GALERIA TOLERANCJI
GALERIA TOLERANCJI
Święta, obrzędy i obyczaje
Święta, obrzędy i obyczaje \
ydowskie są bardzo stare i zró\
nicowane.
Część z nich ma rodowód rolniczy, wszystkie głęboko tkwią w historii,
upamiętniając ró\
ne wydarzenia z dziejów narodu. Historia jest
wszechobecna w \
ydowskich rytuałach i obrzędach. Dlatego jej znajomość
jest tak wa\
na dla ich zrozumienia.
Święta \
ydowskie mo\
na podzielić na dwie główne kategorie:
nakazane przez Pięcioksiąg i te dodane póz
niej. Do najwa\
niejszych nale\
ą:
Szabat, Jom Kipur (Dzień Pojednania), Sukot (Święto Szałasów), Pesach
(Pascha), Chanuka (Święto Świateł), Rosz ha-Szana (Nowy Rok) i Purim
(Święto Lasów). Poniewa\
kalendarz \
ydowski jest kalendarzem
księ\
ycowo-słonecznym, w którym dostosowanie roku księ\
ycowego
do kalendarza słonecznego zachodzi w cyklach 19-letnich, dlatego daty
świąt \
ydowskich w kalendarzu gregoriańskim są ruchome. Święta
obchodzono przy muzyce, śpiewach i w odpowiedniej oprawie plastycznej.
Odgrywały wa\
ną rolę w kształtowaniu to\
samości \
ydowskiej niezale\
nie
od miejsca osiedlenia śydów.
Jestem dorosły - Bar micwa i Bat micwa
Chłopiec po ukończeniu trzynastego roku \
ycia staje się według
\
ydowskiego prawa religijnego osobą dorosłą. Wtedy odbywa się
uroczystość bar micwy ( syn przykazania ). W obecności rodziny,
znajomych i swojego nauczyciela odczytuje w synagodze fragment Tory
i wygłasza samodzielnie przygotowany komentarz do przeczytanego
fragmentu. To czyni go pełnoprawnym członkiem gminy, obowiązanym
do przestrzegania wszystkich przykazań. Od tej chwili sam odpowiada
za swoje grzechy i mo\
e wchodzić w skład minjanu. Od XIX wieku coraz
częściej obchodzi się tak\
e uroczystość bat micwy ( córka przykazania ),
podczas której przyjmuje się do dorosłej społeczności dziewczęta (w wieku
12 lat). Przy tej okazji sadzi się sosny, z których gałęzi potem zrobione
zostaną drą\
ki do ślubnego baldachimu, pod którym w przyszłości
dziewczyna zawierać będzie związek mał\
eński.
1
Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
www.galeriatolerancji.org.pl
 GALERIA TOLERANCJI
GALERIA TOLERANCJI
Pod ślubnym baldachimem
śydzi bardzo cenią instytucję mał\
eństwa. Niezamę\
ne kobiety
i nie\
onaci mę\
czyz
ni nie cieszą się szacunkiem. Wybór \
ony uznawano
za rzecz bardzo wa\
ną i dlatego przestrzegano przed pochopnymi
decyzjami. Mał\
eństwa często zawierano w młodym wieku. Kojarzeniem par
zajmował na ogół się swat lub swatka. W rodzinach bardzo religijnych
młodzi często nie znali się przed ślubem. Swat przeprowadzał decydujące
rozmowy z rodzicami, po których zarządzano tzw. oględziny, podczas
których młodzi mogli się zobaczyć. Często po raz pierwszy. Mieli mo\
liwość
odrzucić ofertę, a je\
eli tego nie zrobili, rodzice spisywali warunki umowy
ślubnej. Ceremoniał ślubny odbywał się zgodnie z obyczajem i nakazami
prawa \
ydowskiego. Poniewa\
wesela często trwały kilka dni, za najlepszą
porę do zawierania mał\
eństw uwa\
ano wiosnę lub jesień, a najbardziej
odpowiednimi dniami były wtorek lub piątek. Obrzęd ślubu \
ydowskiego nie
ma charakteru ani ściśle religijnego, ani urzędowego. Jednak aby był wa\
ny,
musiał się odbyć publicznie i wymagał sporządzenia kontraktu ślubnego
zwanego ketubą (hebr.  dokument ). Mą\
gwarantował w nim \
onie
mieszkanie, utrzymanie i opiekę. Ketuba była i jest gwarancją majątku
kobiety i jej statusu prawnego. W ostatnią sobotę przed ślubem odbywały
się przyjęcia dla przyjaciół, wieczorki kawalerskie i panieńskie. W dniu ślubu
młodzi zobowiązani byli do zachowania postu. Podczas ceremonii powinni
mieć na sobie nowe ubrania w białym kolorze. Narzeczona zasłaniała twarz
welonem. Ceremonia odbywała się często na dziedzińcu synagogi, pod
baldachimem zwanym chupą (hebr.  ślub ).
