Instytut Biochemii i Biofizyki
Polskiej Akademii Nauk
Zasady bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym i postępowania z
wykorzystanym materiałem biologicznym w Instytucie
Biochemii i Biofizyki PAN
ż 1. Uwagi ogólne.
Każdy projekt, w którym stosuje się organizmy genetycznie zmodyfikowane, tkanki
ludzkie, patogeny człowieka, roślin lub zwierząt, powinien być przedstawiony Komisji ds.
Bezpieczeństwa Biologicznego w formie pisemnej i uzyskać zgodę Komisji do jego
realizacji w posiadanych warunkach laboratoryjnych.
Pracować w narażeniu na czynniki biologiczne może pracownik, który:
Øð zostaÅ‚ przeszkolony w zakresie bhp (szkolenie wstÄ™pne ogólne i stanowiskowe),
Øð zostaÅ‚ przeszkolony z zasad postÄ™powania z materiaÅ‚em biologicznym, stosowania
środków ochrony osobistej oraz metod dezynfekcji,
Øð ma dobry stan zdrowia, potwierdzony zaÅ›wiadczeniem lekarskim o braku
przeciwwskazań do pracy
Instrukcja dotyczy wszystkich pracowników narażonych na kontakt z materiałem
biologicznym.
·ð Szkolenie pracowników.
Þð Wszystkie osoby biorÄ…ce udziaÅ‚ w eksperymentach powinny być przeszkolone odnoÅ›nie
potencjalnego zagrożenia i sposobów bezpiecznej pracy przez kierownika projektu
działającego w porozumieniu z Komisją.
Þð Każdy pracownik, który może mieć kontakt z krwiÄ… lub innymi materiaÅ‚ami potencjalnie
zakaz
nymi, powinien być przeszkolony z zasad postępowania z materiałem
biologicznym, stosowania środków ochrony osobistej oraz metod dezynfekcji.
Þð Szkoleniu takiemu podlegajÄ… również pracownicy majÄ…cy kontakt z szkodliwymi
czynnikami biologicznymi grupy 2.
Þð Nowi pracownicy powinni być przeszkoleni w ramach wstÄ™pnego zapoznania siÄ™ z
miejscem pracy.
Þð Szkolenie powinno uwzglÄ™dniać charakter pracy i zagrożenia wystÄ™pujÄ…ce w każdej
pracowni.
·ð Szczepienia ochronne.
Pracownik narażony na kontakt z materiałem biologicznym pochodzącym od pacjentów
powinien poddać się szczepieniom przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
Szczepienie powinno być udokumentowane wpisem w akta osobowe (kartę zdrowia)
pracownika.
ż 2. Ogólne zasady bezpiecznej pracy z materiałem biologicznym.
·ð Stanowisko pracy.
Þð Stół do pracy z materiaÅ‚em biologicznym powinien być równy i Å‚atwy do dezynfekcji.
Þð W bezpoÅ›rednim zasiÄ™gu stanowiska pracy powinny znajdować siÄ™ pojemniki na zużyty
sprzęt jednorazowy (końcówki, probówki plastikowe) z przeznaczeniem do utylizacji
przez autoklawowanie (sterylizacji).
Þð W przypadku używania sprzÄ™tu wielokrotnego użycia (pipety szklane, probówki, kolbki,
szkiełka) - także pojemnik z roztworem środka dezynfekcyjnego do umieszczenia
1
skażonego sprzętu wielokrotnego użycia. Pojemnik powinien być oznakowany: rodzaj
środka dezynfekcyjnego, data przydatności do użycia.
Þð Sterylne pipety szklane powinny być umieszczone w miejscu nienarażonym na
zanieczyszczenie biologiczne lub chemiczne.
Øð Nie wolno używać szkÅ‚a laboratoryjnego uszkodzonego, grożącego
skaleczeniem!
Þð Praca z materiaÅ‚em potencjalnie patogennym dla czÅ‚owieka, zwierzÄ…t lub roÅ›lin
powinna odbywać się w specjalnie do tego celu wyznaczonych i oznakowanych
miejscach, których konieczny stopień izolacji i środki zabezpieczenia oceni Komisja ds.
