Komisja Europejska
Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji
Rękopis ukończono w lipcu 2009 r.
PRZEWODNIK PO TRAKTACIE Z
LIZBONY
Po dziesięcioleciach wojen, które pochłonęły miliony istnień ludzkich, powstanie UE
wyznaczyło początek nowej epoki, w której kraje europejskie pokojowo rozwiązują swoje
problemy.
Członkowie UE korzystają dziś z jej licznych osiągnięć. Obowiązujące ramy prawne zostały
jednak skrojone dla znacznie mniejszej Unii, w czasach, gdy nie musiała ona borykać się z
takimi globalnymi wyzwaniami, jak zmiana klimatu, ogólnoświatowa recesja czy
międzynarodowa przestępczość. Unia ma potencjał i wolę, by uporać się z tymi problemami,
lecz może to osiągnąć tylko wtedy, gdy udoskonali swój sposób działania.
Taki jest właśnie cel traktatu z Lizbony. Traktat wnosi do Unii więcej demokracji, poprawia
jej skuteczność i przejrzystość. Umożliwia obywatelom i parlamentom krajowym większy
wpływ na to, co dzieje się na szczeblu europejskim, a także pozwala Europie na
przemawianie na zewnątrz wyraz
niejszym i silniejszym głosem, chroniąc przy tym interesy
narodowe.
Celem niniejszej broszury jest przybliżenie obywatelom, co oznacza dla nich traktat z
Lizbony.
KOMISJA EUROPEJSKA
WPROWADZENIE
Po dziesięcioleciach wojen, które pochłonęły miliony istnień ludzkich, powstanie UE
wyznaczyło początek nowej epoki, w której kraje europejskie pokojowo rozwiązują swoje
problemy.
Członkowie UE korzystają dziś z jej licznych osiągnięć, takich jak wolny rynek ze wspólną
walutą, ułatwiającą i usprawniającą handel, powstanie milionów miejsc pracy, wysoki poziom
ochrony praw pracowniczych, swobodny przepływ osób i czystsze środowisko naturalne.
Obowiązujące ramy prawne zostały jednak skrojone dla znacznie mniejszej Unii, w czasach,
gdy nie musiała ona borykać się z takimi globalnymi wyzwaniami, jak zmiana klimatu,
ogólnoświatowa recesja czy międzynarodowa przestępczość. Unia ma potencjał i wolę, by
uporać się z tymi problemami, lecz może to osiągnąć tylko wtedy, gdy udoskonali swój
sposób działania.
Taki jest właśnie cel traktatu z Lizbony. Traktat wnosi do Unii więcej demokracji, poprawia
jej skuteczność i przejrzystość. Umożliwia obywatelom i parlamentom krajowym większy
wpływ na to, co dzieje się na szczeblu europejskim, a także pozwala Europie na
przemawianie na zewnątrz wyraz
niejszym i silniejszym głosem, chroniąc przy tym interesy
narodowe.
W traktacie przewiduje się nową instytucję o nazwie inicjatywa obywatelska, czyli możliwość
złożenia podpisanej przez milion osób petycji do Komisji Europejskiej, by ta wysunęła nowy
projekt.
Wzrośnie rola krajowych parlamentów państw członkowskich: będą one kontrolować
projekty aktów prawa UE pod kątem ewentualnego przekroczenia kompetencji Unii w
sprawach, które powinny być rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.
Szersze uprawnienia otrzyma Parlament Europejski, dzięki czemu wybierani przez obywateli
posłowie będą mieli więcej do powiedzenia w większej liczbie kwestii.
Inaczej niż przewiduje to obowiązujący traktat z Nicei, na gruncie traktatu z Lizbony w skład
Komisji nadal będzie wchodzić po jednym komisarzu z każdego państwa członkowskiego.
Celem niniejszej broszury jest przybliżenie obywatelom, co oznacza dla nich traktat z
Lizbony.
2
UNIA NA MIAR
XXI WIEKU
Traktat z Lizbony został podpisany przez 27 państw członkowskich Unii Europejskiej w dniu
13 grudnia 2007 r.
Wejdzie on w życie po zatwierdzeniu go przez wszystkie kraje UE zgodnie z ich własnymi
procedurami.
