FILM GANGSTERSKI
FILM GANGSTERSKI:
Gatunek filmowy o określonym schemacie fabularnym, typie bohatera (gangster) oraz
charakterystycznej ikonografii (Ulice wielkiego miasta, samochody, broń palna
Po raz pierwszy formuła filmu gangsterskiego pojawiła się w Ludziach podziemi J.
von Sternberga
Rozwinął się na początku lat 30 za sprawą serii filmów Warner Bros
Amerykańskie kino gangsterskie jest jednym z podstawowych przykładów
hollywoodzkiego kina gatunków ukształtowanego w okresie klasycznego stylu zero.
Jego fabuły zrodziło życie i afery opisywane na czołówkach wysoko nakładowych
dzienników. Tłem dla inkarnacji kina gangsterskiego były autentyczne wydarzenia,
społeczna i ekonomiczna teraz
niejszość Stanów Zjednoczonych lat dwudziestych i
trzydziestych XX wieku:

Ameryka wkraczała wówczas w okres kolosalnych przemian. Życie
przybierało zawrotne tempo, komunikacja, radio i kinematografia
transformowały oblicze tradycyjnej kultury. Mechanizacja i metody taśmowej
produkcji zmieniły etos pracy. Rozpoczęte na początku wieku procesy:
industrializacja, migracje, urbanizacja, rozwój ośrodków wielkomiejskich
przybierały niespotykaną dotąd skalę. I Wojna Światowa obudziła USA z
wieloletniego izolacjonizmu a zwycięstwo zrodziło optymizm co do pozycji,
potencjału i przyszłości narodu.

24 paz
dziernika 1929 krach na giełdzie rozpoczyna erę The Great Depression.
Wielki kryzys i masowe bezrobocie podkopują nadzieje milionów, co
czwarty Amerykanin traci pracę, a wrodzony amerykański optymizm
załamuje się doszczętnie. Paradoksalnie, nie tylko klęska ekonomii była
katalizatorem bezprecedensowych przemian obyczajowych w USA. Stała
siÄ™ nim 18 poprawka do konstytucji, tzw. Akt Volsteada. Prohibicja to
zwycięstwo walczącego purytanizmu, jednego z filarów kultury Nowego
Świata. Na początku była pojmowana jako ratunek, powszechnie wierzono, że
alkoholowa abstynencja, zakazy hazardu i prostytucji doprowadzą do postępu
społeczeństwa i odnowy moralnej.

Czas prohibicji nie przyniósł odbudowy obyczajów, lecz wywołał zgoła
odmienne reperkusje. W konsekwencji utrwalił zjawisko zorganizowanej
przestępczości, pozwolił na rozwinięcie, zgodnie z regułami wolnego rynku,
syndykatów zajmujących się kontrabandą, przejmujących pokaz
ne fortuny.
Nienormalna sytuacja uczyniła wielu ludzi bogatymi, doprowadziła do
kumulacji olbrzymiego, nielegalnego kapitału w rękach przestępców. Objęte
zakazami dziedziny życia opanowało podziemie, to spowodowało rozkwit
korupcji docierającej do szczytów federalnej władzy.

Na ten czas przypadają wielkie kariery królów półświatka jak Lucky
Luciano, "Big" Jim Collosimo, Frank Costello, Al. Capone, Joe
Adonis czy Vito Genovese itd., sława pary Bonnie & Clyde oraz rozkwit
zbrodniczych organizacji

USA były zawsze krajem specyficznie pojmującym sprawiedliwość, od
czasów legendarnego szeryfa z Langtry na Dzikim Zachodzie. Prawo naturalne
było tam niejednokrotnie rozumiane jako prawo pięści i siły, przewagi sprytu
nad nonsensownym prawodawstwem. Lata powszechnego kryzysu zrodziły lęk
i niepewność podważyły zaufanie do praw ekonomii i polityki. Na wizerunku
demokracji pojawiły się wyraz
ne rysy, potężna Ameryka po raz kolejny
traciła swoją niewinność. Ostatnie ustawy były według znacznej części opinii
społecznej, naruszeniem ich wolności osobistych i ingerencją w prywatność.

Lata 20 i 30 to czas, kiedy gangsterzy stali siÄ™ autentycznymi bohaterami
frontowych stron gazet, ich sensacyjne wyczyny były skrajną postacią
społecznej opozycji przeciwko ograniczeniom obywatelskich swobód,
będących w USA świętością.

Gangster ucieleśnia opinię i sprzeciw większości społeczeństwa
wykierowany w prawa prohibicji, lecz podziwia siÄ™ go nie tylko za odwagÄ™,
wyartykułowania powszechnej negacji znienawidzonego porządku i
przekraczania obowiązujących norm. Jego pozycja udowadnia również, że
lekceważąc zakazy można dobrze i wygodnie żyć.