Bezpieczeństwa Biologicznego IBB PAN, zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników
zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. z 2005 r. Nr 81, poz. 716)
Þð Pomieszczenia hodowlane, w których roÅ›nie materiaÅ‚ transgeniczny (fitotrony,
inkubatory, boksy w szklarni), powinny być wyraz
nie oznakowane.
Þð PodÅ‚oża do hodowli przed zasiewem i po zakoÅ„czeniu eksperymentu należy sterylizować
w autoklawie, w specjalnych workach do autoklawowania, dostępnych w pożywkarni
IBB PAN.
Þð To samo dotyczy niezużytego materiaÅ‚u roÅ›linnego, który przed wyrzuceniem powinien
być inaktywowany przez autoklawowanie.
Þð SzczególnÄ… uwagÄ™ należy poÅ›wiÄ™cić zabezpieczeniu przed przypadkowym
rozsypywaniem i rozsiewaniem nasion roślin transgenicznych. Nasiona te powinny być
przechowywane pod stałym nadzorem osoby będącej kierownikiem projektu badawczego
lub innej upoważnionej przez kierownika zakładu.
·ð Praca z materiaÅ‚em biologicznym.
Þð Podczas pracy z materiaÅ‚em biologicznym drzwi i okna powinny pozostawać
zamknięte.
Þð W laboratorium należy nosić odzież ochronnÄ…. Odzieży ochronnej nie przechowywać
razem z ubraniami wyjściowymi. W przypadku bezpośredniego kontaktu z
mikroorganizmami zakładać rękawice ochronne.
Þð Po zakoÅ„czeniu czynnoÅ›ci, a przed opuszczeniem strefy pracy należy, starannie umyć.
Þð Zabrania siÄ™ pipetowania ustami.
Þð Strzykawek i przedmiotów o ostrych krawÄ™dziach powinno siÄ™ używać tylko wtedy,
kiedy jest to bezwzględnie konieczne. Po ich użyciu zbierać je w przeznaczonych do tego
celu pojemnikach odpornych na przebicie. Także w tych pojemnikach należy oddawać je
do utylizacji.
Þð Pomieszczenia laboratoryjne utrzymywać w porzÄ…dku i czystoÅ›ci. Na stoÅ‚ach roboczych
powinny stać tylko rzeczywiście potrzebne sprzęty i materiały.
Þð Podczas wszystkich prac należy pamiÄ™tać o tym, aby w miarÄ™ możliwoÅ›ci unikać
tworzenia aerozolu.
Þð Regularnie sprawdzać tożsamość używanych organizmów.
Þð Po zakoÅ„czeniu prac odpowiednio przechowywać organizmy albo we wÅ‚aÅ›ciwy sposób
unieszkodliwić je.
2
·ð Przechowywanie materiaÅ‚u biologicznego.
Mikroorganizmy wykorzystywane w bieżących pracach badawczych przechowuje się
Øð krótkoterminowo - w oznakowanych lodówkach lub chÅ‚odniach oraz
Øð dÅ‚ugoterminowo - w zamrażarkach gÅ‚Ä™bokiego chÅ‚odzenia (w temp. -80°C)
oznaczonych znakiem  Biohazard , w pojemnikach z opisem.
·ð PostÄ™powanie w razie niekontrolowanego uwolnienia czynnika biologicznego.
Do niekontrolowanego uwolnienia mikroorganizmów może dojść podczas wirowania
hodowli płynnych, jeśli probówki zostały napełnione za wysoko. Z tego względu probówki,
używane w wirówkach preparatywnych z rotorami o stałym kącie i w mikrowirówkach,
wolno napełniać tylko do takiej wysokości, przy której podczas wirowania nie może dojść
do wylewania się zawartości.
Jeśli mimo to dojdzie do wylania się, płyn zawierający organizmy należy:
Øð zebrać bibuÅ‚Ä… i umieÅ›cić w worku na odpady biologiczne,
Øð komorÄ™ rotora w wirówce oraz rotor zdezynfekować przez 5-10 minut 70%
etanolem, lub komercyjnym środkiem dezynfekcyjnym.