Dlaczego potrzebujemy nowego traktatu?
Od momentu swojego powstania Unia bardzo się zmieniła. Liczba jej członków wzrosła
czterokrotnie, a tylko w ciągu ostatnich 5 lat niemal się podwoiła.
Szybko zmienia się także cały świat. Przed Europą stoją wielkie wyzwania XXI wieku, takie
jak kryzys gospodarczy, zmiana klimatu, zrównoważony rozwój, bezpieczeństwo
energetyczne i zwalczanie międzynarodowej przestępczości.
Wspólnie tworząc traktat z Lizbony, państwa członkowskie uznały, że obecne traktaty nie
wyposażają Unii Europejskiej w narzędzia niezbędne do stawienia czoła tym problemom i
dostosowania się do zachodzących zmian.
" Traktat z Lizbony zmienia i uaktualnia dotychczasowe traktaty unijne.
" Dostosowuje je do liczby członków Unii, która wzrosła z sześciu do obecnych
dwudziestu siedmiu, oraz do wielu innych zmian, jakie miały miejsce w ciągu
ostatniego półwiecza.
" Jeżeli wszystkie 27 krajów UE przyjmie traktat, usprawni on metody działania Unii,
umożliwiając jej skuteczne i sprawne funkcjonowanie na miarę XXI wieku.
" Dzięki traktatowi Unia będzie mogła lepiej służyć swoim obywatelom, którzy za
sprawą nowej inicjatywy obywatelskiej zyskają bezpośredni wpływ na sprawy
europejskie.
" Poprzez Kartę praw podstawowych traktat chroni prawa obywateli.
" Wzrośnie rola Parlamentu Europejskiego, a parlamenty krajowe otrzymają
nowe uprawnienia.
" Usprawniony zostanie proces podejmowania decyzji na szczeblu europejskim.
" Traktat ułatwi Unii przemawianie na świecie jednym głosem.
" Wprowadzone zostaną nowe środki pozwalające na rozwiązanie palących problemów,
wpływających na jakość życia obywateli, takich jak zmiana klimatu,
międzynarodowa przestępczość czy kwestie energetyczne.
" Jednocześnie traktat chroni prawa wszystkich państw członkowskich, w szczególności
w takich wrażliwych dziedzinach, jak podatki i obrona.
3
Cele i wartości UE
Traktat z Lizbony jasno określa cele i wartości Unii Europejskiej, do których należy pokój,
demokracja, poszanowanie praw człowieka, sprawiedliwość, równość, praworządność i
zrównoważony rozwój.
Zgodnie z postanowieniami traktatu Unia Europejska:
" zapewnia ludziom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic
wewnętrznych;
" działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost
gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej
konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki
poziom ochrony środowiska naturalnego;
" zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę
socjalną;
" wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między
państwami członkowskimi;
" utrzymuje unię gospodarczo-walutową, której walutą jest euro;
" w stosunkach zewnętrznych umacnia i propaguje swoje wartości, przyczynia się do
pokoju, bezpieczeństwa, zrównoważonego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego
szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu oraz do wyeliminowania
ubóstwa;
" przyczynia się do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do
ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty
Narodów Zjednoczonych.
Są to główne cele Unii, których osiągnięcie będzie możliwe przy pomocy narzędzi
stworzonych przez traktat z Lizbony.
4
GA
ÓWNE POSTANOWIENIA TRAKTATU Z
LIZBONY
Więcej demokracji i przejrzystości
Traktat zwiększa rolę obywateli w procesie podejmowania decyzji.
Dzięki nowej inicjatywie obywatelskiej milion osób (spośród 500 mln mieszkańców UE) z
kilku państw członkowskich może zwrócić się do Komisji Europejskiej o przedstawienie
nowych projektów.
W ten sposób obywatele po raz pierwszy uzyskają bezpośredni wpływ na stanowienie prawa
UE.
Posiedzenia Rady Ministrów, w programie których będzie debata i głosowanie nad projektami
aktów prawnych, będą odtąd odbywać się publicznie, co poprawi przejrzystość sposobu
podejmowania decyzji w UE.