Swat w towarzystwie krewnych wprowadzał narzeczonego pod chupę.
Drugi orszak z muzyką i śpiewem prowadził narzeczoną. Następnie rabin
odmawiał błogosławieństwo nad winem, które potem narzeczeni kosztowali
z kielicha. Pan młody wkładał narzeczonej na wskazujący palec pierścionek
i wypowiadał słowa:  oto jesteś mi poślubiona zgodnie z wiarą Moj\
esza
i Izraela . Po czym następowało odczytanie ketuby. Przed i po jej odczytaniu
odmawiano błogosławieństwa. Na zakończenie ceremonii młodzi wypijali
wspólnie kielich wina i tłukli go. Gest ten miał przypominać o zburzeniu
Świątyni Jerozolimskiej. Zebrani goście składali \
yczenia pomyślności,
wypowiadając głośno słowa  mazel tow (hebr.  dobra gwiazda ). Młodych
2
Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
www.galeriatolerancji.org.pl
 GALERIA TOLERANCJI
GALERIA TOLERANCJI
obrzucano ziarnami pszenicy, ry\
u lub orzechami. Po powrocie do domu
młodzi zjadali swój pierwszy posiłek. Pan młody wygłaszał krótki wykład
talmudyczny. Goście wręczali prezenty i rozpoczynały się tańce. Wśród
chasydów mę\
czyz
ni i kobiety tańczyli osobno. Jedynie panna młoda mogła
tańczyć ze swym mę\
em. Nocą młodzi udawali się do sypialni, a goście
bawili się dalej, czasem nawet przez kilka dni. W ortodoksyjnych
środowiskach \
ydowskich dziewczętom po ślubie ścinano włosy, a często
nawet golono głowy. Jako mę\
atki nosiły peruki. W opinii chrześcijan
mał\
eństwa \
ydowskie cieszyły się uznaniem, przewa\
ało mniemanie,
\
e po\
ycie mał\
eńskie wśród śydów jest udane, choć zdarzały się równie\

uwagi, \
e zawierane są w zbyt młodym wieku.
Śmierć i pogrzeb
W przeciwieństwie do wesela pogrzeby były bardzo skromne,
odbywały się najczęściej w dniu śmierci zmarłego lub nazajutrz.
Obowiązkiem moralnym i religijnym śydów było czuwanie przy ło\
u cię\
ko
chorego. Modlono się, starano się przynieść mu ulgę. W chwili stwierdzenia
zgonu zmarłemu zamykano oczy i kładziono na nie gliniane skorupki
z rozbitego naczynia. Urządzaniem pogrzebów zajmowały się bractwa
pogrzebowe tzw. Chewra Kadisza (aram.  święte bractwo ). Przynale\
ność
do niego była dobrowolna i nieodpłatna, członkostwo uwa\
ano za zaszczyt.
Bractwo to miało za zadanie zapewnienie wszystkim śydom  członkom
gminy, pogrzebu zgodnego z tradycją. Jego członkowie opiekowali się
chorymi, czuwali przy umierających i zajmowali się wszystkim, co dotyczyło
przygotowania pogrzebu. Trumna powinna być wykonana z nie heblowanych
desek, bez gwoz
dzi. Składano ją i stawiano bezpośrednio przy grobie.
Na miejsce spoczynku zmarłego odprowadzał kondukt pogrzebowy.
