56
11. INFORMATYCZNE WSPARCIE LOGISTYKI
11.1. Informacja i jej przetwarzanie
Do zarządzania dowolną organizacją potrzebna jest określona informacja. Według Cz. Cempla:
 informacja to zawartość przekazu zdolna wzbudzić działanie [8]. Pierwotnym składnikiem
informacji są dane. Same dane nie mają jednak znaczenia, nabierają go dopiero po przetworzeniu
i zagregowaniu w systemach informacyjnych. Celem systemu informacyjnego jest przetworzenie
i dostarczanie \
ądanych informacji, które po zgrupowaniu dają określoną wiedzę. Mogą to być [45]:
" \
ądania dotyczące opisu stanu, w którym znajduje się system w danym momencie lub
w przedziale czasu,
" informacje analityczno-prognostyczne, tj. dotyczące przyczyn i skutków danego stanu,
" informacje wspomagające podejmowanie decyzji gospodarczych.
Proces przetwarzania danych w informację, by był odpowiednio przeprowadzony, musi zawierać:
" klasyfikację danych,
" porządkowanie/sortowanie danych,
" zestawienie/agregację danych,
" wykorzystanie obliczeń,
" selekcję/wybór danych.
Przetwarzanie danych na informację nale\
y do podstawowych zadań systemów informatycznych.
Ogólnie przez informatyczny system zarządzania, mo\
na rozumieć taki system zarządzania,
w którym niektóre funkcje zarządzania polegające na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji oraz
wyznaczaniu decyzji, realizowane są za pomocą komputerów. Systemy informatyczne według
realizowanych zadań dzielą się na 3 grupy: biurowe, in\
ynierskie i zarządzania [39].
Je\
eli mówimy o informatycznym wsparciu logistyki, dotyczy to systemów związanych
z zarządzaniem. Obecnie informacja, oprócz siły roboczej, materiałów czasu i kapitału jest jednym
z podstawowych zasobów przedsiębiorstwa. Systemy informatyczne rozszerzyły mo\
liwość
wykorzystania informacji nie tylko do tworzenia ró\
nego rodzaju raportów i zestawień, lecz tak\
e
do pokrycia potrzeb operacyjnych przedsiębiorstwa. Ponadto systemy te umo\
liwiają wielokrotne
wykorzystanie informacji bez szkody dla jej aktualności i przydatności [16].
Współczesne systemy informatyczne powstały w efekcie długotrwałej ewolucji zało\
eń
teoretycznych oraz technologii oferowanych przez przemysł komputerowy. Początkowo systemy
obsługiwały obszar gospodarki magazynowej (IC), by stopniowo objąć produkcję (MRP),
planowanie (MRP II), dystrybucję i finanse (ERP i ERP II), a\
po narzędzia wspomagające
elektroniczną wymianę danych (EDI) i satelitarne pozycjonowanie przy u\
yciu GPS. Sprawne
i efektywne funkcjonowanie systemów logistycznych zapewniają systemy klasy MRP i ERP [30].
 57
11.2. Charakterystyka systemów informatycznych MRP
Koncepcja systemów MRP bierze swoje początki w póz
nych latach pięćdziesiątych, kiedy to
opracowano jej pierwszą wersję  MRP I, czyli Planowanie Potrzeb Materiałowych.
MRP I pozwala obliczyć dokładną ilość materiałów i terminarz dostaw tak, aby sprostać ciągle
zmieniającemu się popytowi na poszczególne produkty, uwzględniając więcej ni\
jedno
przedsiębiorstwo. Główne cele MRP I to [45]:
" redukcja zapasów,
" dokładne określanie czasów dostaw surowców i półproduktów,
" dokładne wyznaczanie kosztów produkcji,
" lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury (obrabiarek, magazynów, itp.),
" kontrola poszczególnych etapów produkcji.
W 1989 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Sterowania Produkcją i Zapasami (APICS)
zdefiniowało i opublikowało standard MRP II, (Manufacturing Resource Planning), czyli
Planowanie Zasobów Produkcyjnych. MRP II to najpowszechniej obecnie stosowany,
kompleksowy system planowania procesu produkcyjnego, ułatwiający koordynowanie pracy
przedsiębiorstwa, tak\
e tej o rozproszonej strukturze. Specyfikacja ta dotyczy głównie [63]:
" planowania przedsięwzięć,
" planowania produkcji,
" planowania potrzeb materiałowych,
" planowania zdolności produkcyjnych.