W traktacie zwiększono liczbę dziedzin, w których Parlament Europejski dzieli
kompetencje decyzyjne z Radą Ministrów. Wybierani przez obywateli posłowie będą zatem
mieli więcej do powiedzenia w procesie stanowienia prawa i w sprawie budżetu UE.
Na gruncie krajowym parlamenty państw członkowskich uzyskają większe możliwości
bezpośredniego udziału w podejmowaniu decyzji na szczeblu UE.
W ramach nowego systemu wczesnego ostrzegania parlamenty krajowe będą miały prawo do
zgłaszania uwag w odniesieniu do projektów aktów prawnych i do sprawdzania, czy Unia nie
przekroczyła swoich kompetencji, zajmując się sprawami, które mogą być najlepiej
rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.
Szybsze i sprawniejsze podejmowanie decyzji
Traktat z Lizbony usprawnia unijne procedury podejmowania decyzji
Rada Ministrów będzie podejmować więcej decyzji kwalifikowaną większością głosów
zamiast jednomyślnie. Dzięki temu Unia będzie działać szybciej i sprawniej.
Od 2014 r. głosowanie kwalifikowaną większością głosów będzie polegać na konieczności
uzyskania dla decyzji Rady Ministrów poparcia 55% państw członkowskich i nie mniej niż
65% ludności UE. System ten daje decyzjom podwójną legitymację.
Wszelkie propozycje objęcia głosowaniem większościowym kolejnych spraw będą podlegać
ścisłym regułom. Zgodę na taką zmianę będą musiały wyrazić wszystkie państwa
członkowskie, a parlamenty krajowe będą miały prawo weta.
W takich istotnych obszary polityki, jak podatki i obrona, decyzje nadal będą zapadać
jednomyślnie.
5
Nowocześniejsze instytucje UE
Jednym z głównych celów traktatu z Lizbony jest unowocześnienie instytucji
zarządzających UE i nadanie im bardziej demokratycznego charakteru.
Powstanie nowe stanowisko wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i
polityki bezpieczeństwa/ wiceprzewodniczącego Komisji, które będzie służyć
popularyzacji działań UE za granicą oraz lepszej obronie jej interesów i wartości na arenie
międzynarodowej.
Rada Europejska będzie obierać przewodniczącego Rady Europejskiej na kadencję
nieprzekraczającą 5 lat, aby zapewnić ciągłość i konsekwentne prowadzenie swoich prac.
Poprawi to widoczność i spójność działań UE.
Przewodniczący Komisji będzie  wybierany przez Parlament Europejski na wniosek Rady
Europejskiej.
Traktat z Lizbony podtrzymuje i aktualizuje wiele postanowień poprzednich traktatów UE w
dziedzinie gospodarki. Obejmuje także szereg istotnych nowych dziedzin, wymienionych
poniżej.
Polityka gospodarcza
Traktat potwierdza zobowiązanie do osiągnięcia unii gospodarczo-walutowej, ze
wspólną walutą  euro.
Obecnie euro jest walutą 16 państw członkowskich.
Unia gospodarczo-walutowa jest jednym z najważniejszych celów UE. Ma ona podstawowe
znaczenie dla przywrócenia dobrej koniunktury w Europie i dla tworzenia miejsc pracy. Unia
i państwa członkowskie przeznaczyły łącznie 200 mld euro na pobudzenie europejskiej
gospodarki w czasie obecnego kryzysu.
Traktat formalizuje pozycję Europejskiego Banku Centralnego, nadając mu status instytucji
Unii Europejskiej.
Unia Europejska na świecie
UE zobowiązuje się do upowszechniania swoich wartości na świecie, przyczyniając się do:
" pokoju i bezpieczeństwa,
" zrównoważonego rozwoju Ziemi,
" solidarności i wzajemnego szacunku między narodami,
" wolnego i uczciwego handlu,
" wyeliminowania ubóstwa,
" ochrony praw człowieka,
" poszanowania i udoskonalania prawa międzynarodowego, w szczególności zasad
określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych.
6
UE jest pierwszą potęgą handlową świata i największym darczyńcą dla krajów rozwijających
się.
Powołanie wspomnianego wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa/ wiceprzewodniczącego Komisji pozwoli na większą spójność działań
zewnętrznych Unii i umożliwi jej przemawianie na arenie międzynarodowej jednym głosem.
