Masaż klasyczny i jego techniki.
Masaż jest to ścisłe oddziaływanie bodz
cami mechanicznymi na tkanki
organizmu żywego przy biernym zachowaniu się masowanego. Stosownie do zadań
stawianych przed masażem można wyróżnić trzy rodzaje masażu:
" Masaż leczniczy
" Masaż sportowy
" Masaż higieniczno-kosmetyczny
Formy masażu klasycznego:
Masaż krótkobodz
cowy  trwający ok. 10-20 min, w czasie którego należy
dostarczyć taką ilość bodz
ców, aby w czasie zabiegu wystąpił odczyn miejscowy
w tkankach masowanych. Odczyn ten powinien wtórnie spowodować odpowiednie
przestrojenie funkcji fizjologicznych różnych układów. Zabieg taki możemy
wykonywać zazwyczaj codziennie.
Masaż średniobodz
cowy  trwający ok. 20-30 min, w czasie którego należy
dostarczyć taką ilość bodz
ców, aby w czasie zabiegu wystąpił zarówno odczyn
miejscowy, jak i częściowo reakcje ogólne. Zabieg taki można wykonywać codziennie
lub co drugi dzień.
Masaż długobodz
cowy  trwający ok. 30-45 min, w czasie którego oprócz
odczynu miejscowego można zaobserwować reakcje ogólne. Zabieg taki można
wykonywać co drugi dzień.
Techniki masażu klasycznego:
Technika głaskania  polega na wykonywaniu posuwistych ruchów po tkance
masowanej, można ją wykonywać strona dłoniową lub grzbietową ręki, można też
opuszkami palców. Dłoń masująca może być ułożona na tkankach prostopadle lub
poprzecznie, palce mogą być złożone lub rozstawione, istotne jest aby cała
powierzchnia ręki masującej ściśle przylegała do tkanek a siła nacisku była
równomiernie rozłożona, kierunek wykonywania masażu musi być zgodny
z anatomicznym przebiegiem naczyń żylnych i limfatycznych. Wybór sposobu
wykonywania głaskania jest uzależniony od okolicy masowanej i zadania
terapeutycznego. W technice głaskania wyróżnia się głaskanie płaskie i obejmujące.
Głaskanie płaskie i obejmujące może być powierzchowne i głębokie. W pierwszym
przypadku ręka masująca delikatnie, bez nacisku wykonuje głaskanie, w drugim zaś
ręka wykonuje głaskanie ze znacznym uciskiem. Głaskanie powierzchowne wykonuje
się głównie w fazie wstępnej zabiegu, przy dominacji objawów bólowych, między
poszczególnymi fazami zabiegu oraz wszędzie tam, gdzie wskazany jest bodziec
łagodny i uspokajający. Głaskanie to wykonuje się powoli, rytmicznie w tempie 24-25
głaskań na minutę. Głaskanie powierzchowne działa uspokajająco na układ nerwowy,
obniża pobudliwość emocjonalną i sprzyja rozluz
nieniu mięśni. Poprawia również
wazomotoryczną funkcję naczyń skórnych, stymuluje procesy wymiany w skórze
i podskórnej tkance łącznej.
Głaskanie głębokie przyspiesza krążenie krwi i chłonki, zmniejszając zastoje i obrzęki.
Pod wpływem głaskania głębokiego wchłanianie płynów z tkanki łącznej podskórnej
zwiększa się o 16-58%. Głaskanie wykonywane rytmicznie i energicznie działa
pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, zapewnia miejscowe przyspieszenie
krążenia, przekrwienie mięśni oraz pobudza czynność gruczołów potowych i łojowych
w skórze. U chorych z niedowładami i porażeniami pochodzenia obwodowego lekkie
głaskanie obniża pobudliwość ruchowych komórek rdzenia kręgowego. Głaskanie
wykonane na klatce piersiowej zwalnia ruchy oddechowe. Zjawisko to jest tłumaczone
hamowaniem czynności wyższych części ośrodkowego układu nerwowego
z następczym obniżeniem pobudliwości ośrodka oddechowego.
