Najważniejsze z nich są przedstawione na ryc. 5. 1, 5.2 i 5.3.
CUKRY PROSTE. BUDOWA I METABOLIZM.
Węglowodany - inaczej: cukry lub sacharydy są najobficiej występującą w przyrodzie grupą
związków organicznych.
Większość z nich składa się z trzech pierwiastków: węgla, wodoru i tlenu, a stosunek liczby
atomów H do O wynosi (podobnie jak w wodzie) 2: 1.
Rys. 5.1. Cukry trójwęglowe (triozy) i czterowęglowe (tetrozy).
Stąd wywodzi się termin: węglowodany.
Najwyżej utlenionym jest węgiel w grupie aldehydowej lub ketonowej.
Pozostałe atomy węgla (poza nielicznymi wyjątkami) są nośnikami atomów wodoru i grup
hydroksylowych.
Ze względu na te cechy struktury; część cukrów zalicza się do aldehydoalkoholi, a pozostałe
do ketoalkoholi wielowodorotlenowych.
Cukry posiadające od 3 do 7 atomów węgla w cząsteczce, jedną grupę aldehydową lub keto-
nową oraz co najmniej dwie grupy hydroksylowe przy różnych atomach węgla, noszą nazwę
Rys. 5.2. Cukry pięciowęglowe (pentozy).
cukrów prostych, czyli monosacharydów.
Pełnią one wiele funkcji biologicznych.
Są substratami energetycznymi, uczestniczą w budowie związków wielkocząsteczkowych,
tworzących ściany bakterii, pancerze skorupiaków i włókien roślinnych.
Są elementami składowymi glikoprotein i glikolipidów.
Klasyfikacja i nazewnictwo cukrów prostych
Rys. 5.3. Cukry sześciowęglowe (heksozy).
Funkcjonują różne podziały cukrów prostych:
Cukry trójwęglowe to triozy: aldehyd glicerynowy i jego izomer dihydroksyaceton.
- w zależności od liczby atomów węgla w cząsteczce cukru prostego,
- od charakteru i lokalizacji grup funkcyjnych,
Występują w postaci estrów fosforanowych, jako aldehyd 3-fosfoglicerynowy i fosfodihydrok-
- kierunku skręcalności światła spolaryzowanego, typu pierścienia etc.
syaceton, które są ważnymi metabolitami pośrednimi zarówno w procesach rozpadu, jak i
biosyntezy glukozy i fruktozy - glikoliza i glukoneogeneza.
Monosacharydy
Cukry czterowęglowe to tetrozy.
Nazwa monosacharyd, czyli cukier prosty oznacza, iż jest to najprostszy związek zachowujący
Należy do nich erytroza, występująca w postaci estru fosforanowego.
cechy cukru.
Jest ona ważnym pośrednikiem w przekształcaniu glukozy drogą szlaku pentozofosforanowe-
W odróżnieniu od oligosacharydów czy polisacharydów nie podlega hydrolizie do prostszych
go.
związków zachowujących właściwości cukrowe.
Cukry pięciowęglowe noszą nazwę pentoz.
Monosacharydy mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów, jak:
Najważniejsze z nich to ryboza, deoksyryboza, rybuloza, ksyloza i ksyluloza.
-liczba atomów węgla w cząsteczce,
- charakter grup czynnych,
Najobficiej występują cukry sześciowęglowe, zwane heksozami.
- lokalizacja grup czynnych,
Wśród nich glukoza, galaktoza, mannoza, fruktoza i fukoza.
- kierunek skręcalności światła spolaryzowanego, - charakter pierścienia etc.
Ta ostatnia jest deoksyheksozą (stosunek H : O jest w niej wyższy niż 1 : 2).
W organizmie człowieka występują przede wszystkim cukry proste, zawierające od 3 do 7
atomów węgla. Cukry siedmiowęglowe (czyli heptozy), występują rzadko, w organizmie człowieka są reprezen-
towane jedynie przez sedoheptulozÄ™.
Cukry, których najwyżej utlenioną grupą funkcyjną jest grupa aldehydowa, noszą nazwę Cukry szeregu L występują sporadycznie, np. w glikoproteinach występuje L-fukoza, a w
aldoz, glikozoaminoglikanach występuje kwas L-iduronowy będący
pochodnÄ… L-idozy (ryc. 5.5).
Cukry, których najwyżej utlenioną grupą funkcyjną jest grupa ketonowa, noszą nazwę ketoz.
Rys. 5.5. Przykład enancjomerii. D  glukoza i L- glukoza
Na przykład, aldehyd glicerynowy jest aldozą, podczas gdy jego izomer: dihydroksyaceton jest
różnią się położeniem podstawników przy węglach asyme-
ketozÄ… (ryc. 5. 1).
trycznych, oznakowanych gwiazdkami. Jeden z enancjome-
Cukry z grupy aldoz noszą nazwy z końcówką  oza , np. glukoza, mannoza, ryboza.
rów jest  lustrzanym odbiciem drugiego.
Cukry z grupy ketoz noszą nazwy z końcówką  uloza , np. heptuloza, rybuloza, ksyluloza.
Izomeria łańcuchowo-pierścieniowa. Cukry proste mogą
występować w postaci łańcuchowej lub pierścieniowej,
Wyjątek stanowi fruktoza, która chociaż jest ketozą, nosi nazwę z końcówką  oza .
jednak ta pierwsza występuje w zdecydowanej mniejszości.
Co najwyżej 1 % monosacharydów, zawierających 5 lub
Izomeria monosacharydów
więcej atomów węgla, występuje w postaci łańcuchowej.
Wiele cukrów, a szczególnie heksozy i pentozy występują w formie wielu izomerów.
Większość występuje w formach pierścieniowych.
Na przykład: glukoza, fruktoza, mannoza i galaktoza mają identyczny wzór sumaryczny 
Grupa aldehydowa lub ketonowa, reagujÄ…c z grupÄ… alkoholowÄ… (-OH) tej samej czÄ…steczki
C6H12O6.
cukru, tworzy pierścień hemiacetalowy lub hemiketalowy.
Są względem siebie izomerami.
Jeżeli pierścień zawiera sześć członów (5 C i 1 O), to powstały cukier jest piranozą, jeżeli
zawiera pięć członów (4 C i 1 O), jest furanozą.
Charakteryzują się występowaniem szczególnych, niżej przedstawionych form izomerii.
Większość heksoz tworzy pierścienie piranozowe, jedynie fruktoza tworzy pierścień furanozo-
Epimeria. Jeżeli dwa monosacharydy różnią się położeniem podstawników (-H i -OH) przy
wy (ryc. 5.6).
jednym atomie węgla, z wyjątkiem węgla grupy karbonylowej, (aldehydowej lub ketonowej) są
określane epimerami, a ta forma izomerii nosi nazwę epimerii.
Rys. 5.6. Izomeryzacja cu-
krów poprzez wzajemne
Na przykład, glukoza i galaktoza są C4 epimerami, ponieważ ich struktura różni się jedynie
przechodzenie z formy łań-
położeniem grupy -OH w pozycji C4.
cuchowej w formę pierście-
Glukoza i mannoza sÄ… C2 epimerami.
niowÄ….
Różnią się bowiem położeniem grupy -OH przy C2 (ryc. 5.4).
A  glukoza poprzez wiÄ…za-
nie hemiacetalowe wytwa-
Natomiast galaktoza i mannoza nie są względem siebie epimerami, gdyż różnią się położeniem
rza pierścień sześcioczłono-
grup -OH przy dwu atomach węgla: C2 i C4.
wy (piranozowy), B  frukto-
Rys. 5.4. Przykłady epimerii. Glukoza i
za poprzez wiÄ…zanie hemike-
mannoza różnią się położeniem grupy 
talowe wytwarza pierścień
OH w pozycji C2 a glukoza i galaktoza
pięcioczłonowy (furanozo-
różnią się położeniem grupy  OH w
wy).
pozycji C4.
Sposób, w jaki przedstawio-
Enancjomeria jest formÄ… izomerii,
no wzory cukrów na ryc. 5.6
polegającą na występowaniu pewnych
po stronie lewej, jest nazy-
związków w dwóch postaciach, z któ-
wany projekcjÄ… Fischera.
rych jedna jest odbiciem zwierciadla-
A
ańcuch węglowy jest pisa-
nym drugiej.
ny pionowo, z węglem C1 na
Izomery takie noszą nazwy enancjomerów.
szczycie oraz podstawnikami, wodorem i grupami hydroksylowymi, na prawo i na lewo.
Enancjomerycznym formom cukrów przypisano symbole D i L.
Drugi sposób, jak na ryc. 5.6 po stronie prawej, nazywany jest projekcją Hawortha.
W organizmie człowieka zdecydowanie dominują cukry szeregu D.
Hemiacetalowy lub hemiketalowy atom węgla jest wysunięty najbardziej na prawo.
W przypadku aldoz jest to C1, a w przypadku ketoz C2.
Płaszczyzna pierścienia jest płaska, natomiast podstawniki -H, -OH i  CH2OH są skierowane Cukier przekształca się w odpowiedni kwas aldonowy, np. glukoza w kwas glukonowy galak-
powyżej lub poniżej płaszczyzny pierścienia. toza w kwas galaktonowy.
