa, / Ani
ziemi dotknąć..". Prosi, by pochwycili ją młodzieńcy i przyciągnęli ku
ziemi. Jednak zabiegi sÄ… bezowocne, bowiem: "Kto nie dotknÄ…Å‚ ziemi ni razu/
Ten nigdy nie może być w niebie". Guślarz wyznaje, iż zgodnie z wolą
nieba cierpieć będzie jeszcze 2 lata, po tym czasie dane jej będzie stanąć
"za niebiesim progiem".
(Scena dodana po napisaniu cz. IV, przez autora nazwana "przejściem")).
Guślarz po raz ostatni zaklina dusze rzucając w kąt kaplicy garść maku i
soczewicy. W tej chwili ku jednej z wieśniaczek "w żałobie" zaczyna iść
Widmo. Wzrok ma "dziki i zasępiony", bez słowa wpatruje się w twarz
dziewczyny., a "Od piersi aż do nóg sięga" "pąsowa wstęga".
Guślarz wzywa, by Widmo objawiło czego mu potrzeba, duch jednak milczy i choć
wypowiadane są zaklęcia - nie odchodzi również. Wreszcie Guślarz zwraca
się do pasterki, która zachowuje się równie dziwnie: zdrętwiałą milczy i
uśmiecha się. Kiedy , zgodnie z nakazem Guślarza, wyprowadzano dziewczynę z
kaplicy, ta spoglądała na Widmo podążające krok w krok za nią.
Dziady. Część IV
Historia pośmiertnego losu młodzieńca z wiersza "Upiór"
Motto: "Podniosłem wszystkie zmurszałe całuny leżące w
trumnach; oddaliłem wzniosłą pociechę rezygnacji, jedynie po to, by sobie
wciąż mówić: - Ach, przecież to tak nie było! Tysiąc radości zrzucono na
zawsze w doły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je. Nienasycony!
nienasycony! Nie otwieraj całkowicie podartej księgi przeszłości!... Czyż
nie dość jeszcze jesteś smutny?"
KsiÄ…dz (greckokatolicki) wzywa dzieci do modlitwy zgodnej z
"dniem dzisiejszym" - Zaduszkami. Czytanie odpowiedniego rozdziału
Ewangelii przerywa pukanie do drzwi. Wchodzi dziwacznie odziany młodzieniec.
Dzieci sądzą, że jest upiorem. Ten zaś przedstawia się jako "Umarły dla
świata" pustelnik. Pytany o imię przyznaje, że przed 3 laty gościł w tych
stronach, teraz zaś powrócił. Następnie śpiewa żałosną pieśń
miłosną. Ksiądz widząc dziwny nastrój przybysza próbuje go uspokoić,
przywołuje dzieci. Jedno z nich beztrosko pyta o strój przybyłego ("Z różnych
kawałków sukmany,/ Na skroniach trawa i liście,/ Wytarte płótno, przy pięknej
kitajce (tafta)?/ ... na sznurku blacha?/ Różne paciorki, wstążek okrajce?"
Zdenerwowany Pustelnik upomina dziecko, przypomina znana sobie niegdyÅ›
oszalałą z miłości kobietę, która wyglądała równie dziwnie jak on
teraz. I on ją wyśmiewał, by doświadczywszy nieszczęścia sam skazywać
się na drwiny. Ksiądz próbuje namówić go do jadła, jednak przybysz
wspominając powieści Goethego i Roussea chwyta za nóż.. Odbiera mu go
ksiądz. Wreszcie, spoglądając na trzy płonące świece, rozpoczyna swe
wyznanie.
Opowieść Gustawa jest bezładna, przerywana wybuchami
rozpaczy i namiętności: młodzieniec zdolny i wrażliwy poznał dziewczynę.
Połączyło ich podobieństwo upodobań i wzajemne zrozumienie. Ze strony
chłopca była to wielka miłość, jednak dziewczyna wyszła za innego (historia
nieszczęśliwego kochanka). Miota nim miłość i rozpacz;
rozpamiętuje nieszczęście z niezwykłą intensywnością.