Osobę tę będzie wspomagać Europejska Służba Działań Zewnętrznych.
Bezpieczeństwo i obrona
Traktat Lizboński bardziej wyraz
nie określa rolę Unii w obszarze wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa. Decyzje w sprawach obronności nadal będą wymagały
jednomyślnej zgody 27 państw członkowskich UE.
Do tej pory UE podejmowała poza swoimi granicami misje mające na celu utrzymanie
pokoju, zapobieganie konfliktom i wzmocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie
z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych.
Traktat rozszerza rolę Unii, umożliwiając jej prowadzenie działań rozbrojeniowych,
udzielanie wojskowego doradztwa i wsparcia oraz pomoc w stabilizacji sytuacji po
zakończeniu konfliktu.
Państwom członkowskim, które będą chciały bliżej współpracować w dziedzinie obrony,
stwarza się możliwość tzw. ściślejszej współpracy.
W traktacie przewiduje się, że państwa członkowskie oddają do dyspozycji Unii swoje
zdolności cywilne i wojskowe na potrzeby realizacji wspólnej polityki zagranicznej i obrony.
Sprecyzowana została także rola Europejskiej Agencji Obrony.
Traktat wprowadza tzw. klauzulę solidarności (o charakterze dobrowolnym) na wypadek,
gdyby jedno z państw członkowskich stało się ofiarą ataku terrorystycznego, klęski
żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka.
Wymiar sprawiedliwości i walka z przestępczością
Traktat z Lizbony zawiera nowe istotne postanowienia umożliwiające UE skuteczniejszą
walkę z przestępczością międzynarodową, nielegalną imigracją, przemytem ludzi, broni
i narkotyków.
Uproszczenia wprowadzane w traktacie z Lizbony poprawią przejrzystość działań Unii w tym
obszarze, wzmocnią rolę Parlamentu Europejskiego i Trybunału Sprawiedliwości, a także
przyspieszą proces podejmowania decyzji za sprawą częstszego głosowania większością
kwalifikowaną.
Nowe postanowienia powinny, między innymi, umożliwić Unii i państwom członkowskim
bardziej skuteczną ochronę interesów finansowych Unii oraz zwalczanie przestępczości
międzynarodowej.
7
W nowych przepisach podkreśla się poszanowanie dla zróżnicowania systemów i tradycji
prawnych państw członkowskich. Przewidziano np.  hamulec bezpieczeństwa
umożliwiający odstąpienie od udziału w nowym środku państwu członkowskiemu, które uzna
ten środek za sprzeczny z podstawowymi zasadami jego wymiaru sprawiedliwości w
sprawach karnych.
Irlandia i Wielka Brytania, ze względu na system prawa common law i pozostawanie poza
systemem kontroli granic Schengen, będą mogły na zasadzie wyjątku korzystać ze
specjalnego rozwiązania, pozwalającego im na podejmowanie indywidualnych decyzji o
przystąpieniu do poszczególnych aktów prawa UE w tym obszarze.
Polityka społeczna
Traktat z Lizbony stawia przed Unią ambitne cele socjalne. We wszystkich obszarach
polityki i wszystkich swoich działaniach UE będzie dążyć do wysokiego poziomu
zatrudnienia.
W traktacie uznano zasadniczą rolę takich usług gospodarczych, jak transport publiczny,
usługi telekomunikacyjne i pocztowe oraz dostawy gazu i prądu.
W tych obszarach UE ma ograniczoną rolę, większość decyzji dotyczących świadczenia i
organizacji usług podejmują państwa członkowskie, uwzględniając krajowe zapotrzebowanie.
Unia nie powinna podejmować żadnych działań, które umniejszałyby rolę państw
członkowskich w dziedzinie usług w interesie ogólnym, takich jak usługi zdrowotne i
socjalne, policja i służby porządku publicznego oraz szkoły publiczne.
Sprawy wynagrodzenia, prawa do zrzeszania się i do strajku pozostają w kompetencji państw
członkowskich.
Nowe obszary współpracy
Traktat zawiera istotne postanowienia w wielu nowych obszarach polityki, umożliwiając
UE skuteczniejszą walkę z przestępczością międzynarodową, nielegalną imigracją,
przemytem kobiet i dzieci, broni i narkotyków.