Technika rozcierania - polega na wykonywaniu przez masażystę ruchów kolisto
posuwistych po masowanej tkance. Rozcieranie powoduje powstanie fałdu skórnego
w którym następuje rozciąganie i rozcieranie tkanek. Może ono być powierzchowne
lub głębokie, wykonuje się je opuszkami kciuków, opuszkami palców II-IV
lub brzegami łokciowymi ręki. Istotne jest aby tkanka masowana przesuwała się
za ręką masażysty, rozcieranie stosuje się głównie na okolice stawów a przy artrozach
i patologicznych zmianach tkanek okołostawowych rozcieranie jest podstawą masażu
leczniczego, ponadto rozcieranie stosuje się często w leczeniu przykurczy,
bliznowatych deformacji skórnych oraz zrostów pourazowych. Rozciąganie wzmacnia
kurczliwość mięśni i zwiększa ich napięcie. Kierunek wykonywania rozcierania
określa się na podstawie anatomicznej struktury stawów, więzadeł, ścięgien i mięśni,
a także umiejscowienia i struktury patologicznych deformacji tkanek. Rozcieranie
wykonuje się wolno, ale krótkotrwale na jednym i tym samym odcinku. Tempo
rozcierania wynosi około 60-100 ruchów na minutę. Rozcieranie zaleca się
wykonywać bez użycia środków poślizgowych, aby utrzymać ścisły kontakt ręki
z powierzchnią masowaną, co jest niezbędne do przemieszczania się tej tkanki
w różnych kierunkach. Pod wpływem rozcierania w tkankach szybko pojawia się
uczucie ciepła. Temperatura tkanki pod wpływem rozcierania może wzrosnąć o 5oC.
W rezultacie reflektorycznego działania ciepła i uwolnienia produktów rozpadu
w tkankach następuje czynne przekrwienie. Przy odpowiednim wykonywaniu
rozcierania można obniżyć pobudliwość układu nerwowego i uzyskać działanie
przeciwbólowe. Stosując rozcieranie w miejscach wyjścia nerwów i wzdłuż ich
przebiegu obniża się pobudliwość nerwów i zmniejsza się bóle w przypadku neuralgii.
Rozcieranie jest zawsze poprzedzone i zakończone głaskaniem.
Technika ugniatania  polega na wykonaniu przez masażystę ruchów unoszenia,
uciskania i wyciskania tkanki masowanej. Ugniatanie wykonuje się najczęściej
na mięśniach oburącz, można również wykonywać ugniatanie wsuwając mięsień
między kciuk a palec wskazujący. Innymi odmianami ugniatania są: wałkowanie,
zwijanie i zruszanie. Wałkowanie wykonuje się na kończynach delikatnie, stosuje się
głównie na mięśnie osłabione po urazach, przy kurczliwości włośniczek
i w patologicznych stanach naczyń obwodowych. Zwijanie wykonuje się podczas
masażu przedniej ściany brzucha, kiedy mięśnie są osłabione, zwiotczałe, przy dużych
pokładach tłuszczu. Zruszanie stosuje się na okolicach, gdzie trudne jest uchwycenie
mięśni, głównie na plecach w okolicy przykręgosłupowej. Istotne w technice
ugniatania jest to aby ręce miękko uchwyciły tkankę między kłąb a palce i żeby był
spełniony warunek bezbolesnego uniesienia i uciśnięcia tkanek. Ręce masażysty
muszą płynnie przesuwać się po całym masowanym mięśniu. Nie należy dopuszczać
do ześlizgiwania się rąk po skórze i nierównoległego ich prowadzenia. Ugniatanie
wykonuje się w tempie 40-50 ruchów na minutę. Pod wpływem ugniatania powstają
podrażnienia proprioceptywne, co powoduje powstanie w ośrodkowym układzie
nerwowym procesów pobudzających. W efekcie osiąga się regenerację funkcjonalną
niewydolności mięśni i stymulację procesów wymiany tlenu i dwutlenku węgla.
Oddzielnie należy stosować ugniatanie na mięśniach synergistycznych
i antagonistycznych.