Gangster jest człowiekiem dostarczającym zakazanego towaru, spragnionego
przez ludzi wszystkich klas i sfer. W efekcie jego zawód spotyka się ze
zrozumieniem i akceptacją znacznej części społeczności. Właśnie ta strona
rzeczywistości była kanwą obyczajową dla pierwszych filmowych opowieści z
ciemnej strefy.
Okres, w którym rozgrywa się akcja większości klasycznych filmów gangsterskich, to
kilkanaście lat prohibicji. Ich bohaterami byli ludzie z krwi i kości, którzy żyli obok,
widz widział ich równolegle na ekranach, czytał o nich w gazetach i sam ocierał się o
ich aktywność.
Tak jak niemal każdy model kina gatunków, film gangsterski stworzył swoje
charakterystyczne modele postaci, posiadające swoisty kodeks, będący wywróceniem,
odwrotnością potocznej moralności. Mimo tego aspołecznego rysu, w wielu
szczegółach wzór ten można nazwać stuprocentowo amerykańskim. Afirmacja
sukcesu i jego kult rządzą dążeniami i mentalnością szerokiego społeczeństwa, jak i
świata przestępczego USA. Dzieje gangsterów powielają bowiem schematy typowo
amerykańskiego pojmowania kariery. Wiele biografii władców podziemia można
zatytułować zwyczajowym zdaniem: od pucybuta do milionera. Kwestią czasu i
okoliczności stało się dla filmowców Hollywood wprowadzenie na ekrany kin sensacji
z wydań nadzwyczajnych gazet.
Gra z prawem doprowadza zawsze do upadku. W pierwotnych filmach gangsterskich
nie brano pod uwagę innej możliwości. Możliwość zwycięstwa w tej rozgrywce,
przekupstwo i sprzedajność stróżów prawa i ich opisy miały nadejść do Hollywood
dopiero póz
niej.
Kino lat 30. wymagało od widza zaangażowania się po którejś ze stron, pewnego
rodzaju odpowiedzialności, opowiedzenia się po stronie dobra, prawa, które nie
zawsze było jednoznaczne ze sprawiedliwością, służyły temu motta, rodzaju tego
przed Małym Cezarem, umoralniające wstępy i komentarze, jak w Public Enemy, czy
prolog komisarza policji z Chicago, umieszczony przed Scarface.
Filmy z początku lat trzydziestych wytworzyły kanony, do których powracali wszyscy
kontynuatorzy kryminalnych opowieści o czasach prohibicji.
Czerpiąc z rzeczywistości, ówczesne kino gangsterskie współtworzyło ikonosferę i
mitologię wielkiego miasta. Filmowe big city konsekwentnie unikały naturalnego
pejzażu, były jednak realne- eksponowały ponure slumsy i ulice pełne neonów,
czynszowe kamienice i szykowne apartamenty, tanie szynki i kasyna, szulernie i
nocne kluby. Odgłosy wielkiego miasta, muzyka jazzbandów mieszały się z piskiem
opon szybkich samochodów, strzałami.
Filmy zrodziły również typowy gangsterski styl, którego atrybutami był pełen
przesadnej elegancji, dbałości o detale strój; garnitur, kapelusz, płaszcz prochowiec;
specyficzny chód, ruchy i maniery. Rekwizyty typu rewolwer 35mm i pistolet
maszynowy Thompson z bębenkowym magazynkiem składały się również na
obowiÄ…zkowy gangsterski szyk.
Model, który tworzyły: pościgi i strzelaniny, gwałtowne sceny zabójstw,
przedstawienia błyskawicznych karier i upadków.
Obyczajowość, której znakami były: alkohol, ryzyko, wystawność, szybkie
życie, łatwe pieniądze. Towarzyszyła jej aura rozwiązłości i piękne kobiety. Była
pociągająca, nadawała gangsterskiemu etosowi sznyt romantyczności. Wszystko
prezentowano jako zakazany owoc, który jest niezaprzeczalnie atrakcyjny, o czym
świadczy wielka popularność tych filmów.
Filmy gangsterskie miały być narzędziem społecznej krytyki, przebudzeniem
Ameryki z American dream. Filmy zamiast budzić ze snu, budziły odrazę tzw.
moral majority. Reakcją była krytyka i protesty senatorów, organizacji społecznych.
Wezwanie do bojkotu filmów, które według nich były czystą gloryfikacją gwałtu,
nawoływały do łamania prawa i były obnoszeniem na ekranach "hańby Ameryki".
Autorów i producentów oskarżano o solidaryzowanie się z przestępcami, mówiono
o bezpośrednim wpływie filmów na sprawców prawdziwych napadów i porwań..
Mimo jednoznaczności finałów, mott, umoralniających komentarzy odbierano je jako
przykłady apoteozy złoczyńcy, a nie jego potępienia.
Wprowadzony w 1933 roku kodeks Williama Haysa oprócz cenzury obyczajowej,