Szczególnie aktualne we współczesnej rzeczywistości są dwa inne obszary:
Zmiana klimatu: Traktat nadaje priorytet propagowaniu przez UE zrównoważonego
rozwoju w Europie, opartego o wysoki poziom ochrony środowiska i poprawę jego jakości.
W traktacie UE zobowiązuje się do popierania na arenie międzynarodowej działań
związanych z regionalnymi i globalnymi problemami środowiska, w szczególności ze zmianą
klimatu.
Wzmocnienie roli UE w dziedzinie zmiany klimatu pozwoli Europie utrzymać jej wiodącą
rolę w walce z globalnym ociepleniem.
8
Energia: W traktacie z Lizbony zawarto nowe postanowienia zapewniające dobre
funkcjonowanie rynku energii, w szczególności w zakresie dostaw energii, oraz osiągnięcie
efektywności energetycznej i oszczędności energii, a także rozwoju nowych i odnawialnych
z
ródeł energii.
Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię jest poważnym wyzwaniem dla
wszystkich państw członkowskich.
Traktat podkreśla zaangażowanie UE na rzecz jednolitej europejskiej polityki w sprawie
zrównoważonej energii.
Traktat tworzy także nowe podstawy współpracy państw członkowskich w dziedzinie sportu,
pomocy humanitarnej, obrony cywilnej, turystyki i badań przestrzeni kosmicznej.
Prawa człowieka
W traktacie z Lizbony uznano prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw
podstawowych i nadano jej moc prawnie wiążącą.
Państwa członkowskie podpisały Kartę w 2000 r. Teraz stanie się ona prawnie wiążąca.
W konsekwencji Unia musi dbać o zgodność projektów aktów prawnych z prawami
człowieka określonymi w Karcie, a także przestrzegać ich przy stosowaniu prawa. Również
państwa członkowskie są do tego zobowiązane w ramach wdrażania prawa UE.
Wśród praw przysługujących każdej osobie należy wymienić prawo do ochrony danych
osobowych, prawo do azylu, równość wobec prawa i prawo do niedyskryminacji, równość
kobiet i mężczyzn, prawa dzieci i osób starszych, a także istotne prawa socjalne, takie jak
ochrona przed bezzasadnym wypowiedzeniem oraz prawo do dostępu do zabezpieczenia
społecznego i pomocy społecznej.
Ponadto traktat umożliwi przystąpienie Unii do europejskiej konwencji praw człowieka.
Konwencja i czuwający nad jej przestrzeganiem Europejski Trybunał Praw Człowieka są
filarami ochrony praw człowieka w Europie.
9
WI
CEJ INFORMACJI
Traktat z Lizbony jest siłą rzeczy dosyć obszernym dokumentem  jego skonsolidowana
wersja liczy ponad 300 stron, łącznie z załącznikami i protokołami. Przejmuje on wiele
postanowień poprzednich traktatów unijnych, w zmienionej i zaktualizowanej formie.
Niniejszy przewodnik kładzie szczególny nacisk na to, co w traktacie z Lizbony jest nowe. W
dalszej części zamieszczono bardziej szczegółowe informacje o najważniejszych zmianach.
Pełen tekst traktatu z Lizbony, skonsolidowane wersje traktatów w wersji zmienionej
traktatem z Lizbony oraz więcej informacji na jego temat można znalez
ć na stronie
internetowej europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_pl.htm
10
Droga do Lizbony
Traktat z Lizbony został uzgodniony po 6 latach debat państw członkowskich o reformach
koniecznych wobec wyzwań XXI wieku.