Technika oklepywania  polega na uderzaniu przez masażystę rękoma w tkanki
masowane. Oklepywanie jest silnym bodz
cem mechanicznym, wykonuje się
je najczęściej dłoniową częścią policzków lub opuszkami palców. Uderzenie powinno
być sprężyste, krótkie i wykonywane tak aby nie wywoływało bólu i nie powodowało
na skórze krwawych wybroczyn. Są trzy odmiany oklepywania: łóżeczkowe
(wykonywane dłoniową powierzchnią ręki przy lekko zgiętych palcach i tworzących
wraz z kciukiem  łyżeczkę , w której w momencie uderzenia powstaje poduszka
powietrzna między dłonią masażysty a tkanką masowaną:, miotełkowe (wykonywane
brzegami bocznymi rozstawionych palców V-II, w czasie uderzenia ręka jest
ustawiona pod kątem ok. 45o do powierzchni masowanej, a palce kolejno uderzają
o tkankę) i siekące (wykonuje się brzegiem łokciowym ręki, która jest ułożona
w semipronacji. Palce podczas uderzania są zwarte lub lekko odwiedzione. Istotne
w technice oklepywania jest to aby w czasie uderzenia kontakt ręki masażysty był jak
najkrótszy z tkanką a siła uderzeń była równomiernie rozłożona na całej powierzchni
ręki biorącej udział w masażu. W oklepywaniu ruchy wykonuje się szybko,
z częstotliwością ok. 250-300 uderzeń na minutę, lub wolno z częstotliwością 100-120
uderzeń na minutę. Dobór sposobu oklepywania zależy od okolicy stosowania masażu,
grubości tkanki masowanej, stanu fizjologicznego tkanki masowanej i zadania jakie
ma spełnić zastosowanie tej techniki. Oklepywanie wykonuje się najczęściej wzdłuż
włókien mięśniowych, wzdłuż przebiegu nerwów obwodowych. Słabe oklepywanie
wpływa na zwężenie naczyń krwionośnych, zwolnienie tętna, szybkie zaś dość silnie
wpływa na rozszerzenie naczyń, podwyższa temperaturę tkanek i obniża czucie
w zakończeniach nerwowych oraz wywołuje odruchowe skurcze mięśni wpływając
na zwiększenie napięcia mięśniowego. W atonii mięśniowej i zanikach mięśniowych
oklepywanie w połączeniu z ugniataniem jest podstawową techniką masażu.
Oklepywanie nie jest wskazane natomiast w porażeniach spastycznych i hipertonii
mięśniowej.
Technika wstrząsania  polega na przekazywaniu tkankom za pomocą rąk
masażysty drgań mechanicznych o znacznej amplitudzie i niedużej częstotliwości,
stosuje się je najczęściej na kończynach w celu obniżenia napięcia mięśniowego
i uzyskania rozluz
nienia aparatu więzadłowo mięśniowego. Wstrząsanie kończyny
górnej wykonuje się, chwytając ją rękami w okolicy nadgarstka. Kończynę tę należy
lekko pociągnąć wzdłuż osi długiej z jednoczesnym wstrząsaniem i wolnym
odwodzeniem i przywodzeniem w stawie barkowym. Wstrząsanie stosuje się również
na klatce piersiowej, jamie brzusznej i miednicy. Wstrząsanie jamy brzusznej wymaga
ułożenia rąk, po obu stronach brzucha pacjenta tak, aby kciuki leżały na poziomie
pępka, a pozostałe palce obejmowały brzuch. Wstrząsanie brzucha zaleca się w atonii
jelit, zaparciach funkcjonalnych i osłabieniu mięśni ściany brzusznej. Przy wstrząsaniu
miednicy drgania przekazuje się na kości biodrowe, układając palce wzdłuż grzebieni
kości biodrowych. Wstrząsanie zmniejsza objawy spastyczne, wpływa stymulująco na
gruczoły wewnętrznego wydzielania, aktywizuje obieg chłonki, poprawia krążenie
obwodowe i zwiększa elastyczność więzadeł stawowych.
Technika wibracji  polega na przekazywaniu tkankom masowanym za pomocą
ręki masażysty lub aparatu wibracyjnego drgań mechanicznych o małej amplitudzie
i dużej częstotliwości. Poprawne wykonanie klasycznej wibracji wymaga dużego
wysiłku ze strony masażysty. W związku z tym coraz częściej wykorzystuje się
aparaty wibracyjne. W technice można stosować wibrację stabilną i labilną.
Wibrację labilną wykonuje się najczęściej wzdłuż przebiegu mięśni, nerwów
i naczyń obwodowych. Wykonywanie wibracji wymaga zmiennego ucisku na tkanki.
Na początku ucisk jest powierzchowny, następnie staje się on silniejszy, a potem znów
słabnie. Drgania mogą być przekazywane przez kciuki lub palec trzeci z opartymi
na nim palcem drugim i czwartym. Często również drgania można przenosić przez
paliczki podstawowe palców II-V.
