WSTĘP
Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka w przedziale od 3 do 7 lat. Granice chronologiczne wieku przedszkolnego są względne. Jest to okres, w którym dziecko opanowało już podstawowe funkcje życiowe i jest na tyle samodzielne, by rozpocząć naukę w przedszkolu. Oczywiście przyjęcie granic chronologicznych nie oznacza, że są one precyzyjne i ścisłe, bowiem tempo i rytm rozwoju w przypadku poszczególnych dzieci mogą mniej lub bardziej odbiegać od przeciętnego dla danego wieku. Bywają trzylatki nie przystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą być zapisane do szkoły przed ukończeniem 7 lat. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych. Mimo dużych niekiedy różnic indywidualnych między poszczególnymi dziećmi w tym wieku rozwój ich przebiega podobnie i sprawia, że także oddziaływania ze strony osób dorosłych muszą być dostosowane do właściwości danego wieku. Wiek przedszkolny stanowi względnie jednolity okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim formę działalności, jaką jest dla dziecka zabawa, na sposób poznawania rzeczywistości.
W okresie tym pojawia się wyraźne zróżnicowanie międzyosobnicze, ostrzej zaznaczają się różnice w wysokości, budowie i proporcjach ciała, w dojrzewaniu poszczególnych organów i układów. Wiek od 3 do 7 lat nie należy do okresów charakteryzujących się intensywnym tempem rozrostu organizmu , jest to raczej okres, w którym szybkość procesów rozwojowych maleje, zmiany przebiegają równomiernie bez gwałtownych zahamowań lub przyspieszeń.

NARASTANIE ODRĘBNOŚCI MORFOLOGICZNYCZNYCH
Chłopcy i dziewczynki rozwijają się od najmłodszych lat nieco inaczej, co jest uwarunkowane genetycznie.
Między 3 a 7 rokiem życia chłopcy przyrastają 26,8 cm, średnio na każdy rok życia przypadałoby więc 6,7 cm . Chłopcy intensywniej rosną między 3 a 6 rokiem życia, nieco wolniej między 6 a 7. Ciężar ciała między 3 a 7 rokiem powiększa się o 10,0 kg . Największy przyrost uzyskuje między 5 i 6 rokiem, najmniejszy między 3 a 5. Od 3 do 5 roku życia chłopcy nieco szczupleją. Między 5 a 7 rokiem natomiast stają się pełniejsi, gdyż ciężar ma przyrosty większe, a wysokość mniejsze.
Dziewczynki między 3 a 7 rokiem życia przyrastają o 27,5 cm . Najintensywniej rosną między 3 a 4 rokiem, nieco mniej 4 a 6, a jeszcze mniej między 6 a 7. Przyrost wagi ciała jest największy między 3 a 6 rokiem życia i nieco mniejszy między 6 a 7. Między 5 a 6 rokiem życia dziewczynki są najbardziej „okrągłe”, gdyż przyrost wzrostu jest nieco mniejszy a przyrost ciężaru ciała jest dość znaczny.
Szerokość barkowa i biodrowa wyraźnie inaczej kształtuje się u chłopców i dziewczynek. U chłopców zaznacza się coraz większa różnica między szerokością barkową a biodrową na korzyść tej pierwszej. Powoduje to, że kształt ich tułowia przybiera coraz bardziej kształt trójkąta, co nadaje sylwetce chłopca charakter „męski”. Mniejsza różnica między szerokością barkową a biodrową u dziewczynek czyni kształt ich tułowia bardziej „kobiecy”.
Podobnie do proporcji „barki-biodra” pogłębia się z wiekiem różnica między kształtem klatki piersiowej u chłopców i dziewczynek. Chłopcy wymiary klatki maja większe niż dziewczynki. W tym okresie u chłopców pojawia się „płaskość” klatki piersiowej. Jest ona bowiem przy podobnej głębokości bardziej szeroka. Odrębność budowy ciała podkreślają jeszcze zasoby podskórnej tkanki tłuszczowej. Na poziomie 3 roku życia wynosi ona średnio u chłopca około 9 mm, u dziewczynki około 10 mm.
