Jewgienij Prieobrażenski
NEP i zadania partii
Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej
WARSZAWA 2008
Jewgienij Prieobrażenski  NEP i zadania partii (1921 rok)
 NEP i zadania partii ( Nowaja ekonomiczeskaja
politika i zadacza partii ) Jewgienija Prieobrażenskiego
został opublikowany jako aneks do wydania  Abecadła
komunizmu (z 1924 roku), ale jak wynika z jego treści
napisany został znacznie wcześniej, bezpośrednio po X
Zjez
dzie RKP(b) w 1921 r., i wtedy po raz pierwszy
opublikowany.
Podstawa niniejszego wydania: antologia tekstów
 Marksizm XX wieku , część I, red. naukowa Janusz
Dobieszewski i Marek J. Siemek, Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.
Tłumaczenie z języka rosyjskiego: Janusz
Dobieszewski.
 2 
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
Jewgienij Prieobrażenski  NEP i zadania partii (1921 rok)
Zacznijmy od zadań, jakie powinny być zrealizowane w dziedzinie rozwoju sił wytwórczych w
Rosji, przyjmując za punkt wyjścia ich dzisiejszy stan realny. Następnie przyjrzyjmy się zadaniom, przed
jakimi stoi partia.
Przede wszystkim problem wielkiego przemysłu. Liczba funkcjonujących w roku 1920
przedsiębiorstw przekraczała nasze możliwości tak pod względem zasobów aprowizacyjnych, jak i
surowcowych. Przedsiębiorstwa nie pracowały przez cały rok, często musiano je unieruchamiać z powodu
braków materiałowych i niemożliwości zapewnienia robotnikom realnego wynagrodzenia. Rezultatem
tego były ogromne ilości nie wykorzystanej siły roboczej, nadmierne zużywanie paliwa, znaczne
przestoje maszyn, marnotrawstwo zasobów aprowizacyjnych i pieniężnych, wreszcie  bardzo niska
produkcja. W porównaniu z odpowiednimi wynikami sprzed wojny większość przedsiębiorstw pracowało
ze stratą dla państwa. Obecnie stawiamy przed sobą zadanie zwiększenia produkcji przy zmniejszeniu
ilości zużywanych paliw, przy redukcji zatrudnienia, przy takiej samej lub nawet mniejszej ogólnej ilości
środków aprowizacyjnych (z tym, że oczywiście przy lepszym zaopatrzeniu na jednego robotnika).
Oznaczać to będzie ogromny krok naprzód w dziele rozwoju sił wytwórczych, przede wszystkim rozwoju
wielkiego przemysłu. Liczne doświadczenia i ich analiza prowadzą do wniosku, że zadanie to jest w
ogóle wykonalne i że może być wykonane przy odpowiednich wysiłkach w roku obecnym i przyszłym.
Konieczne jest jedynie, by każde przedsiębiorstwo dokładnie znało wielkość produktu przekazywanego
państwu oraz środki, które od państwa otrzymuje, zwłaszcza  by dokładnie było określone to, co
otrzymuje od państwa robotnik w formie zaopatrzenia, wynagrodzenia pieniężnego, mieszkania itd. i by
wzrost realnej płacy roboczej zależał od wzrostu realnej produkcji.
1. Średni przemysł
Terenowe jednostki administracji gospodarczej winny uruchomić taką maksymalną liczbę
średnich przedsiębiorstw, przy której możliwe będzie zapewnienie ciągłej produkcji. Przedsiębiorstwa, na
które nie starcza sił i środków, należy oddać w dzierżawę na korzystnych dla państwa warunkach. Biorąc
pod uwagę ogromny popyt na produkty wytwarzane dawniej w różnego rodzaju średnich
przedsiębiorstwach, zarówno przedsiębiorstwa zarządzane przez terenowe jednostki administracji
gospodarczej, jak i przedsiębiorstwa oddane w dzierżawę mają wszelkie dane, by szybko stanąć na
nogach i w pełni pokryć swoje wydatki. W rezultacie powinien nastąpić stopniowy rozwój sił
wytwórczych w sferze średniego przemysłu, a także początek zdrowej konkurencji między nim a
chałupnictwem i rzemiosłem.