Młodzian nie rozumie dlaczego to uczyniła. Oskarżenia
ukochanej o zdradę miesza ze słowami czułej wyrozumiałości. Jego wyznania
zawierajÄ… wielki Å‚adunek moralnego niepokoju. Ma
poczucie, że jego nieszczęście nie jest tylko sprawą prywatną, że pociąga
za sobą zagagładę wartości ogólniejszych. Był chłopcem uzdolnionym,
pełnym zapału (deklamuje "Odę do młodości"), a nieszczęście złamało
go i zniszczyło. Ze swoim samotnym cierpieniem znalazł się poza obrębem
społeczności. Jest romantycznym indywidualistą, który jednak
samotność przeżywa bardzo tragicznie i traktuje jako grzech.
Udręczony zwraca się o pomoc do księdza (z powołania i
zawodu jest znawcą spraw ludzkiego sumienia; był nauczycielem Gustawa i wpoił
mu wiarę w ideały). Ich dialog należy do najdramatyczniejszych w polskiej
literaturze dramatycznej. Ksiądz - racjonalista pełen wiary w rozumny
porządek świata i społeczeństwa, potrafiący pogodzić to przekonanie z
zasadami religii, traktuje go jako szaleńca. Gustaw przebija się sztyletem,
ale pozostaje żywy. Ksiądz ociera się o sferę niesamowitości i wobec tych
zjawisk jest bezsilny. Jego postawa zostaje skompromitowana.
Gustaw na koniec, niczym duchy z "Dziadów" cz. II, wygłasza
maksymę: "Bo słuchajcie i zważcie u siebie, / Że według bożego rozkazu:
/ Kto za życia choć raz był w niebie, / Ten po śmierci nie trafi od razu."
i z wybiciem godziny dwunastej - znika. Był więc upiorem.
"Dziady" część I
Pierwsza część cyklu nigdy nie ukazała się za życia
autora. Wydano ją po jego śmierci w 1860 r. w Paryżu (w wydaniu zbiorowym "Pism"
Mickiewicza). Składają się na nią luźne sceny nie dające jednoznacznej
całości.
Sc.1. Dziewica, przyszła kochanka, oddaje się
marzeniom. W przyrodzie obowiązuje zasada płciowości, rozumianej jako
miłość i harmonia. Zatem i wśród ludzi, jeżeli dwie istoty są sobie
przeznaczone, to według powszechnego prawa muszą się spotkać.
Sc.2. Na obrzęd Dziadów idzie pochód ludzi. Guślarz,
powtarzając słowa "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie" prowadzi gromadę,
Chór ją powtarza.
Młodzieńcy proszą dziewczynę z "Romantyczności"
(tożsamą z Karusią), by na próżno nie rozpaczała po zmarłym kochanku ("Dla
niego na mszę daj, młoda wdowo, / A dla nas żywych piękne daj słowo."), a
do Starca - by nie rozpaczał po bliskich ("Weź trochę szczęścia od nas
szczęśliwych, / Szukaj umarłych pośród nas żywych").
Ponownie Guślarz wzywa wszystkich, "kto rozpaczą, / Kto
wspomina i kto życzy", by "ze świata mędrców" przyszli na Dziady.
Dziecko, które nie pamięta, zmarłej przy jego narodzinach,
matki prosi Starca, by powrócili do domu. Lecz ten żegnając z goryczą wnuka
("Boże! (...) Pobłogosław wnukowi - niechaj umrze młodo!") idzie na
uroczystość.
Młodzieniec Zaklęty snuje dziwna opowieść o rycerzu, który
dobrowolnie poddał się zaklęciu w kamień.
Chór Młodzieży przypomina o prawach rządzących światem;
"Zgubionymi" dlań są wszyscy, którzy "w młode lata": byli
bezczynni, izolowali się od otoczenia, nie potrafili cieszyć się
młodością.
Do gromady dołącza Strzelec("Pieśń Strzelca") i
Gustaw - szukający miłości ("Ach, gdzie cię szukać? - od ludzi ucieknę,
/ Ach, bądź ty ze mną, świata się wyrzeknę!").
Myśliwy Czarny (wyobrażenie złego ducha) kpi z wynurzeń
Gustawa.