Czynność tę należy wykonywać w rękawicach ochronnych.
Przy użyciu alkoholowych środków dezynfekcyjnych należy przestrzegać następujących
zaleceń:
Øð Czyszczona powierzchnia nie może być wiÄ™ksza niż 2 m².
Øð Na jeden m² nie wolno używać wiÄ™cej niż 50 ml Å›rodka dezynfekcyjnego.
Øð W pobliżu nie mogÄ… znajdować siÄ™ żadne z
ródła zapłonu (np. otwarty płomień
palnika).
Øð Temperatura powierzchni nie może przekraczać 37°C.
Jeśli płyny zawierające mikroorganizmów wyleją się na stoły laboratoryjne albo na podłogę,
należy:
Øð miejsce skażone natychmiast zalać Å›rodkiem dezynfekcyjnym,
Øð przykryć ligninÄ… lub rÄ™cznikiem papierowym na 15 minut,
Øð zebrać resztki w rÄ™kawiczkach do worka na odpady biologiczne,
Øð zmyć wodÄ… i wysuszyć.
Czynności tę należy wykonywać w rękawicach ochronnych.
Jeśli do uwolnienia płynów zawierających mikroorganizmy dojdzie w wytrząsarkach
termostatowanych lub wytrząsarkach umieszczonych w pokojach termostatowych, należy:
Øð zatrzymać urzÄ…dzenie,
Øð powiadomić innych użytkowników korzystajÄ…cych aktualnie z danego sprzÄ™tu,
Øð jeÅ›li rozbiciu ulegÅ‚a kolba lub probówka - usunąć resztki szkÅ‚a z urzÄ…dzenia
zachowując szczególną ostrożność,
Øð pÅ‚yn zawierajÄ…cy organizmy należy zebrać bibuÅ‚Ä… i umieÅ›cić w worku na odpady
biologiczne,
Øð wnÄ™trze urzÄ…dzenia przetrzeć 70% etanolem, lub komercyjnym Å›rodkiem
dezynfekcyjnym
Øð jeżeli nie jest możliwe dotarcie do wszystkich obszarów skażenia czynnikiem
biologicznym  urządzenie należy wyłączyć i zgłosić do działu technicznego
konieczność demontażu platformy. Należy powiadomić dział techniczny o
3
skażeniu biologicznym urządzenia i o konieczności podjęcia odpowiednich
środków ochronnych (praca w rękawiczkach!). Po demontażu platformy 
dokończyć dezynfekcję urządzenia i ponownie zamontować platformę.
Wszystkie czynności należy wykonywać w rękawicach ochronnych.
W przypadku zanieczyszczenia skóry umyć ręce środkiem dezynfekcyjnym. Stanowisko do
mycia powinno być wyposażone w pojemnik z płynnym mydłem i ręcznikiem papierowym
lub suszarkÄ… do rÄ…k.
Øð Normalne mydÅ‚o i rÄ™cznik stanowiÄ… potencjalne z
ródło zakażenia.
·ð PostÄ™powanie z materiaÅ‚em biologicznym po zakoÅ„czeniu pracy.
Þð Po skoÅ„czonej pracy wykorzystany materiaÅ‚ biologiczny i zużyty sprzÄ™t jednorazowy
jak: szalki Petriego, końcówki do pipet, probówki plastikowe zawierające resztki
materiału biologicznego, zużyte rękawiczki, powinny być umieszczone w wydzielonym i
odpowiednio oznakowanym pojemniku, znajdujÄ…cym siÄ™ na terenie pracowni, w
specjalnych workach do autoklawowania.
Þð Po napeÅ‚nieniu siÄ™ pojemnika - a najpóz
niej pod koniec dnia roboczego - odpady te
muszą być usuwane w zamkniętych workach z pracowni i poddane autoklawowaniu w
temperaturze 121oC przez 20 minut. Autoklaw znajduje siÄ™ w pomieszczeniu w bud. C w
pokoju 37.