Anomeria. Przejście cukru z postaci łańcuchowej w postać pierścieniową wiąże się z powsta- Grupy hydroksylowe cukru nie uczestniczą w tych reakcjach.
niem nowego węgla asymetrycznego, zwanego węglem anomerycznym, w pozycji C1 aldozy lub
Utlenianie grupy  CH2OH na przeciwstawnym końcu cząsteczki prowadzi do przekształcenia
C2 ketozy.
cukru w odpowiedni kwas uronowy.
W zależności od położenia grupy -OH względem płaszczyzny pierścienia, powstająca struktura
Glukoza przekształca się w kwas glukuronowy, a galaktoza w kwas galakturonowy.
może być dwojaka: Ä… lub ².
Wolne monosacharydy nie mogą jednak pełnić funkcji substratu w tych reakcjach.
PowstajÄ… izomery, zwane anomerami, np. Ä…-D-glukoza lub ²-D-glukoza (ryc. 5.7).
Proces ten zachodzi drogÄ… enzymatycznÄ… poprzez utlenianie nukleotydowch pochodnych
Rys. 5.7. PrzykÅ‚ad anomerii. Ä…-D-glukoza i ²-D-
niektórych cukrów.
glukoza różnią się położeniem grupy  OH w
Redukcja grupy karbonylowej (aldehydowej lub ketonowej) zamienia jÄ… w grupÄ™ alkoholowÄ….
pozycji C1.
Cukier staje siÄ™ alkoholem wielowodorotlenowym -poliolem.
PrzejÅ›cie anomeru Ä… w anomer ² lub odwrotnie
zachodzi przez łańcuchową postać tego cukru i
TÄ… drogÄ… glukoza i fruktoza zamieniajÄ… siÄ™ w sorbitol, mannoza w mannitol, a galaktoza w
wiąże się ze zmianą skręcalności optycznej.
galaktytol.
Zjawisko to nosi nazwÄ™ mutarotacji.
Redukcja grupy hydroksylowej prowadzi do powstania deoksycukrów.
W roztworze wodnym anomery Ä… i ² pozostajÄ… w
Tą drogą ryboza przekształca się w 2-deoksyrybozę, składnik nukleotydów budujących kwas
stanie równowagi.
deoksyrybonukleinowy (DNA).
Na przykÅ‚ad, w roztworze glukozy anomer Ä… stanowi 36%, a anomer ² 36% caÅ‚kowitej iloÅ›ci
Wolna ryboza nie może być substratem w tej reakcji.
rozpuszczonego cukru (ryc. 5.7).
Redukcja zachodzi na etapie rybozy zawartej w odpowiednich nukleotydach.
Grupy -OH przy wÄ™glach anomerycznych, uczestniczÄ… w tworzeniu wiÄ…zaÅ„ (odpowiednio) Ä… i ²
 glikozydowych.
Glikoliza tlenowa
Wyjaśnienie mechanizmu rozkładu glukozy dla uzyskania energii zawdzięcza się takim bada-
Utlenianie i redukcja cukrów
czom, jak: Embden, Meyerhof, Robisson, Neuberg, Cori, Parnas, Warburg.
Obecność grup aldehydowych lub ketonowych oraz grup hydroksylowych sprawia, iż cukry
Znany ciąg reakcji glikolizy często nosi nazwę szlaku Embdena-Meyerhofa-Parnasa (EMP).
wykazują reakcje charakterystyczne dla aldehydów/ketonów i alkoholi.
Na szczególną uwagę zasługują właściwości oksydoredukcyjne cukrów.
Jakub Parnas
Mogą łatwo utleniać się do odpowiednich kwasów aldonowych, kosztem redukcji czynnika
utleniajÄ…cego.
Jakub Karol Parnas (ur. 16 stycznia 1884 w Mokrzanach, zm. 29 stycznia 1949 w Moskwie) 
polski chemik, pionier polskiej biochemii, twórca lwowskiej szkoły biochemicznej. Był synem
Inne elementy składowe cząsteczki nie zmieniają się.
właściciela ziemskiego. Absolwent Lwowskiego gimnazjum (1902) i wyższych studiów w Tech-
Grupa aldehydowa utlenia siÄ™ do grupy karboksylowej.
nische Hochschule w Berlinie (1904). Studiował także w Strasburgu i Monachium, gdzie w
1907 roku obronił doktorat. Pracował naukowo na uniwersytetach w Strasburgu, Cambridge,
Wprawdzie ketony, w odróżnieniu od aldehydów, nie dają odczynów redukcyjnych, jednak w
Neapolu oraz w Warszawie. Od 1920 do 1941 roku profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza
środowisku alkalicznym ketozy izomeryzują do aldoz, np. fruktoza (ketoza) izomeryzuje do
we Lwowie, kierownik Zakładu Chemii Lekarskiej Wydziału Lekarskiego. W latach 1930-
glukozy (aldoza), dlatego fruktoza jest także cukrem redukującym.
1931 wykładał na Uniwersytecie w Zurychu. W 1934 roku został doktorem honoris causa
Jeżeli tlen grupy karbonylowej przy węglu anomerycznym cukru nie jest związany z żadną
uniwersytetu w Atenach. Był członkiem niemieckiej Akademii Nauk Leopoldina w Halle, wy-
inną strukturą, cukier ten ma właściwości redukujące.
kładowcą na Uniwersytecie w Gandawie.Członek czynny Towarzystwa Naukowego we Lwowie.
Na przykład mogą redukować kationy metali: Cu2+ do Cu+ lub Ag+ do Ag0. Podczas pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa (1939  1941) współpracował aktywnie z sowie-
tami. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej ewakuowany do Kijowa, a potem do Ufy. W
Jednocześnie węgiel anomeryczny utlenia się do grupy karboksylowej.
1942 roku laureat nagrody Stalina za całokształt badań nad chemizmem mięśni. W latach
1943  1949 dyrektor Wydziału Chemii i Filozofii Akademii Nauk Medycznych ZSRR w Mo-
skwie. Był członkiem Akademii Nauk ZSRR (od 1942) i Akademii Nauk Medycznych ZSRR (od Faza zużywająca energię
1944). W 1945 roku wybrany członkiem Francuskiej Akademii Medycyny w Paryżu, otrzymał
Fosforylacja glukozy
doktorat honorowy Sorbony oraz został członkiem towarzystw chemicznych w Londynie,
W pierwszym etapie następuje fosforylacja glukozy w pozycji C6, z wytworzeniem glukozo-6-
Paryżu i Moskwie. W 1946 roku przyjechał do Krakowa i Wrocławia z wykładami. 29 stycznia
fosforanu.
1949 roku aresztowany w Moskwie pod fałszywymi oskarżeniami, zmarł tego samego dnia na
A
ubiance. Po śmierci Stalina zrehabilitowany. Twórca pierwszej w Polsce tzw. lwowskiej szko-
Dawcą reszty fosforanowej jest ATP, przekształcający się w ADP.
ły biochemicznej, autor wielu odkrywczych prac naukowych tłumaczonych na wiele języków
Reakcja jest nieodwracalna, prowadzi do zakotwiczenia glukozy w komórce.
obcych. Opublikował m.in. podręcznik Chemia Fizjologiczna (1922). Wraz ze swoimi uczniami
zajmował się przede wszystkim metabolizmem mięśni, odkrył m.in. fosforolizę glikogenu.
PowstajÄ…cy glukozo-6-fosforan nie
przenika przez błonę plazmatyczną na
Fosforoliza (gr.), enzymatyczny, odwracalny proces rozkładu wiązania glikozydowego polisa-
zewnątrz komórki.
charydów; umożliwia stopniowy rozkład glikogenu u zwierząt i skrobi u roślin; zachodzi przy
udziale nieorganicznego kwasu fosforowego.
Estry fosforanowe cukrów nie mogą
przenikać przez błonę komórkową,
Jako jeden z pierwszych na świecie zastosował metody izotopowe w biochemii (przy współpra-
ponieważ ta nie posiada odpowiednich
cy z Instytutem Nielsa Bohra w Kopenhadze), za pomocą których prześledził etapy przemian
przenośników.
związków fosforowych w mięśniach.
Muszą być przetworzone w komórce.
Nazwisko Parnasa zapisano w nauce w nazwie schematu EMP (Schemat Embdena-
Meyerhofa-Parnasa), opisującego ciąg przemian związków fosforowych w mięśniach od fosfo-
Fosforylacja glukozy jest katalizowana
rolizy glikogenu do wytworzenia kwasu mlekowego.
przez heksokinazÄ™ lub glukokinazÄ™
(wzór 5.1).
Glikoliza tlenowa jest szlakiem metabolicznym, przekształcającym glukozę do pirogronianu, w
celu dostarczenia komórce energii (w postaci ATP) oraz substratów do innych szlaków meta-
bolicznych.
Izomeryzacja glukozo-6-fosforanu.
Glikoliza jest centralnym punktem przemiany cukrów, ponieważ prawie wszystkie z nich
Izomeryzacja glukozo-6-fosforanu (aldo-
przekształcają się poprzez glukozę.
zy) do fruktozo-6-fosforanu (ketozy) jest
Glukoza jest głównym a dla niektórych komórek jedynym (erytrocyty, płytki krwi), lub prawie
katalizowana przez fosfoheksoizomera-
jedynym (komórki mózgu), substratem energetycznym.
zÄ™.
Przemiana glukozy do CO2 i H2O jest procesem wieloetapowym.
Reakcja jest odwracalna.
Pierwszym z nich jest glikoliza.
Proces izomeryzacji zachodzi poprzez
łańcuchowe formy wspomnianych cu-
Produktem glikolizy w warunkach tlenowych jest pirogronian.
krów (wzór 5.2).