wprowadzał też obostrzenia innej natury- zastrzegano inne wzory postaci, zakazywano
przedstawiania w pozytywnym świetle jakiegokolwiek wykroczenia, wyraz
nie
zabroniono filmów o młodo poległym przestępcy Johnny Dillingerze.
Dojście do władzy Franklina D. Roosevelta doprowadziło do uchylenia prohibicji,
walka z kryzysem gospodarczym oznaczała państwowy interwencjonizm w ekonomii;
roboty publiczne i budowa autostrad, system tanich kredytów zahamowały bezrobocie.
New Deal podyktował nowe ustawodawstwo socjalne i rozwój opieki społecznej.
Nowa sytuacja stworzyła całkowicie odmienną aurę dla filmów kręconych w
Hollywood.
Po roku 1934 gangster albo okazywał się przebranym tajnym agentem, albo
postanawiał wrócić (zwykle za póz
no) na dobrą drogę, albo też bywał jednoznacznie
potępiony.
Po okresie intensywnej krytyki, neutralizowanej jednak szalonym powodzeniem
filmów, w dobie względnego wyczerpania się klasycznych schematów gangsterskich
na ekranie, pod koniec lat trzydziestych na amerykańskie ekrany wchodzi film Angels
with Dirty Faces nakręcony w 1938 przez Michaela Curtiza sumuje większość
wątków i motywów wcześniejszych dzieł gatunku. Jest też, w pewnym sensie,
gangsterskim filmem społecznym, zastanawiającym się nad przyczynami zła i
metodami jego wykorzenienia.
Mimo obecności pięknych kobiet, uwagę zwraca absencja w życiu bohaterów seksu i
związanych z nim tematów.
Historie gangsterskie kontestujÄ… a zarazem legitymujÄ… i wspierajÄ… system,
dopuszczają do ekspozycji antagonizmów i sprzeczności, bezkrwawo demaskują
podskórne pragnienia i potrzeby, rugowane przez oficjalną ideologię, ale jednocześnie
odzwierciedlają i popierają jej główne wytyczne.
Popularność kina gangsterskiego można rozpatrywać jako zetknięcie się z "innym".
Rozkoszowanie się złem, spotkanie z mieszkańcami tej samej rzeczywistości, lecz jej
mrocznej strony. Aspołeczne instynkty znajdowały ujście w identyfikacji z postacią
gangstera, jednak całokształt tego kina nie burzył spokoju sumienia obywatela,
w finale gangster ginął, a kodeks moralny triumfował. A
ad i prawo pozostawały
nienaruszone, w ten sposób ten typ filmów dawał satysfakcję dwóm przeciwnym
postawom.
Filmy gangsterskie odzwierciedlajÄ… zarazem ludzkie marzenia o niczym
nieskrępowanej wolności oraz niezgodę na brutalność i prawo silniejszego. Te dwie
sprzeczności dają się pogodzić jedynie na ekranie, kiedy zostają wpisane w historię
kariery gangstera i zakończone triumfem społeczeństwa. Przebieg zdarzeń w pełni
uaktywnia i rozwiązuje ów konflikt między marzeniem o pełnej swobodzie rozwoju
jednostki a narzuconym przez społeczeństwo prawem (które zabrania przemocy i
zrównuje wszystkich wobec swych przepisów).
Odnajdujemy tu gloryfikacje gangstera, człowieka sukcesu, obok triumfu
sprawiedliwości, który kładzie kres jego przestępczemu procederowi. Jego postać w
pełni zaspokaja tkwiącą w odbiorcy potrzebę sadyzmu. Czerpie on niejako podwójna
satysfakcję, uczestnicząc pośrednio w aktach agresji przestępcy i wymierzeniu kary,
którą ponosi on za swą brutalność (naruszenie porządku).
Klasyczne kino gangsterskie powoli przerodziło się w cinema noir. Czarną historię w
formie ponurych rozpraw o dojrzewaniu zła, fenomen, który na długo miał zawładnąć
kinem kryminalnym.
Mervyn le Roy:
1900-1972
Początkowo pracował jako chłopiec na posyłki, potem pomagał przy dekoracjach
czy kostiumach.
W końcu został asystentem operatora, a potem aktorem w niemych filmach.
Wkrótce udało mu się także zostać scenarzystą, a stąd było już bardzo niedaleko
do zostania reżyserem. Potem LeRoy mógł już zostać tylko producentem,
ograniczajÄ…c siÄ™ przy innych funkcjach.
Jako reżyser debiutował w 1927.
Należał do twórców podejmujących odważnie tematykę gangstersko-
demaskatorskÄ… w czasie wielkiego kryzysu lat 30.
Wywarł swoje niepowtarzalne piętno na wielu filmach. Jest uważany za jednego z
ojców filmów gangsterskich.
Nigdy nie robił dwóch podobnych filmów, zawsze szukał czegoś nowego, czegoś
czym mógłby zaskoczyć i widza i producentów.
Jest niewątpliwie jednym z największych twórców "Złotego Wieku Hollywood"
Filmy:

Mały Cezar (1931)

Ostatnie wydanie (1931)

Jestem zbiegiem (1932)

Poszukiwaczki złota (1933)

Napiętnowana (1935)

Anthony Adverse (1936, 4 Oscary)

Pożegnalny walc (1940)

Curie-Skłodowska (1944)

Quo vadis? (1951)

Rose Marie (1954).
MAA
Y CEZAR:
Reżyseria: Mervyn le Roy
Scenariusz: Francis Edwards Faragoh, Robert N. Lee
Zdjęcia: Tony Gaudio
Muzyka: Erno Rapee
Na podstawie: powieści W.R.Burnetta
Produkcja: USA, First National
Rok produkcji: 1930
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Edward G. Robinson (Rico Bandello), Douglas Fairbanks Jr. (Joe Massara),
Glenda Farrell (Olga Strassoff), Thomas Jackson (Tom Flaherty), Sidney Blackmer, Ralph
Ince, Maurice Black
Historia Ricka, bezwzględnego przestępcy, który wyrusza do miasta i staje się tam
jednym z najważniejszych gangsterów. Wydany, ukrywa się przed policją, która
chce go wyciągnąć z kryjówki, dlatego rozpowszechnia plotki o jego rzekomym
tchórzostwie.
W filmie tym reżyser po raz pierwszy pokazuje faktyczną przestępczość USA.
Odchodzi tym samym od umowności wcześniejszych filmów kryminalnych, w
których centrum znajdowali się sprawcy przestępstw bądz
detektywi
Na tle kryzysu gospodarczego i masowego bezrobocia Mały cezar ukazuje obraz
Ameryki nie mający nic wspólnego z wiarą w postęp minionych lat.
Nie sprawiedliwość i pracowitość prowadzą do dobrobytu i bezpieczeństwa, lecz
egoizm i brutalność
Pierwsze znaczące dzieło filmu gangsterskiego lat trzydziestych i staje się wzorem dla
kolejnych utworów tego gatunku
Tytułowy Cezar - Federico Rico Bandello (Edward Robinson) to człowiek z nizin,
żądny prestiżu i władzy. Wiedziony ślepą ambicją awansuje z pozycji drobnego
opryszka do roli szefa gangu. Dzieje Rico sÄ… klasycznym modelem wzrostu i upadku.
Zdobywa siłę, która wiedzie ku samozniszczeniu, cały film wiedzie go fatalnie ku
ostatecznej klęsce. Jego przyjaciel, Joe Massara wybiera karierę w show bussinesie,
pociąga go urok nocnego życia, zostawia swojego kompana dla kobiety, dla Rico to
wszystko mogłoby nie istnieć. Ulega jednak emocjom, dawna przyjaz
Å„ nie pozwala
mu go zabić. Zbliżenia twarzy oddają targającą nim wewnętrzną walkę rozsądku i
lojalności.
Rico Bandelli to antybohater bez przyszłości, jego koniec jest żałosny, ginie z
rąk policjanta Flaherty'ego, którego chciał wcześniej zabić. Zanim jednak nastąpi
decydujące starcie, Rico osiąga samo dno społecznej drabiny. Kiedy traci szanse, pali
za sobą wszystkie mosty i znajduje się na dnie. Dogorywa w samotności i odtrąceniu
w przytułku Armii Zbawienia.
Człowiek "znikąd", bez przeszłości i rodziny, ukazany niezmiennie w opozycji wobec
obowiązującego porządku. Niewysoki, krępy, z chrapliwym włoskim akcentem,
nie zachęca do identyfikacji; nie wzrusza ani nie budzi sympatii. Nie posiada
indywidualizujących rysów, nie ma żadnych cech mogących zjednać mu widza. Brak
mu romantycznych rysów, typowych dla póz
niejszych gangsterów.
W filmie rzeczywistość stanowi zamkniętą przestrzeń, większość akcji toczy się w
gabinetach szefów, nocnych lokalach.
Prosta konstrukcja tego filmu dopuszcza do przejaskrawienia obrazów zła, bez
przedstawienia antidotum, nie dopuszcza jeszcze refleksji, nie ma tu miejsca na
widoczne np. w Angels With Dirty Faces echa korupcji. Brak społecznego tła,
konflikt dwóch sił jest jasny, a granica dzieląca dwa światy łatwa do uchwycenia.
Tragiczny w swojej potoczności finał nie przynosi żadnych rozstrzygnięć, nie
dostarcza zapowiadanej przez ewangeliczne motto lekcji moralnej. Dobro, w
rozumieniu społecznej korzyści nie jest tutaj w ogóle reprezentowane. Ukaranie
pojedynczego gangstera nie eliminuje z
ródeł zła.
Zarzucano filmowi zbytnią statyczność, przeładowanie dialogami (co było zresztą
powszechnÄ… wadÄ… w poczÄ…tkach kina dz
więkowego), a zbyt moralizatorskie
zakończenie nie budziło zachwytu części krytyki.
Edward G. Robinson stworzył doskonałą rolę przerażającego, ale i fascynującego
człowieka, opętanego żądzą panowania nad innymi. Prywatnie Robinson był tak
łagodnym człowiekiem, że miał trudności z zagraniem w scenach rewolwerowych.
Gdy rozlegały się strzały, nerwowo przymykał oczy.
Reżyser zastosował wybieg - kazał tak mocno oświetlić oczy aktora, że rażące go
światło nie pozwalało mu zamknąć powiek. W ten sposób Rick Bandello zyskał swoje
słynne bezlitosne spojrzenie
W Małym Cezarze widz mógł podziwiać determinację i odwagę głównego bohatera.
LeRoy nie stworzył jednak filmowego wariantu powieści łotrzykowskiej. W obrazie
wieje grozą. LeRoy obnażył przede wszystkim mechanizmy świata przestępczego.
Publiczność w kinie wiedziała, że po śmierci Ricka, jego miejsce w podziemnej
hierarchii zajmÄ… ludzie jeszcze gorsi. Rico nie wzrusza ani nie budzi sympatii.
To jeszcze  surowy bohater kina gangsterskiego. Następni reżyserzy dodadzą
mu pociągające cechy - pasję życia, zachłanność na sukces, niemal romantyczną
wolność. To wszystko sprawi, że widz zacznie kibicować gangsterom strzelającym do
policjantów. W filmie Le Roya jeszcze tego nie ma. Są za to sceny rozgrywając się w
ponurych slumsach i czynszowych kamienicach. Rzeczywistość stanowi zamkniętą
przestrzeń. Większość akcji toczy się w gabinetach szefów i nocnych lokalach.
Ulice rozświetla blask tandetnych neonów. Muzyka dobiegająca z nocnych klubów
miesza się z piskiem opon szybkich samochodów i strzałami. Miasto jest metaforą
zamknięcia, uwięzienia i zepsucia. Jest kamienno - asfaltową dżunglą.
Film zrodził także typowo gangsterski, pełen przesadnej elegancji i dbałości o detale
styl. Jego atrybutami były: garnitur, kapelusz, płaszcz prochowiec, specyficzny
chód, ruchy i maniery oraz rewolwer 35 mm i pistolet maszynowy Thompson z
bębenkowym magazynkiem. Całość dopełnia roztaczająca się wokół bohatera
atmosfera grozy i piękne kobiety.
William Wellman:
1896-1975
Amerykański reżyser, producent i scenarzysta filmowy.
Służył w lotnictwie
W Hollywood był początkowo aktorem, od 1923 reżyserem.
Jako specjalista od filmów lotniczych, za film Skrzydła (1927) otrzymał pierwszego
w dziejach kina Oscara.
W swoich filmach podejmował ważkie problemy społeczne
Realizował też westerny, filmy sensacyjne, wojenne i komedie.
Filmy:

