luty 2004
nr 2 (120)
z prof. Romanem Juszkiewiczem, kosmologiem
16 rozmowa miesięcznika
Czy WszechS
wiat
jest płaski?
Ucieczka galaktyk
Zatem mimo nieskończonej liczby kroków w naszym
Panie Profesorze, na wstępie muszę się przyznać,
rozumowaniu, Achilles dogoni żółwia po upływie skoń-
że nie radzę sobie z pojęciem nieskończonoS
ci
czonego czasu  dwóch sekund.
 nieskończonoS
ci czasu, nieskończonoS
ci
Pojęcie nieskończonoS
ci nie jest bardziej niezrozu-
przestrzeni. CoS
, co dla matematyka jest
miałe ani tajemnicze niż pojecie zera. Jedno jest od-
nieuchronną konsekwencją, przekracza
wrotnoS
cią drugiego. Kłopoty starożytnych z nieskoń-
możliwoS
ci mojej pojęciowej wyobrax
ni,
czonoS
cią wynikały z braku zera w ich aparacie ma-
kategorią niedostępną ludzkiemu doS
wiadczeniu
tematycznym.
A jak sobie z tym radzą astronomowie badający
Pojawienie się wielkoS
ci nieskończonych w fizyce
WszechS
wiat, w końcu model wcale nie
oznacza zwykle, że model którego używamy trzeba
teoretyczny, a obiekt jak najbardziej fizyczny?.
poprawić, lub ,,zrenormalizowac , jak np. w kwanto-
wej teorii pola. Niektóre nieskończonoS
ci wyglądają
Astronomowie radzą sobie z nieskończonoS
cią do-
na nieusuwalne: tak jest z osobliwoS
ciami, związany-
kładnie tak samo jak matematycy. Ci co nie dają rady,
mi z teorią grawitacji Einsteina. Takie osobliwoS
ci po-
oblewają pierwszy egzamin z analizy matematycznej
jawiają się w czarnych dziurach i w modelach kosmo-
na pierwszym roku i wylatują ze studiów.
logicznych na początku Wielkiego Wybuchu. Zdaniem
Bez odpowiedniego przygotowania wcale nie jest
wielu moich kolegów, osobliwoS
ci te zostaną usunięte
łatwo sobie z nieskończonoS
cią poradzić. Nie pora-
w przyszłej teorii grawitacji, uwzględniającej efekty
dzili sobie starożytni Grecy i dali temu wyraz w słyn-
kwantowe, które teoria Einsteina pomija.
nym paradoksie Zenona z Elei: Achilles nie dogoni
nigdy żółwia jeżeli ten wystartował pierwszy. Wyobrax
-
Człowiek dociekał tajemnic WszechS
wiata już od
my sobie, ze Achilles przemieszcza się z prędkoS
cią
chwili, kiedy zszedł z drzewa. Mamy o tym
jednego metra na sekundę, a żółw z prędkoS
cią dwu-
odniesienia w Biblii, wzmianki w mitologiach
krotnie mniejszą. Żółw wystartował o dwie sekundy
wszystkich kręgów kulturowych. Arystotelesowy
wczeS
niej od Achillesa. Wtedy po jednej sekundzie
model WszechS
wiata obowiązywał w nauce aż
od startu Achillesa, żółw będzie w odległoS
ci 1+(1/2)
do Kopernika i Keplera, to znaczy do XVI wieku.
m od mety; Achilles  w odleglosci 1 m. W pól sekun-
Newton z prawem powszechnego ciążenia i
dy póx
niej Achilles znajdzie się w odległoS
ci 1 + (1/
Einstein z teorią względnoS
ci wnieS
li do
2), a żółw  w odległoS
ci 1 + (1/2) + (1/4). W ćwierć
astronomii fundamentalne odkrycia, co wiemy ze
sekundy póx
niej te odległoS
ci będą wynosiły, odpo-
szkoły. DziS
słyszymy o ciemnej materii. Ciemna,
wiednio 1 + (1/2) + (1/4) oraz 1 + (1/2) + (1/4) + (1/8),
bo nieS
wiecąca, czy dlatego, że inna niż nam
itd. W ten sposób można wykonać nieskończoną licz-
znana?...........................................................
bę kroków i dojS
ć do wniosku że szybkonogi Achilles
nigdy nie dogoni żółwia.
