"Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasi艅skiego
J臋zyk polski:
揘ie-Boska komedia" Zygmunta Krasi艅skiego
Zygmunt (Napoleon Stanis艂aw Adam Ludwik) Krasi艅ski by艂 poet膮, powie艣ciopisarzem i filozofem, tradycyjnie zaliczanym - obok Mickiewicza i S艂owackiego - do kanonu 搕rzech wieszczy". Arystokratyczne pochodzenie wywar艂o decyduj膮cy wp艂yw na postaw臋 poety, kt贸ry niezmiernie 偶ywo reagowa艂 na epok臋 wielkich wstrz膮s贸w spo艂ecznych i kryzys tradycyjnych warto艣ci moralno-obyczajowych, zarysowuj膮cy si臋 na prze艂omie XVIII i XIX wieku.
T臋sknota za pi臋knem wyidealizowanej epoki feudalnej i 艣wiadomo艣膰 nieodwracalno艣ci biegu historii, niech臋膰 do cywilizacji triumfuj膮cej bur偶uazji, powi膮zana z nowoczesnym buntowniczym indywidualizmem, pragnienie odbudowania tradycyjnych warto艣ci 艣wiata chrze艣cija艅skiego i urzeczywistnienie nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi XIX wieku - te wszystkie sprzeczne w膮tki ideowe znalaz艂y sw贸j wyraz w napisanej przez dwudziestojednoletniego m艂odzie艅ca, w 1835 r. 揘ie-boskiej komedii".
Dramat romantyczny
Dominuj膮ca cech膮 dramat贸w epoki romantyzmu jest odrzucenie regu艂 dramatu klasycznego i 艂膮czenie element贸w r贸偶nych rodzaj贸w i gatunk贸w literackich (synkretyzm gatunkowy).
W efekcie z dramatu wy艂ania si臋 wizja 艣wiata pe艂nego dysharmonii, wieloznaczno艣ci i napi臋膰 rodz膮cych nierozwi膮zywalne problemy:
brak jedno艣ci czasu (akcja trwa kilkana艣cie lat, niekt贸re sceny dziej膮 si臋 r贸wnocze艣nie, mi臋dzy innymi s膮 bli偶ej nieokre艣lone, czasem du偶e, luki czasowe. W wymiarze ideowym utw贸r odbiera膰 nale偶y w perspektywie wieczno艣ci);
brak jedno艣ci miejsca (poszczeg贸lne sceny rozgrywaj膮 si臋 w r贸偶nych, czasem niedok艂adnie okre艣lonych miejscach: w domu hrabiego, w szpitalu ob艂膮kanych, w g贸rach, w okopach 艢wi臋tej Tr贸jcy; cz臋sto jest to sceneria typowo romantyczna. W wymiarze ideowym - perspektywa kosmiczna);
brak jedno艣ci akcji (wiele r贸偶nych w膮tk贸w: —
偶ycie rodzinne hrabiego, —
losy Orcia, —
starcie rewolucjonist贸w z arystokracj膮, —
walka duch贸w dobrych i z艂ych o dusz臋 M臋偶a);
kompozycja: brak zwi膮zku przyczynowo-skutkowego pomi臋dzy poszczeg贸lnymi scenami (ka偶da scena ukazuje inny aspekt przedstawianego 艣wiata);
艂膮czenie fantastyki z realizmem (upi贸r Dziewicy w domu M臋偶a, s膮d nad hrabi膮 w podziemiach, apokaliptyczna wizja Chrystusa powalaj膮ca Pankracego);
elementy liryczne (narrator ma cechy podmiotu lirycznego: emocjonalno艣膰 wypowiedzi, otoczenie szczeg贸ln膮 atmosfer膮 uczuciow膮 kreowanych postaci, np. Orcia);
艂膮czenie scen zbiorowych (obrazy z obozu rewolucjonist贸w: monumentalno艣膰, rozmach z kameralnymi: rozmowy hrabiego z Mari膮, Orciem, wyciszenie, liryzm);
艂膮czenie tragizmu (koncepcja poety i poezji) z komizmem (np. zachowanie go艣ci na chrzcinach);
艂膮czenie patosu (np. kreacja Pankracego) z grotesk膮 (np. w rewolucyjnej obrz臋dowo艣ci: 損rosimy 艣licznie o g艂ow臋 arystokraty");
艂膮czenie styl贸w wypowiedzi (metaforyka prozy poetyckiej obok stylu potocznego go艣ci na chrzcinach i naukowego - lekarza);
Czynnikami spajaj膮cymi dramat s膮: —
nadrz臋dna wobec ca艂o艣ci posta膰 narratora, posta膰 g艂贸wnego bohatera i pojawiaj膮ce si臋 we wszystkich cz臋艣ciach postacie epizodyczne (np. Ojciec Chrzestny), —
symetria kompozycji (cz.I i II + cz. III i IV, 搖wertury").