Legion potępieńców (1928)

Wróg publiczny (1931)

Dzikusy z ulicy (1933)

Szczęśliwie się skończyło (1937)

Narodziny gwiazdy (1937, Oscar za scenariusz, nominacja za reżyserię)

Zwycięzcy żywiołu (1938)

Żołnierze (1945)

Pole bitwy (1949, nominacja do Oscara za reżyserię)

Noc nad Pacyfikiem (1954, nominacja do Oscara)

Eskadra Lafayette (1958)
WRÓG PUBLCZNY NR 1:
Reżyseria: William A. Wellman
Scenariusz: Harvey F. Thew
Zdjęcia: Devereaux Jennings
Muzyka: David Mendoza
Scenografia: Max Parker
Na podstawie:
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1931
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Jean Harlow(Gwen Allen), James Cagney(Tom Powers), Edward Woods(Matt
Doyle), Joan Blondell(Mamie), Beryl Mercer(Ma Powers), Donald Cook(Mike
Powers), Frankie Darro(chłopak Matt), Mae Clarke(Kitty), Mia Marvin(Jane), Leslie
Fenton(Samuel 'Nails' Nathan)
Twórcami scenariusza byli autentyczni dziennikarze, a nie zawodowi scenarzyści
firmy Warner Brothers.
Film reżyserowany przez Williama A. Wellmana, reprezentuje gatunek w pełnym
rozkwicie.
W pierwszych sekwencjach wzrokiem obejmujemy perspektywÄ™ centrum wielkiego
miasta, (prawdopodobnie jest to Detroit lub Chicago). Ukazany jest ruch, mrowie
ludzi, pełne ulice, fabryki (to jedno z niewielu widoków na miejsce pracy. W poetyce
tych filmów jest ona praktycznie nieobecna).
Opis rzeczywistości tylko pozornie zachowuje neutralność, jesteśmy świadkami
dojrzewania Toma Powersa. Poznajemy go w dzieciństwie, które film opisuje jednak
w znaczący sposób, tworząc z bohatera ofiarę swojego otoczenia. Środowisko jego
młodości to dosyć uboga rodzina i autorytarne stosunki w domu, bezlitosny, bijący
syna ojciec (policjant) i dobrotliwa, kochająca matka. Młody Tommy prowadzi życie
zawadiackiego youngstera, typowego młodego ulicznika. Zaczyna od drobnych lecz
bezczelnych kradzieży i szybko pokonuje kolejne stopnie przestępczej edukacji.
Wraz z kumplem Mattem zaczyna odwiedzać spelunkę Red Oaks Club, gdzie poznaje
pasera Kulfona. ZÅ‚odziejska inicjacja w skoku na magazyn futer przynosi awans w
hierarchii. Pierwsza przymiarka garnituru czyni z niego rasowego gangstera.
Tom Powers jest silnie zakorzeniony w otoczeniu, do pewnego momentu żyje jak
każdy wokół niego. Stosunkowo dobrze poznajemy jego rodzinę. Znamienne, że
nie ma tu ścisłego rozgraniczenia między światem przestępczym i społecznym, brak
wyraz
nego przeciwstawienia sobie tych sfer. Z postawą Toma kontrastuje życie jego
starszego brata Mike'a, który po powrocie z wojny uczy się i pracuje -Tom nazywa
to "frajerstwem".