Paradoks Zenona, sformułowany w V wieku, skło- Ciemna materia zawdzięcza swą nazwę temu, że
nie S
wieci. Oddziaływuje z barionową (czyli ,,normal-
nił do wysiłku całe legiony filozofów i matematyków.
ną ) materią tylko grawitacyjnie, dzięki czemu wiemy
Został on rozwiązany dopiero 2400 lat póx
niej, dzięki
rewolucji, która dokonała się w matematyce (przej- o jej obecnoS
ci. Z punktu widzenia makroskopowego
wiemy o gazie cząstek ciemnej materii, wypełniają-
S
cie od wielkoS
ci nieskończenie małych do idei ciągu
cym WszechS
wiat wszystko, co wiedzieć trzeba: zna-
matematycznego i rachunku różniczkowego).
my jego równanie stanu, wiemy jak jego gęstoS
ć ma-
DziS
problem ten można rozwiązać, wypisując wzór
na sumę N wyrazów szeregu geometrycznego, zna- lała w miarę ogólnej ekspansji i wiemy jak obecnoS
ć
ciemnej materii wpływa na dynamikę gwiazd i galak-
ny wszystkim licealistom. Po N krokach mierzona w
tyk. Taki prosty model makroskopowy pasuje do ob-
metrach odległoS
ć żółwia od Achillesa wynosi x(N) =
serwacji astronomicznych i był wielokrotnie weryfiko-
(1/2)^N, czyli 1/2 do potęgi N, a czas jaki upłynął od
wany. Jednak na poziomie mikroskopowym nie wiemy
startu Achillesa wynosi t(N) = 2[1 - (1/2)^N] sekund.
nic. Są rożne hipotezy co do natury ewentualnych
W granicy, gdy N dąży do nieskończonoS
ci, x(N) dąży
cząstek elementarnych ciemnej materii, ale rozważa-
do zera, a t(N) dąży do skończonej granicy: t = 2 s.
b
luty 20044
nr 2 ( 120)
rozmowa miesięcznika 17
Roman Juszkiewicz
nia takie pozostaną jałowe dopóki takich cząstek nie
schwytają w swoje detektory fizycy.
Czy Wielki Wybuch, początek narodzin
fizycznego WszechS
wiata  to hipoteza czy
ugruntowana, poparta dowodami teoria? A może
pewnoS
ć, że tak stać się musiało?.................
Poczucie pewnoS
ci kojarzy mi się z Ojcem Ry-
dzykiem, Ajatollachem Chomeinim czy neoliberalny-
mi fundamentalistami rynkowymi (tych ostatnich moż-
na poznać po tym, że jedną rękę mają niewidzialną).
W prawdziwej nauce nie ma miejsca na takie cuda.
Podstawową cechą metody naukowej jest scepty-
cyzm. Z całą pewnoS
cią daje się tylko teorie elimino-
wać  wtedy, gdy okazuje się że ich przewidywania
są sprzeczne z danymi empirycznymi. Najlepsze na
co teoria może liczyć, to niesprzecznoS
ć z obserwa-
cjami i eksperymentami, znanymi w danej chwili. Li-
czą się też względy estetyczne. Jeżeli mamy dwie
urodził się w 1952 roku w Warszawie. Studia wyższe
teorie, zgodne z tymi samymi danymi empirycznymi,
w zakresie fizyki ukończył w 1976 roku na Uniwersy-
ale jedna z nich jest prostsza, tę bardziej skompliko-
tecie Moskiewskim, gdzie współpracował ze słynnym
waną zarzynamy tak zwaną brzytwą Ockhama (w myS
l
prof. Zeldowiczem., który wprowadził go w arkana
dewizy, że nie należy mnożyć bytów bez konieczno-
współczesnej kosmologii fizycznej.
S
ci).