Całość kończy dialog Gustawa ze Strzelcem, który
zapowiada wystraszonemu kochankowi: "Wiedz naprzód, iż gdzie stąpisz, jest
wszędzie nad tobą / Pewna istota, która z oczu cię [nie] traci, / I że chce
ciebie w ludzkiej nawiedzić postaci".
"Dziady część III"
"Dziadów" cz. III, arcydzieło dramatu narodowego
napisał Adam Mickiewicz w ciągu wiosny roku 1832 r. w Dreźnie (stąd
określenie "Dziady drezdeńskie").
Od wydarzeń wileńskich, będących przedmiotem utworu,
upłynęło prawie dziewięć lat: Mickiewicza i innych filomatów aresztowano w
październiku 1823 r., proces trwał prawie rok. Następne pięciolecie
spędził poeta na zesłaniu w Rosji, skąd, dzięki staraniom przyjaznych mu
Rosjan zdołał wyjechać w końcu 1829 r.. Lata do wybuchu powstania
listopadowego zeszły mu na podróżach po Europie zachodniej, rok 1831
spędził w Wielkopolsce, skąd wrócił do Drezna.
Åšwiat przedstawiony utworu i sposoby jego kreowania
"Dziady część III" prezentują dramat romantyczny.
Brak jedności:
czasu(trwa ponad rok, między poszczególnymi scenami są różne,
nieraz kilkumiesięczne luki czasowe),
miejsca (Wilno: cela Konrada, cela księdza Piotra,
apartamenty Nowosilcowa, cmentarz pod Wilnem; dworek pod Lwowem; Warszawa;
Petersburg),
akcji (każda scena ma odrębną tematykę i własną
dramaturgiÄ™);
Przestrzeń:
realistyczna: wiele autentycznych szczegółów, np. w
opisie celi Konrada;
symboliczna:
cmentarz jako magiczna przestrzeń obrzędu,
cela Konrada jako grób-kolebka;
pokrewieństwo ze średniowiecznym misterium:
pozioma organizacja: strona lewa to ZÅ‚o, strona
prawa to Dobro,
pionowa organizacja: Niebo, Ziemia i Piekło;
Czas:
historyczny:
konkretne daty:, np. 1 listopada 1823 r.,
autentyczne wydarzenia w których uczestniczą postacie historyczne;
mitu religijnego (cykliczny, mierzony świętami):
cykl od Dziadów do Dziadów,
Wielkanoc - Widzenie Księdza Piotra,
Boże Narodzenie - Wielka Improwizacja,
powtórzenie losów Chrystusa;
mitu agrarnego:
cykl wegetacji roślinnej - bajka Żegoty,
zima, obumieranie - niewola,
wiosna, zapowiedź wolności - zmartwychwstanie,
ziarno - młodzież,
utajone życie posianego ziarna przygotowującego się
do kiełkowania - więzienie
Postacie:
historyczne:
występujące pod własnymi imionami i nazwiskami
(Jan Sobolewski, Wysocki, Bajkow, Pelikan)
wskazane innym mianem (Generał - Wincenty
KrasiÅ„ski; Doktor - August Bécu);
fikcyjne:
kreowane zgodnie z konwencjÄ… realistycznej
(prawdopodobieństwo psychologiczne): satyry (Literaci w "Salonie
warszawskim") i karykatury (Senator)
nacechowane symbolicznie, uwznioślone (ksiądz
Piotr, Ewa);
fantastyczne tworzone w konwencji średniowiecznej alegorii
(dobre i złe duchy, widma zmarłych).