Ten ulega oksydacyjnej dekarboksylacji do acetylo~S-CoA.
Reszty acetylowe utleniają się w cyklu kwasów trikarboksylowych do CO2 i H2O.
Każdy z tych etapów generuje energię magazynowaną w postaci ATP.
Przemiana glukozy do pirogronianu przebiega poprzez 10 kolejno po sobie następujących
Fosforylacja fruktozo-6-fosforanu.
reakcji.
Fosforylacja produktu poprzedniej
Pierwszy etap glikolizy obejmujący 5 reakcji, to faza zużywająca energię.
reakcji prowadzi do powstania frukto-
zo-1,6-bis-fosforanu jest katalizowana
Zachodzi kosztem energii zainwestowanej w ten proces, poprzez zużycie 2 cząsteczek ATP.
przez fosfofruktokinazę (wzór 5.3).
Drugi etap to faza generujÄ…ca energiÄ™, prowadzÄ…ca do syntezy 4 czÄ…steczek ATP.
Zysk netto wynosi 2 czÄ…steczki ATP w przeliczeniu na 1 czÄ…steczkÄ™ glukozy.
W tej nieodwracalnej reakcji zużywa
Jednocześnie powstają 2 cząsteczki NADH+2H+.
siÄ™ druga czÄ…steczka ATP.
Utlenianie NADH przez łańcuch oddechowy dostarcza dodatkowo 6 (2 x 3) cząsteczek ATP.
Rozpad fruktozo-1, 6-bis- Powstaje przejściowo hemitioacetal, który przekazuje jon wodorkowy (H-, czyli H+ + 2e-) na
fosforanu NAD+.
Pod działaniem aldolazy Powstaje NADH+H+.
fruktozo- 1,6-bis-fosforan
Przedrostek bis oznacza, iż cząsteczka zawiera dwie odrębne reszty fosforanowe (przy różnych
rozpada siÄ™ odwracalnie na
atomach węgla), w odróżnieniu od przedrostka di, który oznacza, iż dwie reszty fosforanowe
dwa ufosforylowane cukry
są połączone ze sobą wiązaniem bezwodnikowym, a powstały pirofosforan wiąże się z jednym
trójwęglowe  fosfotriozy.
atomem węgla, np. w ADP pirofosforan jest związany z weglem 5 rybozy.
SÄ… to: aldehyd 3-
Jest to jedyna reakcja oksydoredukcji zachodzÄ…ca w przebiegu glikolizy.
fosfoglicerynowy i fos-
Powstaje bogate w energię wiązanie tioestrowe między siarką enzymu a grupą karboksylową.
fodihydroksyaceton (wzór 5.4).
W drugim etapie fosforan nieorganiczny rozkłada wiązanie tioestrowe, uwalnia enzym z grupą
-SH i wytwarza wiązanie bezwodnikowe między grupą karboksylową 3-fosfoglicerynianu a
Izomeryzacja fosfotrioz
resztÄ… fosforanowÄ….
Obydwa produkty reakcji
Powstaje 1,3-bis-fosfoglicerynian zawierajÄ…cy wiÄ…zanie bezwodnikowe (acylofosforanowe),
aldolazowej, aldehyd 3-
bogate w energię (wzór 5.6).
fosfoglicerolowy i fos-
fodihydroksyaceton sÄ…
izomerami, nawzajem w
siebie przechodzÄ…cymi.
ReakcjÄ™ izomeryzacji kata-
lizuje izomeraza fosfotrio-
zowa (wzór 5.5).
Gdyby doszło do ustalenia stanu równowagi, 97% fosfotrioz stanowiłby fosfodihydroksyacetn,
a jedynie 3% stanowiłby aldehyd 3-fosfoglicerynowy.
Jednakże aldehyd 3-fosfoglicerynowy jest natychmiast usuwany poprzez włączanie go do
kolejnego etapu glikolizy.
Ubytek ten jest rekompensowany poprzez izomeryzacjÄ™ fosfodihydroksyacetonu do aldehydu
Powstawanie ATP z 1,3-bis-fosfoglicerynianu i ADP
3-fosfoglicerynowego.
Reszta fosforanowa z 1,3-bis-fosfoglicerynianu zostaje przeniesiona na ADP z wytworzeniem
Oznacza to w praktyce, że jedna cząsteczka fruktozo- 1,6-bis-fosforanu przekształca się w
ATP natomiast 1,3-bis-fosfoglicerynian przekształca się w 3-fosfoglicerynian.
dwie czÄ…steczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego.
Reakcję tę katalizuje kinaza fosfoglicerynianowa (wzór 5.7).
Inaczej bowiem fosfodihydroksyaceton nie mógłby być dalej przekształcany drogą glikolizy.
Faza generujÄ…ca energiÄ™
Utlenianie aldehydu 3-fosfoglicerynowego
W kolejnym etapie aldehyd 3-fosfoglicerynowy jest utleniany do 1, 3-bis-fosfoglicerynianu.
Proces ten jest odwracalny i obejmuje dwie sprzężone ze sobą reakcje.
W pierwszej grupa aldehydowa jest utleniana do grupy karboksylowej.
ReakcjÄ™ tÄ™ katalizuje dehydrogenaza 3-fosfogliceroaldehydowa.
Uczestniczy grupa -SH reszty cysteinylowej tego enzymu.
Reakcja ta jest przykładem fosforylacji substratowej, w której powstawanie wiązania bezwod- Energia wiązania fosforanu w fosfoenolopirogronianie jest prawie pięciokrotnie wyższa niż w
nikowego bogatego w energię nie jest bezpośrednio związane z utlenianym substratem i za- wiązaniu estrowym, występującym w 2-fosfoglicerynianie.
chodzi bez udziału łańcucha oddechowego.
Reakcja jest odwracalna.
Energia zmagazynowana w wiązaniu bezwodnikowym między grupą karboksylową 3-
fosfoglicerynianu i fosforanem zostaje przekazana bezpośrednio z tego substratu na nowe
Powstawanie pirogronianu
wiązanie bezwodnikowe między ADP i Pi.
Kinaza pirogronianowa przekształ-
W przeciwieństwie do większości reakcji katalizowanych przez kinazy, ta jest odwracalna.
ca fosfoenolopirogronian w piro-
Biorąc pod uwagę fakt, iż z jednej cząsteczki glukozy powstają dwie fosfotriozy, łączny zysk
gronian (wzór 5.10).
energetyczny, w przeliczeniu na 1 czÄ…steczkÄ™ glukozy, wyniesie 2 czÄ…steczki ATP.
Rekompensuje to utratę 2 cząsteczek ATP, zużytych do fosforylacji glukozy i fruktozo-6-
Jest to trzecia z kolei reakcja nie-
fosforanu.
odwracalna.
Następuje przekazanie reszty fosfo-
Przemieszczanie fosfo-
ranowej z fosfoenolopirogronianu
ranu z C3 do C2
na ADP.
Powstały 3-
Powstaje pirogronian i czÄ…steczka ATP.
fosfoglicerynian ulega
odwracalnej izomeryza- Po raz drugi zachodzi fosforylacja substratowa.
cji do 2-
Ponieważ z jednej cząsteczki glukozy powstają 2 cząsteczki pirogronianu,
fosfoglicerynianu.
A
Ä…czny zysk energetyczny na tym etapie glikolizy wynosi 2 czÄ…steczki ATP.
Reakcja jest katalizo-
wana przez mutazÄ™
fosfoglicerynianowÄ…
Bilans energetyczny glikolizy tlenowej
(fosfogliceromutazÄ™) i
W bilansie energetycznym glikolizy tlenowej należy uwzględnić fakt, iż powstające w jej prze-
polega na wewnÄ…trzczÄ…-
biegu 2 cząsteczki NADH są utleniane przez mitochondrialny łańcuch oddechowy.
steczkowym przemiesz-
czeniu reszty fosfora-
Wewnętrzna błona mitochondrialna nie jest przepuszczalna dla NADH, który jest nośnikiem
nowej (wzór 5.8).
pary elektronów, zwanych równoważnikami redukcyjnymi.
Jest odwracalna.
Z tego powodu para elektronów i para protonów zawarte w cytosolowym NADH+H+, powstałe
w trakcie przemiany jednej czÄ…steczki glukozy, przemieszczajÄ… siÄ™ do mitochondrium poprzez
Enzym wymaga katalitycznych ilości 2,3-bis-fosfoglicerynianu.
specjalne mechanizmy zwane  mostkami lub  czółenkami .
Mechanizmy te przemieszczają równoważniki redukcyjne z NADH cytosolowego na NAD+
Dehydratacja 2-fosfoglicerynianu
mitochondrialny.
Dehydratacja (odłączenie H2O) od 2-
W mitochondriach powstajÄ… 2 czÄ…steczki NADH+2H+.
fosfoglicerynianu przez enolazÄ™ powo-
Ich utlenianie przez łańcuch oddechowy dostarcza 6 (2 x 3) cząsteczek ATP.
duje redystrybucję energii w obrębie
przekształcanego substratu.
Przebieg glikolizy tlenowej można przedstawić sumarycznie w postaci dwóch równań:
To prowadzi do wytworzenia wiÄ…zania
Glukoza + 2 Pi + 2 NAD+ + 2 ADP 2 pirogronian + 2 ATP + 2 NADH + 2H+
bogatego w energię między C2 a fosfo-
2 NADH + 2H+ + O2 + 6 ADP + 6 Pi 2 NAD+ + 2 H2O + 6 ATP
ranem.
