A to ciekawe
słonia bije 30 razy na minutę, więc
wykona w ciągu całego 65-letniego
życia 1 000 000 000 uderzeń. Serce
myszy też wykona miliard uderzeń,
ale ponieważ bije 700 razy na minutę,
zwierzątko żyje niecałe trzy lata. Wy-
jątkiem jest człowiek, którego mięsień
sercowy podczas całego życia kurczy
się 2,5 miliarda razy.
Serce noworodka ma masę 20 gra-
mów i kurczy się z prędkością 120 160
razy na minutę. U dorosłego człowie-
ka waży niecałe 0,5 kg i wykonuje
60 90 uderzeń na minutę. U osób
uprawiających sport serce przerasta,
mięsień (zwłaszcza lewej komory) robi
się grubszy, ma więcej włókien. Dla-
tego podczas skurczu wypompowuje
więcej krwi (mniej zostaje komorze),
asi przodkowie długo nie zdawa- angielskiego lekarza Williama Harveya. dzięki temu serce może kurczyć się
Nli sobie sprawy z tego, że krew Prowadzone przez niego eksperymenty rzadziej i rezultacie mniej się męczy. Za
i serce mają ze sobą coś wspólnego. polegały na zakładaniu opasek ucisko- duży wysiłek może prowadzić jednak
Galen, rzymski lekarz greckiego po- wych i sprawdzaniu, w którą stronę do nadmiernego rozrostu serca, a to
chodzenia żyjący ok. 130 200 n.e., płynie krew w nabrzmiałych żyłach. sprawia, że za grubego mięśnia nie
opisał co prawda układ krwionośny, Przeprowadził on także wiele sekcji nadążają odżywiać naczynia wieńcowe
ale nie rozszyfrował prawidłowo spo- zwierząt. Rezultaty swoich doświad- i częściej dochodzi do niedokrwienia
sobu, w jaki krew krąży po organizmie czeń opisał w dziele zatytułowanym (potem do zawałów).
człowieka.  Exercitatio Anatomica de Motu Cordis W niektórych starożytnych kulturach
Na opis krążenia zgodny ze współ- et Sanguinis in Animalibus . wierzono, że zjedzenie serca wojow-
czesną medycyną trzeba było czekać Liczba uderzeń serca ssaków jest nika lub drapieżnego zwierzęcia, np.
aż do 1628 roku. Związek bicia serca w przybliżeniu stała w ciągu całego lwa, umożliwia przejęcie ich odwagi
z krążeniem krwi został odkryty przez ich życia, niezależnie od gatunku. Serce i waleczności.
Więcej doświadczeń
W internecie
1. Najprostszy stetoskop Przykładając palce do
można zro- tętnicy szyjnej można wy- Silny jak serce
bić, zwijając czuć pracę własnego ser- Polskie Towarzystwo Kardiologiczne
w trąbkę ca i sprawdzić, o ile ude- www.ptkardio.pl
zeszyt lub rzeń w ciągu minuty rośnie tętno po intensywnym Ludzkie serce to niewiarygodny narząd: w ciągu życia
czasopismo. wysiłku fizycznym  przysiadach czy bieganiu. Wszystko o sercu (i nie tylko)
kurczy się średnio 2,5 miliarda razy, przepompowując
www.smm.org
100 basenów krwi. Trudno w to uwierzyć, ale odkrycia,
2. Serce  pompa w słoiku. Potrzebne będą: słoik, balon, dwie słomki, woda, mied- Biblioteka elektrokardiografii
że serce pompuje krew, dokonano dopiero w XVII wieku.
nica. Słoik należy wypełnić wodą do połowy i wstawić do miednicy. Obciętą szyjkę www.ecglibrary.com
Postęp nauki sprawił, że o budowie i pracy serca wiemy
balonika przytwierdzić do słomki (rys. 3b), a pozostałą część balonika naciągnąć na
słoik. Poprzez dwie małe dziurki w baloniku wprowadzić słomki do słoika (rys. 3d). Choroby serca
dziś niemal wszystko. A mimo to pierwsze sztuczne serce
Teraz wstawiamy słoik do miski i naciskamy na naciągnięty balonik (rys. 3e). www.rewsmedica.pl/serce.html
mieszczące się w klatce piersiowej powstało dopiero kilka
Historia stetoskopu
lat temu.