2. Drobna produkcja
Lokalna produkcja chałupnicza poniosła w okresie wojny i rewolucji najmniejsze straty, była
jednak mocno skrępowana w dalszym rozwoju swym chwiejnym charakterem politycznym oraz brakiem
wolnego handlu. Ponieważ w warunkach nowej polityki ekonomicznej władzy radzieckiej przeszkody te
zostają usunięte, więc przed rozwojem tej gałęzi gospodarki rysują się szerokie perspektywy. Wzrost w
dziedzinie rzemiosła i chałupnictwa dostrzegany jest w ciągu ostatniego pół roku powszechnie,
 3 
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
Jewgienij Prieobrażenski  NEP i zadania partii (1921 rok)
rozpoczyna się konkurencja wewnątrz drobnej produkcji, więcej jest przedsięwzięć o podstawowym
znaczeniu dla życia społeczeństwa, przede wszystkim zaś zwiększa się ilość wytwarzanego produktu.
Zadaniem władzy radzieckiej wobec rzemiosła i produkcji chałupniczej jest zmuszenie chałupników i
rzemieślników do ponoszenia części kosztów utrzymywania aparatu państwowego, oraz do pomocy w
odbudowie wielkiego przemysłu i to zarówno w formie opłaty podatków naturalnych i realizowania
zamówień państwowych, jak i w formie podatków pieniężnych.
Jeśli chodzi o gospodarkę chłopską, to pod wpływem podatku naturalnego, zaprzestania wojny i
zdecydowanego ukrócenia bandytyzmu ruszyła ona w większości guberni RFSRR z martwego punktu i
znajduje się w stadium zwiększania powierzchni upraw. Oprócz tego rozpoczyna się w skali masowej
wprowadzanie różnych, dostępnych przy obecnym stanie gospodarki, form udoskonalonej produkcji
rolnej. Ogromna klęska żywiołowa na Powołżu, przy wszystkich jej dotkliwych konsekwencjach, nie
może zmienić obrazu początku wzrostu gospodarczego na wsi, dokonującego oczywiście na razie
pierwszych kroków i niezdolnego do natychmiastowego zlikwidowania sił regresu, ale niewątpliwego.
Podatek naturalny, jako najważniejszy punkt naszej polityki ekonomicznie, logicznie i nieuchronnie
pociągnął za sobą zmiany w polityce także w stosunku do innych niesocjalistycznych form
gospodarczych, jego polityczna zasadność została wzmocniona efektami ekonomicznymi. W rezultacie
zdobyliśmy  w postaci zwiększenia gruntów rolnych i udoskonalenia metod uprawy ziemi  rękojmię
zwiÄ™kszenia iloÅ›ci produkcji i rozwoju tej gaÅ‚Ä™zi naszej gospodarki, w której tworzone jest obecnie od ¾
do 4/5 całego naszego dochodu narodowego. Zadaniem władzy radzieckiej jest sprzyjanie rozwojowi sił
wytwórczych na wsi wszelkimi dostępnymi środkami.
3. Polityka finansowa
Emisja pieniędzy papierowych była dotychczas jednym z najważniejszych sposobów pokrycia
wydatków wojennych państwa, utrzymania aparatu państwowego oraz odbudowy przemysłu, przy czym
ani ilość emitowanych pieniędzy, ani ilość osiągniętych w ciągu roku, dzięki emisji, wartości realnych nie
podlegały jakiemuś przemyślanemu planowaniu. Innymi słowy, nie wiedzieliśmy, co otrzymujemy i co
wydatkujemy w formie pieniężnej, co otrzymamy i jakie będą wydatki w najbliższych miesiącach, w
najbliższym roku. Polityka taka staje się w warunkach nowego kursu niemożliwa choćby tylko dlatego, że
nie sposób odbudować gospodarkę bez ścisłej ewidencji dochodów i wydatków. Jest ona niemożliwa
także dlatego, że przy długotrwałym współistnieniu produkcji socjalistycznej z produkcją
drobnoburżuazyjną, ta druga wymaga trwałych środków wymiany, pierwsza zaś  jednostki ewidencji.