Doktorat w dziedzinie nauk fizycznych uzyskał w 1980
Model Wielkiego Wybuchu zwycięsko przetrwał nie-
r. na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego,
jedną konfrontację z obserwacjami. Tłumaczy on ta-
tam też habilitował się w 1997 r. Dotąd wypromował 5
kie zjawiska jak ucieczka galaktyk, związaną z ogól-
magistrów i 6 doktorów.
ną ekspansją, czy istnienie mikrofalowego promienio-
Prof. Roman Juszkiewicz przez 6 lat pracował nad
wania tła, jego charakter spektralny (widmo Planc-
problemami kosmologii fizycznej na uniwersytetach
ka), jak i rozkład jego temperatury na niebie. Tłuma-
w Berkeley i Princeton w USA.
czy również pochodzenie i obserwowane obfitoS
ci pier-
Ostatnio zaproponował oryginalną metodę oszacowa-
wiastków lekkich (wszystkie pierwiastki od wodoru do
nia gęstoS
ci materii we WszechS
wiecie, czyli jak zwa-
litu-7) oraz obserwowaną ewolucję galaktyk (galakty-
żyć WszechS
wiat.
ki dalej położone są dynamicznie młodsze od galak-
Wraz ze współpracownikami z Uniwersytetu Genew-
tyk w naszym sąsiedztwie). Warto przy tym zwrócić
skiego, Kalifornijskiego oraz Oxfordzkiego przeanali-
uwagę, ze ucieczka galaktyk i promieniowanie tła
zował ruchy trzech tysięcy galaktyk. Eksperyment ten
zostały najpierw przewidziane, a dopiero póx
niej za-
wykazał, że ruchy te są wywoływane ciemną materią
obserwowane! Rozliczne teorie alternatywne w sto-
nieznanego pochodzenia, która stanowi aż 70 proc.
sunku do Wielkiego Wybuchu nie przeżyły zderzenia
masy WszechS
wiata.
z rzeczywistoS
cią: miały kłopoty z wytłumaczeniem
Prof. R. Juszkiewicz opublikował 75 prac naukowych,
pochodzenia mikrofalowego promieniowania tła oraz
które były cytowane ponad 1.500 razy w publikacjach
ewolucji galaktyk, czy też prostej na pozór obserwa-
innych uczonych.
cji, że nocne niebo jest ciemne (pomijając S
wiatło
Internetowe wydanie tygodnika  Wprost z lipca ubie-
księżyca).
głego roku zamieS
ciło listę 241 polskich uczonych
Sceptycyzm i weryfikacja hipotez przez obserwa-
ulokowanych w bazie danych Science Citation Index
cję czy eksperymenty spełniają w fizyce rolę kontroli
w latach 1965-2001 na prestiżowej liS
cie filadelfijskiej.
jakoS
ci. Dzięki temu samoloty na ogół latają, a mo-
Wykaz Wprost obejmował tylko te osoby, które legi-
sty zbudowane zgodnie z wymogami sztuki inżynier-
tymowały się w tym okresie co najmniej tysiącem cy-
skiej, opartymi na prawach fizyki, nie załamują się
towań innych uczonych, a naukowiec musiał mieć w
pod przejeżdżającymi ciężarówkami. Istnienie mikro-
swoim dorobku przynajmniej jedną pracę cytowaną co
falowego promieniowania tła zostało (jak już wspomi-
najmniej 100 razy.
biogram
luty 20044
nr 2 (120)
18 rozmowa miesięcznika
z prof. Romanem Juszkiewiczem, kosmologiem
Czy WszechS
wiat jest płaski?
nałem) przewidziane przez Gieorgija Gamowa w la- kładnie na odwrót. Kosmologowie dysponują bardziej
tach 40-tych ubiegłego wieku. W dwadzieS
cia lat póx
- bezpoS
rednimi S
wiadectwami z przeszłoS
ci niż histo-
niej zostało zaobserwowane przez parę radioastrono- rycy czy paleontologowie.