http://solutions.3m.com/wps/
portal/3M/en_us/Littmann/stethosco-
pe/products/history
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
www.kopernik.org.pl
CENTRUM NAUKI
KOPERNIK
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Fot. Corbis 2x; rys. Małgorzata Świentczak
Trochę teorii O historii
żyła główna
górna
Anatomia serca
Nonadrenalina, hormon wydzielany icie serca było już opisywane przez
zastawka
aorta
przez nerwy współczulne, przyspiesza BHipokratesa (ok. 460 377 roku
tętnicy płucnej
jego pracę, a acetylocholina, wydzie- p.n.e.), który potrząsając chorym cier-
lana przez nerwy przywspółczulne piącym na  wodę w boku , usłyszał
 spowalnia. Na tempo pracy serca pluskanie w klatce piersiowej.
tętnica płucna
węzeł zatokowo-
wpływają też zmiany temperatury. W 1816 roku Rene Laennec, fran-
-przedsionkowy
rozgałęzienie W czasie choroby, kiedy mamy wy- cuski lekarz, przypadkiem wymyślił
żył płucnych
soką gorączkę, liczba uderzeń mo- przyrząd do osłuchiwania chorych.
że dojść nawet do 100 na minutę. Prawdopodobnie miało to miejsce
Analogicznie, kiedy nasz organizm w czasie badania młodej pacjentki
zastawka
lewy
trójdzielna ulega wychłodzeniu, tempo pracy o obfitych kształtach. Lekarz zwinął
przedsionek
serca spada. zeszyt w trąbkę i przyłożył go do piersi
Zdarza się, że serce kurczy się nie- pacjentki, by lepiej usłyszeć bicie jej
prawy
miarowo. Ratunkiem w takiej sytuacji serca. Tak powstał pierwszy stetoskop.
przedsionek
jest wszczepienie choremu elektro- Jego nazwa pochodzi od greckich
nicznego rozrusznika. Jest to małe słów stethos  pierś, wnętrze i sko-
przegroda
pudełeczko, które umieszcza się pod pein  oglądać.
zastawka
prawa komora obojczykiem, a odchodzące od niego Od zwiniętego zeszytu, poprzez
dwudzielna
przewody doprowadzone są do ser- wydrążony w środku drewniany
ca. Impulsy elektryczne generowane walec, stetoskop ewoluował w słu-
lewa komora
przez urządzenie wspomagają bicie chawkę i przewody uszne. Począt-
serca, nadając odpowiedni rytm jego kowo słuchawka wykonywana była
Krew wpływa do serca żyłami, a wypływa z niego do tętnic. Cykliczne działanie serca skurczom. z drewna, kości słoniowej lub porce- Za wynalazcę stetoskopu uważany jest żyjący w XVIII wieku francuski lekarz
rozpoczyna się skurczem przedsionków. Krew przelewa się do komór przez otwarte Ogromna praca, jaką wykonuje ser- lany i połączona z dwoma oddziel- Rene Laennec
zastawki. Następnie przedsionki rozkurczają się, napełniając się krwią z żył, natomiast ce, powoduje, że musi ono mieć za- nymi przewodami. W 1961 roku
komory zaczynają się kurczyć. Skurcz komór jest znacznie mocniejszy, a wzrost ciśnienia pewnioną stałą dostawę substancji amerykański kardiolog z Harvardu przewodem. Taki właśnie stetoskop dr. Littmanna firma Cardiosonics Inc.
powoduje otwarcie kolejnych zastawek i wyrzucenie krwi do tętnic. Przy rozkurczu odżywczych i tlenu. Paradoks pole- dr David Littmann zaprojektował po niewielkich tylko modyfikacjach 1 kwietnia 1967 roku została ona
ciśnienie spada, zastawki zamykają się, a krew nie może się cofnąć ga na tym, że choć serce przetacza i opatentował konstrukcję lżej- stosowany jest do dzisiaj. Nie pro- kupiona przez firmę 3M, obecnego
ogromne ilości krwi, samo z niej nie szego stetoskopu z pojedynczym dukuje go już jednak założona przez właściciela patentu.
asze serce wcale nie wygląda Krew przepływa przez serce tylko korzysta. Może polegać jedynie na
Njak walentynkowy symbol miło- w jednym kierunku. Jest to możliwe  bocznych dostawach  życiodajne
ści. Podobne jest raczej do zwiniętej dzięki zastawkom, które rozdzielają substancje dostarczane są do komórek
Współczesne zastosowania
w pięść dłoni. Wbrew powszechne- poszczególne części serca. W wyniku serca poprzez naczynia krwionośne,
mu przekonaniu serce nie leży wcale chorób (lub wad wrodzonych) zastaw- zwane wieńcowymi. Gdy naczynia te
z lewej strony, lecz prawie dokładnie ki mogą ulec uszkodzeniu i wówczas zostaną zwężone lub zatkane przez
pośrodku klatki piersiowej, za most- część krwi będzie się cofać, co po- płytki tłuszczu i białka, część serca ierwszy model sztuczne- potężnymi maszynami ustawionymi
kiem, w okolicy zwanej śródpiersiem. garsza wydajność serca. Na szczę- zostaje pozbawiona krwi. Ten sam Pgo serca skonstruował przy łóżku chorego.