Chowano go w grobie pojedynczym, nie zabudowanym. Starano się,
aby pierwsza garść rzuconej na trumnę ziemi pochodziła z Palestyny, przez
co mo\
na było uwa\
ać, \
e zmarłego pochowano w Ziemi Świętej.
Po zasypaniu grobu odmawiano modlitwę za zmarłych zwaną kadisz.
Pogrzeb kończyła stypa, podczas której podawano m. in. soczewicę i jajka
na twardo, w wierzeniach \
ydowskich symbolizujące \
ałobę. śałoba
obowiązywała bliskich krewnych zmarłego. Jej charakter i czas trwania był
3
Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
www.galeriatolerancji.org.pl
 GALERIA TOLERANCJI
GALERIA TOLERANCJI
zró\
nicowany w zale\
ności od stopnia pokrewieństwa. W przypadku śmierci
rodziców \
ałoba trwała przez cały rok.
Cmentarze \
ydowskie miały specyficzny wygląd. Stały na nich
kamienne płyty nagrobne  macewy. Wielkim uczonym i cadykom
budowano na cmentarzu ohele.
Pamięć zmarłych śydzi czczą poprzez zapalanie na grobach świeczek
i kładzenie kamieni. W tradycji \
ydowskiej światło symbolizuje duszę
zmarłego. Z kolei kamienie, to prawdopodobnie stary obyczaj pochodzący
z czasów, gdy za ich pomocą oznaczano groby na pustyni.
Charakterystycznym zwyczajem jest tak\
e zostawianie na grobach
wybitnych ludzi, szczególnie znanych rabinów lub cadyków, małych kartek
z prośbami do Boga. śydzi wierzą, \
e pośrednictwo tych osób pomaga
w spełnianiu próśb kierowanych do Boga. Groby krewnych odwiedza się albo
w rocznicę ich śmierci albo w rocznicę zburzenia Świątyni, która przypada
na przełomie lipca i sierpnia. W tradycji \
ydowskiej cmentarz to miejsce
rytualnie nieczyste, dlatego po opuszczeniu go nale\
y umyć ręce. Jedną
z wa\
niejszych zasad religii \
ydowskiej jest zasada nienaruszalności zwłok,
dlatego jej złamanie uwa\
ane jest za cię\
kie przestępstwo. Cmentarz jest
miejscem świętym dla śydów. Znajdujące się tam prochy zmarłych powinny
pozostać tam w stanie nienaruszonym a\
do czasu przyjścia Mesjasza, który
przywróci ich do \
ycia.
Jak się ubierano - tradycyjny strój \
ydowski
W Polsce do końca XV wieku śydzi nie wyró\
niali się zbytnio swym
strojem od otoczenia. Tradycyjny ich strój (czarne bekiesze i chałaty)
i odmienne od chrześcijan uczesanie (długie brody i pejsy) pojawiły się
w Polsce dopiero w następnym stuleciu.
Do dnia dzisiejszego tylko śydzi ortodoksyjni, głównie chasydzi, pozostali
wierni tradycji noszenia na co dzień charakterystycznego stroju
\
ydowskiego, który jest zewnętrznym wyrazem ich przywiązania do tradycji.
W okresie poprzedzającym Holokaust zdecydowana większość śydów
swoim ubiorem nie ró\
niła się od chrześcijan. Jedynie w czasie modlitw
w synagodze zakładali oni specjalne szaty i przedmioty liturgiczne
wymagane przez rytuał religijny. Najwa\
niejsze przedmioty liturgiczne to:
4
Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
www.galeriatolerancji.org.pl
 GALERIA TOLERANCJI
GALERIA TOLERANCJI
chusty modlitewne (talit, tałes) oraz filakterie, zakładane przez dorosłych
mę\
czyzn do porannej modlitwy w dni powszednie.
Materiał pochodzi z warsztatów dla trenerów, poprowadzonych przez
Katarzynę śytkiewicz  Ludwiniak, realizowanych w ramach Galerii Tolerancji.
5
Projekt jest dofinansowywany ze środków Wspólnoty Europejskiej i Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
www.galeriatolerancji.org.pl