Tak więc przemiana 1 cząsteczki glukozy do 2 cząsteczek pirogronianu dostarcza (netto)
Powstaje fosfoenolopirogronian, zawie-
dwóch cząsteczek ATP na drodze fosforylacji substratowej.
rajÄ…cy bogate w energiÄ™ wiÄ…zanie enolo-
fosforanowe (wzór 5.9).
Uwzględniając utlenianie powstających w tym procesie 2 cząsteczek NADH, bilans energe- Wprawdzie mięśnie szkieletowe posiadają mitochondria, to jednak ilość NADH + H+ wytwa-
tyczny glikolizy tlenowej wzbogaca się dodatkowo o 6 (2 x 3) cząsteczek ATP, powstających na rzanego przez dehydrogenazę 3-fosfogliceroaldehydową w pracującym mięśniu przewyższa
drodze fosforylacji oksydacyjnej. możliwości jego utleniania przez mitochondrialny łańcuch oddechowy.
Reasumując, należy stwierdzić, iż jedna cząsteczka (lub jeden mol) glukozy, utleniająca się do Powoduje to wzrost stosunku NADH/NAD+, co sprzyja redukcji pirogronianu do mleczanu.
dwóch cząsteczek (lub dwóch moli) pirogronianu dostarcza 8 cząsteczek (lub 8 moli) ATP.
Z tego powodu wysiłek fizyczny prowadzi do akumulacji mleczanu w mięśniach, powodując
Pirogronian, końcowy produkt glikolizy tlenowej, zachowuje większość energii zawartej w ich zakwaszenie.
glukozie.
Następuje obniżenie pH wewnątrz komórki.
Energia ta uwalnia siÄ™ w kolejnych etapach rozpadu pirogronianu.
Większość mleczanu przenika do krwi i przemieszcza się do wątroby, gdzie następuje jego
utlenienie do pirogronianu.
Glikoliza beztlenowa Reakcja katalizowana przez dehydrogenazÄ™ mleczanowÄ… jest odwracalna.
W niektórych warunkach glikoliza tlenowa nie może funkcjonować. Kierunek jej przebiegu zależy od wartości stosunku pirogronian/mleczan i NADH/NAD+.
Dotyczy to komórek nieposiadających mitochondriów, jak erytrocyty lub płytki krwi, lub W mięśniu szkieletowym (pracującym) stosunek NADH/NAD+ jest duży, reakcja przebiega w
komórek niedostatecznie zaopatrywanych w tlen, np. komórki mięśni szkieletowych podczas kierunku mleczanu.
wysiłku.
Duże stężenie mleczanu we krwi wywołuje stan, określany mianem kwasicy mleczanowej.
Glikoliza tlenowa jest zahamowana także w sytuacji, gdy ilość powstającego NADH przekracza
Powstaniu jej przeciwdziała wątroba i mięsień sercowy, w których stosunek NADH/NAD+ jest
możliwości jego utleniania przez łańcuch oddechowy.
niski.
W tej sytuacji zostaje uruchomiona glikoliza beztlenowa.
Reakcja przebiega w kierunku pirogronianu.
Reakcja ta zachodzi pod katalitycznym działaniem innego izoenzymu dehydrogenazy mlecza-
Przebieg glikolizy beztlenowej nowej.
Większość reakcji glikolizy beztlenowej pokrywa się z przebiegiem glikolizy tlenowej.
Jedyna różnica polega na tym, że NADH + H+ będący wytworem reakcji katalizowanej przez Bilans energetyczny glikolizy beztlenowej
dehydrogenazę 3-fosfogliceroaldehydową nie jest utleniany przez mitochondrialny łańcuch
Glikoliza beztlenowa jest mniej wydajna pod względem energetycznym niż glikoliza tlenowa.
oddechowy, lecz przez końcowy produkt glikolizy, jakim jest pirogronian.
Jej sumaryczny efekt przedstawia poniższe równanie:
Cząsteczka pirogronianu przejmuje parę atomów wodoru (2H+ + 2e-) z NADH + H+, redukując
Glukoza + 2 Pi + 2 ADP 2 mleczan + 2 ATP + 2 H2O
siÄ™ do mleczanu i utleniajÄ…c NADH + H+ do NAD+.
Tak więc przemiana 1 cząsteczki glukozy do 2 cząsteczek mleczanu dostarcza jedynie 2 czą-
Ten ostatni może wziąć udział w kolejnej
reakcji utleniania aldehydu 3- steczki ATP.
fosfoglicerynowego do 1,3-bis-
Obydwie powstajÄ… drogÄ… fosforylacji substratowej.
fosfoglicerynianu.
W warunkach beztlenowych nie funkcjonuje bowiem łańcuch oddechowy, a tym samym fosfo-
Gdyby nie funkcjonował sprawny me-
rylacja oksydacyjna.
chanizm regeneracji NAD+, doszłoby do
Mleczan zachowuje więcej energii zawartej w glukozie niż pirogronian.
szybkiego wyczerpania jego zapasów w
cytosolu i do zatrzymania glikolizy na
Energia ta może być uwolniona poprzez utlenianie mleczanu w innych tkankach.
etapie aldehydu 3-fosfoglicerynowego.
Jakkolwiek glikoliza beztlenowa uwalnia tylko niewielką ilość energii zawartej w glukozie, jest
Redukcja pirogronianu do mleczanu przy
ona ważnym z
ródłem energii w sytuacjach, gdy przetwarzanie glukozy szlakiem tlenowym jest
równoczesnym utlenianiu NADH + H+ do NAD+ zachodzi w cytosolu pod katalitycznym dzia-
niemożliwe lub ograniczone.
łaniem dehydrogenazy rnleczanowej (wzór 5.11).
Metaboliczne losy pirogronianu
Pirogronian ulega wielokierunkowym przemianom.
Może być zużyty w procesach katabolicznych - jako substrat energetyczny. Grupa karboksylowa pirogronianu odłącza się w postaci CO2, a pozostający fragment dwu-
węglowy utlenia się równocześnie do reszty kwasu octowego (reszty acetylowej), która wchodzi
Jednocześnie może być wykorzystany w procesach anabolicznych - jako substrat do biosynte-
w reakcjÄ™ z CoA-SH, tworzÄ…c acetylo~S-CoA.
zy innych metabolitów.
Proces ten jest katalizowany przez dehydrogenazę pirogronianową - będącą kompleksem
trzech enzymów: dekarboksylazy pirogronianowej, transacetylazy dihydroliponianowej i dehy-
Fermentacja alkoholowa
drogenazy dihydroliponianowej.
Drożdże i niektóre bakterie przekształcają pirogronian w alkohol etylowy.
Istnienie tego kompleksu sprawia, iż wiąże on substrat (pirogronian) i uwalnia produkt koń-
cowy (acetylo~S-CoA).
Proces ten obejmuje dwie reakcje:
Nie uwalnia natomiast metabolitów pośrednich, będących produktami reakcji katalizowanych
dekarboksylację, która polega na odłączeniu grupy karboksylowej pirogronianu w postaci
przez poszczególne enzymy składowe tego kompleksu.
CO2 z wytworzeniem aldehydu octowego,
Dzięki temu omawiany proces przebiega sprawniej niż w sytuacji, gdyby każdy z enzymów
redukcję powstałego aldehydu octowego przez NADH + H+ do etanolu.
składowych działał niezależnie od siebie.
Aldehyd octowy pełni więc funkcję taką, jak pirogronian w glikolizie beztlenowej.
Dehydrogenaza pirogronianowa współdziała z 5 koenzymami, które pełnią funkcję przenośni-
Staje się akceptorem 2H++2e- z NADH + H+, powstałego w reakcji utleniania aldehydu 3-
ków lub utleniaczy dla pośredników powstających w procesie oksydacyjnej dekarboksylacji
fosfoglicerynowego.
pirogronianu.
Uczestniczy w regeneracji (zapobiega wyczerpaniu zapasów) NAD+, który jest konieczny do
SÄ… to: pirofosforan tiaminy (TPP), NAD+, FAD, CoA-SH oraz kwas liponowy w postaci utlenio-
kolejnych reakcji utleniania aldehydu 3-fosfoglicerynowego.
nej (kwas dehydroliponowy).
Proces przemiany glukozy poprzez pirogronian do etanolu i CO2 nosi nazwÄ™ fermentacji alko-
W pierwszym etapie dekarboksylaza pirogronianowa wiąże pirogronian z TPP.
holowej.
Połączenie to sprawia, iż grupa karboksylowa pirogronianu staje się bardziej  mobilna .
Jest to proces beztlenowy, a jego bilans energetyczny jest identyczny jak w przypadku glikoli-
Odłącza się w postaci CO2, a pozostały fragment dwuwęglowy - odpowiadający strukturą
zy beztlenowej, zachodzącej u organizmów wyższych.
aldehydowi octowemu - wchodzi w reakcjÄ™ z kwasem dehydroliponowym.
Z jednej czÄ…steczki glukozy powstajÄ… dwie czÄ…steczki etanolu i dwie czÄ…steczki CO2.
ReakcjÄ™ katalizuje transacetylaza dihydroliponianowa.
Towarzyszy temu powstanie dwóch cząsteczek ATP na drodze fosforylacji substratowej.
Następuje utlenienie aldehydu octowego do reszty acetylowej kosztem redukcji mostka dwu-
Fermentacja alkoholowa jest jedynym z
ródła energii dla drożdży i niektórych bakterii.
siarczkowego zawartego w kwasie dehydroliponowym.