Nawiązania do Biblii w myśli
moralno-religijnej i filozoficznej, wzorach osobowych, wÄ…tkach i motywach
fabularnych, symbolice, stylu:
symbol krzyża (Wasilewski), zestawienie
Podniesienia w czasie mszy z wyjazdem więźniów na zesłanie
(tożsamość znaczeń), dzieje Polski jako powtórzenie biografii
Chrystusa, studenci jako niewiniÄ…tka, car jako Herod, Konrad
jako Samson, Petersburg jako wieża Babel i Babilon, zapowiedź
powodzi ("Oleszkiewicz"), naśladowanie stylu Ewangelii i
Apokalipsy św. Jana w Widzeniu księdza Piotra
Kompozycja:
otwarta, luźna, zacierająca związki
przyczynowo-skutkowe pomiędzy poszczególnymi częściami, w której
poszczególne sceny ukazują jakiś nowy aspekt świata;
połączenie elementów cechujących różne rodzaje
literackie: dramatu ("Pan Senator"), epicki ("Ustęp") i liryki
("Wielka Improwizacja");
operowość (partie śpiewane);
stylistyka misterium (usytuowanie człowieka
pomiędzy dobrem a złem, alegoryczność);
różnorodność konwencji i kategorii estetycznych:
fantastyki z realizmem,
języka potocznego (sc. I, VII i VIII) z
symbolicznym językiem mistyki (sc. IV i V),
tragizmu z komizmem (wisielczy humor więźniów),
patosu (Wielka Improwizacja) z groteskÄ… (sceny z
diabłami) i satyrą (sc. VII);
Prawa rządzące światem:
ścisły związek świata widzialnego i nadprzyrodzonego,
podwójna, realistyczna i metafizyczna motywacja wydarzeń
Wielka Improwizacja jako efekt "wielkiej choroby"(epilepsji)
i opętania przez diabła,
piorun zabijajÄ…cy Doktora jako zjawisko fizyczne i
kara boża,
W rezultacie dramat kreśli wizję świata pełnego
wielorakich znaczeń, w którym losy jednostki i zbiorowości nabierają
metafizycznych sensów.
III cz. "Dziadów" jest próbą odnalezienia
optymistycznego sensu cierpień i klęsk Polaków.
Uniwersalność sensów i szerokość uogólnień zawartych w
dramacie stwarzają możliwość uaktualnienia utworu w świadomości kolejnych
pokoleń.
Koncepcja poezji
W dramacie Mickiewicz sformułował całościową koncepcję
poezji romantycznej czym zakończył i podsumował walkę klasyków z
romantykami.
Polemika z klasykami i sentymentalistami.
Aluzje do konkretnych autorów i ich poglądów w sc.
Salonu warszawskiego:
Literat III to Kajetan Koźmian (wskazanie na jego
poemat "Ziemiaństwo", propagowany przez niego zakaz pisania o
sprawach aktualnych i obowiązek zachowania dobrego smaku, którego zasady
określa elita);
Literat IV to Kazimierz Brodziński (narodowy
charakter poezji jako odzwierciedlenie cech psychicznych Polaków:
prostoty, gościnności, niechęci do przemocy i gwałtowności);
Krytyka tych koncepcji poprzez:
ironiÄ™, satyryczny rys postaci,
umieszczenie ich w towarzystwie przy stoliku, kompromitacja poprzez
zestawienie z autentycznÄ… i wstrzÄ…sajÄ…cÄ… historiÄ… Cichowskiego
Postulowana koncepcja poezji
twórca:
natchnienie jako jej źródło, uwrażliwienie
na ludzką krzywdę, zdolność odczuwania cierpień narodu, boska moc
kreacyjna, możliwość zyskania nieśmiertelności dzięki twórczości,
predyspozycje do kierowania ludzkością,
możliwości i cele poezji:
ekspresja duszy poety, sposób kontaktu z
Bogiem, poznanie metafizycznych tajemnic bytu, wyrażenie
narodowych cierpień i ideałów, zaangażowanie we współczesną
rzeczywistość i wskazanie jej problemów, odsłanianie przyszłości
i objawianie narodowi jego przeznaczeń, przewodzenie narodowi i
ludzkości
Streszczenie
Prolog: Wilno, cela w
klasztorze bazylianów przerobionym na więzienie.
Pomiędzy duchami Zła i Dobra toczy się walka o dusze
więźnia.
Bohater pisze po łacinie węglem na ścianie słowa: "Gustaw
zmarł 1 listopada 1823 r. Tu narodził się Konrad 1 listopada 1823 r."
Sc.1 (scena więzienna): Wieczór wigilijny. Dzięki
życzliwości kaprala-Polaka więźniowie (Jakub [Jagiełło]
, Adolf [Januszkiewicz],
Ks. Lwowicz, Frejend, Tomasz [Zan],
Jacek [Onufry Pietraszkieicz],
Feliks Kółakowski, Suzin), spotykają się w celi Konrada.