1952 r.: traktat paryski ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
1957 r.: traktaty rzymskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Euratom
1986 r.: Jednolity akt europejski
1992 r.: traktat z Maastricht
1997 r.: traktat z Amsterdamu
2001 r.: traktat z Nicei
29 paz
dziernika 2004 r.: Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy podpisany przez
państwa członkowskie w Rzymie
maj  czerwiec 2005 r.: Francja i Holandia odrzucają traktat w drodze referendum
13 grudnia 2007 r.: podpisanie traktatu z Lizbony przez 27 państw członkowskich
2007 r.  maj 2009 r.: traktat z Lizbony zostaje zatwierdzony przez parlamenty w 26 spośród
27 państw członkowskich
12 czerwca 2008 r.: w referendum w Irlandii nie udaje się uzyskać większości głosów za
ratyfikacją traktatu
19 czerwca 2009 r.: Rada Europejska potwierdza, że w skład Komisji Europejskiej nadal
będzie wchodzić po jednej osobie z każdego państwa członkowskiego. Głowy państw i
rządów porozumiewają się co do prawnie wiążących gwarancji w obszarach wskazanych
przez władze Irlandii, dotyczących podatków, prawa do życia, edukacji i rodziny oraz
tradycyjnie utrzymywanej przez Irlandię polityki neutralności wojskowej. Gwarancje te
zostaną włączone w formie protokołu do traktatów UE po wejściu w życie traktatu z Lizbony.
Państwa przyjmują także uroczyste oświadczenie w sprawie znaczenia praw pracowniczych i
usług publicznych.
2 paz
dziernika 2009 r.: drugie referendum w Irlandii
11
Zmiany dotyczące instytucji
Instytucje i organy UE
Głównymi instytucjami UE są:
" Parlament Europejski
" Rada Europejska
" Rada UE (Rada Ministrów)
" Komisja Europejska
" Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
" Europejski Bank Centralny
" Trybunał Obrachunkowy.
Inne organy to:
" Komitet Regionów
" Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
" Europejski Bank Inwestycyjny
Parlament Europejski
Parlament Europejski to instytucja UE wybierana w wyborach bezpośrednich, reprezentująca
obywateli państw członkowskich.
Traktat z Lizbony poszerza zakres dziedzin, w których Parlament Europejski dzieli
kompetencje stanowienia prawa z Radą Ministrów, oraz wzmacnia uprawnienia budżetowe
Parlamentu.
Ten sposób wspólnego stanowienia prawa przez Parlament i Radę Ministrów zwany jest
procedurą współdecyzji.
Stanie się ona tak zwaną zwykłą procedurą prawodawczą. Jej zastosowanie zostanie
rozszerzone na nowe dziedziny polityki, takie jak obszar wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości.
Wzmocni to kompetencje prawodawcze Parlamentu Europejskiego.
Traktat zwiększy także rolę Parlamentu Europejskiego w procedurze zatwierdzania budżetu
UE.
Rada Europejska
W skład Rady Europejskiej wchodzą obsadzani w drodze wyborów polityczni przedstawiciele
państw członkowskich najwyższego szczebla  premierzy i prezydenci posiadający
uprawnienia wykonawcze.
Rada Europejska określa kierunki polityki UE i ustala jej priorytety.
12
Traktat z Lizbony nadaje Radzie Europejskiej pełen status instytucji UE i dookreśla jej rolę.
Powstanie także nowe stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej.
Przewodniczący Rady Europejskiej będzie wybierany przez członków tego ciała na okres
nieprzekraczający 5 lat.
Będzie on przewodniczyć posiedzeniom Rady, czuwać nad ciągłością jej prac i reprezentować
UE na najwyższym szczeblu na arenie międzynarodowej.
Nastąpi zatem zmiana obecnego systemu, w którym państwa członkowskie sprawujące 6-
miesięczną prezydencję UE przewodniczą również Radzie Europejskiej.
Za sprawą tego nowego stanowiska poprawi się widoczność i spójność działań UE.
Rada
W skład Rady Unii Europejskiej, zwanej także Radą Ministrów, wchodzą ministrowie z
rządów 27 państw członkowskich.
Jest to najważniejszy organ decyzyjny, koordynujący politykę gospodarczą UE i odgrywający
kluczową rolę w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.
Dzieli on kompetencje prawodawcze i budżetowe z Parlamentem Europejskim.
Po wejściu w życie traktatu z Lizbony Rada będzie częściej głosować większością głosów, a
spadnie liczba spraw, w których decyzje zapadają jednomyślnie.
Od 2014 r. wprowadzony zostanie system zwany  podwójną większością . Decyzje Rady
będą wymagały poparcia 55% państw członkowskich i nie mniej niż 65% ludności UE.
System ten daje decyzjom podwójną legitymację.