Jeden z atomów siarki wiąże atom wodoru - odłączony z utlenianego aldehydu (powstaje
grupa -SH), a drugi atom siarki wiąże wspomnianą resztę acetylową.
Transaminacja
Powstaje kwas acetyloliponowy.
Pirogronian może pełnić funkcję akceptora grup aminowych z aminokwasów, przechodząc w
alaninÄ™.
Grupa acetylowa z kwasu acetyloliponowego zostaje przeniesiona na atom siarki CoA-SH, a
jej miejsce zajmuje wodór pochodzący z grupy -SH tego koenzymu.
Proces ten nosi nazwÄ™ transaminacji.
Powstaje kwas liponowy z dwiema grupami -SH.
Odtwarzanie kwasu dehydroliponowego zachodzi pod działaniem dehydrogenazy dihydrolipo-
Glukoneogeneza
nianowej, współdziałającej z FAD i NAD+.
W wÄ…trobie dominujÄ…cym szlakiem przetwarzania pirogronianu jest jego karboksylacja, pro-
Powstaje NADH + H+, a jego utlenienie przez łańcuch oddechowy dostarcza trzech cząsteczek
wadząca do powstania szczawiooctanu i włączenia produktu tej reakcji do procesu glukoneo-
ATP w przeliczeniu na jednÄ… czÄ…steczkÄ™ pirogronianu.
genezy, czyli syntezy glukozy ze składników niecukrowych.
Sumaryczny efekt procesu oksydacyjnej dekarboksylacji pirogronianu przedstawia ryc. 5.8.
Biorąc pod uwagę fakt, iż jedna cząsteczka glukozy rozpada się do dwu cząsteczek pirogro-
Oksydacyjna dekarboksylacja
nianu,sumaryczny zysk energetyczny oksydacyjnej dekarboksylacji pirogronianu, w przeli-
Jest zasadniczym kierunkiem przemiany pirogronianu.
czeniu na jednÄ… czÄ…steczkÄ™ glukozy wynosi (2 x 3) 6 czÄ…steczek ATP.
Proces ten zachodzi w macierzy mitochondrialnej.
Rys. 5.8. Uproszczony schemat Reszta acetylowa włącza się do cyklu Krebsa poprzez wiązanie się ze szczawiooctanem i wy-
przebiegu oksydacyjnej dekar- tworzenie cytrynianu.
boksylacji pirogronianu.
W wyniku kilku kolejno po sobie następujących reakcji utleniania reszta acetylowa prze-
Grupy acetylowe związane w kształca się w CO2 i H2O, natomiast szczawiooctan odtwarza się.
postaci acetylo~S-CoA sÄ… sub-
Utlenianie grup acetylowych w cyklu Krebsa zużywa 2/3 całkowitej ilości tlenu pobieranego
stratem energetycznym włą-
przez organizm człowieka i dostarcza 2/3 ATP powstającego w organizmie.
czanym do cyklu kwasów trikarboksylowych, w którym utleniają się do CO2 i H2O, dostar-
Ponadto cykl ten dostarcza substratów do różnych biosyntez np. przetwarza szkielety węglo-
czajÄ…c energii w postaci ATP.
wodorowe niektórych aminokwasów do szczawiooctanu, zużywanego w glukoneogenezie,
Mogą być użyte także do procesów anabolicznych, jak: synteza kwasów tłuszczowych, ciał
dostarcza ą-ketokwasów do reakcji transaminacji i syntezy aminokwasów oraz bursztynianu
ketonowych, cholesterolu (a pośrednio innych steroidów) lub do reakcji acetylacji.
do syntezy hemu.
Dehydrogenaza pirogronianowa, a w konsekwencji proces oksydacyjnej dekarboksylacji piro-
Cykl Krebsa funkcjonuje wyłącznie w mitochondriach.
gronianu, są podatne na działanie czynników regulacyjnych, które mogą zarówno pobudzać,
Jest sprzężony z mitochondrialnym łańcuchem oddechowym i z reakcjami fosforylacji oksy-
jak i hamować wspomniany proces.
dacyjnej.
Kompleks dehydrogenazy pirogronianowej jest hamowany przez produkt reakcji, acetylo~S-
CoA, który akumuluje się w sytuacji, gdy jest produkowany szybciej, niż może być utleniany
przez cykl kwasów trikarboksylowych.
Reakcje cyklu kwasów trikarboksylowych
Enzym jest także hamowany przez wysokie stężenia NADH, co występuje w sytuacji, gdy
WiÄ…zanie reszt acetylowych ze szczawiooctanem
funkcjonowanie łańcucha oddechowego jest spowolnione przez niedobór tlenu, końcowego
Kondensacja reszty acetylowej, pochodzÄ…cej z acetylo~S-CoA, ze szczawiooctanem jest katali-
akceptora elektronów i protonów.
zowana przez syntazÄ™
Kompleks dehydrogenazy pirogronianowej występuje w dwóch postaciach: aktywnej (niefosfo-
cytrynianowÄ….
rylowanej) i nieaktywnej (fosforylowanej).
Powstaje cytrynian.
Wzajemne przechodzenie w siebie formy fosforylowanej i niefosforylowanej pozostaje pod
Równowaga reakcji kon-
kontrolą dwóch enzymów: kinazy i fosfatazy.
densacji aldolowej jest
Aktywacja kinazy sprzyja fosforylacji, a w konsekwencji inaktywacji dehydrogenazy pirogro-
silnie przesunięta w kie-
nianowej i zahamowaniu oksydacyjnej dekarboksylacji pirogronianu.
runku syntezy cytrynianu
(wzór 5.12), ze względu na
Natomiast aktywacja fosfatazy sprzyja defosforylacji, a w konsekwencji aktywacji dehydroge-
silnie ujemną wartość
nazy pirogronianowej i nasilaniu omawianego procesu.
"G°, wynoszÄ…cÄ… okoÅ‚o - 38
Cykl kwasów trikarboksylowych
kJ/mol.
Cykl kwasów trikarboksylowych, zwany także cyklem Krebsa lub cyklem kwasu cytrynowego,
odgrywa podstawowÄ… rolÄ™ w metabolizmie.
Izomeryzacja cytrynianu
Jego zasadnicza funkcja polega na utlenianiu grup acetylowych zwiÄ…zanych z CoA (acetylo~S-
Cytrynian izomeryzuje do izocytrynianu pod działaniem akonitazy.Pośrednikiem w tej reakcji
CoA) do CO2 i H2O.
jest cis-akonitan.
Acetylo~S-CoA pochodzi z metabolizmu substratów energetycznych.
Reakcja polega na dehydra-
Jego głównym z
ródłem jest oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianu - pochodzącego głów-
tacji cytrynianu do cis-
nie z glikolizy tlenowej.
akonitanu i hydratacji cis-
Z tego powodu cykl Krebsa został włączony do wykładu poświęconego metabolizmowi cukrów akonitanu z wytworzeniem
prostych. izocytrynianu.Produkt reak-
cji różni się od substratu
Cykl kwasów trikarboksylowych jest także miejscem utleniania reszt acetylowych zawartych
położeniem grupy -OH (wzór
w acetylo~S-CoA, powstaÅ‚ym w procesie ²-oksydacji kwasów tÅ‚uszczowych, podczas rozpadu
5. 13).
ciał ketonowych i w trakcie przemiany szkieletów węglowodorowych niektórych aminokwa-
sów.
Utlenianie i dekarboksylacja izocytrynianu Rozpad bursztynylo~S-CoA
Pod działaniem dehydrogenazy izocytrynianowej zachodzi oksydacyjna dekarboksylacja izocy- Tiokinaza bursztyniano-
trynianu do Ä…-ketoglutaranu. wa (syntetaza bursztyny-
lo~S-CoA) rozkłada wią-
Przebieg reakcji jest dwuetapowy.
zanie tioestrowe w bursz-
W pierwszym następuje utlenienie izocytrynianu przy udziale NAD+ do bardzo nietrwałego
tynylo~S-CoA.
szczawiobursztynianu.
Reakcja ta jest sprzężona
Powstaje pierwsza czÄ…steczka NADH+H+.
z fosforylacjÄ… ADP do ATP
lub GDP do GTP (wzór
Szczawiobursztynian ulega samoistnej dekarboksylacji do Ä…-ketoglutaranu.
5.16).
Atom węgla odłącza się w postaci CO2 (wzór 5. 14).
W wÄ…trobie funkcjonuje
syntetaza bursztynylo~S-
CoA, fosforylujÄ…ca GDP,
natomiast w mózgu i sercu dominuje enzym fosforylujący ADP.
Energia zawarta w GTP jest równoważna energii zawartej w ATP.
Te dwa nukleotydy mogą przechodzić w siebie nawzajem pod działaniem kinazy difosfonukle-
ozydowej.
GTP + ADP "!GDP +ATP
Powstawanie GTP lub ATP z bursztynylo~S-CoA jest kolejnym przykładem fosforylacji sub-
stratowej, w której produkcja (GTP lub ATP) jest skojarzona z konwersją bogatego w energię
Oksydacyjna dekarboksylacja Ä…-ketoglutaranu
substratu (w tym przypadku bursztynylo~S-CoA) w ubogi w energiÄ™ produkt (w tym przypad-
ku bursztynian).
Konwersja Ä…-ketoglutaranu do bursztynylo~S-CoA (inaczej: sukcynylo~S-CoA jest katalizowa-
na przez dehydrogenazę ą-ketoglutaranową, która jest kompleksem trójenzymatycznym,
podobnym do wcześniej omówionej dehydrogenazy pirogronianowej.