Doświadczeńsi opowiadają nowo przybyłym o warunkach
panujących w więzieniu.
Jan Sobolewski opisuje odjazd kibitek wywożących zakutą w
łańcuchy młodzież (również dziesięcioletnie dzieci ) na Syberię
(w.188-295).
Żegota [Ignacy
Domeyko] cytuje bajkÄ™ o diable (w.330-349).
Więźniowie m.in. śpiewają "pogańską pieść"
Konrada z refrenem: "Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga/ Z Bogiem i choćby
mimo Boga!".
Konrad-poeta pragnie poznać przyszłość narodu, ale jego
wysiłki spełzają na niczym (tzw. Mała Improwizacja) (w.485-511).
Więźniowie powracają do swoich cel.
Sc.2 Improwizacja (tzw. Wielka). Samotny
Konrad, jako największy twórca na ziemi, prosi Boga o "rząd dusz". Uważa
bowiem, że jest w stanie poprowadzić naród ku wolności i szczęściu. Stwórca
jednak milczy. Rozgoryczony bohater, "duszÄ… w ojczyznÄ™ wcielony" i "za
milijony kochający i cierpiący katusze", zarzuca Panu, że jest jedynie
zimnym rozumem, i wyzywa Go na pojedynek "na serca". Wątpi w dobroć i
sprawiedliwość Opatrzności.
Jego prometejski bunt ma jednak charakter szatański (pycha)
- opętał go diabeł, który kończąc bluźniercze słowa Konrada nazywa Boga
carem świata.
Sc.3 Kapral sprowadza bernardyna, księdza Piotra, który
odprawia egzorcyzmy (. Ponieważ bunt Konrada zrodził się z miłości do
umęczonego narodu i współczucia dla jego cierpień, bohater ma szanse na
ocalenie duszy. Pełen chrześcijańskiej pokory i głębokiej wiary ksiądz
Piotr wypędza diabła i ocala Rollisona (więzionego w klasztorze
dominikańskim, doprowadzonego do rozpaczy okrutnym cierpieniem) przed wiecznym
potępieniem.
Sc.4 (Dom wiejski pode Lwowem). Panienka Ewa usypia,
modląc się za niewinnie prześladowanych wileńskich uczniów, których
car-Herod, chce zgładzić. Pojawiają się anioły, które splatają nad
dzieckiem symboliczny kwietny wieniec niewinności. Ewa przezywa mistyczne
widzenie, w trakcie którego jednoczy się z Bogiem. Dziewczynka symbolizuje
anielska stronÄ™ polskiej duszy.
Sc.5 (tzw. Widzenie Księdza Piotra).
Bernardynowi modlącemu się w swojej celi, Stwórca przedstawia mistyczną
wizję dziejów cierpień narodowych i objawia ich sens. Dzieje Polski są powtórzeniem
losów Chrystusa. Naród musi zatem umrzeć na "krzyżuł zaborców, a by
zmartwychwstać, zbawić narody od tyranii i obdarzyć je wolnością. Ksiądz
Piotr widzi wywożona na Syberię młodzież, a wśród niej "dziecię", które
"uszło - rośnie - to obrońca!" Przyszły zbawiciel, Mesjasz, "namiestnik
wolności na ziemi widomy" nosi tajemnicze imię "Czterdzieści i cztery".
Sc.6 (Widzenie Senatora). Diabły dręczą
pijanego Nowosilcowa koszmarami. Åšni o wielkich bogactwach i zaszczytach (100
tyś. rubli, order, książęcy tytuł), upaja się uniżonością dworaków
zazdroszczących mu carskiej życzliwości. Niespodziewanie pojawia się car i
okazuje mu swą nieprzychylność. Dworacy nie kryją już swej nienawiści,
odwracają się odeń. Senator nie potrafi znieść utraty pańskiej łaski.
Sc.7 (Salon warszawski). Dwie grupy osób.
U drzwi kilku młodych ludzi (Zenon Niemojewski, Adolf i dwu starych Polaków)
rozmawiają o prześladowaniach.
