Conrad Steinbrecht
Conrad Emanuel Steinbrecht urodziÅ‚ siÄ™ 22 wrzeÅ›nia 1849 roku w Tangermünde
(Maklenburgia) jako syn pastora. HistoriÄ™ swojej edukacji rozpoczÄ…Å‚ w gimnazjum NMP
w Magdeburgu. Po uzyskaniu matury odbył służbę wojskową. Walczył w kampanii francuskiej w latach
1870  1871, za którą odznaczony został żelaznym krzyżem. Po zakończeniu wojny studiował
architekturę na Akademii Budowlanej w Berlinie. Największy wpływ wywarł na niego znawca sztuki
gotyku ceglanego północnych Niemiec - profesor Friedrich Adler. Dzięki niemu Steinbrecht wszystkie
wolne od nauki dni spędzał na podróżach, szkicowaniu i studiowaniu zabytków architektury1. W 1877
roku, będąc już technikiem budowlanym, trafił do Olimpii, gdzie archeolodzy niemieccy rozpoczynali
właśnie badania. Tutaj Steibrecht uczył się pracy archeologa i dokumentowania wykopalisk. Był
obecny m. in. przy odnalezieniu rzez
by Hermesa Praksytelesa. Rysunek tego zabytku, autorstwa
Konrada, wzbudził wielkie emocje w środowisku berlińskich archeologów i historyków sztuki.
Po półrocznym pobycie w Olimpii, następnie Rzymie, gdzie zatrzymał się na miesiąc, wrócił
do Niemiec. W 1880 roku otrzymał awans, stając się rejencyjnym mistrzem budowlanym. Odbył
wówczas podróż naukową po dawnych Prusach Zakonnych. Trafił również do Malborka (1  5
września), jednak jego głównym celem było dokładne zapoznanie się z zabytkami Torunia.
Podstawową motywacją dla niego była wówczas chęć uzyskania stypendium fundacji Louis 
Boissoneta, która ogłosiła konkurs na pracę pod tytułem Budowle Niemieckiego Zakonu Rycerskiego
w Prusach Wschodnich i Zachodnich, a zwłaszcza zabytki miasta Torunia. Udało mu się, będąc już
pracownikiem Ministerstwa Wyznań Religijnych oraz za wstawiennictwem profesora Adlera, uzyskać
to stypendium (3 tysiące marek) w roku 1881. Zaowocowało to, wydaną trzy lata póz
niej, monografiÄ…
Toruń w średniowieczu. Zanim jeszcze praca ta została opublikowana wywarła wielkie wrażenie
na przełożonym Steinbrechta, ministrze Gustavie von Gosslerze. Dlatego też, 29 kwietnia 1882 roku,
powierzył trzydziestoletniemu Konradowi kierownictwo prac na Zamku w Malborku2.
Steinbrecht po raz pierwszy opracował fundamenty metodyki konserwatorskiej, jednocześnie
pozostawiając dla przyszłych pokoleń cenną bazę informacji o Zamku w Malborku3. Prace, przy tak
ważnym dla narodu niemieckiego obiekcie, zdominowane zostały całkowicie przez jego wielką
osobowość. Toczyły się one przez cały czas dwoma równoległymi, lecz ściśle ze sobą splecionymi
nurtami  badań naukowo-konserwatorskich i praktycznej realizacji przygotowanych na podstawie ich
wyników projektów prac restauratorskich. Podkreślić należy fakt istotnego udoskonalenia
interdyscyplinarnej metody badań architektonicznych, wypracowanej już w zarysach przez Schinkla,
a udoskonalonej przez von Quasta. Udoskonalenie to sprowadzało się przede wszystkim do dalszej
intensyfikacji studiów archiwalnych podejmowanych zgodnie z potrzebami badań i prac
konserwatorskich. Następnie wzbogacono metodykę badań zamku przez zastosowanie w jeszcze
szerszym niż dotąd zakresie technik wykopaliskowych. Marian Arszyński stwierdza, że w dziejach
1
Schmid B., Die Widerherstellung der Marienburg, Königsberg 1934, str. 27  28.
2
RzÄ…d Ryszard, Zamek w Malborku 1882  1945/ Dni powszednie odbudowy, Malbork 1996, str. 8.
3
Boockmann Hartmut, Die Marienburg im 19. Jahrhundert, Frankfurt am Mein, Berlin 1992, str. 35.
1
badań architektury gotyckiej, zamek malborski był pierwszym zabytkiem, który poddany został
eksploracji archeologicznej na taką skalę i z tak dobrymi rezultatami. Rozwinięto także, w znacznym
stopniu, metodykę dokumentacji konserwatorskiej. Steinbrecht nie ograniczył się do opisów, rysunków
pomiarowych, studyjnych i fotografii dokumentujących wyniki badań, ale dokumentował także kolejne
zamiany koncepcji konserwatorskich, przebieg prac itd. Stworzył również imponujący zbiór detali
architektonicznych, służący zarówno udokumentowaniu lokalnych znalezisk, jak i zapewnieniu
materiałów porównawczych z terenu innych średniowiecznych budowli4. Należy więc podkreślić jego
niestrudzoną energię w zebraniu wielu rozmaitych fragmentów architektonicznych, profilów i fryzów.
Według jego planów Zamek Wysoki został całkowicie odbudowany w latach 1886  1896. Steinbrecht
z całą świadomością usunął więc wszelkie póz
niejsze nawarstwienia, wraz z zachowanymi jeszcze
wówczas krużgankami barokowymi i na ich miejsce, w latach 1890  1891, wybudował nowe
krużganki neogotyckie. Jedynym konkretnym materiałem dla odbudowy szczytów Zamku Wysokiego
i Wieży Kleszej były graficzne przekazy z XVII wieku. Niemniej jednak Steinbrecht zaproponował
bogatą formę wykończenia szczytów. Tam gdzie ich nie było, jak np. na części wschodniej kościoła,
wprowadził nowe szczyty, wzbogacając elewację wschodnią. Niestety kierował się popularnym
wówczas mniemaniem, że rekonstrukcji należy dokonać za wszelką cenę, usuwając wszystkie
nawarstwienia póz
niejsze, które psuły tzw. czystość stylową5. W praktyce konserwatorskiej
Steinbrecht stosował więc, z jednej strony daleko idące zabiegi puryfikacyjne i rekonstrukcyjne,
z drugiej zaś strony daleko idącą, swobodną kreację artystyczną. Postępowanie to stało się obiektem
wielu krytycznych ocen. Z dzisiejszej perspektywy można stwierdzić, że efekty jego praktycznej
działalności restauratorskiej odbiegały daleko od założeń teoretycznych. Pamiętać jednak trzeba,
że Steinbrecht znajdował się stale pod silną presją nie tylko polityków, ale znacznej części opinii
publicznej  oczekiwano od tych realizacji restauratorskich spektakularnych efektów, działających
silnie i jednoznacznie na społeczną wyobraz
nię6.
Karolina Babiarz
4
Arszyński Marian, Idea - pamięć - troska : rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich
zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007, str. 157  159.
5
Guerquin Bohdan, Zamek w Malborku, Warszawa 1960, str. 35  36.
6
Arszyński Marian, Idea - pamięć - troska : rola zabytków w przestrzeni społecznej i formy działań na rzecz ich
zachowania od starożytności do połowy XX wieku, Malbork 2007, str. 161.
2