Utlenianie bursztynianu
Kompleks ten współdziała z TPP, NAD+, FAD, kwasem liponowym i CoA-SH.
Bursztynian jest utleniany
Funkcje każdego z enzymów składowych tego kompleksu oraz wymienionych koenzymów są
przez dehydrogenazÄ™
analogiczne do wyżej opisanych.
bursztynianowÄ… do fuma-
ranu.
W przebiegu tej reakcji uwalnia siÄ™ druga czÄ…steczka CO2.
Akceptorem dwóch atomów
W ten sposób obydwa atomy węgla
wodoru (2H+ +2e-) jest
wniesione do cyklu przez grupÄ™ acety-
FAD, przechodzÄ…cy w
lową zostały utlenione do CO2.
FADH2 (wzór 5.17).
Powstaje druga czÄ…steczka NADH +
H+.
Utlenianie zredukowanego
Produktem reakcji jest bursztyny-
FADH2 przez łańcuch
lo~S-CoA (sukcynylo~S-CoA) - tioes-
oddechowy pomija miejsce
ter bogaty w energiÄ™, podobnie jak
pierwszej fosforylacji oksy-
acetylo~S-CoA (wzór 5.15).
dacyjnej.
Para atomów wodoru jest przekazywana bezpośrednio na koenzym Q.
Efekt energetyczny tego procesu to jedynie 2 cząsteczki ATP w przeliczeniu na parę atomów Rys. 5.9. Schemat cyklu kwasów trikar-
wodoru. boksylowych.
Utlenianie jednej czÄ…steczki NADH przez
łańcuch oddechowy prowadzi do powsta-
Hydratacja fumaranu
nia trzech czÄ…steczek ATP.
Fumaran ulega hydratacji do jabłczanu w odwracalnej reakcji katalizowanej przez fumarazę,
Podczas jednego obrotu cyklu Krebsa
zwaną też hydratazą fumaranową.
powstajÄ… 3 czÄ…steczki NADH.
Enzym ten wiąże cząsteczkę wody z fumaranem, przekształcając go w L-jabłczan.
Ich utlenianie dostarcza więc 9 (3 x 3)
Zanika podwójne wiązanie między atomami węgla (wzór 5. 18).
czÄ…steczek ATP.
Utlenianie jednej czÄ…steczki FADH2 wy-
twarza 2 czÄ…steczki ATP.
A
ącznie, w wyniku procesów oksydore-
dukcyjnych, powstaje jedenaście cząsteczek ATP.
Dodatkowo powstaje jedna czÄ…steczka GTP lub ATP na drodze fosforylacji substratowej.
Utlenienie jednej reszty acetylowej w cyklu kwasów trikarboksylowych dostarcza więc 12
czÄ…steczek ATP.
Bilans cyklu Krebsa można przedstawić za pomocą następujących równań:
Utlenianie jabłczanu
Jabłczan jest utleniany przez dehydrogenazę jabłczanową do szczawiooctanu.
Reakcja ta jest z
ródłem trzeciej cząsteczki NADH + H+ powstającej w cyklu Krebsa (wzór
5.19).
Ponieważ z cząsteczki glukozy powstają dwie cząsteczki acetylo~S-CoA, łączny zysk energe-
tyczny, w przeliczeniu na czÄ…steczkÄ™ glukozy, wynosi (2 x 12) 24 czÄ…steczki ATP.
BILANS ENERGETYCZNY UTLENIANIA GLUKOZY do CO2 i H2O
Przemiana glukozy drogÄ… glikolizy, wraz z oksydacyjnÄ… dekarboksylacjÄ… powstajÄ…cego z niej
pirogronianu, jest głównym z
ródłem metabolicznym acetylo~S-CoA.
Reszty acetylowe utleniają się w cyklu kwasów trikarboksylowych do CO2 i H2O.
Z podsumowania efektów energetycznych glikolizy tlenowej (8 ATP), oksydacyjnej dekarboksy-
lacji dwóch cząsteczek pirogronianu (2 x 3 ATP = 6 ATP) oraz utleniania dwóch reszt acetylo-
Bilans cyklu kwasów trikarboksylowych
wych w cyklu Krebsa (2 x 12 ATP = 24 ATP) wynika, że: 1 cząsteczka glukozy utleniając się do
Do cyklu Krebsa wchodzą dwa atomy węgla w postaci reszty acetylowej (octanowej), a opusz- 6 cząsteczek CO2 i 6 cząsteczek H2O, dostarcza 38 cząsteczek ATP.
czają ten cykl w postaci dwóch cząsteczek CO2.
Można to zapisać następującym równaniem sumarycznym:
Podczas jednego obrotu cyklu cztery pary elektronów są przenoszone z substratów na akcep-
tory:
trzy pary na NAD+, który redukuje się do NADH,
jedna para na FAD, który redukuje się do FADH2 (ryc. 5.9).
Glukoneogeneza Zaznaczono gwiazdkami nieodwracalne etapy glikolizy oraz wymieniono enzymy, które funk-
cjonują wyłącznie w glikolizie lub wy-
Niektóre narządy, jak mózg, rdzeń nerki, soczewka, rogówka, jądro, pracujący mięsień, a
Å‚Ä…cznie w glukoneogenezie.
także krwinki czerwone wymagają stałego dopływu glukozy jako substratu energetycznego.
W sytuacji, gdy stężenie glukozy we krwi maleje, następuje uruchomienie glikogenolizy (roz-
pad glikogenu wątrobowego), która dostarcza glukozy do krwi, a poprzez krew do innych Rys. 5.10. Schemat przebiegu glikolizy i
tkanek. glukoneogenezy. Wskazano enzymy
katalizujace nieodwracalne etapy glikoli-
Zapas glikogenu wątrobowego może zaspokoić potrzeby energetyczne wymienionych narzą-
zy oraz enzymy glukoneogenezy pozwa-
dów oraz krwinek czerwonych przez 10-18 godzin.
lające na ominięcie nieodwracalnych
Wyczerpanie tego zapasu uruchamia biosyntezę glukozy z substratów nie będących cukrami,
reakcji.
jak mleczan, pirogronian, glicerol oraz szkielety węglowodorowe niektórych aminokwasów.
Karboksylacja pirogronianu
Proces ten nosi nazwÄ™ glukoneogenezy.
Reakcja katalizowana w glikolizie przez
Glukoneogeneza nie jest prostym odwróceniem glikolizy.
kinazÄ™ pirogronianowÄ… jest nieodwra-
calna, dlatego pirogronian nie może być
Ta bowiem charakteryzuje się nieodwracalnością trzech spośród dziesięciu reakcji.
przekształcany w fosfoenolopirogronian
Miejscem glukoneogenezy jest przede wszystkim wątroba, gdzie powstaje około 90% glukozy i
przez ten sam enzym.
w mniejszym stopniu kora nerki, która syntetyzuje około 10% glukozy.
Przemiana pirogronianu w fosfoenolopi-
Tylko w tych narządach występują enzymy potrzebne w procesie glukoneogenezy.
rogronian zachodzi innym szlakiem, w
dwóch etapach.
Mięśnie są wielkim  konsumentem , a nie producentem glukozy.
Najpierw pirogronian (w mitochondriach) jest karboksylowany przez karboksylazÄ™ pirogronia-
Zachodzi w nich glikoliza, nie zachodzi glukoneogeneza.
nową do szczawiooctanu (wzór 5.20), a ten jest transportowany do cytosolu, gdzie ulega
Zawierają enzymy glikolizy, nie zawierają enzymów glukoneogenezy.
przemianie do fosfoenolopirogronianu (wzór 5.21).
Reakcje glukoneogenezy
Siedem spośród dziesięciu etapów glikolizy to reakcje odwracalne.
W procesie glukoneogenezy przebiegają one w kierunku odwrotnym niż w glikolizie, przy
udziale tych samych enzymów.
Nieodwracalne sÄ… natomiast wszystkie reakcje katalizowane przez kinazy: heksokinazÄ™ lub
glukokinazÄ™, fosfofruktokinazÄ™ i kinazÄ™ pirogronianowÄ….
Reakcje katalizowane przez te enzymy w procesie glikolizy nie zachodzÄ… w procesie glukoneo-
genezy.
Karboksylaza pirogronianowa zawiera biotynÄ™, zwiÄ…zanÄ… kowalencyjnie poprzez grupÄ™ µ-
Ich przebieg jest katalizowany przez inne enzymy.
aminową reszty lizylowej białka enzymatycznego.
Przemiana pirogronianu w fosfoenolopirogronian jest reakcjÄ… dwuetapowÄ…, zachodzÄ…cÄ… przy
Biotyna jest przenośnikiem CO2.
udziale dwóch enzymów: karboksylazy pirogronianowej i karboksykinazy fosfoenolopirogro-
Koenzym ten po zwiÄ…zaniu CO2 staje siÄ™ karboksybiotynÄ….
nianowej oraz biotyny ATP i GTP.
Powstanie kompleksu: apoenzym-biotyna-CO2 zachodzi kosztem energii pochodzÄ…cej z rozpa-
Rozpad fruktozo-1,6-bis-fosforanu do fruktozo-6-fosforanu i Pi jest katalizowany przez fruk-
du czÄ…steczki ATP.
tozo-l,6-bis-fosfatazÄ™, a hydroliza glukozo-6-fosforanu do glukozy i Pi jest katalizowana przez
glukozo-6-fosfatazÄ™.