Przywrócenie stałej jednostki pieniężnej staje się w związku z tym najważniejszym zadaniem naszej
polityki finansowej. Jest to zadanie skomplikowane, ponieważ jednocześnie część dochodów państwa
trzeba będzie nadal pokrywać emisją papierowego pieniądza, co oznacza zachowanie głównej przyczyny
upadku kursu pieniędzy. Jasne jest więc, że zadanie nie może być rozwiązane od razu, a przywrócenie
twardego kursu pieniądza powinno być obliczone na kilka lat i uzależnione od osiągnięć całości
gospodarki. Niezbędne jest w tym celu stopniowe zmniejszanie emisji (licząc nie w papierkach, ale w
wartościach wynikających z wymiany), wprowadzenie podatków pieniężnych, z wyrównaniem
robotnikom części przypadającej na płacę roboczą, wreszcie  zlikwidowanie lub zmniejszenie zbędnych,
 4 
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
Jewgienij Prieobrażenski  NEP i zadania partii (1921 rok)
wynikających z niegospodarności oraz drugorzędnych wydatków. Środki te przy jednoczesnym
funkcjonowaniu innych czynników, od nas niezależnych, lecz żywiołowo podnoszących kurs rubla (lub
zmniejszajÄ…cych tempo jego spadku), to znaczy  przy rozszerzeniu wymiany towarowej w sferze
naszego drobnoburżuazyjnego otoczenia, przybliżą nas do możliwości wprowadzenia twardej waluty.
Wraz z tym twardy budżet otrzymają wszystkie resorty; dzielone bowiem będą między nimi nie
papierowe znaki, a wyrażona w złocie według cen przedwojennych siła nabywcza całej rocznej emisji.
4. Zadania partii
Każdy członek partii musi mieć przede wszystkim pełną świadomość co do naszych perspektyw
ekonomicznych na najbliższe lata. Z tego co powiedziano tu dotychczas, a także z szeregu uchwał
partyjnych, przemówień i artykułów poświęconych naszej nowej polityce ekonomicznej, jak i z analizy
doświadczeń pierwszych kroków w tym kierunku, perspektywy te rysują się dość wyraz
nie. Nie powinno
być w naszej partii towarzyszy, którzy stracili orientację polityczną, bezradnie rozglądających się wokół i
niezdolnych do aktywnego włączenia się w bieg wydarzeń oraz skutecznego realizowania nowej polityki
ekonomicznej. O ile było to naturalne w pierwszych tygodniach po marcowych decyzjach Zjazdu partii1,
to obecnie, gdy sytuacja się wykrystalizowała, tego rodzaju sabotaż myśli i sabotaż działań jest zupełnie
niedopuszczalny. Należy skierować wszystkie siły, motywy i myśli naszej partii w stronę gospodarki.
Powiem precyzyjniej: należy wzbudzić w masach partyjnych nawyki gospodarności, dążenie do
zwiększenia zysków i minimalizacji strat w gospodarowaniu. Jest to podstawowe z
ródło wzmacniania
siły naszego państwa. Wielką uwagę należy zwrócić na wszelkie formy oszczędności w wydatkach
państwa, trzeba wypowiedzieć walkę wszelkiej niegospodarności i niedbalstwu; trzeba skłonić
szeregowych komunistów do działań na rzecz ulepszania istniejących przedsiębiorstw państwowych, jak i
do inicjatyw w kierunku otwierania nowych przedsiębiorstw opartych na zasadzie bezdeficytowości.
Pamiętać należy o tym, że tak naprawdę dopiero teraz przystępujemy do realizacji tego punktu naszego
programu, w którym zobowiązuje się każdą organizację, każdego komunistę do działań na rzecz
zwiększania ilości wytwarzanych w kraju produktów. Ci towarzysze, którzy uważają okres komunizmu
wojennego w naszej gospodarce za doskonalszy typ gospodarki socjalistycznej, obecnÄ… zaÅ› naszÄ… politykÄ™
 nawet tę, która realizowana jest w wielkich przedsiębiorstwach  za krok wstecz zupełnie nie rozumieją
tego, czym jest socjalizm i gospodarka socjalistyczna. Socjalizm oznacza nie tylko społeczną własność
środków produkcji, ale także wyższy  w porównaniu z kapitalizmem  stopień wydajności pracy. W
sytuacji, gdy przedsiębiorstwa są uspołecznione, wydajność pracy zaś jest w nich niższa niż w
kapitalizmie, gdy są deficytowe  a taka sytuacja występuje u nas  mamy wówczas do czynienia z
socjalizmem raczej pod względem formy, raczej w sferze prawnej niż pod względem gospodarczym.