mów  Penziasa i Wilsona. Dzieje się tak dlatego, ze prędkoS
ć S
wiatła jest skoń-
Sukces Gamowa warto porównać z wiarygodnoS
cią czona. Dzięki temu patrząc w dal, patrzymy w prze-
przewidywań ekonomistów. W ciągu ostatnich 100 lat szłoS
ć. Słońce położone jest w odległoS
ci oS
miu mi-
specjaliS
ci giełdowi przewidzieli 150 kryzysów i 150 nut S
wietlnych od Ziemi i gdyby nagle zgasło, dowie-
razy spudłowali. Kryzysy na Wall Street się zdarzały, dzielibyS
my się o tym dopiero po oS
miu minutach.
ale nie wtedy, kiedy przewidywano... W fizyce taka Obserwując Wielką Galaktykę w Andromedzie (najle-
kompromitacja byłaby nie do pomyS
lenia. Ekonomi- piej w czasie nowiu w sierpniową noc; wystarczy do
stom nie zaszkodziło: rządy na całym S
wiecie traktu- tego lornetka polowa), widzimy ją taką, jaka była dwa
ją ich z wielką atencją, tak jak niegdyS
monarchowie miliony lat temu. Teraz wygląda nieco inaczej i jest w
traktowali swych nadwornych astrologów i wróżbitów. innym miejscu na niebie, ale o tych zmianach będzie
się można dowiedzieć za następne dwa miliony lat.
Czy odkryte przez Edwina Hubble a pod koniec Kiedy w roku 1987 eksplodowała supernowa w jed-
lat dwudziestych ubiegłego wieku zjawisko roz- nym z Obłoków Magellana, ujrzeliS
my dramatyczną
szerzania się WszechS
wiata to konsekwencja do S
mierć gwiazdy, położonej sto tysięcy lat S
wietlnych
dziS
trwającego impetu Wielkiego Wybuchu, czy od nas. Jeszcze rok wczeS
niej prekursor supernowej
może rozszerzanie ma zupełnie inną przyczynę? S
wiecił w najlepsze na naszym firmamencie, jak ,,nor-
Czy efekt rozszerzania jest stały  w przeszłoS
ci i malna gwiazda. W rzeczywistoS
ci w miejscu prekur-
czekającej nas przyszłoS
ci? To ważne  chodzi sora od 100 000 lat były tylko pozostałoS
ci po wybu-
chu. Obserwacje kosmicznego promieniowania tła
przecież o losy WszechS
wiata!......................
pozwalają nam zajrzeć w jeszcze bardziej odległą
przeszłoS
ć  kilkanaS
cie miliardów lat temu.
Jeszcze do niedawna byliS
my przekonani, że eks-
To tak, jakby paleontolog mógł obserwować dino-
pansja Hubble a ma charakter ruchu bezwładnego roz-
zaury, buszujące w pierwotnych zaroS
lach.
prężającego się samograwitującego gazu. Grawitacja
powinna te ekspansje spowalniać, a zatem dzisiej-
Powiedział Pan, że obiekt mniejszy od gromady
sze tempo ekspansji powinno być mniejsze niż w prze-
galaktyk Pana nie interesuje. Czy rzeczywiS
cie
szłoS
ci. Najnowsze obserwacje dalekich wybuchów
WszechS
wiat można zobrazować jedynie w
gwiazd supernowych sugerują co innego: tempo eks-
bardzo dużej skali? Wiemy już co nieco o
pansji roS
nie! Oznacza to, że teorie grawitacji być
dynamice WszechS
wiata. A jaki on jest  ma
może trzeba zmodyfikować, wprowadzając dodatko-
postać geometrycznej bryły, kuli, półkuli, na co
wą siłę odpychania, lub tzw. stałą kosmologiczną,
wskazywałaby potoczna i dostępna każdemu
rozważaną wczeS
niej, a następnie porzuconą przez
obserwacja?...................................................
samego Alberta Einsteina. Najprostsza interpretacja
obecnych danych obserwacyjnych sugeruje, że
WszechS
wiat będzie się rozszerzał również w przy- Jeżeli tak rzeczywiS
cie powiedziałem, to chyba żar-
szłoS
ci, a ekspansja nigdy nie zostanie wyhamowa- towałem. Gromady składają się z galaktyk, galaktyki
na i odwrócona. z gwiazd. Bez znajomoS
ci fizyki gwiazd zmiennych
nie można mierzyć odległoS
ci, a bez tego niemożliwe
Archeolog czy paleontolog budując obraz byłoby uprawianie kosmologii.