Wibrację stabilną stosuje się najczęściej na punkty bolesne w miejscu wyjścia
nerwów obwodowych oraz na miejsca złamania. Wibrację wykonuje się w czasie 5-15
sek. przedzielonych 5 sek. przerwą, podczas której wykonuje się głaskanie. Wibracja
punktowa obniża pobudliwość nerwową, działa przeciwbólowo, przyspiesza tworzenie
kostniny i wpływa na zmniejszenie się obrzęków. Pojedyncze stosowanie technik jest
stosunkowo rzadkie w masażu leczniczym. Najczęściej masaż leczniczy jest
połączeniem tych technik odpowiednio do objawów klinicznych i reakcji pacjenta.
Wskazania i przeciwwskazania do stosowania masażu:
Wskazania dzielimy ze względu na układy bądz
jednostki chorobowe.
Układ krążenia  przewlekła niewydolność krążenia obwodowego zwłaszcza
w kończynach dolnych, niewydolność naczyń chłonnych, stany obniżonego ciśnienia,
stwardnienie tętnic obwodowych, zespoły żylakowate kończyn dolnych bez
owrzodzeń, długie unieruchomienia, utrata sprężystości naczyń żylnych.
Układ oddechowy  rozedma płuc, przewlekły nieżyt oskrzeli, astma
oskrzelowa (w okresie międzynapadowym), zabiegi chirurgiczne na klatce piersiowej.
Układ nerwowy  choroby nerwów obwodowych, porażenia i niedowłady,
zapalenie nerwów i splotów obwodowych, lumbago, dyskopatia, choroby naczyń
mózgu, bezsenność, choroba Parkinsona, choroba reumatyczna, zmiany
zwyrodnieniowe stawów, artrozy, zespół bolesnego barku.
Układ ruchu  stany pourazowe, złamania, zwichnięcia, skręcenia, choroby
kości, stawów z przykurczami, stany po zabiegach chirurgicznych narządu ruchu,
przewlekłe stany zapalne stawów i więzadeł, zmiany zniekształcające kostno
stawowe, każda wrodzona wada narządu ruchu.
Układ mięśniowy  zaniki mięśni, bóle mięśni na tle przeciążenia, przewlekłe
stany zapalne mięśni, stany po urazach tkanek miękkich.
Choroby skóry  zaburzenie trofiki skóry, przewlekłe odmrożenia, wiotkość
skóry.
Choroby wieku dziecięcego  krzywica, mózgowe porażenie dziecięce, wady
postawy, niedożywienie, niedorozwój narządów.
Choroby zawodowe  choroba wibracyjna, choroby układu nerwowego
w wyniku ekspozycji zawodowej, zmiany przeciążeniowe.
Przeciwwskazania: stany zapalne i alergiczne skóry, zapalenia węzłów
chłonnych, ostre stany ropne i zapalne, zakrzepy, zapalenie żył, zaawansowana
miażdżyca naczyń obwodowych, hemofilia, ogniska przerzutów nowotworów,
nieuregulowane ciśnienie, przy gorączkach, krwotoki, po zawale (6 m-cy),
postępujący zanik mięśni, SM, jamistość rdzenia, wrodzona łamliwość kości,
zaawansowana osteoporoza, owrzodzenie podudzi, wady serca, skaza moczanowa,
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, kamica wątrobowa, stany zapalne dróg
żółciowych, ostre i podostrz stany zapalne miednicy małej, menstruacja, ciąża,
Parkinsonizm.
Masaż w wybranych jednostkach chorobowych:
Reumatoidalne zapalenia stawów  na zlecenie lekarza można przystąpić
do wykonywania masażu. Stosujemy masaż klasyczny z wykorzystaniem tylko dwóch
technik: głaskania i wibracji. Opracowujemy kończyny górne i dolne oraz kręgosłup
dla normalizacji stanów pobudzenia układu nerwowego oraz uaktywnienia drenażu
tkankowego. Należy masować również klatkę piersiową celem usprawnienia
oddychania. Po dwóch do pięciu zabiegach, jeżeli pacjent dobrze toleruje masaż,
możemy dołączyć inne techniki w kolejności: rozcieranie, ugniatanie podłużne
i uciski. W miarę wzrastania ilości zabiegów podstawową techniką stosowanego
masażu staje się rozcieranie i właśnie tej technice należy poświęcić najwięcej czasu
podczas zabiegu.