 Postać wykreowana przez Jamesa Cagneya jest pełna dynamiki, Tom jest
przeciwstawieniem jednowymiarowego Cezara Rica Bandellego. Nie jest
niepohamowanym, jak Rico, nieprzystosowanym indywiduum. Tom Powers jest
swobodny i sprytny, potrafi korzystać z życia i realizować swoje pragnienia. Jest pełen
witalności, lecz jego brutalność i bezwzględność jest jednakowa, tak wobec swoich
przeciwników jak i kobiet, nie ma respektu dla ich uczuć i wrażliwości. Przejawem
osobliwej mentalności jest scena, w której w dowód lojalności gangsterzy wykonują
wyrok na koniu, który kopnięciem zabił ich szefa. Akcje Toma nie są poparte żadnym
zastanowieniem, działa bez namysłu. Śmierć Matta napawa go rządzą zemsty, jednak
i on ginie zabity przez konkurencyjny gang Skinnera, przekonany o własnej mocy nie
wierzy, że również jego dosięgła w końcu czyjaś kula. Gdy zostaje trafiony, na jego
twarzy maluje się zaskoczenie i złość, zdziwiony wypowiada znamienne słowa: nie
jestem taki silny
Mimo wielu różnic koniec Toma Powersa i śmierć Rica Bandellego są niemal
identycznie beznadziejne. Obydwaj są w finałach swoich historii tragicznie samotni.
Umierają w bezsilności, bez szans na ocalenie
Howard Hawks:
1896-1977
Amerykański reżyser, aktor, scenarzysta i producent filmowy
Jedna z barwniejszych postaci Hollywoodu.
Odbywał studia inżynieryjne, uczestniczył zawodowo w wyścigach samochodowych
i samolotowych.
W czasie I wojny światowej służył w lotnictwie, potem oblatywał nowe modele
samolotów.
W Hollywood pracował początkowo jako montażysta, opracowywał scenopisy, był
asystentem reżysera.
Jako reżyser debiutował w 1926 filmem Droga do sławy (napisał także scenariusz).
Realizował filmy:
Gangsterskie:

Człowiek z blizną (1931)

Wielki sen (1946)
Dramaty wojenne:

Mściwy jastrząb (1943)
Westerny:

Sierżant York (1941)

Rzeka Czerwona (1948)

Rio Bravo (1959)

El Dorado (1967)
Komedie:

Drapieżne maleństwo (1938)

Małpia kuracja (1952)

Mężczyz
ni wolÄ… blondynki (1953)
W 1975 otrzymał Oscara za całokształt twórczości.
CZA
OWIEK Z BLIZN
:
Reżyseria: Howard Hawks
Scenariusz: Seton J. Miller, John Lee Mahin
Zdjęcia: Lee Garmes, L. William O'Connel
Muzyka: Adolph Tandler, Gus Arnheim
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1932
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Paul Muni (Tony Camonte), Ann Dvorak(Cesca Camonte), Karen Morley, Boris
Karloff, Osgood Perkins
Bohaterem filmu jest młody gangster Tony Camonte, wywodzący się z włoskiej
dzielnicy slumsów. wraz ze swym przyjacielem Rinaldo należą do gangu
Johnny`ego Lovo. Camonte zabiega o to, aby pozbawić przywódcę jego pozycji.
Wywołuje to wojnę gangów, ale Tony osiąga swój cel. Panuje nad miastem,
rozprawiając się wyjątkowo okrutnie z przeciwnikami. Nie wiedząc, że jego siostra
Cesca, którą darzy wielkim uczuciem, poślubiła Rinaldo, zabija go, zastawszy parę
w niedwuznacznej sytuacji. Osaczony przez policję, prowokuje salwę, w której
ginie.
Pojawienie się Człowieka z blizną utrwaliło pozycję jego reżysera, Howarda
Hawksa, w czołówce twórców Hollywood oraz pozycję nowego gatunku - filmu
gangsterskiego
Postać Tony'ego Camonte, typowego amerykańskiego self - made mana,
(wykreowanego przez popularnego aktora Paula Muni), fascynuje autentycznym
wizerunkiem przestępcy. To także opowiadanie o drodze na szczyt i bolesnym
upadku.