Przy stoliku siedzą urzędnicy, literaci, damy i oficerowie.
Żałują, że Nowosilcow wyjechał z Warszawy, ponieważ nikt tak jak on nie
potrafi urządzać bali.
Młoda dama z towarzystwa u drzwi prosi, by wysłuchano
wstrząsającej historii Adolfa o Cichowskim (poddany długotrwałemu śledztwu,
niczego nie powiedział, lecz wrócił z więzienia przerażająco zmieniony).
Literaci - klasycy, uważają ją za zbyt aktualną i mało sentymentalną, by
stała się tematem ich utworów.
MÅ‚odzi opuszczajÄ… salon. Wysocki w odpowiedzi na pogardliwe
komentarze kolegów wygłasza sławny czterowiersz: "... Nasz naród jak lawa,
/ Z wierchu zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz wewnÄ…trz ognia sto lat nie
wyziębi; / Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi."
Sc.8 (Pan Senator). Nowosilcow i Doktor
(pierwowzorem postaci był ojczym Słowackiego) rozmawiają o odkrytym spisku
wśród młodzieży uniwersytetu wileńskiego. Na wiadomość, że kupiec
Kanissyn dopomina się o dług, Senator nakazuje aresztować jego syna. Pelikan
(prof. uniwersytecki, donosiciel i szpieg) przypomina o sprawie Rollisona, który
zachorował po ciężkim pobiciu w czasie przesłuchań (Senator jest
zaskoczony, że przeżył karę 300 kijów), na to lokaj oznajmia przybycie
matki chłopca z listem polecającym od księżnej.
Niewidoma staruszka na kolanach błaga o widzenie z
dzieckiem, w tej samej chwili wbiega z sali balowej panna zapraszajÄ…c Senatora
na "sercowy" koncert (gra słów: grać mają koncert niemieckiego
kompozytora Henryka Hertza, którego nazwisko znaczy "serce", podobnie
rzeczownik "chór" wymawiany z francuska),
Senator jest zaskoczony, że młodzieniec już rok spędził
w więzieniu, cieszy to opiekunkę staruszki, p. Kmitową, która chce widzieć
w dostojniku "stworzenie boże" otoczone łotrami,
Po odejściu kobiet Senator karze ukarać lokaja i
przesłuchuje księdza Piotra, próbując oskarżyć go o udział w spisku.
Doktor sugeruje, że pieczę nad spiskiem sprawuje książę Czartoryski.
Ksiądz prorokuje obecnym rychłą śmierć.
Sc. śpiewana (Bal). Obecni na balu
przymilajÄ… siÄ™ Senatorowi, flirtujÄ…, matki gotowe sÄ… dla kariery
poświęcić dobre imię córek ("Lewa strona"- urzędnicy: Regestrator,
Sowietnik, Pułkownik, Dama, Matka, Sowietnikowa). Starosta z trudem tłumaczy
nieobecność żony i córki, pozostali ("Prawa strona") wyrażają opinie
na temat służalców ("Te szelmy z rana piją krew, / A po obiedzie rom".)
Tu: Justyn Pol rwie siÄ™ do zabicia Senatora, uspakaja go i
wreszcie wyprowadza Bestużew,
ZabawÄ™ przerywa pojawienie siÄ™ p. Rollison i Ks. Piotra.
Kobieta dowiedziała się o realizacji podstępu Doktora i Pelikana (upozorowano
samobójstwo i wyrzucono więźnia z okna),
Uderzenie pioruna zabija Doktora liczÄ…cego srebrne dukaty,
Goście w popłochu opuszczają bal, a Pelikanowi i
Senatorowi Ks. Piotr przytacza ku przestrodze przypowieści biblijne,
Prowadzony na przesłuchanie Konrad spotyka Ks. Piotra, który
prorokuje: "Ty pojedziesz w daleką, nieznana drogę; / Będziesz w wielkich,
bogatych i rozumnych tłumie,"
Sc. 9 ("Noc Dziadów") Guślarz i Kobieta w żałobie
(postacie z II cz. "Dziadów") idą do kaplicy. Kobieta wspomina ducha z
raną w piersi (cios "zadany w duszę"), który pojawił się na jej weselu.
PozostajÄ… na cmentarzu.