prehistorii ma przed oczami archaiczny Teoria grawitacji Einsteina łączy własnoS
ci metrycz-
przedmiot codziennego użytku czy koS
ci ne przestrzeni z dynamiką. Krzywizna przestrzeni
dinozaura i na tej podstawie orzeka o stopniu zależy od własnoS
ci fizycznych materii, która ją wy-
kultury cywilizacyjnej czy układzie kostnym pełnia. Obecny stan naszej wiedzy sugeruje, że S
red-
stwora. Tymczasem kosmolog nie dysponując nia gęstoS
ć materii bliska jest tak zwanej gęstoS
ci
materialnym dowodem twierdzi, że wie, jak krytycznej. Oznaczałoby to, iż krzywizna trójwymia-
wyglądał WszechS
wiat w trzy minuty po Wielkim rowej przestrzeni jest bliska zeru i obowiązuje geo-
metria Euklidesowa.
Wybuchu! Skąd ta wiedza?.............................
Jest Pan autorem metody  zważenia
Skąd przekonanie, że strumień fotonów kosmicz-
WszechS
wiata. Wynalazł Pan jakąS
specjalną
nego promieniowania tła jest mniej ,,materialny niż
wagę? Pewnie nie chowa Pan jej w piwnicy?
skamieniały fragment szczęki brontozaura? Jest do-
luty 20044
nr 2 (120)
z prof. Romanem Juszkiewiczem, kosmologiem rozmowa miesięcznika
19
Czy WszechS
wiat jest płaski?
przeciwnie: trzy rodzaje obserwacji prowadzą do ta-
A galaktyki chętnie wchodzą na wagę? Może się
kiego samego wniosku.
odchudzają?..................................................
Prof. Kazimierz Jodkowski na ostatniej
Prawo Hubble a, mówiące że pary galaktyk odda-
Kepleriadzie (15 listopada) pytał podejrzliwie czy
lają się od siebie z prędkoS
cią równą odległoS
ci po-
koncepcja  ciemnej energii ma uzasadnienie,
między nimi, pomnożonej przez pewną uniwersalną
czy nie jest konstrukcją taką, jak w przeszłoS
ci
stałą, opisuje rzeczywisty WszechS
wiat jedynie w
eter czy cieplik, pojęcia które szanowały
przybliżeniu. Prawo Hubble a byłoby spełnione gdyby
wprawdzie wczeS
niej sprawdzalne prawa fizyki,
rozkład materii w przestrzeni był idealnie jednorodny.
ale miały tę wadę, że nie występowały w
Rzeczywiste pole gęstoS
ci materii jest niejednorod-
przyrodzie. Czy to czasem nie krasnoludki (może
ne: galaktyki wykazują tendencje do grupowania się
nawet ciemne krasnoludki) przyspieszają
w gromady i supergromady. NiejednorodnoS
ci powo-
ekspansję WszechS
wiata?  pytał. No właS
nie,
dują zaburzenia przepływu Hubble a  prędkoS
ci
co przemawia za tym, że jest to uprawniona
względne par galaktyk są mniejsze tam gdzie jest
teoria?............................................................
gęS
ciej i na odwrót  galaktyki położone na ,,pustko-
wiu oddalają się od siebie szybciej. Obserwując ta-
Nie ma mowy o żadnych krasnoludkach. Jak już
kie zaburzenia można zmierzyć S
rednią gęstoS
ć ciem-
chyba wyjaS
niłem, na poziomie makroskopowym ro-
nej materii. Okazuje się, że ta gęstoS
ć wynosi około
zumiemy bardzo dobrze fizykę ciemnej materii, go-
1/3 gęstoS
ci krytycznej, o której wspominałem odpo-
rzej z teorią mikroskopową. Podobnie rzeczy się mają
wiadając na poprzednie pytanie.
z gęstoS
cią energii próżni. Te dwa pytania: o naturę
ciemnej energii i ciemnej materii stanowią moim zda-
I z tego ważenia wynika, że krzywizna przestrzeni
niem dwa najważniejsze nierozwiązane problemy fi-
jest ujemna, zgodna z prawidłami geometrii
zyczne naszych czasów.