Energia zawarta w tym kompleksie zostaje wykorzystana w reakcji wiÄ…zania CO2 z pirogro-
nianem, prowadzÄ…cej do powstania szczawiooctanu.
Ogólny, uproszczony schemat procesu glikolizy i glukoneogenezy przedstawia ryc. 5.10.
Szczawiooctan, powstały w mitochondrium, musi wniknąć do cytosolu, gdzie są zlokalizowa-
ne pozostałe enzymy glukoneogenezy.
Jednakże wewnętrzna błona mitochondrialna jest nieprzepuszczalna dla szczawiooctanu. Defosforylacja glukozo-6-fosforanu
Musi on przekształcić się w metabolit, który przenika przez wspomnianą błonę. Hydroliza glukozo-6-fosforanu przez glukozo-6-fosfatazę przekształca ten ester w wolną glu-
kozÄ™.
Może być zredukowany do jabłczanu, może wiązać resztę acetylową z acetylo~S-CoA i prze-
kształcać się w cytrynian, albo drogą transaminacji przekształcać się w asparaginian. Pozwala na ominięcie nieodwra-
calnego etapu glikolizy, katalizo-
Produkty tych reakcji przenikają do cytosolu, gdzie przekształcają się na powrót do szczawio-
wanego przez heksokinazÄ™ lub
octanu.
glukokinazę (wzór 5.23).
Wolna glukoza, w odróżnieniu od
Dekarboksylacja szczawiooctanu
jej estrów fosforanowych, może
opuszczać komórkę, przenikać do
Szczawiooctan jest dekarboksylowany i fosforylowany w cytosolu przez karboksykinazÄ™ fos-
krwi i tą drogą docierać do odle-
foenolopirogronianowÄ….
głych narządów.
Reakcja ta zachodzi kosztem energii uwalnianej przez hydrolizÄ™ GTP.
Produktem reakcji staje się fosfoenolopirogronian (wzór 5.21).
Bilans glukoneogenezy
Powstanie cząsteczki glukozy z 2 cząsteczek pirogronianu wiąże się z rozpadem sześciu wią-
Reakcje odwracalne
zań bogatych w energię, po 3 na każdą cząsteczkę pirogronianu.
Dalsza przemiana fosfoenolopirogronianu poprzez fosfotriozy aż do fruktozo-l,6-bis-fosforanu
RozpadajÄ… siÄ™ 4 czÄ…steczki ATP i 2 czÄ…steczki GTP.
zachodzi poprzez odwrócenie reakcji glikolizy, z wykorzystaniem enzymów glikolizy.
Zużywają się 2 cząsteczki NADH + 2H+.
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przemiana 3-fosfoglicerynianu w 1,3-bis-fosfoglicerynian
Przebieg procesu glukoneogenezy można zapisać za pomocą następującego równania:
zużywa kolejną cząsteczkę ATP, a redukcja 1,3-bis-fosfoglicerynianu do aldehydu 3-
fosfoglicerynowego zużywa cząsteczkę NADH + H+.
2 pirogronian + 4 ATP + 2 GTP + 2 NADH + 2 H+
Ponieważ do powstania 1 cząsteczki glukozy potrzeba dwóch cząsteczek fosfotrioz, łączny
glukoza + 4 ADP + 2 GDP + 2NAD+
nakład energetyczny komórki na tym etapie wynosi 2 cząsteczki ATP oraz 2 cząsteczki NADH
+ 2H+.
Szlak pentozofosforanowy
Szlak pentozofosforanowy jest cytosolowym mechanizmem przetwarzania glukozy, niezwiÄ…za-
Defosforylacja fruktozo-1,6-bis-fosforanu
nym bezpośrednio z potrzebami energetycznymi komórki.
Hydrolityczne odłączenie fosfo-
Jego głównym celem jest dostarczenie komórce zredukowanej postaci fosforanu dinukleotydu
ranu w pozycji C1 fruktozo-1,6-
nikotynoamidoadeninowego: NADPH+H+ oraz rybozo-5-fosforanu do niżej omówionych celów
bis-fosforanu prowadzi do po-
metabolicznych.
wstania fruktozo-6-fosforanu.
Szlak pentozofosforanowy składa się z dwóch faz.
Reakcja jest katalizowana przez
fruktozo-1,6-bis-fosfatazę (wzór W pierwszej, zwanej fazą oksydacyjną, następuje dwukrotne utlenienie glukozo-6-fosforanu z
5.22). udziałem NADP+.
Produktami tej fazy jest rybulozo-5-fosforan, CO2 i dwie czÄ…steczki NADPH.
Enzym ten pozwala na ominię- W drugim etapie, zwanym fazą nieoksydacyjną, rybulozo-5-fosforan przekształca się w rybo-
cie nieodwracalnego etapu gli- zo-5-fosforan (substrat do biosyntezy nukleotydów) lub ulega wieloetapowym przekształce-
kolizy, katalizowanego przez niom w metabolity glikolizy i glukoneogenezy.
fosfofruktokinazÄ™.
W odróżnieniu od glikolizy lub cyklu kwasów trikarboksylowych, w których kierunek prze-
mian jest ściśle określony w szlaku pentozofosforanowym przekształcanie cukrów może na-
stępować w różnych kierunkach.
Szybkość i kierunek reakcji w danym czasie są określone przez dostępność substratu lub H+.
zapotrzebowanie na określone metabolity tego szlaku.
Etap ten jest regulowany przez stosunek NADPH/NADP+.
Szlak pentozofosforanowy funkcjonuje w cytosolu.
Jeżeli stosunek NADPH/NADP+ jest wysoki, aktywność enzymu jest silnie hamowana, a szlak
Nie zależy od łańcucha oddechowego. pentozofosforanowy zostaje spowolniony.
Poza pierwszą reakcją, w której zachodzi fosforylacja glukozy w pozycji C6, nie zużywa ani nie Jednak w miarę wzrostu zapotrzebowania na NADPH następuje jego zużycie.
produkuje ATP.
Maleje ilość NADPH rośnie ilość NADP+.
Funkcjonuje niezależnie od mitochondriów, jest natomiast sprzężony z glikolizą i glukoneoge-
Stosunek NADPH/NADP+ maleje, aktywność dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej rośnie, a
nezÄ….
szlak pentozofosforanowy zostaje przyspieszony, aż do odtworzenia wyjściowego stosunku
Szlak ten dostarcza większości NADPH, który pełni funkcję reduktora w przebiegu różnych NADPH/NADP+.
biosyntez.
Jest to szczególnie istotne w wątrobie i gruczołach mlecznych, gdzie zachodzi intensywna
Hydroliza 6-fosfoglukonolaktonu
biosynteza kwasów tłuszczowych i cholesterolu.
Produkt poprzedniej reakcji  6-
Oraz w korze nadnerczy, która jest miejscem biosyntezy wielu hormonów steroidowych.
fosfoglukonolakton - jest zwiÄ…z-
Ponadto szlak pentozofosforanowy dostarcza rybozo-5-fosforanu, niezbędnego do biosyntezy kiem nietrwałym.
nukleotydów wchodzących w skład kwasów nukleinowych, lub funkcjonujących jako przeno-
Ulega hydrolizie nawet bez udziału
śniki energii, oraz koenzymów, jak: CoA-SH, NAD+, NADP+ i FAD.
enzymu, jednak jego rozpad jest
Cząsteczka glukozy włączająca się do szlaku pentozofosforanowego podlega fosforylacji w katalizowany przez 6-
pozycji C6. fosfoglukonolaktonazę (wzór 5.25).
Powstaje glukozo 6-fosforan. Reakcja jest nieodwracalna.
Przebieg tej reakcji jest identyczny jak w przypadku fosforylacji glukozy włączanej do glikoli- Nie podlega regulacji.
zy.
Jej produktem jest 6-
fosfoglukonian.
Faza oksydacyjna
Oksydacyjna część szlaku pentozofosforanowego składa się z trzech reakcji, które prowadzą Utlenianie 6-fosfoglukonianu
do przekształcenia glukozo-6-fosforanu w rybulozo-5-fosforan.
Kolejna reakcja oksydacyjnej dekarboksylacji 6-fosfoglukonianu jest katalizowana przez de-
Procesowi temu towarzyszy odłączenie CO2 i redukcja 2 cząsteczek NADP+ z powstaniem 2 hydrogenazę 6-
czÄ…steczek NADPH+2H+. fosfoglukonianowÄ…, enzym
współdziałający z jonem
Każda spośród sześciu cząsteczek glukozy włączonych do szlaku pentozofosforanowego w
Mg2+.
fazie oksydacyjnej ulega jednako-
wym przekształceniom (czym Jej produktami są: rybulo-
różni się od fazy nieoksydacyjnej). zo-5-fosforan, CO2 (z C1
glukozy) i druga czÄ…steczka
Utlenianie glukozo-6-fosforanu
NADPH (wzór 5.26).
Dehydrogenaza glukozo-6-
fosforanowa katalizuje nieodwra-
calnÄ… reakcjÄ™ utlenienia glukozo- Rybulozo-5-fosforan staje
6-fosforanu do 6- się substratem przekształ-
fosfoglukonolaktonu (wzór 5.24). canym w fazie nieoksyda-
cyjnej.
Akceptorem elektronów jest
NADP+ przechodzÄ…cy w NADPH +
Faza nieoksydacyjna Cztery pozostałe izomeryzują do 4 cząsteczek ksylulozo-5-fosforanu.