ZMIANY PROPORCJI CIAŁA („ przedszkolny skok rozwojowy ”)
W wieku od 3 do 7 lat następuje rozrost organizmu dziecka, polegający na zwiększeniu się wymiarów i masy ciała. Nie mamy tu gwałtownych skoków w przyrastaniu wysokości i ciężaru ciała. Szybkość procesów rozwojowych nadal zdecydowanie maleje. Dotyczy to nie tylko cech somatycznych, ale i poszczególnych organów. Zmiany w proporcjach ciała w tym okresie są uwarunkowane głównie wydłużaniem się kończyn dolnych, które zajmują w długości ciała procentowo najdłuższy odcinek: w 6 roku życia długości szyi i głowa zajmuje około 21%, długość tułowia około 31%, a kończyn dolnych aż 47% całkowitej wysokości.
W porównaniu z innymi okresami dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze (2-3 kg rocznie), natomiast bardzo szybko rośnie (5-7 cm rocznie).
U dzieci widoczne są dysproporcje w budowie: krótki kończyny, zwłaszcza nogi, w stosunku do dużej głowy i dość wydłużonego tułowia. Kościec dziecka na początku okresu przedszkolnego jest wrażliwy i giętki, a krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone. Stawy są bardzo ruchliwe. Natomiast wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Słaba jest muskulatura dziecka, dlatego też dziecko nie jest wytrzymałe na wysiłek fizyczny. W drugiej fazie kostnienie zaznacza się najwyraźniej w okolicach nadgarstka. Dzieci coraz lepiej rysują i poruszają przedmiotami. W fazie trzeciej kościec i muskulatura wzmacniają się. Dziecko 6-7-letnie ma już całkiem swobodny ruch mięśni.
Stosunkowo najmniejsze zmiany obserwuje się w tym czasie w obwodzie głowy, która powiększa się o około 2,5cm. Wraz z tym zaznaczają się u dziecka zmiany twarzy. Postawę dziecka w okresie przedszkolnym charakteryzuje dość „duży” brzuch i związane z tym wyraźnie zaznaczone wygięcie lędźwiowe w kręgosłupie. Tempo rozwoju wzrasta między 7 a 8 rokiem życia. Jest wtedy ono tak intensywne, że nawet dla swego charakteru zostało nazwane „skokiem” szkolnym.
ROZWÓJ UKŁADU MIĘŚNIOWEGO I NERWOWEGO
Intensywnie rozwija się układ mięśniowy. Tkanka mięśniowa jest tą tkanką, która w porównaniu z innymi narządami ciała najbardziej zwiększa swoją wagę. Rozrost ten spowodowany jest zmniejszeniem się ilości wody w mięśniach oraz wzrostem ilości substancji białkowych i tłuszczu. Liczba włókien mięśniowych niewiele się zmienia, zwiększa się natomiast ich masa. W wyniku tego zwiększa się siła mięśniowa.
Praca, jaka dziecko wykonuje, jest wynikiem współpracy wielu grup mięśniowych. Jest także uzależniona od rozwoju układu nerwowego. W okresie przedszkolnym zachodzi proces inerwacji., czyli unerwianie włókien mięśniowych. W wieku 5-6 lat różnicowanie się aparatu inerwacyjnego mięśni niemal się kończy. Im dziecko jest młodsze, tym układ mięśniowo-nerwowo-kostny jest słabszy i fizjologicznie bardziej podatny na zmęczenie co zmusza dziecko do przerywania wysiłku mięśniowego.
W okresie przedszkolnym zwiększa się wydolność komórek nerwowych, co wyraża się tym, że dziecko wraz z wiekiem mniej nuży się i męczy podczas wysiłku. Wzrasta ogólna zdolność do pracy komórek nerwowych, wskutek czego dziecko potrafi dłużej odbierać bodźce zewnętrzne. Dziecko w tym wieku źle znosi długie i jednostajne bodźce. Zwiększa się rola kory mózgowej nad ośrodkiem podkorowym i niższymi piętrami układu nerwowego. Dziecko jest wtedy mniej impulsywne. Kształtuje się wtedy u niego kontrola emocjonalna. Pobudzenie procesów nerwowych dominuje nad hamowaniem, lecz rozwój układu nerwowego zmierza ku ich zrównoważeniu oraz zwiększeniu siły i ruchliwości tych procesów. Wzrasta zdolność uczenia się, przejawiająca się w szybkim tempie powstawania odruchów warunkowych. Wzrasta wpływ drugiego układu sygnałowego na pierwszy. Nowe odruchy warunkowe można wytwarzać za pomocą instrukcji słownej, przez uogólnianie poprzednich doświadczeń dziecka.