Ukazują się Widma: "Trup świeży" Doktora (cierpi
niewysłowione męki, "goreje", skarży się "kruszec przelewać ja muszę"),
"obrzydłe trupisko" Bajkowa kuszonego przez dziewicę-czarta i
rozrywanego przez potworne psy,
Guślarz próbuje sprowadzić ducha dawnego kochanka,
wreszcie ukazuje się jeździec (Kordian): "Pierś ma zbroczona posoką". To
"Narodu nieprzyjaciele" "wrazili" weń miecze "aż w duszę" z tych
ran uleczy go śmierć. Z rany na czole, którą sam sobie zadał (scena
Wielkiej Improwizacji) uleczyć może go tylko Bóg.
Ustęp (poemat podróżniczy - wspomnienia poety z pobytu
w Rosji):
Droga do Rosji. Opis "Krainy pustej,
białej i otwartej" - Kaukazu; drogą spieszą kibitki wiozące polskich
zesłańców i Konrada (" ...więzień, chociaż w słomie siedzi, / Jak dziko
patrzy! jaki to wzrok dumy").
Przedmieścia stolicy. Opis przepychu letniej
rezydencji cara w Carskim Siole pod Petersburgiem ("Ileż wymyślić trzeba
było spisków; / Ilu niewinnych wygnać albo zabić, / Ile ziem naszych
okraść i zagrabić, / Póki krwią Litwy, łzami Ukrainy / I złotem Polski
hojnie zakupiono / Wszystko, co mają Paryże, Londyny,").
Petersburg. Dzieje budowy stolicy ("W głąb ciekłych
piasków i błotnych zatopów / Rozkazał wpędzić sto tysięcy palów / I
wdeptać ciała stu tysięcy chłopów..."; " ...kto widział Petersburg,
ten powie: / Że budowały go chyba Szatany." - ukazanie potęgi caratu w
wymiarze nieomal demonicznym), swoistej wieży Babel po której spacerują
dworzanie ("Wszak Cesarz tędy zwykł chodzić piechoto,"). Pośród ciżby
spacerują młodzi ludzie - zesłańcy. "Pielgrzym sam jeden" (Konrad -
Mickiewicz) z nienawiścią obserwował dwór rosyjski. "drugi człowiek" (Józef
Oleszkiewicz, Żmudzin) rozdawszy jałmużnę, próbował pocieszyć
osamotnionego Pielgrzyma.
Pomnik Piotra Wielkiego. "Dwaj
młodzieńce" Pielgrzym i "wieszcz rosyjski" (Aleksander Puszkin lub
Konrad Rylejew) przypatrujÄ… siÄ™ pomnikowi - symbolowi despotyzmu i tyranii.
PrzeglÄ…d wojsk. Opis parady wojskowej i
służalczego, pstrego tłumu dworzan. Pogardliwy komentarz na temat "ucywilizowania
Rosji". Wstrząsający obraz pustego placu na którym spoczywają ofiary
parady. "Biorą ich z ziemi policyjne sługi / I niosą chować; martwych,
rannych społem" (tu tragiczny los rekruta Litwina oraz wiernego sługi, którego
beztroski oficer pozostawił na mrozie). Całość kończy apostrofa: "Ach,
żal mi ciebie, biedny Słowianinie!".
"Do przyjaciół Moskali" - hołd pamięci dekabrystów
(m. in. Konrada Rylejewa, Aleksandra Bestużewa)
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Adam Mickiewicz Dziady IA Mickiewicz, Dziady IV cz Próba zdrowego rozsądku Z Stefanowska [Opracowanie]A Mickiewicz Dziady cz IVMickiewicz Dziady IVmickiewicz dziadydziady2 wstep mickiewiczdziady4 cz4 mickiewiczDziady III Mickiewicza geneza, problematyka, kompozycj~D7ADziady, Pan Tadeusz, liryki lozańskie, Romantyczno¶ć MickiewMickiewicz Adam Dziady część Idziady5 cz1 mickiewiczDziady Adam Mickiewicz (2)dziady3 cz2 mickiewiczdziady1 poema mickiewiczmickiewicz rekawiczkawięcej podobnych podstron