Tematyka utworu
揘ie-boska komedia" jest dramatem o r贸偶norodnej problematyce:
Dramat rodzinny:
hr. Henryk o ma艂偶e艅stwie: 揨st膮pi艂em do ziemskich 艣lub贸w, bom znalaz艂 t臋, o kt贸rej marzy艂em" (艣luby ziemskie jako zni偶enie si臋 do ziemskiej rzeczywisto艣ci); rozczarowanie 撆紀n膮 dobr膮 i skromn膮", zm臋czenie proz膮 偶ycia (przygotowanie do chrzcin, puste rozmowy go艣ci, codzienno艣膰 jako 搒en fabrykanta Niemca"). Egoizm i marzycielstwo M臋偶a staj膮 si臋 przyczyna tragedii ca艂ej rodziny.
Dramat o poecie i poezji:
poeta 揻a艂szywy" - hr. Henryk (konfrontacja wyj膮tkowej misji poety w 艣wiecie ze sposobem, w jaki wywi膮zuje si臋 ze swoich obowi膮zk贸w; rewizja g艂贸wnych mit贸w romantycznych - zjawy; rozbie偶no艣膰 mi臋dzy postaw膮 moraln膮 bohatera a pi臋knem jego poezji),
poeta 損rawdziwy" - Maria, Orcio (偶ycie na granicy 艣wiata widzialnego i niewidzialnego; nadwra偶liwo艣膰 op艂acona cierpieniem, szale艅stwem, 艣lepot膮, wreszcie 艣mierci膮)
Dramat o historii:
bohaterowie to przedstawiciele spo艂ecze艅stwa; prze艂omowy moment historii: agonia 艣wiata feudalnego; walka klas; historia jako 艣cieranie si臋 przeciwstawie艅stw - tragizm historii i z tego wynikaj膮ca konieczno艣膰 ingerencji Opatrzno艣ci.
Dramat metafizyczny:
wsp贸艂istnienie 艣wiata fantastycznego (wyobra偶enia chrze艣cija艅skie) z realnym w jednej przestrzeni i czasie. Wp艂yw si艂 nadprzyrodzonych na poczynania ludzi (wszystko, co cz艂owiek robi, ma znaczenie w planie metafizycznym); ci膮g艂膮 walka Dobra ze Z艂em o dusze ludzi (moralitet).
Interpretacja dramatu
Pierwotnie utw贸r mia艂 by膰 zatytu艂owany 揗膮偶" (tak nazwany jest hr. Henryk) jako osoba dramatu). Wieloznaczno艣膰 tego s艂owa (搈膮偶": —
ma艂偶onek, ojciec rodziny; —
wojownik, heros, m膮偶 stanu, przyw贸dca) wskazuje na podzia艂 tekstu na dwie partie: cz臋艣ci 1. i 2., przedstawiaj膮ce prywatne 偶ycie bohatera oraz 3. i 4., opisuj膮ce jego udzia艂 w 偶yciu spo艂eczno-historycznym.
Cz臋艣膰 1. Win臋 za niepowodzenia M臋偶a (nie sprawdza si臋 w roli m臋偶a i ojca) ponosi 揻a艂szywa poezja". Ch贸r Z艂ych Duch贸w nasy艂a na bohatera piekielne majaki. Reprezentuj膮 one z艂udne i niszcz膮ce idee: —
Dziewica - absolutyzacj臋 mi艂o艣ci, —
S艂awa - pych臋 i wzgard臋 dla ludzi, w艂a艣ciwe wybuja艂emu indywidualizmowi, —
Eden - utopijne marzenia o 偶yciu szcz臋艣liwym i wolnym na 艂onie natury. Uwiedziony wizjami poeta zaniedbuje obowi膮zki domowe, czym doprowadza 偶on臋 do ob艂臋du i 艣mierci, za艣 syna do utraty wzroku (krytyka typowo romantycznego stosunku bohatera do 偶ycia).