ROZWÓJ MOTORYCZNY
Sprawności motoryczne to umiejętności wymagające bardzo precyzyjnej koordynacji (np. posługiwanie się sztućcami, wiązanie sznurowadeł, jazda na rowerze, gra w piłkę). Co ważne, nie kształtuje się w wyniku samego procesu dojrzewania lecz muszą zostać wyuczone. Aby dziecko opanowało daną sprawność musi:
· być dojrzałe do nauki (jeżeli mięśnie i układ nerwowy dziecka nie dojrzały jeszcze na tyle, by potrafiło ono utrzymać przedmiot w dłoni to oczywiście za wcześnie jeszcze na naukę jedzenia łyżeczką)
· mieć możliwość obserwowania dobrych wzorców
· mieć okazję do ćwiczeń
· mieć wsparcie otoczenia w postaci zachęty, demonstrowania umiejętności, poprawiania błędów.
To wszystko oznacza, że aby nasze dziecko samodzielnie posługiwało się sztućcami czy wchodziło po schodach nie wystarczy, że do tego „dorośnie”. Musimy jeszcze być dla niego wzorem i stworzyć mu okazję do ćwiczeń. Jeżeli wyręczamy dziecko we wszystkich czynnościach samoobsługowych, znosimy po schodach (żeby tylko nie spadło) to opanuje ono te sprawności później niż do tego dojrzało, później od jego rówieśników z wieloletnich rodzin, w których nie ma czasu na nadopiekuńczość. Jednocześnie dając dziecku wskazówki jak ma wykonać daną czynność i jakie błędy popełnia, możemy znacznie przyspieszyć naukę sprawności i zapobiec powstaniu złych nawyków.
Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach i cechuje go względna harmonijność. Dziecko stopniowo doskonali zarówno swe ruchy postawno-lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Do podstawowych (czynności) sprawności ruchowych wywodzących się z ruchów swobodnych i postawno-lokomocyjnych należą takie czynności motoryczne jak np. chód, biegi, skoki, wspinanie się.
Na podstawie obserwacji i badań określono wiek, w którym dzieci zazwyczaj opanowują różne umiejętności:
· w 3 roku życia potrafi smarować chleb masłem
· w 4 roku życia kroi nożem kruche pokarmy
· pomiędzy 3 a 4 rokiem życia jeździć na rowerku trzykołowym (ale bywają i takie, które radzi z tym sobie w wieku 2 lat)
· około 4 roku życia wchodzi i schodzi po schodach bez trzymania i stawia nogi na przemian
· w 5 – 6 roku życia potrafi przejść po wąskiej pochyłej desce lub linii narysowanej kredą
· około 6 roku życia (czasami wcześniej) dorasta do jazdy na rowerze dwukołowym
· w 6 roku życia potrafi rzucać i chwytać piłkę (czasami następuje to znacznie wcześniej, różnice między dziećmi bywają duże)
· w 6 – 7 roku życia wiąże sznurowadła i ma już opanowane samodzielne mycie, jedzenie, czesanie, ubieranie i dorównuje w tym dorosłym.












WYMIANA ZĘBÓW MLECZNYCH NA STAŁE
Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów na stałe. Kolejność wymiany zębów mlecznych zbiega się na ogół z kolejnością ich przebijania się. Około 6 roku życia rozpoczyna się drugie ząbkowanie, kiedy ukazują się w jamie ustnej pierwsze zęby trzonowe stałe. U chłopców może przebiegać to o kilka miesięcy później (mniej więcej o 3 miesiące).Wypadają kolejno zęby mleczne i zastępują je zęby stałe w następującej kolejności: stałe siekacze środkowe dolne i górne, siekacze boczne górne i dolne, zęby przedtrzonowe i kły. Zęby mleczne przed wymianą na zęby stałe wypadają w odpowiedniej kolejności i ramach czasowych. Najpierw wypadają siekacze środkowe dolne i górne między 6 – 7 rokiem życia. Wypadaniu zębów mlecznych towarzyszy proces równoległy, czyli wyrzynanie się zębów stałych. Najpierw wyrzynają się zęby w żuchwie, a następnie w szczęce. Wyrzynają się one w odpowiedniej kolejności. Jeszcze przed wypadnięciem zębów mlecznych pojawiają się pierwsze zęby stałe („szóstki”) między 6 – 7 rokiem życia, następnie wyrzynają się siekaczem środkowe górne i dolne między 7 – 8 rokiem życia.
Ważne, aby zwrócić uwagę na prawidłowe ustawienie zębów. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, należy zwrócić się do lekarza stomatologa – ortodonty. Należy także poddać kontroli stomatologicznej w celu wczesnego wykrycia próchnicy zębów i jej leczenia.