W odróżnieniu od fazy oksydacyjnej, kierunek przemian poszczególnych cząsteczek rybulozo- Reakcje katalizuje epimeraza pentozofosforanowa.
5-fosforanu w fazie nieoksydacyjnej jest zróżnicowany.
Pod działaniem transketolazy (enzymu przenoszącego fragmenty dwuwęglowe) następuje
W zależności od potrzeb metabolicznych komórki, rybulozo-5-fosforan zamienia się w rybozo- przeniesienie fragmentów dwuwęglowych z 2 cząsteczek ksylulozo-5-fosforanu na 2 cząsteczki
5-fosforan (potrzebny do biosyntezy nukleotydów) albo przekształca się w metabolity pośred- rybozo-5-fosforanu.
nie glikolizy lub glukoneogenezy.
PowstajÄ… 2 czÄ…steczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego i 2 czÄ…steczki sedoheptulozo-7-
Tak więc szlak pentozofosforanowy nie jest procesem wyodrębnionym, lecz zintegrowanym z fosforanu.
glikolizÄ… i glukoneogenezÄ….
Pozostałe dwie cząsteczki ksylulozo-5-fosforanu nie uczestniczą w reakcji.
Enzymy uczestniczÄ…ce w fazie nieoksydacyjnej nie podlegajÄ… kontroli regulacyjnej.
W kolejnym etapie nowo powstałe 2 cząsteczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego i 2 cząsteczki
Przebieg reakcji jest regulowany głównie przez dostępność substratów. sedoheptulozo-7-fosforanu reagują ze sobą pod działaniem transaldolazy, która przenosi 2
fragmenty trójwęglowe z dwóch cząsteczek sedoheptulozo-7-fosforanu na 2 cząsteczki aldehy-
Jedynym koenzymem potrzebnym do funkcjonowania tej fazy szlaku pentozofosforanowego
du 3-fosfoglicerynowego.
jest pirofosforan tiaminy pełniący funkcję koenzymu transketolazy.
Powstają 2 cząsteczki fruktozo-6-fosforanu i odłączają się 2 cząsteczki erytrozo-4-fosforanu
(ryc. 5.11).
Powstawanie rybozo-5-fosforanu
Zasadniczym kierunkiem przemiany rybulozo-5-fosforanu w fazie nieoksydacyjnej jest jego
izomeryzacja do rybozo-5-fosforanu katalizowana przez izomerazę pentozofosforanową (wzór
5.27).
TÄ… drogÄ… powstaje substrat do bio-
syntezy nukleotydów.
Ten kierunek przemiany rybulozo-5-
fosforanu dominuje w komórkach
dzielÄ…cych siÄ™, potrzebujÄ…cych sub-
stratów nukleotydowych do syntezy
DNA.
Powstawanie pośredników glikoli-
zy i glukoneogenezy
Wiele komórek, w których intensyw-
nie zachodzą procesy biosyntezy z udziałem reakcji redukcji, wykazuje większe zapotrzebo-
wanie na NADPH niż na rybozo-5-fosforan.
Brak zapotrzebowania na rybozo-5-fosforan sprawia, iż cząsteczki rybulozo-5-fosforanu prze-
kształcają się w innym kierunku: do aldehydu 3-fosfoglicerynowego i fruktozo-6-fosforanu,
które są metabolitami pośrednimi, zarówno glikolizy jak i glukoneogenezy.
Mogą przekształcać się w pirogronian lub odtwarzać glukozo-6 -fosforan.
Rys. 5.11. Szlak pentozofosforanowy. Przekształcanie rybulozo-5-fosforanu w pośredniki gliko-
lizy i glukoneogenezy: aldehyd 3-fosfo-glicerynowy i fruktozo-6-fosforan.
Przebieg tego procesu najłatwiej jest przeanalizować na przykładzie 6 cząsteczek rybulozo-5-
fosforanu powstałych w fazie oksydacyjnej.
Do kolejnego etapu włączają się 2 pozostałe cząsteczki ksylulozo-5-fosforanu, które w reakcji
z 2 nowo powstałymi cząsteczkami erytrozo-4-fosforanu, katalizowanej ponownie przez trans-
Dwie spośród sześciu cząsteczek rybulozo-5-fosforanu izomeryzują do dwóch cząsteczek
ketolazÄ™, tworzÄ… 2 czÄ…steczki fruktozo-6-fosforanu oraz 2 czÄ…steczki aldehydu 3-
rybozo-5-fosforanu.
fosfoglicerynowego (ryc. 5.12).
Reakcje katalizuje izomeraza pentozofosforanowa.
Produkty te mogą być dalej przetwarzane drogą glikolizy do pirogronianu lub drogą glukoneo- Jeżeli do szlaku wejdzie 6 cząsteczek glukozy, odtworzy się 5 cząsteczek glukozy i uwolni się
genezy do glukozy. 6 czÄ…steczek CO2.
Efekt sumaryczny jest taki, jakby jedna spośród 6 cząsteczek glukozy utleniała się do CO2 i
H2O, a pozostałe uległy odtworzeniu.
Wielokrotny obrót szlaku pentozofosforanowego prowadzi do stopniowego zużywania glukozy.
Bilans tego procesu można przedstawić w postaci następującego równania:
6 glukozo-6-fosforan + 12 NADP+ + 7 H2O 5 glukozo-6-fosforan + 6 CO2 + 12 NADPH + 12
H+ + Pi
Sześć spośród siedmiu cząsteczek H2O, wymienionych w powyższym równaniu, zużywa się w
reakcjach hydrolizy sześciu cząsteczek 6-fosfoglukonolaktonu do 6-fosfoglukonianu, a jedna
w hydrolitycznym odłączaniu fosforanu z produktu przekształcenia tej cząsteczki glukozo-6-
fosforanu, która ulega zużyciu.
Efekt rozpadu jednej spośród sześciu cząsteczek glukozo-6-fosforanu w szlaku pentozofosfo-
ranowym ilustruje następujące równanie:
glukozo-6-fosforan + 12 NADP+ + 7 H2O 6CO2 + 12 NADPH + 12 H+ + Pi
Powyższe rozważania nad bilansem szlaku pentozofosforanowego dotyczą tylko jednej z moż-
liwych sytuacji, kiedy rybulozo-5-fosforan przekształca się wyłącznie torem generującym
pośredniki glukoneogenezy.
Wykluczają one z bilansu tę część rybulozo-5-fosforanu, która po izomeryzacji do rybozo-5-
fosforanu wbudowała się do nukleotydów i tę część aldehydu 3-fosfoglicerynowego, która
Rys. 5.12. Szlak pentozofosforanowy  ciąg dalszy. Przekształcanie erytrozo-4-fosforanu i
włączyła się do glikolizy.
ksylulozo-5-fosforanu w pośredniki glikolizy i glukoneogenezy: aldehyd 3-fosfoglicerynowy i
fruktozo-6-fosforan.
Ponieważ szlak pentozofosforanowy jest głównym generatorem NADPH, rozdział ten jest naj-
właściwszym miejscem na omówienie jego roli metabolicznej.
Jeżeli zostaną włączone do glikolizy podzielą losy pirogronianu, który poprzez oksydacyjną
dekarboksylację i cykl kwasów trikarboksylowych może utlenić się do CO2 i H2O.
Tak więc cząsteczka glukozy poprzez szlak pentozofosforanowy może być całkowicie degrado-
Funkcje nadph
wana do CO2 i H2O.
NADP+ różni się od NAD+ jedynie obecnością dodatkowej reszty fosforanowej w pozycji 2
Jeżeli zostaną włączone do glukoneogenezy, przekształcą się w glukozę.
adenylanowej części tego dinukleotydu.
W procesie tym 2 czÄ…steczki aldehydu 3-fosfoglicerynowego przetwarzajÄ… siÄ™ w 1 czÄ…steczkÄ™
Ta niewielka różnica w budowie pozwala NADP+ na interakcje ze swoistymi enzymami oksy-
glukozy, a 4 czÄ…steczki fruktozo-6-fosforanu w 4 czÄ…steczki glukozy.
dacyjno-redukcyjnymi.
Tą drogą odtwarza się 5 spośród 6 cząsteczek glukozo-6-fosforanu, które włączyły się do
cyklu pentozowego.
Udział NADPH w procesach biosyntezy
NADPH może być uważany za cząsteczkę o wysokiej energii, podobnie jak NADH.
Bilans szlaku pentozofosforanowego
Jednak elektrony z NADPH są przeznaczone raczej do użytku w redukcyjnych etapach bio-
Oksydacyjna faza szlaku pentozofosforanowego powoduje  skrócenie każdej heksozy o jeden
syntezy niż do przenoszenia na tlen, jak to występuje w przypadku NADH.
atom węgla, który odłącza się w postaci CO2.
Tak więc, w przebiegu szlaku pentozofosforanowego część energii zawartej w glukozo-6-
Heksoza ulega przemianie w pentozÄ™.
fosforanie jest przenoszona na NADP+ z wytworzeniem NADPH, który może być użyty w reak-
cjach wymagających wysokiego potencjału przenoszenia elektronów. NADPH jest z
ródłem
Bilans szlaku pentozofosforanowego najłatwiej przedstawić na przykładzie 6 cząsteczek glu-
elektronów w reakcjach redukcji zachodzących przede wszystkim w przebiegu biosyntezy
kozy przekształcanych w tym szlaku.
kwasów tłuszczowych.