Biografię Człowieka z blizną wzorowano na sławnym Alu Capone. Tony Camonte,
podobnie jak Rico z Little Ceasar, opętany jest żądzą władzy. Imponują mu
bogactwo i powodzenie szefa. Przez krwawÄ… rozprawÄ™ z konkurencjÄ… (wydarzenie
nawiązujące wprost do pamiętnej masakry w dniu św. Walentego), wyłamuje się
spod dominacji Lovo, dotychczasowego capo. Zdobywa niepodzielną władzę i
zabiera mu kochankę. Zajmuje jego miejsce na czele przestępczej hierarchii.
Jest to film oparty na następstwach zbrodni i morderstw, większości z nich brak
większej motywacji.
Pistolet maszynowy Thompson jest podstawową racją wszelkich sporów. Tony
Camonte przemawia tylko za pośrednictwem tego narzędzia, w jednej ze scen
mówi: zrób to pierwszy, zrób to sam i trzymaj się tego. Te maksymy mogłyby
zostać włożone w usta pionierów, założycieli amerykańskiego społeczeństwa i
towarzyszyć popularnym w Stanach Zjednoczonych hasłom typu: każdy powinien
być bogaty, bogactwo jest w zasięgu każdego. Z okna gabinetu Tonego Camonte
widzimy neon z napisem the world is yours. Tony odnosi sukces, jednak jego
patologiczna zaborczość pozbawia go rozsądku, zabija wspólnika którego
podejrzewa o uwiedzenie siostry. Pasmo pomyłek i porażek doprowadza go na
skraj. Ogarnia go syndrom ściganej zwierzyny. Popada w paranoję. Salwa policji
pozbawia go życia, Tony ginie na bruku, a wspomniany wcześniej neon świeci dalej
słowami the world is yours.
Sztuczność otoczenia i świadomość zamknięcia w murach miasta wzmagają klimat
niepokoju, ewokowany przez kontrasty światła, czerni i bieli. Metropolia nocą
obsesyjnie pojawia się i powraca w wielu sekwencjach. Jest tłem dla zmagań
protagonistów, podkreślającym klimat zagrożenia, ich poczucie izolacji i alienację
ze społeczeństwa, większość zbrojnych porachunków rozgrywa się w elektrycznym
świetle latarni lub w mroku ciemnych ulic.
Gangsterzy to ludzie wypluci przez miejski organizm, ale zarazem jego nieodłączne
elementy. SÄ… jak wybrakowane produkty molocha, nie istniejÄ…ce poza nim,
kamienno-asfaltowa dżungla jest ich naturalnym środowiskiem i trudno sobie ich
wyobrazić na tle przyrody.
Michael Curtiz:
WÅ‚aÅ›ciwie Manó Kertész Kaminer
1888-1962
Jest uważany obecnie za jednego z najwybitniejszych twórców światowego kina.
Uzyskał dyplom w Szkole Sztuki Dramatycznej.
Swój pierwszy film zrealizował w roku 1912.
Rok póz
niej artysta wyjechał na studia do Danii, doskonalił swój warsztat
artystyczny nie tylko na zajęciach teoretycznych, ale również pracując jako asystent
reżysera i aktor.
W 1914 Curtiz powrócił na Węgry, gdzie pracował aż do zakończenia I Wojny
Åšwiatowej.
W sumie na Węgrzech zrealizował 38 filmów i uważany jest za jednego
najwybitniejszych i najbardziej wykształconych twórców węgierskiego kina
niemego.
W 1919 r. artysta przeniósł się do Austrii a póz
niej do Niemiec.
Na początku lat 20. Curtiz rozpoczyna wędrówkę po różnych krajach Europy, w
których reżyseruje kolejne filmy.
W 1926 r. przybywa do Stanów Zjednoczonych, gdzie jeszcze w tym samym roku
otrzymuje posadę w wytwórni Warner Bros, z którą pozostanie związany przez
długie lata swojego życia.
W wytwórni Warner Bros nakręcił około 100 filmów w każdym niemal gatunku:
od dramatów społecznych, komedii muzycznych, westernów, morskich opowieści,
horrorów, thrillerów, filmów dla młodzieży, po melodramaty.
W latach 30. i 40. Curtiz tworzy swoje najwybitniejsze filmy:

Szarża lekkiej brygady (1936)

Angels with Dirty Faces(1938)

Yankee Doodle Dandy (1942)
W 1944 r. artysta został uhonorowany Oscarem dla najlepszego reżysera za obraz
Casablanca, który dziś uważany jest za film kultowy i ponadczasowy.
Inne filmy:

Kapitan Blood (1935)

Przygody Robin Hooda (1938)

Szlak do Santa Fe (1940)

Night and Day (1946)
ANOA
OWIE O BRUDNYCH TWARZACH:
Reżyseria: Michael Curtiz
Scenariusz: Ben Hecht, Charles MacArthur, John Wexley, Warren Duff
Zdjęcia: Sol Polito
Muzyka: Max Steiner
Scenografia: Robert M. Haas
Na podstawie: opowiadania Rowlanda Browna
Produkcja: USA, Warner Bros
Rok produkcji: 1938
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: James Cagney(Rocky Sullivan), Pat O'Brien(Jerry Connoly), Humprey
Bogart(James Frazier), Ann Sheridian(Larry Ferguson)
Dwóch przyjaciół z dzieciństwa wybiera dwa różne sposoby na życie. Jeden z
nich zostaje księdzem, a drugi kryminalistą. Problemy zaczynają się, kiedy grupa
nastolatków, będących dotychczas pod duchową opieką księdza, zaczyna ulegać
wpływom świata przestępczego.
Dojrzewanie Rocky Sullivana, granego również przez Jamesa Cagneya,
przedstawione jest w sposób bliski Public Enemy. Zaniedbane slumsy jako tło
dzieciństwa są wymowną informacją o miejscu narodzin wirusa trawiącego
ówczesną Amerykę. Rozwój osobowości przestępczej Rocky'ego to skrupulatnie
odnotowane dla widza, kolejne wyroki i lata więzienia. Powrót na wolność nie
oznacza zerwania z dotychczasowym procederem, obowiÄ…zkiem gangstera jest
wyrównanie rachunków i odebranie swoich należności. Rocky Sullivan nie zajmuje
się już nielegalnym handlem zakazanymi trunkami, film powstał po uchyleniu
prohibicji. Spryt i zimna krew oraz niebywała przebiegłość pozwalają przetrwać
mu niebezpieczne chwile, zdobywa duże pieniądze, jednak działanie w pojedynkę i
splot powikłań skazują go na szybką porażkę.
Realizm tego filmu nie pozwala na jednoznaczne odgraniczanie dobra i zła, nie
istnieje tutaj wyraz
na linia oddzielajÄ…ca prawo od bezprawia.
Podczas rozprawy z Jimem Fraiserem, Rocky rekwiruje pokwitowania łapówek dla
skorumpowanych osobistości oficjalnego życia. Ich gangsterska lojalność staje pod
znakiem zapytania, gdy Mac Keefer dzwoni do znajomego komisarza, aby pozbyć
się uciążliwego rywala. Rocky morduje bez skrupułów nieuczciwych wspólników,
którzy wcześniej czyhali na jego głowę. Po wielkiej obławie wpada w ręce policji,
jego tragicznym końcem jest egzekucja na krześle elektrycznym.
Mimo wszystko Rocky jest gangsterem o ludzkiej twarzy, obok typowych cech
tego emploi posiada swoisty urok, zdobywa serce uczciwej dziewczyny, jest
lojalny wobec stojącego po innej stronie przyjaciela z młodości. Szlachetność
księdza Jerry'ego jest mu jednak obca, w rozmowie z Laury Rocky przedstawia
swoją wykładnię życia z klasą; model sukcesu, który nie jest dla "szaraków". Ta
deklaracja nie jest jednak podyktowana pogardą, żaden z bohaterów ówczesnego
kina nie jest z premedytacjÄ… wrogi otoczeniu.
Przestępca nie jest tu jeszcze amoralną miejską bestią- bez zasad i sumienia.
Rocky, oraz grany również przez Jamesa Cagneya Tom Powers z Public Enemy
(mimo wymownego tytułu) są przekorni, zuchwali, lecz nie otwarcie antyspołeczni.
Opis z
ródeł zła nie byłby pełen, bez przykładu postaci dead end kids, nie do końca
jeszcze zdeprawowanych młodocianych chuliganów, zamieszkujących dzielnicę,
z której wywodzi się Rocky, to do nich stosuje się najpełniej tytuł filmu. O dusze
opryszków walczy Ojciec Jerry. Jednak dla nich to Rocky jest niekwestionowanym
idolem, wzorem do naśladowania. Don't be a sucker - ta fraza pojawia się często w
ich dialogach. Podczas podziału pieniędzy, któryś z nich mówi: mój stary nigdy nie
zarobił tyle jako śmieciarz.
 Ambicją twórców było przedstawienie szerszego, socjalnego kontekstu korzeni
przestępczości. Znamienne, jeżeli gangster osiąga zyski, nie zostajemy zapoznani
z monotonnÄ… buchalteriÄ…. Dane o jego interesach widz otrzymuje ze zdawkowych
zdań, poleceń, rozkazów, z policyjnych meldunków lub są przedstawione na
pierwszych stronach gazet
Obok dwu czołowych gwiazd filmów gangsterskich wytwórni Warner, Jamesa
Cagneya (Rocky) i Humphreya Bogarda (Frazier), wystąpił sześcioosobowy zespół
Dead End Kids, grupa autentycznych młodocianych chuliganów  aktorów
O przynależności do klasyki filmu gangsterskiego zdecydowała zręczna realizacja
i daleka od schematów postać Rocky'ego, złowroga, ale i podatna na dobro, nie
pozbawiona poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Ta niejednoznaczność
postaci gangstera sprawiła, że, mimo budującego finału, film był przed wojną
zabroniony przez cenzurę w Polsce, a także we Francji
Raoul Walsh:
1887-1981
Amerykański reżyser filmowy.
Od 1909 wystÄ™powaÅ‚ jako aktor w westernach braci Pathé, a od 1910 u D.W.
Griffitha (m.in. w Nietolerancji, 1916).
Samodzielną pracę twórczą rozpoczął w 1915, realizując do 1964 sto kilkadziesiąt
filmów, niekiedy bywał także scenarzystą i producentem.
Realizował filmy sensacyjne, gangsterskie, wojenne, westerny.
Filmy:

ZÅ‚odziej z Bagdadu (1924, z D. Fairbanksem)

Piętno krwi (1925, z P. Negri)

A jednak ciało jest słabe (1928, z G. Swanson)

Droga olbrzymów (1930, z J. Wayne'em)

Moskwa bez maski (1931, z L. Olivierem i L. Barrymore'em)

Wielkie ciemne oczy (1936, z C. Grantem)

Annie z Klondike (1936, z M. West)

Burzliwe lata dwudzieste (1939, z H. Bogartem)

Robotnicy (1941, z E.G. Robinsonem i M. Dietrich)

Cel Birma (1945, z E. Flynnem)

Åšcigany (1947, z R. Mitchumem)

Dalekie bębny (1951, z G. Cooperem)

Dwaj z Teksasu (1955, z C. Gable'em)
BURZLIWE LATA 20:
Reżyseria: Raoul Walsh
Scenariusz: Richard Macaulay, Jerry Wald
Zdjęcia: Ernest Haller
Muzyka: Ray Heindorf, Heinz Roemheld
Scenografia: Max Parker
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1939
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: James Cagney(Eddie Bartlett), Humprey Bogart(George Hally), Priscilla Lane(Jean
Sherman), Jeffrey Lynn(Lloyd Hart)
Czasy prohibicji w USA. Życie w Ameryce dotkniętej katastrofalnym kryzysem nie
szczędzi udręk i poniżeń. Trzej przyjaciele pragną się wzbogacić dzięki przemytowi
alkoholu.
Doskonała rola Jamesa Cagney'a jako uczciwego taksówkarza, którego okoliczności
życiowe zmuszają do łamania prawa.
Trafny obraz przygnębiającej sytuacji lat 20 w Ameryce