Inną zmianą wprowadzoną przez traktat jest ustanowienie stanowiska wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa/wiceprzewodniczącego Komisji, który będzie przewodniczył Radzie
Ministrów Spraw Zagranicznych.
W innych dziedzinach, takich jak rolnictwo, finanse i energia, posiedzeniom Rady nadal
przewodniczyć będzie minister kraju sprawującego rotacyjną 6-miesięczną prezydencję UE.
Nada to unijnemu systemowi prezydencji większą spójność i skuteczność.
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa/
wiceprzewodniczący Komisji
Traktat z Lizbony powołuje do życia nowe stanowisko dla osoby odpowiedzialnej za wspólną
politykę zagraniczną i bezpieczeństwa i wspólną politykę obrony. Ustanowienie wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, będącego
jednocześnie wiceprzewodniczącym Komisji, to istotna nowość. Funkcja ta połączy dwa
13
obecne stanowiska: wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa i komisarza do spraw stosunków zewnętrznych.
Przedstawiciel, mianowany przez Radę Europejską, będzie przewodniczył Radzie Ministrów
Spraw Zagranicznych, występując jednocześnie w roli wiceprzewodniczącego Komisji
Europejskiej. Będzie on składał projekty nowych środków, prowadził politykę zagraniczną w
imieniu Rady i przedstawiał stanowisko Unii w międzynarodowych gremiach.
Zmiany te mają ułatwić obronę interesów i wartości Unii na arenie międzynarodowej oraz
umożliwić UE przemawianie jednym głosem.
Komisja Europejska
Zadaniem Komisji Europejskiej jest niezależne reprezentowanie interesów Unii jako całości.
Komisja odpowiada przed Parlamentem Europejskim.
Jest to jedyna instytucja UE posiadająca ogólną inicjatywę prawodawczą.
Do Komisji należy także wdrażanie polityki UE, nadzorowanie realizacji budżetu,
zarządzanie programami UE, reprezentowanie Unii w międzynarodowych negocjacjach i
czuwanie nad przestrzeganiem traktatów.
Na posiedzeniu Rady Europejskiej w grudniu 2008 r. najwyżsi przedstawiciele państw
członkowskich ustalili, że w skład Komisji nadal będzie wchodzić po jednym komisarzu z
każdego kraju.
Kto się czym zajmuje?
Traktat z Lizbony jasno określa:
 kompetencje UE,
 kompetencje państw członkowskich,
 kompetencje dzielone między Komisję a państwa członkowskie.
Granice kompetencji UE są w traktacie wytyczone w bardziej precyzyjny sposób niż do tej
pory.
Podstawowa zasada obowiązująca w tym zakresie pozwala Unii na działanie tylko w ramach
tych kompetencji, które zostały jej przyznane przez państwa członkowskie. UE musi
respektować fakt, że inne kompetencje pozostają w gestii państw członkowskich.
" UE sprawuje wyłączną władzę w takich dziedzinach, jak zasady konkurencji, polityka
monetarna w strefie euro i wspólna polityka handlowa.
" Na państwach członkowskich spoczywa główna odpowiedzialność w takich obszarach,
jak zdrowie, edukacja i przemysł.
" UE i państwa członkowskie dzielą kompetencje w takich dziedzinach, jak rynek
wewnętrzny, rolnictwo, transport i energia.
14
Inne postanowienia
Traktat deklaruje poszanowanie UE dla równości państw członkowskich i ich tożsamości
narodowych, w tym dla autonomii lokalnych i regionalnych. Unia zobowiązuje się do
ochrony różnorodnych kultur i języków Europy.
Po raz pierwszy wprowadzono możliwość wystąpienia z Unii Europejskiej państwa
członkowskiego, które wyrazi taką wolę, oraz określono sposób postępowania w takich
przypadkach.
Nowe uprawnienia parlamentów krajowych
Parlamenty krajowe uzyskają po raz pierwszy bezpośredni wpływ na decyzje podejmowane
na szczeblu europejskim.
Zgodnie z traktatem z Lizbony wszystkie projekty aktów prawa UE będą przesyłane
krajowym parlamentom.