Cz臋艣膰 2. Ostateczne rozwi膮zanie w膮tku rodzinnego. Ujawnia si臋 przeznaczenie Orcia, kt贸ry ma zgin膮膰 jako prawdziwy poeta (naznaczony przekle艅stwem prorok贸w. Ojcu g艂o艣 Anio艂a Str贸偶a wskazuje szans臋 zbawienia przez mi艂o艣膰 揵iednych bli藕nich" - praktykowanie ewangelicznej moralno艣ci. M膮偶 nie podporz膮dkowuje si臋 temu wezwaniu (Krasi艅ski nie w pe艂ni pot臋pia bohatera, nada艂 jego postawie cechy tragicznej wznios艂o艣ci).
Cz臋艣膰 3. Hrabia Henryk staje na czele gin膮cej arystokracji rodu i pieni膮dza, skupionej w Okopach 艢wi臋tej Tr贸jcy. Jego przeciwnikiem jest Pankracy (wszechw艂adca) - radykalny ideolog stoj膮cy na czele zwyci臋skiej rewolucji 揵iednych i g艂odnych", wspierany przez m艂odego, fanatycznego i zdeprawowanego kap艂ana, Leonarda. M膮偶 zwiedza w przebraniu ob贸z przeciwnika, ogl膮da blu藕niercze obrz臋dy nowej wiary oraz manifestacje zemsty zbuntowanego t艂umu. W scenie dyskusji z Pankracym (starcie racji 艣wiata odchodz膮cego w przesz艂o艣膰 i 艣wiata nowego) os膮dza, 偶e s膮 to 搘szystkie stare zbrodnie 艣wiata, ubrane w szaty 艣wie偶e". Natomiast Pankracy prze艣wiadczony jest, 偶e powstaje nowy 艣wiat, swoisty raj sprawiedliwo艣ci. Ugoda pomi臋dzy antagonistami jest niemo偶liwa.
Cz臋艣膰 4. Bezpo艣rednie starcie zbrojne pomi臋dzy obozami. Arystokraci zaprezentowani zostali jako ldzie s艂abi, tch贸rzliwi i podli, a Henryk zostaje pot臋piony, bowiem 搉ic nie kocha艂, nic nie czu艂 pr贸cz siebie". Po 艣mierci Orcia (ginie trafiony kul膮) i samob贸jstwie M臋偶a (rzuca si臋 w przepa艣膰 z okrzykiem 揚oezjo, b膮d藕 mi przekl臋ta") Pankracy z Leonardem odbywaj膮 s膮d nad pokonanymi. W贸dz rewolucji - marz膮cy o odkupieniu dzie艂a zniszczenia przez budow臋 szcz臋艣liwej przysz艂o艣ci - odczuwa niepok贸j. Gdy ukazuje mu si臋 wizja Chrystusa-M艣ciciela, ginie od jej si艂y ze s艂owami (przypisywanymi Julianowi Apostacie): 揋alilaee, vicisti!" (Galilejczyku, zwyci臋偶y艂e艣!).
Zako艅czenie utworu wynika z logiki my艣li historiozoficznej Krasi艅skiego. Pankracy - samowolnie si臋gaj膮cy po atrybuty w艂adzy boskiej - staje twarz膮 w twarz z Bogiem i ginie jako samozwaniec. B贸g jest mistrzem w dziele stworzenia i On jedynie potrafi tworzy膰 histori臋. Symboliczna posta膰 Chrystusa w finale mo偶e by膰 interpretowana dwojako:
(optymistycznie) nadchodz膮ca epoka b臋dzie czasem jakiego艣 nowego chrze艣cija艅stwa i odrodzonego Ko艣cio艂a,
(pesymistycznie) dzieje 艣wiata nie b臋d膮 mia艂y ju偶 dalszego ci膮gu i B贸g przecina bieg historii, gdy偶 dope艂nia si臋 miara ludzkich nieprawo艣ci.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
plan przedwisonie i niebosk komedianieboskanieboska komediaHistoriozofia w Nieboskiej Komedii Z Krasi艅skiegonieboskahistoriozofia w nieboskiej komedii z krasi艅skiegoKompot ze 艣wie偶ego nieboszczyka Hannibal SmokNieboska Komedia typ dramatunieboskawi臋cej podobnych podstron