Stłuczenia i zmiażdżenia  zadaniem masażu jest przyspieszenie wessania
się krwiaka oraz usunięcie obrzęku. Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatanie
podłużne i wibrację podłużną powyżej i poniżej miejsca stłuczenia. Jeżeli nie doszło
do przerwania ciągłości skóry, to po kilku zabiegach można dołączyć bardzo delikatne
głaskanie okrężne w miejscu stłuczenia. Przy utrzymującym się obrzęku dobre efekty
daje zastosowanie drenażu limfatycznego powyżej miejsca stłuczenia. W przypadku
zmiażdżeń, oprócz masażu poniżej i powyżej miejsca urazu, możemy (za zgodą
lekarza) opracować brzegi rany w celu przyspieszenia procesu gojenia. Jest
to wskazane tylko w przypadku ran nie zakażonych. Po pełnym zagojeniu się rany
w postępowaniu uwzględniamy opracowanie blizny.
Dysplazja i wrodzone zwichnięcie biodra  masaż wykonujmy w dwóch
pozycjach: na plecach i na brzuchu. W ułożeniu dziecka na plecach wykonujemy
masaż klasyczny całych kończyn górnych górnych zastosowaniem: głaskań, rozcierań,
ugniatań podłużnych i delikatnej wibracji poprzecznej. W ułożeniu na brzuchu stosuje
się te same techniki, wykonujemy masaż mięśni pośladkowych. Dodatkowo
dołanczamy masaż pleców. Należy bowiem pamiętać, że przeważnie przy zwichnięciu
obustronnym dochodzi do pogłębienia fizjologicznej lordozy lędz
wiowej, a przy
zwichnięciu jednostronnym do skoliozy.
Choroba Sprengela  w pierwszym etapie (5-10 zabiegów) po zagojeniu się
rany pooperacyjnej możemy stosować postępowanie, którego celem jest zmniejszenie
blizny i likwidacja zrostów głębokich. W drugim etapie masaż przybiera charakter
rozluz
niający. Opracowujemy całą obręcz barkową oraz chorą połowę klatki
piersiowej. Stosujemy: głaskania, dużo łagodnych rozcierań, ugniatanie podłużne,
delikatną wibrację poprzeczną. W przypadku występowania skoliozy lub kroczu
szyjnego, po zasięgnięciu opinii lekarza prowadzącego, możemy do masażu dołączyć
odpowiednie postępowanie.
Wysiękowe zapalenie opłucnej  do masażu przystępujemy po przełomie
choroby, chyba że lekarz prowadzący zadecyduje inaczej. Inaczej tym okresie
możemy wykonywać tylko i wyłącznie masaż segmentarny. Jeśli stan chorego na to
zezwala, zaleca się stosowanie masażu już we wczesnych stadiach choroby. Tego
rodzaju postępowanie zapobiega powstawaniu zrostów, jak również zmniejsza objawy
bólowe. Po wykluczeniu etiologii gruz
liczej, już w kilka dni po ustąpieniu wysokiej
temperatury można przystąpić do wykonywania masażu.
Zwężenie lub niedrożność tętnic wieńcowych  masaż można wykonywać
tylko u pacjentów z lekkim stanem chorobowym. W leczeniu można wyróżnić dwa
etapy. Etap pierwszy obejmujący 5-10 zabiegów polega na wykonywaniu
powierzchniowych głaskań i rozcierań całą dłonią w okolicy przedsercowej. Przy
pierwszym zabiegu czas trwania wynosi maksymalnie 4 min. W miarę poprawy stanu
zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten można stosunkowo wydłużać do 6,8,10
i maksymalnie 12 min. Jeżeli stan pacjenta na to zezwala, zabieg może być
wykonywany nawet kilka razy dziennie.
Drugi etap trwający do końca leczenia szpitalnego polega na wykonywaniu masażu
segmentarnego.
Bibliografia:
1. Zborowski A.  Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom I
Kraków 2006
2. Zborowski A.  Masaż w wybranych jednostkach chorobowych tom II
Kraków 2004
3. Prochowicz Z.  Podstawy masażu leczniczego Warszawa
Wydawnictwo lekarskie PZWL 2004