ROZWÓJ PSYCHICZNY
Psychologia w obrębie okresu przedszkolnego wyodrębnia kolejne fazy:
· fazę wczesną – 3 – 4 lata
· fazę średnią – 4 – 5,5 roku
· fazę późną – 5,5 – 7 lat
Faza wczesna. Dzieci w tej fazie są jeszcze mało samodzielne. Nie radzą sobie same w różnych sytuacjach. Wymagają opieki dorosłych, nawet przy podstawowych czynnościach takich jak mycie, ubieranie się. Cechuje go dużą chwiejność emocjonalna, skłonność do przechodzenia z jednego nastroju w drugi. Dziecko łatwo się nuży zarówno fizycznie jak i psychicznie. Nie w pełni ma opanowany system gramatyczny języka. W tej fazie rozwoju dziecko nie potrafi dłużej skupić się. Wyobraźnia dziecka jest już bardziej rozbudzona. Zabawy są nadal dość proste i krótkie.
Faza średnia. Nazywana często wiekiem pytań. Dziecko „zadręcza” otoczenie nie kończącymi się pytaniami: „Co to jest zima? Dlaczego pada? Skąd się bierze deszcz? A dlaczego?” Dziecko w ten sposób wyraża swoją ciekawość otaczającej go rzeczywistości. Dzieci w tym wieku są już bardziej zaradne i samodzielne. Rówieśnicy zaczynają odgrywać większą rolę, dziecko garnie się do innych dzieci. Dziecko w tym wieku jest żywe i ruchliwe, dociekliwe i wścibskie. Dziecko poświęca wiele czasu zabawom.
Faza późna. U dziecka pojawiają się pewne nowe zachowania, wcześniej nie spotykane. Dziecko potrafi świadomie uczyć się, dążyć do zdobycia określonej wiedzy. Posiada większą zdolność do skupienia uwagi, koncentrowania się na rzeczach go interesujących. Dziecko potrafi samo postawić sobie cel, zaplanować sposób jego osiągnięcia, z wytrwałością i uporem dąży do jego realizacji. Częstsze stają się zabawy zespołowe, w których dzieci dzielą się funkcjami i pełnionymi rolami.


INFEKCJE I CHOROBY WIEKU PRZEDSZKOLNEGO
ANEMIA. Czyli niedokrwistość. W związku z szybkim rozwoju ustroju dziecka intensywnie wzrasta zapotrzebowanie na krew, materiały budulcowe i żelazo. Niedokrwistość obserwuje się u dzieci najczęściej z niedoboru żelaza, które wchodzi w skład budowy hemoglobiny. Ilość hemoglobiny ulega zmniejszeniu. Do objawów należą: łatwe męczenie, stałe zmęczenie, brak łaknienia, bladość powłok, bladość spojówek oka, kruchość i łamliwość paznokci i włosów.
BIAŁACZKA. Białaczka jest jedną z najczęstszych chorób układu krwiotwórczego. Zmiany zachodzą w krwinkach białych. Przy białaczce krwinki białe, powstające w szpiku, posiadają formy niedojrzałe i są wytwarzane w bardzo dużych ilościach. Norma ilościowa tych krwinek u dziecka wynosi około 8000 w 1 mm sześciennym przy białaczce wynosi kilkaset tysięcy.
NIEŻYT NOSA. Wywołany przez wirusy lub bakterie może występować u dziecka dosyć często. Choroba zwana także katarem. Objawia się wyciekanie z nosa obfitej wydzieliny śluzowej. Jeżeli przebiega typowo to po kilku dniach następuje powrót do stanu normalnego. Nie należy jednak lekceważyć u dzieci gdyż może być zwiastunem choroby zakaźnej.
ANGINA. Jest wywołana przez bakteria, które umiejscawiają się na błonie śluzowej gardła, łuków podniebiennych i migdałków. Błona śluzowa staje się zaczerwieniona a migdałki ulegają obrzęknięciu i powiększeniu. Występuje również silny ból gardła i mogą występowanie dreszcze, gorączka, bóle głowy i ogólne złe samopoczucie.
ZAPALENIE OSKRZELI. Wywołane jest przez bakteria lub wirusy. W początkowym okresie choroby występują objawy nieżytowe nosa, gardła, następnie dołącz się suchy kaszel. Temp. Wzrasta z reguły do 38 – 39 stp C. Choroba trwa zwykle 1 – 2 tygodnie chyba, że wystąpi powikłanie w postaci doskrzelowego zapalenia płuc.