Łobaczewskiego (obrazowo  wklęsła, na siodle).
I bardzo dobrze! Nie po raz pierwszy astronomia
Badając jednak promieniowanie reliktowe,
stawia wyzwania fizyce. Newton sformułował swoje
nazywane też promieniowaniem tła, obrazu,
prawo grawitacji pod naciskiem Halleya, który poszu-
kiedy WszechS
wiat był w niemowlęcym wieku 
kiwał jednolitego opisu dla ruchu komet i planet. Hel
materią o wielkiej gęstoS
ci i niewyobrażalnie
odkryto najpierw na Słońcu, a dopiero póx
niej w labo-
wysokiej temperaturze  że jest on jednak płaski.
ratoriach na Ziemi. Zanim oscylacje neutrinowe zaob-
Jak kosmologowie próbują wyjaS
nić tę
serwowano w laboratoriach, pojawiły się one najpierw
sprzecznoS
ć?...................................................
jako słynny problem deficytu neutrin słonecznych.
WczeS
niej problem x
ródła energii gwiazd przyczynił
Byłoby tak w istocie gdyby prócz materii nierela-
się do rozwoju fizyki jądrowej.
tywistycznej (ciemnej i S
więcącej), którą uwzględnia-
Koncepcja eteru była x
ródłem paradoksów, które
ją moje rachunki nic więcej nie było w kosmicznym
w końcu doprowadziły do sformułowania szczególnej
spisie inwentarza. Tak jednak nie jest - już wspomi-
teorii względnoS
ci i relatywistycznej elektrodynamiki.
naliS
my o obserwacjach supernowych i stałej kosmo-
Podobnie problemy z cieplikiem doprowadziły do po-
logicznej. Efekty dynamiczne wywołane przez taką
wstania termodynamiki. Paradoks Zenona okazał się
stałą są identyczne z tymi, które otrzymalibyS
my
prekursorem rachunku różniczkowego i całkowego.
gdyby wszechS
wiat prócz cieczy nierelatywistycznej,
Jestem głęboko przekonany, że podobnie będzie z
jaką jest ciemna materia, wypełniała jeszcze ciecz o
ciemną energią i ciemną materią. Wskazują one wy-
ujemnym ciS
nieniu, zwana również odpychającą próż-
rax
nie, że nasz obraz Przyrody jest niekompletny.
nią lub ciemną energią. Obserwacje supernowych su-
Jeszcze nie wiadomo, czy trzeba będzie zmodyfiko-
gerują, że gęstoS
ć tej odpychającej próżni jest rzędu
wać geometrodynamikę Einsteina, czy też teorie mi-
2/3 gęstoS
ci krytycznej. Jeżeli uwzględnimy jeszcze
kroskopowej budowy materii, czy też jedno i drugie.
gęstoS
ć ciemnej materii, o której mówiliS
my wcze-
S
niej, całkowita gęstoS
ć wyniesie 2/3 + 1/3 = 1, co
SzeS
ć lat spędził Pan w Stanach Zjednoczonych w
odpowiada zerowej krzywix
nie. Warto zwrócić tu uwa-
renomowanych oS
rodkach  Berkeley i Princeton.
gę na fakt, iż ten wynik uzyskano zanim ukazały się
Na co dzień współpracuje Pan z uniwersytetami w
pierwsze wyniki z pomiarów widma mocy kątowych
Genewie, Kalifornijskim i Oxfordem. Jak na dziS

fluktuacji promieniowania tła. Te ostatnie obserwacje
wygląda geografia myS
li kosmologicznej? Czy
również sugerują znikającą krzywiznę. O żadnej
amerykańska perfekcja techniczna w budowaniu
sprzecznoS
ci nie może być tutaj mowy  jest wręcz
urządzeń obserwacyjnych i obiektów kosmicznych
luty 20044
nr 2 (120)
rozmowa miesięcznika
z prof. Romanem Juszkiewiczem, kosmologiem
20
Czy WszechS
wiat jest płaski?