Nasz najważniejszy mięsień składa się ście problem ten można skorygować, efekt może spowodować pęknięcie w 1951 roku amerykański Dziś dzięki miniaturyzacji udało się
z czterech jam: dwóch przedsionków wszczepiając operacyjnie sztuczne tętnicy wieńcowej. Stan ten nazywamy chirurg John Heysham opracować sztuczne serce, które moż-
i dwóch komór. zastawki. zawałem. Jeżeli chory szybko nie uzy- Gibbon. Dzięki niemu uda- na wszczepić choremu. Osiągnięcia
Serce jest zbudowane ze specjalnej Dlaczego serce bije? Impulsy elek- ska pomocy, w ciągu kilku kilkunastu ło się utrzymać pacjenta tego dokonali naukowcy z firmy Abio-
tkanki mięśniowej, której próżno by tryczne powodujące skurcz komórek minut, niedotleniona część mięśnia przy życiu przez 80 minut. Med w Massachusetts. Skonstruowane
szukać gdziekolwiek poza tym orga- mięśniowych wysyła główny  roz- sercowego ulega nieodwracalnemu W 1982 roku powstało przez nich urządzenie  AbioCor  wa-
nem. Na czym polega jej niezwykłość? rusznik serca, czyli węzeł zatokowo- uszkodzeniu  martwicy. sztuczne serce, które ży niespełna 1000 g. 5 września 2006
Zdaje się ona nie mieć żadnych wad. -przedsionkowy. Jest on zbudowany Do diagnozowania pracy serca naj- działało przez roku ta sztuczna pompa uzyskała po-
Mięśnie poprzecznie prążkowane, któ- ze zmodyfikowanych komórek mię- częściej używa się elektrokardiogra- 16 tygodni. Me- zytywną opinię Amerykańskiej Agencji
re pozwalają nam na wykonywanie śniowych, które dzięki zdolności do fii (EKG). Jest to badanie rejestrujące chanizm pompy ds. Żywności i Leków (Food and Drug
świadomych ruchów, są zdolne do samoistnej depolaryzacji powodują elektryczną aktywność serca, a samo ważył  baga- Administration), znanej z rygorystycz-
szybkiej reakcji, ale łatwo się męczą. skurcze serca. Węzeł zatokowo-przed- urządzenie to nic innego jak czuły tela  100 kg! nych przepisów. Opinia ta jest uznawa-
Mięśnie gładkie, które pracują nieza- sionkowy znajduje się w górnej części galwanometr. Elektrody zamocowane Oba pierwsze na za wyznacznik jakości. Pierwszym
leżnie od naszej woli i budują ściany serca, w pobliżu ujścia żyły głównej na skórze klatki piersiowej pozwala- sztuczne serca były pacjentem, któremu eksperymentalnie
przewodu pokarmowego czy moczo- górnej do prawego przedsionka. Stąd ją na ocenę rytmu i częstości pracy wszepiono AbioCor, był Robert Tools
wodu, są odporne na zmęczenie, ale sygnał o skurczu przesyłany jest do serca. EKG umożliwia również wy- Sztuczne serce AbioCor ma  59-letni żołnierz piechoty morskiej,
poruszają się niezwykle wolno. Serce dalej położonych części serca. Dlatego krycie uszkodzenia mięśnia sercowe- nad swoimi poprzednikami któremu z powodu zaawansowanej
łączy ich najlepsze cechy  nigdy się najpierw kurczą się przedsionki, a na- go u osób, które przeszły lub właśnie tę przewagę, że mieści się choroby serca został miesiąc życia.
nie męczy i potrafi szybko się kurczyć. stępnie skurcz obejmuje komory. Czę- przechodzą zawał serca. Na podstawie w klatce piersiowej pacjenta. Operacja odbyła się 2 lipca 2001 ro-
Dzięki temu może sprawnie przepom- stość skurczów serca regulowana jest zapisu EKG można też ocenić wielkość Poprzednie urządzenia tego ku, a pacjent przeżył z nowym sercem
powywać krew. na drodze nerwowej i hormonalnej. komór serca. typu ważyły nawet 100 kg jeszcze 151 dni.
Eksperymentuj!
Eksperymentuj!
Fot. AbioMed Inc., archiwum; rys. Małgorzata Świentczak