Wprowadzony przez traktat system wczesnego ostrzegania umożliwi parlamentom krajowym
wyrażenie w ciągu 8 tygodni sprzeciwu wobec projektu, jeżeli dany parlament uzna, że tego
rodzaju działanie nie powinno być podejmowane na poziomie UE.
Jeżeli projektowi przeciwna będzie wystarczająca liczba parlamentów krajowych, będzie on
mógł zostać zmieniony lub wycofany..
Ów system wczesnego ostrzegania nadaje parlamentom krajowym istotną rolę w czuwaniu
nad tym, by UE nie przekraczała granic swoich kompetencji, zajmując się sprawami, które
mogą być najlepiej rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.
15
Kilka pojęć
Podstawa prawna
Traktat z Lizbony zmienia Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską. Jest to ostatni z szeregu traktatów aktualizujących i konsolidujących podstawy
prawne UE.
Traktat z Lizbony nada UE jedną osobowość prawną.
Wspólnota Europejska i Unia Europejska mają obecnie różne statusy, a ich decyzje zapadają
na odmiennych zasadach. Traktat z Lizbony położy kres temu dualizmowi, a Unia Europejska
uzyska własną osobowość prawną.
Zmiana ta poprawi zdolność UE do działania, w szczególności w zakresie polityki
zagranicznej Traktat z Lizbony pozwoli Unii działać bardziej skutecznie, spójnie i
wiarygodnie w stosunkach z resztą świata.
Głosowanie kwalifikowaną większością głosów i podwójna większość
Głosowanie kwalifikowaną większością głosów to sposób podejmowania wielu decyzji w
Radzie Ministrów. Traktat rozszerza zastosowanie tego trybu głosowania na wiele nowych
dziedzin oraz zmienia jego zasady. Od 2014 r. decyzje Rady będą wymagały poparcia 55%
państw członkowskich i nie mniej niż 65% ludności UE. Zasada ta nosi nazwę  podwójnej
większości . Mniejszość blokującą będą mogły stworzyć co najmniej 4 kraje. System ten
wyrównuje pozycję krajów o mniejszej liczbie ludności w stosunku do większych państw
członkowskich.
Decyzje w niektórych dziedzinach nadal będą wymagały jednomyślnej zgody. Do obszarów
tych należą podatki i obrona.
Ściślejsza współpraca
Zważywszy na znaczne zwiększenie liczby członków Unii Europejskiej, w traktacie o Unii
Europejskiej (w wersji zmienionej traktatem z Amsterdamu i traktatem z Lizbony) określono
zasady postępowania w sytuacji, gdy niektóre państwa członkowskie chcą bliżej
współpracować w konkretnej dziedzinie. Rozwiązanie to zwane jest  ściślejszą współpracą .
Polega ono na możliwości współdziałania grupy krajów bez konieczności udziału wszystkich
27 państw. Państwa, które nie są zainteresowane, mogą nie przyłączać się do takiej
inicjatywy, co nie pozbawia jednak innych krajów możliwości współpracy.
Zasady pomocniczości i proporcjonalności
Decyzje UE powinny zapadać jak najbliżej obywateli. Poza dziedzinami należącymi do jej
wyłącznej kompetencji Unia podejmuje działanie tylko w przypadku, gdy będzie ono bardziej
skuteczne niż decyzje na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Traktat z Lizbony
podtrzymuje tę regułę, zwaną zasadą pomocniczości.
16
Uzupełnia ją zasada proporcjonalności, zgodnie z którą UE musi ograniczać swoje działania
do tego, co niezbędne do osiągnięcia celów określonych w traktacie z Lizbony.
Procedura współdecyzji ( zwykła procedura prawodawcza )
Mianem procedury współdecyzji określa się kompetencje Parlamentu Europejskiego do
stanowienia prawa wspólnie i na równych zasadach z Radą Ministrów. Traktat z Lizbony
nadaje procedurze współdecyzji powszechny character. Procedura, w ramach której Parlament
Europejski podejmuje decyzje wspólnie z Radą, stanie się  zwykłą procedurą prawodawczą .
Będzie to oznaczać, że proces podejmowania decyzji w Unii Europejskiej będzie oparty na
podwójnej legitymacji ludności (reprezentowanej przez członków Parlamentu Europejskiego)
i państw członkowskich (reprezentowanych przez ministrów zebranych w Radzie).
17