przekłada się na konstruowanie nowych teorii Jak daleko dziS
kosmologowi do obrazu
tłumaczących budowę i dynamikę WszechS
wiata? romantycznego faceta, z zadartą głową
Czy we współczesnej astrofizyce Polacy mają taki zachwycającego się widokiem rozgwieżdżonego
udział jak w czasach Kopernika?.................... nieba? Albo wypatrującego na wysokiej wieży
przez lunetę ruchu ciał niebieskich? Na ile
Do roku 1990 istniały dwa główne oS
rodki badań w  technologie kosmiczne i techniki komputerowe
dziedzinie kosmologii o równym mniej więcej znacze- przyspieszyły tempo odkryć i budowę nowych
koncepcji kosmologicznych?............................
niu: Związek Radziecki i Stany Zjednoczone, przy
czym nasi wschodni sąsiedzi byli niedoS
cignieni w
Technologie ważne dla kosmologii obserwacyjnej
dziedzinie teorii, a Amerykanie w obserwacjach i tech-
jeszcze nie osiągnęły granic możliwoS
ci i błyskawicz-
nikach komputerowych. Po rozpadzie Związku Ra-
nie się rozwijają. Dlatego uprawianie kosmologii teraz
dzieckiego niektórzy spodziewali się całkowitej do-
jest S
wietnym zajęciem dla osób ambitnych i żąd-
minacji jedynego pozostałego przy życiu supermo-
nych przygód intelektualnych. Kosmologia przeżywa
carstwa. Nawet jeżeli do tego doszło, to nie na długo.
teraz swoje złote gody, tak jak fizyka kwantowa w
Podobnie jak w innych dziedzinach globalnej polityki,
latach 1920-1980.
widać coraz wyrax
niej Unię Europejską. Projekty ta-
kie jak nowe teleskopy ESO (European Southern
A jakie są Pana pasje i zainteresowania
Observatory) czy satelita Planck pozwalają żywić
pozazawodowe? Jak Pan najchętniej
nadzieję, że już niedługo nasi młodzi adepci kosmo-
wypoczywa?......................................................
logii nie będą musieli wyjeżdżać z Europy na staże
po doktoracie. W końcu tak stało się już w przeszło- Lubię dobre książki, dobrą muzykę, dobre wino i
S
ci w dziedzinie fizyki wysokich energii, kiedy Euro- dobre towarzystwo.
pejski OS
rodek Badań nad Energią Atomową w Ge-
Z Pana wypowiedzi i zachowań emanuje
newie (CERN) kilkakrotnie utarł nosa kolegom zza
nieodparte wrażenie, że kosmologia jest nie tylko
oceanu.
przypadłoS
cią zawodową, ale autentyczną pasją
Równać się z Kopernikiem jest trudno, ale nie wiem
 tak jak dobre książki, muzyka, wino i
kto w ogóle miałby mu sprostać (nie tylko w Polsce).
towarzystwo. Życzę zatem, by ta pasja nadal
Jeżeli chodzi o poziom polskiej astrofizyki, to nie
znajdowała tak owocne ujS
cie w postaci
mamy się czego wstydzić, zwłaszcza zważywszy
przemyS
leń o S
wiecie, który nas otacza.........
żenująco niskie nakłady na badania naukowe. Kto-
kolwiek ma jakieS
rozeznanie w poziomie nauk przy-
rozmawiał Andrzej Politowicz
rodniczych w kraju, zapytany o to, jacy Polacy mają
PS. Zainteresowanych informujemy, że w Magazynie Gazety
szanse na otrzymanie nagrody Nobla, wymienia zwy-
Wyborczej 22 lutego 2001 roku ukazał się obszerny wywiad
kle te same osoby: Bohdana Paczyńskiego i Alek-
Piotra CieS
lińskiego z prof. Romanem Juszkiewiczem zatytuło-
sandra Wolszczana. Obaj są astrofizykami.
wany  Czego nie widać .