Þð Do transportu odpadów staÅ‚ych sÅ‚użą rozmieszczone na każdym piÄ™trze i oznakowane
międzynarodowym znakiem ostrzegawczym ( Biohazard ) ruchome kosze z pokrywą.
Kosze te sÄ… raz dziennie odbierane i wymieniane na puste przez wyznaczonego i
przeszkolonego w zakresie tego obowiÄ…zku pracownika.
Þð Odpady ciekÅ‚e: resztki kultur bakteryjnych i drożdżowych, pożywki po odwirowaniu
mikroorganizmów, i.t.p. powinny być przed wylaniem do zlewu zabijane - najlepiej przez
dodanie do nich na 24 godz. podchlorynu sodowego lub sterinolu, tak, aby końcowe
stężenie tych roztworów wynosiło 1%. Podchloryn sodowy i sterinol są dostępne w
magazynie odczynników.
Þð Jeżeli zachodzi konieczność utylizacji hodowli lub odpadów ciekÅ‚ych przez
autoklawowanie, odpady takie należy odnieść do pożywkarni w bud. C i zostawić na
regale oznaczonym  DO ZABICIA . Odpady muszą być umieszczone w zamkniętych
pojemnikach szklanych (butelki zakręcane lub kolby szklane zatkane korkiem z waty), a
transportować należy je w plastikowych pojemnikach z przykrywką (np. takich jak
wiadro).
Þð Po autoklawowaniu w temperaturze 121oC przez 20 minut zinaktywowane odpady wraz z
pojemnikami umieszczane są w pożywkarni w bud. C, na regale oznaczonym  PO
ZABICIU skąd należy je odbierać osobiście.
Þð SzkÅ‚o majÄ…ce styczność z materiaÅ‚em biologicznym (np. szklane probówki, kolbki,
zlewki, pipety szklane) przed oddaniem do mycia również powinno być odkażone w 1%
roztworze podchlorynu lub sterinolu. W tym celu należy je całkowicie zanurzyć w w/w
roztworze na 24 godziny, w pojemniku ze szczelnÄ… pokrywÄ….
Øð Odpady powstaÅ‚e w czasie pracy z materiaÅ‚em ludzkim należy
traktować ze szczególną ostrożnością.
4
Þð PozostaÅ‚oÅ›ci po badaniach w postaci resztek tkanek (tkanki staÅ‚e, krew), koÅ„cówek do
pipet, probówek eppendorfa zawierających resztki tkanek, rękawiczki, waciki lub ligninę,
ręczniki papierowe i pojemniki stykające się z tym materiałem przeznaczone są do
spalenia. Odpady te należy zbierać w osobnych pojemnikach, oznakowanych -  Materiał
potencjalnie zakaz
ny  do spalenia
Þð Po skoÅ„czonej pracy odpady muszÄ… być usuwane z pracowni. W tym celu należy je
oddawać p. Sawickiemu (tel. wew. 2154), który jest odpowiedzialny za składowanie w
specjalnie do tego celu wyznaczonym i oznakowanym pomieszczeniu (bud. A, pok. 010).
Þð Odpady ciekÅ‚e oraz sprzÄ™t wielokrotnego użycia należy przed wylaniem do zlewu lub
ponownym użyciem odkazić w 1% roztworze podchlorynu sodowego przez 24 godziny.
·ð PostÄ™powanie po skoÅ„czeniu pracy z materiaÅ‚em biologicznym.
Po uprzątnięciu miejsca pracy (badany materiał, szkło lab., sprzęt) i dezynfekcji stołu,
należy zdjąć rękawiczki, fartuch roboczy i natychmiast umyć ręce.
Øð Niedopuszczalne jest przebywanie w fartuchu roboczym w pokoju
rekreacyjnym, stołówce i innych pomieszczeniach ogólnego użytku!
·ð Zalecenia ogólne.
Þð Zabronione jest picie, jedzenie, palenie papierosów, używanie kosmetyków itp. w
pracowniach.
Þð Personel niefachowy nie powinien mieć kontaktów z materiaÅ‚em zakaz
nym.
Þð Na ryzyko zakażenia szczególnie narażone sÄ… osoby bez nawyków pracy w laboratorium,
dlatego nie powinny one przebywać w pracowniach.