Istotą systemów MRP II jest to, \
e cały cykl produkcyjny zostaje ściśle opisany: od zamówień po
materiały, przez wszystkie fazy produkcji, a\
do sprzeda\
y wyrobów gotowych. Na tej podstawie
mo\
na dokładnie określić potrzeby materiałowe do produkcji, a zarazem uzyskać wiele informacji.
W miarę rozwoju, specyfikacja MRP II obejmowała kolejne obszary działalności przedsiębiorstwa,
stając się stopniowo zintegrowanym narzędziem zarządzania. Standardowy zestaw MRP
obejmuje16 grup funkcji, które system powinien spełniać [16]. Główne funkcje MRP II to:
" planowanie sprzeda\
y i produkcji (SOP),
" zarządzanie popytem (DEM),
" harmonogramowanie spływu produkcji finalnej (MPS),
" planowanie potrzeb materiałowych (MRP),
" wspomaganie zarządzania strukturami materiałowymi (BOM),
" sterowanie zleceniami (SRC),
" planowanie zdolności produkcyjnych (CRP),
" planowanie zasobów dystrybucyjnych (DRP).
 58
11.3. Architektura systemów klasy MRP II
MRP II jest zbiorem procedur o trzypoziomowej strukturze działania  rys. 37 [84].
C. WYKONANIE ZADAC

C
B. PLANOWANIE SZCZEGÓA
OWE
B
A. TWORZENIE PLANU
A
Rys. 37. Architektura systemu MRP II (wg A. Popończyka [84])
Wszystkie elementy w systemie są powiązane za pomocą sprzę\
eń zwrotnych. Dzięki temu
wszystkie funkcje MRP II są realizowane w sposób zsynchronizowany i zbilansowany tak, \
e
całość pracuje w zamkniętej pętli. Powiązania między funkcjami w ramach faz jest silniejsze ni\

pomiędzy fazami. Oznacza to, \
e planowanie ni\
szego poziomu oparte jest na wynikach planu
wy\
szego. Pozwala to na rozró\
nienie funkcji ze względu na skalę czasową oraz poziom
szczegółowości przetwarzanych danych  rys. 38 [84].
Planowanie zasobów produkcyjnych
Biznes Plan
Cele
A
Prognozowanie sprzeda\
y Popyt
Rodziny
produkcji
Planowanie produkcji i sprzeda\
y
Zasoby
Mo\
liwości OK?
Zamówienia
Główny harmonogram produkcji
Wyroby
B
Struktury
wyrobów
Planowanie potrzeb materiałowych
Materiał
Stany
Planowanie zdolności produkcyjnych
magazynów
Zdolności
Marszruty
Mo\
liwości OK?
Części
Sterowanie produkcją
C
Czas pracy
Zaopatrzenie
Odpowiedzialność
Wycena produkcji
Pomiar efektywności
Rys. 38. Struktura modułów systemu MRP II (wg A. Popończyka [84])
Z architektury systemu MRP II wynika, \
e jego działanie opiera się na podejściu zintegrowania
zadań logistycznych z zadaniami produkcyjnymi, w powiązaniu z planowaniem finansowym oraz
centralną bazą danych, a wprowadzone dane pozwalają dokonać pomiaru efektywności.
 59
11.4. Integracja systemów wytwarzania i zarządzania
W przedsiębiorstwie, obok systemów planowania i sterowania produkcją, zorientowanymi głównie
na procesy ekonomiczne, istotną role odgrywają systemy CIM. Ideą ich jest komputerowo
zintegrowane wspomaganie planowania procesu produkcji i sterowania nim  rys. 39 [5].
Zakład
Systemy CIM
Rozwój, konstrukcja,
Technologii
techniki wytwarzania
Maszyn
Katedry In\
ynierii
CAD,CAE,CAP&
Produkcji
Zarządzanie zapasami, analiza
potrzeb materiałowych,
analiza i planowanie zdolności
Zaopatrzenie Dystrybucja
Dostawcy
Klienci
produkcyjnych,
MRP II (..) MRP II (DRP)
sterowanie wytwarzaniem.