ZAPALENIE PŁUC. Może być wywołane przez wirusy lub niektóre bakterie – w zależności od tego mówimy o różnych typach zapalenia płuc, np. zapalenie płuc wirusowe, gronkowcowe oraz w zależności od rozległości i umiejscowienia – o zapaleniu płuc płatowym, oskrzelowym. Objawy: zawsze pojawia się temp., silny kaszel, stolce są luźne i częste.
GRUŹLICA. Jest chorobą zakaźną, wywołany przez prątek gruźlicy, który dostaje się do organizmu albo za pośrednictwem układu oddechowego albo przez przewód pokarmowy. W miejscu usadowienia się prątków, najczęściej w płucach, powstaje tzw. Ognisko pierwotne będące przejawem gruźlicy pierwotnej. Przebieg choroby jest gwałtowny i nierzadko kończy się śmiercią. Może się zdarzyć, że prątki dostaną się ponownie do płuc.
CHOROBY PASOŻYTNICZE. Do najbardziej rozpowszechnionych pasożytów spotykanych u dzieci należy zaliczyć:
· owsiki – choroba następuje przez kontakt bezpośredni z chorymi lub z przedmiotami, na których znajdują się jaja robaków
· lamblie – choroba poprzez zanieczyszczone produkty spożywcze i wodę
· włosogłówki i glisty – choroba za pośrednictwem zanieczyszczeń gleby, warzyw, wody, owoców itp.
BIEGUNKI LETNIE. Najczęstsze są na tle zakażenia bakteryjnego. Zakażenia bakteryjne występują przede wszystkim w okresie letnim. Wywołują je w większości paciorkowce, gronkowce i pałeczki okrężnicy.
PRÓCHNICA. Jest jedną z najczęściej spotykanych chorób tkanek twardych zęba. Pod wpływem działania czynników ogólnych i miejscowych przy udziale drobnoustrojów dochodzi do demineralizacji i martwicy tkanek twardych.
MONONUKLEOZA. Wywołuje ją wirus przenoszony przez ślinę. Dlatego zwana jest chorobą pocałunków. Mononukleoza to ostra choroba wirusowa, która raz przebyta daje odporność na całe życie. Przez kilka dni maluch jest marudny, nie ma apetytu, skarży się na bóle pleców, nóżek, zmęczenie. Dołącza się do tego katar, ból gardła, gorączka. Węzły chłonne szyi powiększają się.
SZCZEPIENIA OCHRONNE
6 ROK ŻYCIA:
· błonicy, tężcowi – podskórnie szczepionką DT (pierwsza dawka przypominająca)
· poliomyelitis – doustnie szczepionką żywą poliwalentną OPV (1, 2 i 3 wirusa)
7 ROK ŻYCIA:
· odrze – podskórnie szczepionką żywą (dawka przypominająca). Podawana w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę – nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia; szczepionkę należy podać po upływie 2 miesięcy od wyzdrowienia. Zamiast szczepionki pojedynczej przeciw odrze można podać szczepionkę potrójną przeciw odrze, śwince i różyczce zalecaną w części IIB PSO.
· gruźlicy – śródskórnie szczepionką BCG ( po 6 tygodniach od szczepienia przeciw odrze). Szczepienie bez próby tuberkulinowej. U dzieci ze styczności z chorym na gruźlicę należy wykonać próbę tuberkulinową w dniu odczytania próby.












BIBLIOGRAFIA:
1. Budzińska I., Metodyka wychowania w przedszkolu, Warszawa 2003;
2. Chrzanowska D., Dziecko w wieku przedszkolnym, Warszawa 1984;
3. Hetzler H., Problemy rozwoju sprawności ruchowych dzieci przedszkolnych, Warszawa 1972;
4. Jankowski A., Podstawy pediatrii, Wrocław 2003;
5. Jugowar B., Psychologia rozwojowa dla rodziców, Warszawa 1989;
6. Kamińska M., Od noworodka do przedszkolaka, Warszawa 1992;
7. Kopczyńska – Sikorska J., Diagnostyka rozwoju dzieci i młodzieży, Wrocław 1995;
8. Kubicka K. I Kawalec W., Pediatria. Podręcznik dla studentów, Warszawa 2002;
9. Landy A., Kwiatkowska M., Topińska Z., Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1993;
10. Obuchowicz A., Podstawowe zagadnienia opieki pediatrycznej w lecznictwie otwartym, Katowice 2003;
11. Przetacznikowa M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Wrocław 1992;