Obecnie decydujemy się nawet na zmniejszenie liczby przedsiębiorstw uspołecznionych, za to wszelkimi
dostępnymi środkami zwiększamy ich dochodowość z punktu widzenia socjalistycznego państwa. I jest to
krok naprzód, a nie wstecz w dziele rzeczywistego budownictwa socjalizmu. Jednocześnie zrozumiałe
jest, że w warunkach nowej polityki ekonomicznej musimy walczyć nie tylko z nawykami okresu
1
Chodzi o X Zjazd RKP(b) [przyp. tłum.].
 5 
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl
Jewgienij Prieobrażenski  NEP i zadania partii (1921 rok)
 komunizmu wojennego , ale także z uleganiem burżuazyjnemu likwidatorstwu, z uleganiem nastrojom
zrezygnowania i odwrotu, który ze względów ekonomicznych jest obecnie niezbędny.
Dążenia do prawdziwie socjalistycznej gospodarności należy budzić zwłaszcza tam, gdzie nasi
towarzysze trwają w stanie bierności i uśpienia, gdzie pracuje się ciągle według starych reguł. Ich pracę
należy poddać bezwzględnej krytyce, wspierać zaś tych, którzy aktywnie włączają się w dzieło nowej
budowy.
Zrealizowanie celów nowej polityki ekonomicznej wymaga od partii wielu działań
organizacyjnych. Jeśli świadomie ograniczamy zasięg produkcji socjalistycznej, by w ten sposób nie
rozpraszać siÅ‚ i skupić siÄ™ na osiÄ…gniÄ™ciu sukcesu na zawężonym obszarze życia spoÅ‚eczno­
gospodarczego, to jednocześnie szczególnie niezbędna jest ewidencja naszych sił gospodarczych,
fachowców w tym zakresie, kierowanie tam sił partyjnych, prawidłowe rozdzielenie kadr gospodarczych
pomiędzy wszystkie punkty gospodarki socjalistycznej. Nasze najlepsze aparaty organizacyjne, wojskowy
i aprowizacyjny, mogące zapisać na swym koncie największe osiągnięcia, opierały się właśnie na
dokładnej ewidencji posiadanych sił oraz ich planowym rozmieszczeniu. Obecny moment wymaga
przeglądu i ewidencji sił całej partii. Konieczne jest wydzielenie maksymalnej liczby towarzyszy
zdolnych do podjęcia pracy w gospodarce, a następnie prawidłowe ich rozmieszczenie, kontrola ich pracy
oraz systematyczne wzmacnianie komunistami najsłabszych ogniw gospodarki. Nie ma wątpliwości, że
partia szybko upora się z tym zadaniem, a rezultaty tego nowego przegrupowania sił partyjnych staną się
szybko widoczne.
W warunkach kończącej się obecnie zmiany kursu i przegrupowania sił największą i
najniebezpieczniejszą przeszkodą jest stan niejasności i chwiejności, nie pozwalający zdecydowanie
wkroczyć całej partii na nową drogę. Jest to stan, gdy jedne organy okazują się zbędne i zmieniają swe
funkcje, drugie muszą być dopiero stworzone, gdy niektóre z dotychczasowych metod pracy stają się
przestarzałe, nowe zaś nie są jeszcze w odpowiedniej skali sprawdzone.
Istotną przeszkodą na drodze przejścia do nowego stylu pracy jest bagaż niektórych starych
przepisów, dekretów, postanowień, które nie zostały jeszcze zmienione, a są już pieśnią przeszłości.
Ale wkrótce już przegrupowanie sił się zakończy, perspektywa jest wyraz
na, każdy zajmie swoje
miejsce; rozpocznie się ruch naprzód na całym froncie, w jednym kierunku  w kierunku rozwoju sił
wytwórczych kraju.
 6 
© SamoksztaÅ‚ceniowe KoÅ‚o Filozofii Marksistowskiej www.skfm.w.pl