MRP II (PPS, BDE)
Rachunkowe wspomaganie
Zakład Logistyki
Systemy MRP i ERP
automatyzacji w procesie
i Eksploatacji
wytwarzania i logistyki
Katedry In\
ynierii
CNC, DNC, FTS,CAQ&
Produkcji
Rys. 39. Integracja logistyki i komputerowego wspomagania wytwarzania (wg P. Blaika [5])
Logistyka osiąga swoje cele w zorientowanym na klienta działaniu w sferach: zaopatrzenia,
planowania produkcji i sterowania zamówieniami, jak równie\
dystrybucji. CIM natomiast
zorientowany jest na integrację w sferze wytwarzania produktu (procesach technologicznych
i zagwarantowaniu jakości). Środkowy blok nale\
y zarówno do logistyki, jak i CIM, stąd mo\
na
i nale\
y wnioskować o silnym związku obu tych koncepcji zastosowania techniki
informatycznej w przedsiębiorstwie. Z uwagi na fakt, \
e zarówno logistyka, jak i CIM odgrywają
istotną rolę w procesie poprawy mo\
liwości konkurencyjnych przedsiębiorstwa, wskazane jest
badanie wspólnych obszarów koncepcji CIM i logistyki (na rysunku podano przykład takiej
integracji w ramach Katedry In\
ynierii Produkcji Politechniki Koszalińskiej).
Logistyka i CIM opierają się na mo\
liwych w danym momencie systemach przetwarzania
informacji i jej wielokrotnym wykorzystaniu (wspólna baza danych). Logistyka korzysta z CIM jako
z filozofii integracji, CIM zaś korzysta z logistyki w dą\
eniu do wzmocnienia orientacji na efekty
rynkowe. Wielorakie związki między tymi układami prowadzą więc do powstania wielu
wzajemnych powiązań: technicznych, informatycznych i decyzyjnych [46].
 60
11.5. Systemy ekspertowe
Do zarządzania procesami logistycznymi w przedsiębiorstwie nie wystarczy ju\
praktyczna wiedza
i wyczucie człowieka. Coraz częściej do podejmowania decyzji, zwłaszcza przy powtarzalnych
zadaniach, stosuje się systemy ekspertowe. Podstawowym zadaniem systemu ekspertowego
w logistyce jest kierowanie procesem poszukiwania rozwiązania problemu bie\
ącej konfiguracji
zaopatrzeniowo-dystrybucyjnego [45]. Idea systemu ekspertowego (funkcjonują te\
nazwy: system
ekspercki, system z bazą wiedzy) polega na przeniesieniu wiedzy eksperta do programu
komputerowego, wyposa\
onego w bazę wiedzy, konkretne reguły wnioskowania oraz interfejs
komunikacji z u\
ytkownikiem, który zwraca się do systemu z zapytaniem  rys. 40 [62].
Ekspert człowiek
Baza danych
Aparat Interfejs
Interfejs
wnioskujący
U\
ytkownik
Baza wiedzy
Rys. 40. Podstawowe moduły systemu ekspertowego (wg A. A
awrynowicza [62])
System ekspercki składa się z trzech niezale\
nych, współpracujących ze sobą, części:
" baza wiedzy to część systemu, zawierająca w sobie reguły i procedury wnioskowania typu:
 IF (je\
eli),..  THEN (to)....Wiedza ta określa związki pomiędzy obiektami i zdarzeniami.
Po uaktywnieniu reguły fakty są dodawane do bazy i wykonywane są odpowiednie akcję;
" baza danych  zawiera określone fakty z przedmiotowej dziedziny, z której korzysta człon
bazy wiedzy. Fakty najczęściej istnieją w niej jako baza tekstów, np. słowniki, baza modeli.
Przed zastosowaniem reguły elementy tej części warunkowej muszą być prezentowane
w bazie danych. Zastosowanie reguły tworzy nowe fakty, które aktualizują bazę danych;
" aparat wnioskujący, który kieruje całym procesem rozumowania, poprzez dopasowywanie
faktów z bazy danych do warunków reguł, a następnie rozpatrywaniem konkluzji reguły
jako przesłanki do następnej reguły. Jest to tzw.  łańcuch do przodu . Mo\
e tak\
e
występować  łańcuch wstecz , polegający na wyznaczeniu przesłanek z zakładanych
konkluzji  od celów do elementarnych faktów.
Ze względu na rodzaj decyzji systemy eksperckie, ogólnie biorąc, mo\
na podzielić na [45]:
- doradcze, przedstawiają człowiekowi pewne rozwiązania, a on je ocenia i wybiera takie,
które jest najbardziej odpowiednie, lub \
ąda innego rozwiązania,
- podejmujące decyzje bez kontroli człowieka, nie konsultują wyników końcowych,
- krytykujące, przyjmują jako wartości wejściowe postawiony problem i jego ewentualne
rozwiązanie, po czym analizują problem i komentują zaproponowane rozwiązanie.