Þð Każdy pracownik zatrudniony Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN zobowiÄ…zany jest do
przestrzegania w/w zaleceń.
Þð Za realizacjÄ™ tych zaleceÅ„ i szkolenie na stanowiskach pracy odpowiedzialni sÄ…
Kierownicy Zakładów lub samodzielnych Pracowni.
ż 3. Praca z szkodliwymi czynnikami biologicznymi zaliczanymi do gr. 2
W pracowniach, w których prowadzone są prace z szkodliwymi czynnikami biologicznymi
zaliczanymi do gr. 2 powinny znajdować się dodatkowa - szczegółowa i aktualna
instrukcja - dotyczÄ…ca:
Þð zasad bezpiecznej pracy z danym czynnikiem biologicznymi zaliczanym do gr. 2,
Þð metod dezynfekcji i mycia sprzÄ™tu:
- w przypadku zanieczyszczenia materiałem zakaz
nym
- rutynowo, okresowo
Instrukcja powinna określać: rodzaj środka dezynfekcyjnego, jego stężenie, sposób
przygotowania i trwałość roztworu, sposób przeprowadzania dezynfekcji. Należy opracować
sposób dezynfekcji i mycia stołu laboratoryjnego, wirówki, lodówki do przechowywania
materiałów, oraz skażonego szkła i innego sprzętu laboratoryjnego.
Þð metod postÄ™powania z odpadami,
Þð zasad stosowania odzieży i obuwia ochronnego oraz postÄ™powania z skażonÄ… odzieżą
ochronnÄ…,
Þð zasad sprzÄ…tania pomieszczenia.
5
ż 4. Postępowanie w przypadku zagrożeń
·ð Obrażenia w laboratoriach do pracy z czynnikami biologicznymi:
Øð Apteczki z zestawami pierwszej pomocy i podstawowymi Å›rodkami opatrunkowymi
znajdujÄ… siÄ™ na korytarzach.
Øð Obrażenia zgÅ‚osić natychmiast kierownikowi projektu albo pracownikom sÅ‚użby BHP.
Øð Zdezynfekować skażone partie skóry spirytusem salicylowym lub wodÄ… utlenionÄ…
dostępnymi w apteczce.
Øð Oczy i bÅ‚ony Å›luzowe przemyć dokÅ‚adnie (przynajmniej przez 5 minut) dużą iloÅ›ciÄ…
bieżącej wody.
Øð JeÅ›li mimo podjÄ™cia natychmiastowych Å›rodków zaradczych wystÄ™pujÄ… dalsze
dolegliwości, należy niezwłocznie zgłosić się do szpitala, przychodni lub Pogotowia
Ratunkowego (w godzinach wieczornych). Lekarzy udzielających porady poinformować
o możliwości zakażenia materiałem biologicznym.
·ð Pożar w laboratoriach do pracy z czynnikami biologicznymi:
Øð Jako główne drogi ewakuacyjne przewidziano drogi oznaczone odpowiednimi tablicami,
umieszczonymi w Instytucie.
Øð Plan sytuacyjny dla straży pożarnej znajduje siÄ™ na portierni Instytutu, pracujÄ…cej caÅ‚Ä…
dobÄ™.
Øð GaÅ›nice znajdujÄ… siÄ™ na korytarzach.
Øð JeÅ›li zajęło siÄ™ ubranie, skorzystać z prysznica antypożarowego bÄ™dÄ…cego na
wyposażeniu laboratorium.
Øð W przypadku lekkich oparzeÅ„ uszkodzone partie skóry niezwÅ‚ocznie przytrzymać pod
bieżącą zimną wodą, przez co najmniej 10 minut oraz, w miarę potrzeby, założyć jałowy
opatrunek.
Telefony alarmowe:
BHP 1319 lub 2140 (tel. wewnętrzny)
Portiernia 1108 (tel. wewnętrzny)
Lekarz IBB 3138 (tel. wewnętrzny)
Pogotowie Ratunkowe 999 (z każdego telefonu)
Straż Pożarna 998 (z każdego telefonu)
6
 7